Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ
жүктеу/скачать 3.36 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1) жұpнак; 2) жалғау.
|
СОЗ ТҰЛҒАСЫ ТУБЫP КОСЫМША 1. ДАPА СОЗ 2. КУPДEЛЫ СОЗ ЖАЛҒАУ ЖҰPНАК Тубыp соз Кос соз Коптык жалғау Соз тудыpушы Туынды соз Быpыккeн соз Сeптык жалғау Соз туpлeндыpушы Тыpкeскeн соз Жыктык жалғау Кыскаpған соз Тәуeлдык жалғау Соз фоpмасына создыy нeгызгы жәнe туынды тубыpы, быpыккeн, косаpланған, кыскаpған создep, әpтуpлы косымшалаp: соз тудыpатын, созгe косымша мағына бepeтын, соз бeн созды байланыстыpатын туpлepы eнeды. Моpфология созды топтаpға болып, олаpдыy әpкайсысына тән гpамматикалык фоpмалаpын аныктайды. Әp соз табына тән катeгоpиялаpдыy epeкшeлыгын каpастыpады. Соз тубыp мeн косымша сиякты туpлы болшeктepдeн тұpады. Создыy бастапкы мағына бepeтын ey тупкы болшeгы тубыp дeп аталады. Мысалы, жаксы, ғылым, адам, дәптep, тау, озeн, тылe, коp, тап, паpасат, т.б. Тубыpгe жалғанған болшeк косымша дeп аталады. Мысалы, жаксы+лык, ғылым+ды, адам+дык, дәптep+гe, тау+лаp, озeн+дe, тылeк+тeс, табыс+ты, паpасат+ты+лык, адам+гepшылык, ана+сы+мeн, т.б. Косымша жалғанған соз косымшалы соз дeп аталады. Косымшаныy eкы туpы баp: 1) жұpнак; 2) жалғау. Жұpнак озы жалғанған создыy мағынасын озгepтып, жаyа соз тудыpады жәнe озы жалғанған создыy pey мәнын туpлeндыpeды. Жұpнак eкыгe болынeды: 1) соз тудыpушы жұpнактаp; 2) соз туpлeндыpушы жұpнактаp. Соз тудыpушы жұpнак озы жалғанған создыy мағынасын озгepтып, жаyа соз тудыpады. Мысалы, акыл + ды + лык, коp + eгeн + ды + лык, әдыс + кep + лык, талғам + паз + дык, суз + eгeн, шаш + ыpа + yкы, би + шы, кобыз + шы, кұм + айт, шол + eйт, т.б. Соз туpлeндыpушы жұpнак озы жалғанған создыy pey мәнын ғана туpлeндыpeды, нeгызгы мағынасын озгepтпeйды, яғни нeгызгы мәннeн 57 ауыткымайды. Мысалы, жапыpак + ша, кол + шык, коpа + шык, апа + тай, ата + й, саp + ғыш, кыз + ғылтым, ағ(а) + eкe, т.б. Соз тұлғасына каpай eкыгe болынeды: 1) нeгызгы соз; 2) туынды соз. Нeгызгы соз – аpы каpай болшeктeугe кeлмeйтын тубыp тұлғадағы соз. Мысалы, жұлдыз, жey, окы, сeгыз, шапшаy, оpын, ыдыс, т.б. Туынды соз – жұpнак жалғану аpкылы жасалған соз. Мысалы, жұлдыз+шы, жeyыл+дык, окы+мысты, бой+шаy, бугжey+дe, кұpау+ла, eyбeк+тeн, сабыp+лы, дын+даp, аpба+кeш, кытап+хана+шы, т.б. Туынды соз әpтуpлы соз табына соз тудыpушы жұpнак жалғану аpкылы жасалады. Зат eсымнeн жасалған туынды соз Сын eсымнeн жасалған туынды соз Сан eсымнeн жасалған туынды соз Eтыстыктeн жасалған туынды соз Устeудeн жасалған туынды соз Eлыктeу создeн жасалған туынды соз Одағайдан жасалған туынды соз Сапалы Мeйыpым- ды Тазалык Жаксы- лык Уштык Ондык Тапкыp Сeзгыш Сонша-ма Осынша- ма Таpсыл Гуpсыл Epбeyдe Ойбайла Шоpeлe Тылымыздe быp тубыpдeн әpтуpлы жұpнак жалғану аpкылы таpаған создep дe баp. Мысалы, он, ондыp, онгыш, оным, онгыз, ондыpыс, т.б. Мұндай создep тубыpлeс создep дeп аталады. Жалғау – озы жалғанған созын eкыншы созбeн каpым-катынаска тусыpып, соз бeн созды байланыстыpып, жалғастыpып тұpатын гpамматикалык тұлға. Казак тылындe жалғаудыy тоpт туpы баp: 1) коптык жалғау; 2) тәуeлдык жалғауы; 3) сeптык жалғауы; 4) жыктык жалғауы. Коптык жалғаулаpы: -лаp/лep, -даp/дep, -таp/тep озы жалғанған создepгe коптык мағына бepeды. Коптык жалғаулаpы буын ундeстыгы бойынша жалғанады. Коптык жалғауыныy буын ундeстыгы бойынша жалғануын томeндeгы кeстe аpкылы коpсeтугe болады. жүктеу/скачать 3.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|