Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ

58 
Оpыс тылынeн eнгeн б, в, г, д 
дыбыстаpына аякталса 
Коптык жалғауы мынандай жағдайда жалғанбайды: 
1. Жeкe даpалап санауға кeлмeйтын заттаpдыy аттаpына: кант, су, шаш, тұз, 
май, бидай, куpыш, макта, т.б. 
2. Халык, pу, eл аттаpына: найман, казак, аpғын, озбeк, татаp, т.б. 
3. Адамныy ышкы сeзымын былдыpeтын дepeксыз зат eсымдepгe: куаныш, 
тылeк, акыл, паpасат, жаксылык, мeйыpым, ызeттылык, комeк, жолдастык, т.б. 
4. Алдынан сан eсым кeлгeн зат eсымдepгe: жeты нан, жиыpма окушы, 
алпыс балуан, токсан жылкы, мыy кой, сeксeн туйe, т.б. 
5. Алдынан коп, аз, быpталай, кыpуаp сиякты создep тыpкeсып кeлгeн зат 
eсымдepгe коптык жалғауы жалғанбайды: коп адам, кыpуаp каpжы, быpталай 
уакыт, аз жұмыс, әлдeнeшe окушы, быpнeшe кытап, т.б. 
Тәуeлдык жалғау – уш жактыy быpынe мeншылыкты былдыpeтын 
гpамматикалык катeгоpия. Создepдыy тәкeлдык жалғауын кабылдауы тәуeлдeну 
дeп аталады. 
Тәуeлдыктыy eкы туpы баp: 1) Оyаша тәуeлдeу быp нe быpнeшe заттыy быp 
адамға ғана мeншыкты eкeнын былдыpeды. Мысалы: мeныy аpманым, сeныy 
максатыy, оныy пыкыpы, сыздыy ойыyыз. 
2) Оpтак тәуeлдeу быp нe быpнeшe заттыy быpнeшe адамға мeншыкты 
eкeнын былдыpeды. Мысалы: быздыy досымыз, олаpдыy заттаpы, сeндepдыy 
кытаптаpыy, сыздepдыy ынылepыyыз. 
ОYАША ТӘУEЛДEУ 
ОPТАК ТӘУEЛДEУ 
Мeныy анам, кытаптаpым 
Сeныy анаy, кытаптаpыy 
Сыздыy анаyыз, кытаптаpыyыз 
Оныy анасы, кытаптаpы 
Быздыy ынымыз, кытаптаpымыз 
Сeндepдыy ыныy, кытаптаpыy 
Сыздepдыy 
ыныyыз, 
кытаптаpыyыз 
Олаpдыy ынысы, кытаптаpы 
Тәуeлдык жалғауы нeгызынeн зат eсымгe жалғанады, сондай-ак заттанған 
баска скз табына да жалғанады. Мысалы, быз бeсeумыз, козыныy ағы мeн 
каpасы, т.б. 
Тәуeлдык жалғауы -ныкы, -дыкы, -тыкы туpындe дe кeздeсeды. Мысалы, 
Сeмeйдыкы, кытапхананыкы, Тылeктыкы т.б. 
Сeптык жалғау – создepды быp-быpымeн байланыстыpып, жалғатыpып, 
олаpды озаpа каpым-катынаска тусыpып тұpатын косымшаныy туpы. 
Создepдыy жалғаулаpды кабылдап, озгepу жуйeсы сeптeу нeмeсe создepдыy 

59 
сeптeлуы дeп аталады. Казак тылындe жeты сeптык баp. Олаp: атау, ылык, 

жүктеу/скачать 3.36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: