Шыңғыс айтматов таулар қҰЛАҒанда

• 
  Сабырлы бол, достым, қызбаланба. Мен түсінемін, бірақ бұлайша қатты кетпе... Бір кезде, әйтеуір, олар көресіні көреді, өмірдің сақтап қойған дәрістері өте көп.
  
• 
  Менде тұрған не бар! Мен өзіме өзім иемін. Сен көрсең еді, Саксағай бұл жайлы сөйлегенде жұдырықтарымен ауаны соққылай жөнеледі. Жер бетіндегі әділетсіздікті ол соншалықты жек көреді. Оны зорға жұбатамыз және несін жасырайық, тартып жіберуіне жүз грамм береміз.
  
• 
  Ия, әрине. Бірақ бояуды қалыңдата бермейік, - деп Арсен оның иығынан қақты. – Ойлаймын, сол елдердегі адамдар қаншама бай болса да негізінен алғанда жақсы жандар, ал байлықтан еліріп өртті қызықтайтындар, бәлкім кездейсоқ шоғырлар болар. Оларға Құдайдың өзі жазасын берсін. Бірақ қарасаңшы, олардан да бізге біраз нәрсе жұғысты болады: барыстарды аулау ойдағыдай болса, біздің әрбіріміз біраз нәрсе аламыз.
  
• 
  Ия, егер осылайша болса, онда біздің шефтің өте іскер адам болғандығынан, біздің бәрімізге бизнес–артель құрып бергендігінен деуге болады. Көрерміз. Аңшылық бақыты жел секілді, ізіне түсе алмайсың.
  

• 
  Және де тағы да кімге алғыс айтып, бас жерге тигенше иілу қажет болса, онда біздің қар барыстарына дер ем. Олар тауда жүрмесінші, аңшылық та болмас еді. Бектұр ағайдың келісім – шарты да түзілмес – ті!
  
• 
  Бұл дұрыс,-деді мейілінше байыппен Тасауған. – Былайша айтқанда, енді не істемекпіз? Олармен келісім – шарт түзе алмайсың.
  
• 
  Сен де айтасың – ау! – деп күлді Арсен Саманчин. – Мұндайды әлі күнге дейін естімеппін, қар барыстарымен келісім–шарт деймісің. Мықты! Рахмет саған. Ендігіде демалалық. Жақсы!
  
• 
  Жақсы! Сені біразырақ кідірттім. Күн болса, кешке айналуда. Демал, тек ұмытпа, өте қатты сұранамын, ертең көріселік. Біз саған сенің атыңды жетекке алып келеміз.
  
• 
  Міне–міне, тұсаукесер... Шефке дәл солай баян етеміз: тұсаркесер болады деп, - деді де қоштасар сәтте: - Салт атпен жүргенде аяғыңа киер етігің бар ма? – деп сұрады. – Жоқ па, онда лайықтысын табамыз
  
• 
  Алаң болма. Не үшін бара жатқанымды біліп, бұрынғы етіктерімді ала келдім. Жылдар бойы киілмей жатқан – ды.
  

* * *

Айтпақшы, Арсен Саманчин өз міндетін өте адал түрде атқаруға әзір еді, сол көңіл–күйде де телефонмен болған әңгімеден соң, Тасауғанмен арадағы әлігі әңгімені қиял жүгірте есіне алып, ұйқыға ден қойды. Не үшін ол бұрқ – сарқ қайнады? Таңқаларлық тіпті...

Сол жазғы шақта, сол сағатта таудың қақ ортасына, қар басқан шыңдар мен қатар жатқан төңіректі қымтаған қараңғылық түсіп, қыстың күніндей суытты. Сол жерлерді мекен еткен барлық мақұлықтар өздерінің бітпес, тынбас қимыл-әрекеттерін таң атқанға дейін саябырсытты. Сабырлылық талап етілді. Мұндағы табиғатқа сол тыныштық түгелдей үйлескен–ді: жап–жарық, іп–ірі жұлдыздар тау үстіне төніп, аспан да жарқырай түсті, жоталар бойымен шудаланған бұлттар тізбегі ыдырап, жауынның иісі де шықпай қалды, арқыраған өзендер жуасыды. Ал Үзеңгілес асуының баурайында төменнен жел әлі де үрлеп жатты, аластатылған Жолбарыс мұнда жанының жай табуы үшін тастардың үйінділерінен аттап, ары–бері жүрді, түнемеге қолайлы орын таңдады. Асудан асу бейшараға сәтті болмады, жайдары жаз екінші бөлігіне ауды, ал бұл болса осы жерге аласұрып талай келді, қарауылдап қарайлай берді, көзден ұшып, жоғалса да, қайтадан орала берді. Мінеки, осы ретте де түнемеге қалды. Оған сол түні қалың жынысты ормандағы құстардың өзара шырылдап, тынбай сайрағаны ұнамады. Түнгі жапалақ байыз таппады, оларға күңірене үн қатты, ал олар түк болмағандай мыңқ етпейді... Сонымен бірге адам баласының ұзаққа жеткен әуенді үні аңның мазасын аяқ астынан одан сайын қашыра берді. Бұл қайдан келген үн? Бұл таудың шет жақтарында тауды кезіп жүрген Мәңгілік қалыңдықтың дәл өзі екендігін Жолбарыс білсе егер. “Қайдасың сен? Қайдасың? Үн қатшы! Бұл мен – Мәңгілік қалыңдығыңмын, бұл мен сені шақырған, мен сені жанұшыра іздеп жүрмін, сен қайдасың, қайдасың сен?” және де Мәңгілік қалыңдық осы ретте жылады, ах ұрды, қайғырды: “Ой, ой, енді не болады? Не болады? Не болады? Ой, ой, енді не болады? Не болады” Неге ол соншама қорықты? Бейнебір бір нәрсені білген секілді.

Жолбарыс Мәңгілік қалыңдықтың сағынышы мен қорқыныш сезіміне шыдай алмады, орнынан көтеріліп, сүрлеу жол бойымен басқа жаққа кетті... Оның қандай ісі бар еді? Бұл бір ғана Құдайдың еркінде еді...

Құдайдың жетегінде болмаса да жанама жолмен, тағы да әлдебіреулерден ризашылығын алады екен. Жарық дүниенің басқа тұсында, басқа континентте тұрып, Мәңгілік қалыңдық мекендейтін жерлерде бірнәрсені, атап айтқанда, Тұйықжар тауларында қар барыстарына аңшылық жасауды ойластырған адамдар болды.

Сол таңертеңгі сағаттарда Арсен Саманчин аяғынан тік тұрған–ды. Қырынды, жылан жылғы қолжуғыштан сауылдап аққан сумен бетін, қолын, мойнын жуды. Және де сол сәттерде ол мейілінше разы қалыппен таза сүлгімен сүртінді, аулаға шығып күнге қыздырынуға жиналды, ауа райы тамаша болатұғын және де терезеге біраздан бері қарап керемет танданысты бастан кешті, тау жоталары өзінің айбарлы ауқымымен қандай биік, заңғар, бейнебір суретші қолымен салынғандай, мінеки, дәл сол сәтте оның ұялы телефонынан қоңырау үні естілді. Ол ойлаған–ды, кешкі әңгіменің жалғасы іспеттес шефі Бектұр қоңырау соққан шығар деп, бірақ тұтқадан мүлдем күтпеген жағдайда тап–таза ағылшын тілінде сөйлеген дауыс естілді. Бұл Арсенді таңқалдырды: мұнда, таулардың қақ ортасында, шынтуайтқа келгенде мұндай болуы мүмкін емес.

Дауысы ашық, сергек және сөйлесуге ыңғай танытқаны ап–анық:

• 
  Қайырлы таң! Өйткені, сіздерде тап қазір таң атты емес пе? Кешіріңіз, сіз мистер Арсен Саманчинсіз бе?
  
• 
  Ия, ия, дәл өзім! Кіммен сөйлесіп тұрмын.
  
• 
  Мен бір қарағанда сіздің әріптесіңізбін, мен ханзада Хасанның халықаралық байланыстар қызметі бойынша баспасөз хатшысымын, менің есімім – Роберт немесе айтылуға оңай Боб Лукас, мен канадалықпын. Таныс болалық. Менің байқауымша, сіз ағылшын тілін өте жақсы біледі екенсіз, солай болғандықтан, жергілікті тұрғындармен жүздескенде біздің арамызды байланыстырып жүріңіз, өйткені, біздер сіздер жаққа аңшылыққа ұшып шықпақпыз. Сіз мені есітіп тұрсыз ба?
  
• 
  Тамаша есітіп тұрмын. Ия, әрине, мен сіздердің араларыңызға дәнекер болуға әрекет етем. Құрметті Боб, қазір қайдан қоңырау соғып тұрсыз?
  
• 
  Қалай қайдан, қымбатты Арсен! Осы жерден, эмираттан, сіз білесіз ғой, ханзадалар сапарлас болатын үлкен топпен, дәрігерлері мен аспаздарына шейін бармақ. Мінеки, әзірленудеміз.
  
• 
  Жақсы болыпты. Біздер де даярланудамыз. Бірақ біздерге, тауға телефон арқылы қоңырау соққаныңыз біздер үшін күтпеген жәйт. Ал біз жақтан да қоңырау шала аласыз ба? Бұның жолы қалай, кешірерсіз, Боб?
  
• 
  А – а, бұл оңай, құрметті Арсен! Спутниктік байланыс. Біздер дүниенің қалаған нүктесіне қалаған жерден қоңырау соға аламыз. Аса мәртебелі ханзадалардың ғарыш орбитасында жеке спутнигі бар. Қалаған уақытта, қалаған жерге және қалаған жерден әлемнің төрт бұрышымен хабарласуға болады. Мінеки, мен қазір сізбен сөйлесудемін, сіз алыстағы Азия тауы жағынан жауап берудесіз, ал сіздердің қар барыстарыңыз болса, біздердің аңшылық үдерісінде көрісетінімізге спутникті байланыс қызмет көрсететіндігіне, тіпті, күмәнданбайды да. Әрине, бұл әзіл. Кешіріңіз.
  
• 
  Ешнәрсе етпейді, құрметті Боб, күлу зиян емес. Көңілге түйткіл болатын нәрсе – барыстармен кездесуде түрліше жағдай болуы мүмкін.
  
• 
  Әрине! Ең бастысы, олжаның көп болғаны. Ал барыстар жолбарыстар секілді бір–бірлеп сататын тауар. Данасы көп болған сайын, соғұрлым табыс көп болады, аса мәртебелі ханзадалар бұл жайлы ойланбайды, олар үшін аңшылық–спорт, ал біздер мен сіздерді, түсінікті жәйт, көбірек сәттілік қызықтырады. Барыс терілері көбірек болсайшы! Бізге де, сіздердің аңшылық “Мерген” фирмасына да жақсы! Мәртебесі лезде өседі.
  
• 
  Ия, Боб, әрине.
  

Ара қашықтық ұзақ болса да ұнамды көрінген баспасөз хатшысы Роберт Лукас өте әңгімешіл болып шықты. Сөз арасында іске байланысты мәселелер де шет қалмады. Қызмет көрсетудің түрлі қырлары және құрал – жабдықтармен келетін аңшылардың жағдайы да талқыланды. Ханзадалардың “Боинг 737” ұшағы және бірінші сыныпты экипаж мүшелері олардың жоғары дәрежелеріне сайма–сай болатын.

Осы әңгіме–сұхбаттан еленіп алынған кейбір мәліметтерді Арсен Саманчин шеф Бектұрға табыстау үшін блокнотына жазып алды. Олардың кездесуі шефтің Дастархан тұрақ жайынан оралған сәтіндегі сол күнге жоспарланды. Ол келе салысымен хабар беретіндігіне уәде берген–ді.

Ал қазірше өзіне салт атты көрсетіп және кішігірім басқосуды ұйымдастыруға уәделескен Тасауғандық бес аң қуушылармен жүздесуге мүмкіндік бар еді. Арсен Саманчин үшін кездесудің маңыздылығы олардың бәрінің де бір ұяның түлектері екендігінде ғана емес–ті: үшеуі–оның өзі, Тасауған және үрпек бас Саксағай бір класта оқыды, қалғандары екі–үш жас кіші болатын. Ең бастысы, оның барлығы бірін – бірі жете білетін, бір мектептің аясындағы парталарда отырған–ды. Айтпақшы, мектептің төбесіндегі шифер әжептеуір көнеріпті, ғимараты шөгіпті, алдыңғы күні оның жанынан өткенде оның бұған назары түсті, бірақ бұл, әрине, басқа мәселе, әйтсе де, қалай дегенде де өзі оқыған мектеп қашанда көзге ыстық көрінеді...

• 
  Арсен, достым, есіңде сақта, біздің бәріміз бір нанды бөліп жегенбіз, қазірде бойдақ жігіттерміз, - деді.
  

• 
  Яғни қалай, бойдақпыз дегеннің мәнісі неде? Не болды?
  
• 
  Кідірме, жүрелік. Қорқатын түк те жоқ, қазір айтамын.
  

• 
  Біздің қазір бойдақ екенімізді бүкіл ауыл біледі, әйтпесе, қонаққа сені мектепке емес, үйге шақыратын ек, - деді.
  
• 
  Сендердің әзілдерің бар болсын!
  
• 
  Жоқ, Арсен. Сен біздер үшін үлкен адамсың, қандай әзіл болуы мүмкін? – деп Тасауған сөзін жалғастыра түсті: - Қазір мектепте ешкім жоқ, бәрі де демалыста, бізге бүгін қарауылдың кедергі келтірмеуін өтініп, арақ – парақ алуы үшін бір нәрсе бердік. Ол, сөйтіп, үйіне кетті. Бұны біздер пайдаланып, мектепте жиналғанымыз дұрыс деп шештік. Біздің аттар дәл қазір осында, аулада. Ал бойдақ болған жайымыздың мәнісі мынада, біздің отбасы мүшелері - әйелдеріміз, балаларымыз қазір тауда, биіктегі жайлауда, мүмкін есіңде шығар, Ақсай өзенінің жағасындағы жерлер бар емес пе, мінеки, бүкіл жаз бойы сол жаққа көшіп, жайлауда өз малын бағып – қағатыны белгілі. Қазірде біздер көне салттың үрдісінше отбасымен бірге жазды өткерейік деп, киіз үйлерімізді сонда тіктік.
  
• 
  Дұрыс, - деп қостады Саксағай – үрпек бас. – Бостандық деген осы! Қайда барамын десем, сонда барамын. Бұрынғыдай үйіріліп колхозда жүрген жоқпыз.
  
• 
  Және де өте аянышты. Мейлі, бұл жайлы кейінірек,-деді Тасауған. – Мұнда бізді аң аулау үшін шеф Бектұр аға шақырды. Аңдарды қуамыз, иттеріміз бар. Арсен, өзің түсінесің, барыстарды жасырынып ататын маңға қарай қуалаған жөн, әйтпесе, олар қойнауларда тығылып қалады немесе адамға атылуы мүмкін, сондай кезде бас сұғатын паналы жер қажет. Егер де бәрі сәтті болса, біраз ақша табармыз. Сол үшін де желіп жүрміз.
  
• 
  Сөйтіп, уақытша бойдақпыз деп жарияға жар салдық дейсіңдер – ау! – деп күлді істің мән - жайына қанықан Арсен Саманчин.
  
• 
  Ал қайтадан бойдақ болмай – ақ қоялық делік, - деп күңк етті Саксағай – үрпек бас, - жаз жайлауға оралып, мал баққандағы пайда, қанеки. Себебі, малға еш жерде ешқандай сұраныс жоқ. Тек қана кедейлене түсесің, әйтпесе...
  

• 
  Мейлі, Саксан, бұл жайлы кейін сөйлесерміз. Тарата айтармыз. Ал қазір басқа нәрсені ойла...- деді де ойын аяқтамай үндемей қалды. Саксан – үрпек бас та үндеген жоқ.
  

• 
  Қандай керемет!-деді Тасауған. – Олардың спутниктері арқылы қайда қаласа және қашан қаласа да қоңырау шалуға мүмкіндіктері бар, ә? Біздің тауда жер кезіп, сондағы қойнаулар мен үңгірлердің ішінен ешкім де, ешкімді де есіте алмайтын қар көшкіні астынан олар эмиратқа, Европаға, Америкаға қоңырау соға ала ма? Әнеки, қандай керемет!
  

• 
  Қарашы, ә! – деді Саксан – үрпек бас, шынында да, иығына дейін өсіңкі қап – қара домаланған шашы дудырап. – Қарасаңшы сен! “Боинг” ұшағы барша ұшқыштарымен жайбарақат қалыпта өз қожаларын күтеді, ә. Мен ел мен елдерді аралап сауда жасап жүргенде бір минөтке де кешігуге болмайтын, рейстегі ұшақ ұшып кететін, кешіккендерге зеңгір көктен түкірер еді. Ал мұнда сондай мықты қолайлылық жасалынған. Қашан қалаймын, сол кезде ұшамын деу не деген ғажап. Мінеки, байлықтың, барлықтың күші!
  

• 
  Ұшақ қазыққа байланса, онда ханзадалар қалаған уақытта ұша алады екен де? Менің атым ғана осындай, әнеки, анау аулада тұр: қаласам байлаймын, қаласам жіберем, қаласам желе жөнелем.
  
• 
  Оларда солайша ойластырылған,-деп Арсен Саманчин түсіндіруге әрекеттенді. – Қашан қажет деп біледі, сонда бортқа көтеріледі. Ұшақ әзір. Экипаж өз орнында.
  

Арсен Саманчин өз мектебінде көптен бері болмаған еді. Мектеп шетте, ауылдан шеткерірек орналасқан болатын, жанына өтіп, көз салатын, бірақ арнайы ат басын бұрып, былайша айтқанда, өзінің балалық шағына саяхат жасау үшін мүлдем келмеген–ді.

Уақыт өте келе шөккен және айналадағы барлық үй төбелері секілді шифері ескірген, қисайған, есіктері мен терезе жақтаулары әбден қаңсыса да, мінеки, өзінің мектебі, сол баяғы мектебі болғандығы жанына жылы шуақ сезімін дарытты. Мінеки, бір–бірімен жарыса шапқан аула, әнеки, дәліз, анау сынып бөлмелері...

Тасауған мектеп директорының рұқсатымен мектепке жиналуға ұсыныс жасағанда, алайда, ол әлдеқайда кетсе де, әдетте, қалай дегенмен, үйде алдын-ала шай ішіледі, бірақ Тасауған отбасыларының жайлауда, ал мектептің дәл қазір, іші бос екендігін сендіргенмен, алғашқыда өзін қолайсыздау сезінсе де, Арсен жаны жай тапты, тіпті, разы болды. Және де айналадағы тау таабиғаты мен қар барыстары мекендейтін ұзақтағы қарлы жоталар жарқырай көрінді, күн де ашық еді. Төңіректе әртүрлі құстар пырылдай ұшты, олар өте көп еді, ешкім де оларға кедергі келтірген жоқ, сондықтан да рахаттана самғай берді...

Тасауғанның бестігінің ішіндегі ең жас үш аң қушылар Арсен Саманчинді жаймашуақ пейілмен қарсы алды. Оларда тәртіп бар екендігі сезілетін: Тасауған тура армиядағыдай басқаратын: анда бар, бері кел, осында тұр, алып кел, алып кет, жап, аш дегендей және бәрі де ынты– шынтымен орындайтын. Бұл да Арсенге ұнады, өйткені, әдетте ауылдың жігіттері осылайша жиналып мас болғанша ішетін, ал бұлар болса, сап–сау жүреді. Осының бәрі сенімділік пен достық шынайы пейілдің хал–ахуалын туғызды, Арсен Саманчин де өзінің атымен мектеп айналасында рахаттана жүрді. Ат мықты, сұр түстес және ер–тұрманы берік байланған–ды. Тасауғанның өзі атты әспеттей жетелеп әкелді де:

• 
  Қымбатты Арсен, мінеки, біздер саған өзің күні кеше айтқандай салт атыңның тұсау кесерін жасамақпыз, етік киюді ұмытпағаның жақсы болыпты. Тізгінді ұста, мін, арабтармен бірге желе жортасың, ал біздер сіздерге қарай қанша барыс қажет болса, соншасын қуалап айдаймыз.
  

• 
  Рахмет, - деп Арсен жерлестеріне алғыс жаудырды. – Тірлік осындай болса, мен де арабтар разы болуы үшін босқа қарап қалмаспын. Бұл өзіміз үшін де керек.
  
• 
  Ал енді жүріңдер біздің класты көрелік. Қандай бір уақыт еді, оқытушылар қандай еді! Қазір ше? Мұғалімдер бастары ауған жаққа кетті. Біздер болсақ, Құдайдан тілейміз, барыстар нысанаға дәл тисін деп... Өзгелер әнеки ұшақтарымен аңшылық жасау үшін сауық–сайран құрады, ал біздер өнеріміздің барын салып әрекет еткенімізге қуанамыз.
  

Ашық класс бөлмелеріне зер салып, дәлізбен жүрген кезде Арсен жөндеу жұмыстарының көптен бері жүргізілмегеніне назар аударды, бөлмелер іші жұпыны, жалғыз ғана жаңарғаны–парталар: ескі, епетейсіз ашпалы тақтайдан жасалынған парталар орнында ендігіде столдар мен сүйеніші бар орындықтар тұрды. Класс тақталар да жаңа сияқты болып көрінді...

• 
  Ал, бауырлар, сағаттың өзі он бір болыпты. Уақыт зуылдап өтіп жатыр. Арсен, кел бұрынғы біздің класс ішінде тізе бүгелік, сөйлесейік.
  
• 
  Неге? Одан да менің қарындасымның үйіне барайық, сол жерде беймарал отырамыз, орын жетеді.
  
• 
  Жоқ, жоқ, Арсен, қазір мына жерге, біздің бұрынғы класқа кірейік, мен кейбір жәйттерді түсіндірейін.
  
• 
  Жарайды, айтқаның болсын–ақ, мен – қонақпын.
  
• 
  Ішке кірсеңші. Екі столға бетпе – бет отырайық.
  

• 
  Арсен, біз саған мынаны айтқымыз келді. Тыңда.
  
• 
  Ия, құлағым сенде. Не болды соншама қатуланып? Біз өзіміз емеспіз бе, руласпыз қой. Бір нәрсе болды ма? Жақындардың біреуі қаза болған ба? Білуімше, бәрі жайында сияқты. Содан соң, бәріміз де осы мектепте оқыдық емес пе...
  
• 
  Жоға, Арсен! Егер де бұл жәйт тек қана қайда оқыдық, қай жерде мекен еттік дегенге ғана тірелсе... Жоқ, мүлдем олай емес. Сен біздің бауырымызсың, әрі қонақсың, бірақ сен бүгін біздің қолымыздасың, сені мұнда не үшін әкелгенімізді қазір айтамыз. Айтамыз, бұдан кейін не боларын...
  
• 
  Тоқта-тоқта, “Мен сендердің қолыңдамын” деген не сөз? Мініс атты жетелеп әкелдіңдер, бұған рахмет, ал қалаға кеткен күні ат қазығында қалады. Мен өзім мініп келген көлігіммен кетем.
  
• 
  Кім біліпті, кетеріңді немесе кетпесіңді.
  
• 
  Қалайша? Ашық айтсаңшы...
  
• 
  Сол үшін біз мұндамыз. Әңгіме ашық болады, еш бүкпесіз.
  
• 
  Тағы да не дейсіңдер! Сендер мені есуас деп отырсыңдар ма, бәрің де көзіме көрінбей құрыңдар, әлде сен, Тасауған, ақылыңнан алжастың ба?
  
• 
  Қызуланба, әңгіме ауаны осылай болғанына мен кінәлімін. – Тасауған алауланған жүзімен орнынан көтерілді және оның жолдастары да қозғалақтап, күбірлесе бастады. Және де осы сәтте әдетте ешнәрсеге ешқашан да қыңқ етпейтін мектеп ауласында күнелтетін ит неге екені белгісіз кенеттен тоқтамай үре жөнелді.
  
• 
  Қанеки, барып көрші! – деді Тасауған шетте отырған аң қуушыға бұйыра сөйлеп: - Ешкімді кіргізбе, тірі жанның біреуі де жақындамасын. Және де итті ұзағырақ қуып таста. Есіттің бе? Жақын маңда ешкім болмасын.
  

Құстардың екпіндете адамдардың төбесінде айналып ұшқаны, олардың бір сәтке де тынбай сайрағаны дұрыстап сөйлесуге мүмкіндік бермеді. Әрине, алғашқыда оларды жай ғана қуып шығарды, бірақ қарлығаштар дәл сол кездегідей қайта оралды. Оларды тағы да қуалады, соңыра терезені жапты, алайда қарлығаштар бәрін таң қалдырып, өрекпи шырылдап, терезеге соқтығыса берді, бұлардың барлығына қосарлана ит те оны қаншама қуалағанмен аулаға қайта - қайта оралып, неге екені белгісіз дауыстап үруін қоймады. Сонда Саксан – үрпек бас ұсыныс жасады:

• 
  Жүріңдерші, арғы бетке өтейік, онда класс бөлмесі шағындау, әрі құлағымыз тыншитын болады. Әйтпесе, мынау есі шыққан қарлығаштар бәрібір бізге тыныштық бермейді. Олар осы жерге, жақын тұсқа ұя салған, сондықтан да дүрлігуде. Кеттік.
  

Олар басқа класқа орын ауыстырып, шулы да дулы қарлығаштардан құтылған соң, Тасауған, бәлкім, Арсенмен оңаша әңгімелесуді жөн көрген сияқты. Ол аңды қуушыларға бұйырған үнмен:

• 
  Тыңдаңдар, былай етелік, біз Арсенмен осында әңгімемізді жалғастырамыз, ал сендер келіскеніміздей бәрің де өз орындарыңда болыңдар және де ешкім бізге кедергі келтірмесін, бірде бір адамды қай жақтан келсе де мұнда жібермеңдер. Ал сен, Құлтай, сол кезде аттарды кезекпе- кезек суатқа апар, арық ұзақта емес, өзің білесің, Үлкен тастың жанында, - деді.