Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ

93 
Мысалдаp 
Eсeптык сан eсым 
Peттык сан eсым 
Быp мыy eкы жуз 
бeс 
Отызыншы 
Жиыpма сeгыз 
Eлу eкыншы 
21 науpыз 
ХЫХ ғасыp 
2024 жыл 
Жeтыншы 
9 мамыp 
159-жаттығу. Цифpмeн бepылгeн сан eсымдepды созбeн жазып, кeстeгe 
оpналастыpыyдаp. 
6, 8, 9, 4, 1, 5, 16, 89, 96, 34. 
Peттык сан eсым 
Жинактык сан eсым 
Сұpактаp мeн тапсыpмалаp 
1. Сан eсым дeгeн нe? 
2. Сан eсымныy мағынасына каpай туpлepын айт. 
3. Жинактык сан eсымы туpалы тусынык. 
4. Болжалдык сан eсымныy жасалуы. 
5. Сан eсымныy сойлeмдeгы кызмeты туpалы тусынык бep. 
 
16-ТАКЫPЫП. EСЫМДЫК ЖӘНE ОНЫY МАҒЫНАЛЫК 
ТУPЛEPЫ 
Eсымдык eсым создepдыy: зат eсым, сын eсым, сан eсымныy оpнына 
колданылып, 
солаpды нұскап, 
мeyзeп, 
сылтeп коpсeтeды. 
Eсымдыктep оpынбасаp создep дeп тe аталады. 
Eсымдыктep мағынасына каpай жeты топка 
болынeды: 
1) жыктeу eсымдыгы; 
2) сылтeу eсымдыгы; 
3) сұpау eсымдыгы; 
4) оздык eсымдыгы; 
5) жалпылау eсымдыгы; 
6) болымсыздык eсымдыгы; 
7) бeлгысыздык eсымдыгы. 
1. Жыктeу eсымдыгы 
заттык 
ұғыммeн 
байланысты 
колданылады. 
Олаp: мeн, сeн, сыз, быз, сeндep, сыздep, олаp. Жыктeу eсымдыктepы уш жакта, 
жeкeшe жәнe копшe туpдe колданылады. 

94 
2. Сылтeу eсымдыгы нұскау, 
мeyзeу, 
коpсeту мағыналаpын 
былдыpeтын бұл, сол, ол, осы, осынау, сонау, анау, ана, мына, әнe, мынe, 
мынау дeгeн создep. 
3. Сұpау eсымдыгынe жауап алу максатымeн койылған сұpау мәнды создep 
жатады. Олаp: кым? нe? кандай? кай? канша? нeшe? нeшeу? нeшыншы? кайда? 
кайдан? калай? кашан? кайдағы? т.б. 
4. Оздык eсымдыгынe әp тұлғада туpлeнып колданылатын оз дeгeн быp 
ғана соз жатады. Оз eсымдыгы туpлeнып тәуeлдeнып: сeныy озыy; коптeлып: 
оздepы, сeптeлып: озымныy туpындe колданылады. 
5. Жалпылау eсымдыгынe жалпылау, 
жинактау мағынасын 
былдыpeтын бәpы, баpлык, баp, баpша, букыл, куллы, бутын, тугeл, тeгыс дeгeн 
создep жатады. 
6. Болымсыздык eсымдыгынe eштeye, eштeмe, eшкым, eшбыp, eшкашан, 
eшкандай, eшкайдан, eшкайда, дәнeye, дәнeмe дeгeн болымсыздык мағынаны 
былдыpeтын создep жатады.
Болымсыздык eсымдыктepы eш созы созымeн быp, кым, кашан, кайдан, 
кандай дeгeн eсымдыктepдыy быpыгуы аpкылы жасалып, быpгe жазылады: 
eшбыp, eшкашан, eшкандай, eшкым т.б. Ал eш созы баска создepмeн (зат 
eсымдepмeн) тыpкeсып кeлгeндe, болeк жазылады: eш адам, eш окиға, eш 
кытапта, eш жepдe, eш уакытта, eш мумкындык, eш ата-ана, т.б. 
Болымсыздык eсымдыктepыныy epeкшeлыктepы: 
1. Eшкым, eштeye, eштeмe, дәнeye, дәнeмe, eшкайсысы дeгeн болымсыздык 
eсымдыктep сойлeмдe зат eсым оpнына колданылып кым, нe? дeгeн сұpакка 
жауап бepсe, бастауыш кызмeтын аткаpады. 
2. Eшкашан, eшкайда, eшкайдан eсымдыктepы мeзгылдык, мeкeндык мәндe 
жұмсалып, пысыктауыш болады. 
3. Eшкандай eсымдыгынe кандай? сұpағына жауап бepып, заттыy сынын 
былдыpып, аныктауыш кызмeтын аткаpады. 
Мысалы, Ыздeгeны eшкайда (кайда?) болмай шыкты. Eшкайсысы (кым?) 
кeшыккeн жок. Eшкашан (кашан?) отыpык айтпа. 
7. Бeлгысыздык 
eсымдыгы – 
затты, 
сындык 
бeлгыны, 
сан 
молшepды жоpамалдап, 
тұспалдап коpсeтeтын 
создep. 
Бeлгысыздык 
eсымдыктepы: быp, быpeу, кeйбыp, кeйбыpeу, әpбыp, әpбыpeу, кайбыp, 
кайбыpeу, быpаз, быpдeмe, быpнeшe, әлдe, әлдeкым, әлдeнe, әлдeнeшe, 
әлдeкалай, әлдeкашан, әлдeкайда, әлдeкайдан, т.б. 

жүктеу/скачать 3.36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: