С. Б. Ержанова ҚазМемҚызпу профессоры, ф.ғ. д
жүктеу/скачать 1.56 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Инверсия (сөз орнын ауыстыру)
| Дамыту, градация (латынша gradatio – біртіндеп көтеру,
бірден-бірге күшейте беру) – бастапқы ойдан кейінгі ойды, бастапқы ұғымнан кейінгі ұғымды асырып, күшейтіп айту, бір- тіндеп асқақтата суреттеу, сөздерді қайталай отырып, мағына- ларын біртіндеп күшейте дамыту. Мысалы: Халықты қан жы- лату – обал. Халықты зар жылату – мейірімсіздік, халықты тамақ үшін сату – иттік. Дамытуға хрестоматиялық мысал ретінде « Қобыланды батыр» жырындағы Тайбурылдың шабысын суреттеген үзіндіні келтірсек болады. Осындай стилистикалық градациямен қатар кейде дамы- тудың сюжеттік (эпизодтардың рет-ретімен күшейе дамуы) және композициялық түрлерін де ажыратады. Сюжет деңгейіндегі қайталауды күшейтумен ұштастыру мысалына Пушкиннің «Ба- лықшы мен балық» туралы ертегісін жатқызуға болады: кем- пірдің шал мен балыққа қойған талаптары біртіндеп күшейе оты- рып, оқиға басталған тұсына – яғни, ол тесік астаумен қалғанша жалғаса береді. Ғалым Е.Ысмайылов градацияны шартты түрде екіге бөледі: 1. Түйдектету, 2. Баяулату. Қаһармен қарғып, шапшып, ақырып ұмтылған. Арыстанға қарсы шапқан ерлерің,– Бақылдаған бір төбеттен қаймығып, Қалайша іздер таса, сая жерлерін? (М.Жұмабаев) Инверсия (сөз орнын ауыстыру) – сөздердің дағдылы син-таксистік түзілу тәртібінен тыс, орындарын ауыстырып қолдану. М.Шаханов «Жігерлендіру» өлеңінде инверсия тәсілін ұтымды пайдаланып, өзгеше тіркестер құрған: 142 Сен жыладың, жігітім, Көп көрдім деп тұрмыстың тапшылығын, Қайтпады деп жұртқа еткен жақсылығым. Сен жыладың, Сезімің жасып ағып, Кіп-кішкентай балаңды қасыңа алып. Қырмызы күнім өтті деп, Сенгенім сатып кетті деп. Поэзияға қарағанда әр сөздің қалыпты грамматикалық орны бар прозалық шығармаларда инверсияның қолданылуы ойға өзгеше әр, әуезді сипат береді. О.Бөкеевтің «Атау-кере» повесіндегі Тасжанның табиғат туралы толғанысы инверсияға толы: «Тау мылқау деп кім айтты, жүрегі, тілі бар, тек естір құлақ керек; ал, құлағы мен көзі барлардың да естімейтіні, көр- мейтіні толып жатыр. Дүниені ала тайдай бүлдіретін де солар. Құлағы бар – керең, жанары бар - соқырлар... сондықтан да жан дүлейлігінен сақтасын...». Прозада жаңаша қолданыстар, айшықтаулар, айқындауыш- тар баяндау мәнеріндегі лиризмді молайтады. жүктеу/скачать 1.56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|