Тақырып 4 Экономика саласындағы сыбайлас жемқорлық қылмыстар

Заңсыз кәсіпкерлік

Дәріс мақсаты: Қылмыс құрамынын түсінігін және құрылымын анықтау

Сұрақтар:

1. Қылмыс объетісі.

2. Қылмыстық объективтік жағы.

3. Қылмыс субъектісі.

4. Қылмыстық субъективтік жағы.

2. Дәл сол әрекетті:

а)үйымдасқан топ жасаса;

б)аса ірі мөлшердегі табыс табумен ұштастырып;

в)заңсыз кәсіпкерлігі немесе заңсыз банктік қызметі үшін бұрын сотталған адам жасаса, -жеті жүзден бір мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның жеті айдан бір жылға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерінде айыппүл салуға не мүлкін тәркілеп немесе онсыз бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту.

1. 
   Осы Кодекстің 190 және 191-баптарында сомасы бес жүз айлық есептік көрсеткіштен асатын табыс ірі мөлшердегі табыс деп, ал сомасы екі мың айлық есептік көрсеткіштен асатын табыс - аса ірі мөлшердегі табыс деп танылады.
   
2. 
   Осы Кодекстің 190-бабында құны жүз айлық есептік көрсеткіштен асатын тауарлар саны ірі мөлшердегі тауарлар деп танылады.
   

1. 
   Заңсыз кәсіпкерліктің қоғамға қауіптілігі сонда, мұны жасаудың нәтижесінде мемлекёттің экономикасына зиян келеді.
   

1. 
   Бұл әрекеттің объектісі - қалыпты экономикалық қызмет.
   

Кәсіпкердің лицензия алуды қажет ететін қызметпен айналысу қүқығы сол лицензияны алған кезден бастап немесе онда көрсетілген мерзімде күшіне енеді, егер заңда, өзге де қүқықтық актілерде басқадай көрсетілмеген болса, мерзімі біткен соң лицензия күшін жояды.

3. Кәсіпкерлік қызметтің кейбір түрін лицензиялау - түтынушы мүддесін қорғауды қамтамасыз ету, халыққа қызмет ету сапасын жақсарту, қала қүрылысы, экология және санитария нормаларын сақтау мақсатында жасалынады.

Егер:

б) арнайы рүқсат (лицензия) қажет болып, бірақ ол болмаса;

в) лицензиялау шарты бүзылса кәсіпкерлік заңсыз деп танылады.

Бұл қылмыстың ұғымы болуы үшін заңсыз кәсіпкерлік азаматтарға, үйымдарға немесе мемлекетке ірі зиян келтіруге не ірі мөлшерде одан табыс табумен ұштасуға тиіс.

4. 
   Азаматқа айлық есептік көрсеткіштен жүз есе асатын сомға зиян келсе, ол ірі зиян деп саналады (ҚК-тің 189-бабына ескертуді қара).
   
5. 
   Субъективтік жағынан қылмыс қасақана жасалынады. Айыпты адам өзінің кәсіпкерлік қызметті тіркеусіз немесе арнайы рұқсат (лицензия) керек бола тұра онсыз жасап отырғанын немесе лицензиялау шартын бұзғандығы, өзінің іс-әрекеті нәтижесінде азаматтарға, ұйымдарға не мемлекетке ірі зиян келуі мүмкін екендігін не қалайда келетіндігін не өз іс-әрекетінің ірі мөлшердегі табыспен үшта-сатынын біледі, сол қылмыстық салдардың болуын қалайды.
   
6. 
   Бүл қарастырылып отырған қылмыстың субъектісі - жасы 16-ға толған, есі дүрыс адам.
   
7. 
   Заңсыз кәсіпкерлік - қылмыстың сараланған түрі деп сараланады, егер оны үйымдасқан топ жасаса немесе ол ірі мөлшердегі табыспен үштасса не оны заңсыз кәсіпкерлік немесе заңсыз банктік қызметі үшін бүрын сотталған адам жасаса.
   

Егер адам бүрын ҚК-тің 190 немесе 191-бабымен сотталып және оның сол қылмыс үшін соттылығы жойылмаған не алынбаған болса, ондай адам заңсыз банктік қызметі үшін бүрын сотталған деп танылады.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Заңсыз кәсіпкерлік қай қылмыс құрамға жатады?
   
2. 
   Қылмысты аурлататын түрлері.
   

Дәріс мақсаты: Заңсыз банктік қызмет объектісінін түсінігін, саралаудығы маңызынашу

Сұрақтар:

1. Қылмыс объетісі.

2. Қылмыстық объективтік жағы.

3. Қылмыс субъектісі.

4. Қылмыстық субъективтік жағы.

1. Банктік қызметгі (банктік операцияларды) тіркеуден өткізбей немесе рұқсат (лицен­зия) алу міндетті болған жағдайларда арнаулы рұқсатсыз (лицензиясыз) немесе лицензия­лау шарттарын бұзып жүзеге асыру, егер осы әрекет азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірсе, не ірі мөлшерде табыс табумен ұштасса - бес жүзден сегіз жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адам-ның бес айдан сегіз айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге табысының мөлшеріңде айыппұл салуға не елу аилық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бір айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге табысының мөлшерінде айыппұл салына отырып не онсыз үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Дәл сол әрекетті:

а) ұйымдасқан топ жасаса;

б) аса ірі мөлшердегі табыс табумен уштастырып жасаса;

в) заңсыз банктік қызмет немесе заңсыз кәсіпкерлік үшін бұрын сотталған адам жасаса, - мүлкі тәркіленіп немесе онсыз екі жылдан алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

1.191 -бапта келтірілген қылмыстық-қүқықтық норма заңсыз кәсіпкерлік (190-бап) үшін жауапкершілік жөніндегі жалпы нормамен салыстырғанда арнаулы норма болып табылады. Заңсыз банктік қызметтің (191-бап) қүрамы заңсыз кәсіпкерліктің (190-бап) жалпы қүрамынан, тек сол заңсыз кәсіпкерлікті жүзеге асыратын сала бойынша ғана өзгеше. Азаматтар мен заңды түлғалардың банктік қызметі міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс.

3. Банктік қызметтің (банктік операциялардың) кейбір түрлерін лицензиялау түтынушы мүддесін қорғауды қамтамасыз ету, халыққа қызмет ету сапасын жақсарту, тағы сол сияқты мақсаттарда жасалынады.

Егер, мына нышандардың біреуі болса:

а) тіркелмеген;

б) арнаулы рүқсат (лицензия) қажет болып, бірақ ол алынбаған;

в) лицензиялау шарты бүзылған болса банктік қызмет заңсыз деп танылады.

4. Бүл қылмыстың құрамы болуы үшін заңсыз банктік қызмет азаматтарға, үйымдарға немесе мемлекетке ірі зиян келтіруге не ірі мөлшердегі табыспен үштасуы тиіс.

Қылмыс жасалған кезде Қазақстан Республикасының заңдарында белгілен-ген айлық есептік көрсеткіштен жүз есе асатын сомға азаматқа не бес жүз есе асатын сомға үйымға не мемлекетке зиян келсе, ол зиян ірі мөлшердегі деп таны­лады. (189-бабына ескертуді қара). Айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе көп мөлшердегі табыс ірі табыс деп саналады (ҚК-тің 190-бабына ескертуді қара).

5. 
   Субъективтік жағынан қылмыс қасақана жасалынады. Айыпты адам өзінің банктік қызметті тіркеусіз немесе арнайы рүқсат (лицензия) керек бола түра он-сыз жасап отырғанын немесе лицензиялау шартын бүзғандығын, өзінің іс-әре-кеті нәтижесінде азаматтарға, үйымдарға немесе мемлекетке ірі зиян келуі мүмкін екендігін не қалайда келетіндігін немесе өз іс-әрекетінің ірі мөлшердегі табыспен үштасатынын біледі, сол қылмыстық салдардың болуын қалайды.
   
6. 
   Бүл қарастырылып отырған қылмыстың субъектісі - жасы 16-ға толған, есі дүрыс адам.
   
7. 
   Заңсыз банктік қызмет қылмыстьщ сараланған түрі деп саналады, егер оны үйым-дасқан топ жасаса немесе ол ерекше ірі мөлшердегі табыспен үштасса не оны заңсыз банктік қызметі немесе заңсыз кәсіпкерлігі үшін бүрын сотталған адам жасаса.
   

Айлық есептік көрсеткіштен екі мың есе асатын табыс ерекше ірі мөлшердегі табыс деп саналады (ҚК-тің 190-бабына ескертуді қара).

Егер адам бүрын ҚК-тің 190 немесе 191-бабымен сотталып және оның сол қылмыс үшін соттылығы жойылмаған не алынбаған болса, ондай адам заңсыз кәсіпкерлігі үшін бүрын сотталған деп танылады.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Заңсыз кәсіпкерлік қай қылмыс құрамға жатады?
   
2. 
   Осы қылмыстың санкциясы.
   

Жалған кәсіпкерлік

Дәріс мақсаты: Қылмыстын объективтік жағына түсініктеме беру, және оның маңызын анықтау

Сұрақтар:

1. Қылмыс объетісі.

2. Қылмыстық объективтік жағы.

3. Қылмыс субъектісі.

4. Қылмыстық субъективтік жағы.

Жалған кәсіпкерлік, яғни кәсіпкерлік немесе банктік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз несие алу, салық төлеуден босатылу, өзге де мүліктік пайда алу немесе тыйым салынған қызметті жасыру мақсаты бар азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірген ком-мерциялық ұйым құру - екі жузден бес жуз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адам-ның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не алты айға дейінгі мерзімге қамауға, не елу айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бір айға дейінгі кезендегі жалақысының неме­се өзге табысының мөлшерінде айыппұл салына отырып не онсыз үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

1. 
   Бұл қылмыстың объектісі - заңға негізделген кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырумен байланысты қоғамдық қатынастар.
   
2. 
   Қылмыстың объективтік жағы - кәсіпкерлік немесе банктік қызметті жүзе-ге асыру ниеті болмаса да коммерциялық ұйым құру, нәтижесінде азаматтарға, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтіру.
   

Азаматқа, үйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірген жағдайда жалған кәсіпкерлік үшін қылмыстық жауапкершілік туындайды.

3. 
   Қылмыс жасаған кезде Қазақстан Республикасының зандарында белгілен-ген айлық есептік көрсеткіштен жүз есе асатын сомға азаматқа не бес жүз есе асатын сомға үйымға не мемлекетке зиян келтірсе, ол зиян ірі мөлшердегі деп танылады (189-бабына ескертуді қара).
   
4. 
   Бүл қылмыстың объективтік жағының міндетті түрдегі нышаны - жалған коммерциялық үйым қүру мен ірі зиян келтіру түріндегі салдар арасында себептік байланыстың болуы.
   
5. 
   Бұл қылмыс тікелей ниетпен жасалынады және оны жасағанда жалған кәсіпкерлік жолымен несие алуды немесе салық төлеуден босатуды, басқадай мүліктік пайда көруді, тыйым салынған қызметті бүркемелеу (лас ақшаны заң-дастыру) мақсат түтады.
   
6. 
   Қылмыс объектісі - жасы 16-ға толған, есі дүрыс адам.
   

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Заңсыз кәсіпкерлік қай қылмыс құрамға жатады?
   
2. 
   Қылмысты аурлататын диспозициясы.
   

Дәріс мақсаты: Заңсыз сыйақы алу субъектісіне түсініктеме беру, белгілерін, саралаудағы манызын ашу

Сұрақтар:

1. Қылмыс объетісі.

2. Қылмыстық объективтік жағы.

3. Қылмыс субъектісі.

4. Қылмыстық субъективтік жағы.

Мемлекеттік органның немесе мемлекеттік ұйымның мемлекетгік қызметтерді атқаруға уәкілетті адамы болып табылмайтын қызметкерінің немесе оған теңестірілген адамының, сол сияқты мемлекеттік емес үйымның басқару қызметтерін атқармайтын қызметкерінің өз міндеттері шеңберіндегі жұмысты орындағаны немесе қызмет көрсеткені үшін материалдық сыйақыны, жеңілдіктерді немесе мүліктік сипаттағы қызмет кврсетулерді заңсыз алуы, егер бұл әрекеттер қорқытып алумен байланысты болса, үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруға, не жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бір айға дейінгі кезендегі жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз жиырма сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға, не бір жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не үш айға дейінгі мерзімге қамауға жазаланады.

Бірнеше рет немесе ірі мөлшерде сыйақы алумен байланысты жасалған дәл сол әрекет -бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруға, не бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жүмыс-тарына, не үш айдан алты айға дейінгі мерзімге қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра оты-рып, екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту. Егер адамның алған сомасы немесе оған көрсетілген қызметтің құны үш жүз айлық есептік көрсеткіштен асса, заңсыз сыйақы алу ірі мөлшерде жасалған деп танылады. 224-бап жаңа редакцияда - ҚР 2003.09.25 № 484 Заңымен.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Заңсыз кәсіпкерлік қай қылмыс құрамға жатады?
   
2. 
   Қылмысты аурлататын диспозициясы.
   

Сұрақтар:

1. Қылмыс объетісі.

2. Қылмыстық объективтік жағы.

3. Қылмыс субъектісі.

4. Қылмыстық субъективтік жағы.

1. Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан кеден бақылауын жанай немесеодан жасырын, не құжаттарды немесе кедендік теңдестіру құраддарын алдап пайдалану арқылы тауарларды немесе өзге де заттарды, осы Кодекстің 250-бабында көрсетілгендерін қоспағанда, не декларацияланбаумен немесе күмәнді декларациялаумен ұштасқан кедендік шекарадан өткізуге тыйым салынған немесе өткізу шектелген, кедендік шекара арқылы өткізудің арнайы ережелері белгіленген тауарларды, заттар мен құндылықтарды ірі мөлшерде өткізу - екі жүзден бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адам-ның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерінде айыппүл салуға, не төрт айдан алты айға дейінгі мерзімге қамауға, не бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бір айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысы-ның мөлшерінде айыппұл салына отырып немесе онсыз үш жылға дейінгі мерзімге бас бос-тандығынан айыруға жазаланады.

2. Нақ сол әрекет:

а) бірнеше рет;

б) адам өзінің қызмет бабын пайдаланып;

в) кеден бақылауын жүзеге асырушы адамға күш қолдана отырып жасалса - мүлкі тәркіленіп немесе онсыз екі жылдан бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығы-нан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген әрекеттерді:

а) мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкілетті адам не оған теңестірілген адам, егер оларды өзінің қызмет бабын пайдаланумен қатар жасаса;

б) ұйымдасқаи топ жасаса, - үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айрылып, үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге, ал а) тарма-ғында көзделген жағдайда мүлкі тәркіленіп, жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығы-нан айыруға жазаланады.

Ескерту. Осы бапта көзделген әрекеттер, егер өткізілген тауарлардың құны бір мың айлық есептік көрсеткіштен асса, ірі мөлшерде жасалған әрекеттер деп танылады.

1. Контрабанда, ең алдымен, мемлекеттің экономикалық мүддесіне нұқсанкелтіреді, себебі, біріншіден - әкелінетін және шығарылатын тауарларға белгі-ленген алымдар мемлекеттік бюджетке түспейді.

Екіншіден, елдің экономикасы үшін өте қажетті болғандықтан сыртқа шығаруға тыйым салынған тауарлар (стратегиялық мақсаттағы шикізат) әкетіледі.

2. 
   Контрабанданың негізгі тікелей объектісі - мемлекеттің қаржылық қызметі.
   
3. 
   Қосымша объектісі - Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесіп өту ережесі.
   

4. 
   Қылмыстың заттары - тауарлармен басқадай заттар.
   
5. 
   Қазақстан Республикасы 2003 жылғы 5 сәуірдегі Кеден кодексінің 7-бабы 39-тармағына сәйкес, «тауар дегеніміз» - материалдық дүниенің кез келген материалдық заты, оның ішінде валюта, валюталық қүндылық, қуаттың электр, жылу неме­се басқа түрлері және «халықаралық тасымалдау және тауарлар үшін пайдаланылатын көлік, құрал-жабдыктар жатады».
   

6. 
   Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы алып өтуге шектеу салынған заттар тізбесі берілген. Оған ғылыми, көркемдік, тариғи немесе мәдени қүндылығы бар заттар, есірткі затына жатпайтын дәрі дәрмектер, радио-электрондық құралдар, байланыс құралдары және жоғары жиілікті құрылған құрылғылар, жарқырауық тастардың (құнды тастардан басқа), коллекциялық және сирек минералдардың, палеонтологиялық қалдықтардың үлгілері, авто,мото көлік құралдары және басқалар кірген.
   
7. 
   Қылмыстың объективтік жағы - осы кодекстің 250-бабында көрсетілгендерден басқа тауарларды және басқа заттарды ірі мөлшерде кедендік шекара арқылы алып өтуге бағытталған белсенді әрекетпен сипатталады.
   
8. 
   Қазақстан Республикасы Кеден кодексі 7-бабының 18-тармағына сәйкес «Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы алып өту дегеніміз, -тауарларды және көлік қүралдарын кез келген тәсілмен Қазақстан Республикасының кедендік аумағына алып кірумен немесе сол аймақтан алып шығумен байла­нысты әрекет жасау, оған халықаралық жіберулермен өткізу, құбыр мен тасымал­дау көлігін және электр жүйкесін пайдалану да кіреді». Көрсетілген әрекеттерге мыналар жатады: Қазақстан Республикасының кедендік аумағына тауарларды және көлік қүралдарын алып кіру, оның ішінде, еркін кедендік қоймалардың аумағына Қазақстан Республикасының кедендік аумағының қалған бөлігіне алып кіру -Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын іс жүзінде кесіп өту; басқа жағдайларда - Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тыс жаққа, не еркін кедендік збналар аумағына, немесе еркін қоймаларға тауарлар мен көлік қүралда-рын алып шығу ниетін жүзеге асыруға тікелей бағытталған әрекеттер жасау, атап айтқанда - «кедендік декларация беру».
   

Алып өту мына тәсілдердің біреуі арқылы жасалуы мүмкін:

а) кедендік бақылауды айналып өту;

б) кедендік бақылаудан жасыру;

в) кедендік үқсастыру қүжаттарын немесе қүралдарын алдап пайдалану;

г) декларация жасамау;

Қылмыстың субъективтік жағы - тіке ниет түріндегі кінә. Айыпты адам тиісті тауарларды немесе басқа заттарды кедендік шекара арқылы ірі мөлшерде өткізіп отырғанын түйсінеді, осы іс-әрекетті жасағанды қалайды. Тауарлар мен басқа зат­ тарды алып өтудің балама тәсілдерінің кемінде біреуін адамойластыруы қажет.

Бүл бапты қалыптастырғанда жаза тағайындау кезінде ескерілуі мүмкін себеп пен мақсат қалып қойған. Контрабанда жасаудағы мақсат, әдетте, пайда табу, ол жазаны жекелеу принципін жүзеге асыру кезінде сот практикасында ескеріледі. Қылмыс субъектісі - жасы 16-ға толған, есі дүрыс адам. Осы баптың 2-бөлігіне сәйкес контрабанданың сараланған нышандарына контрабанданы бірнеше рет жасау, адам өз қызмет бабын пайдаланып жасауы, кеден бақылауын жүргізушіге күш қолдану жатады. Контрабанда бірнеше рет жасалынды деп саналады, егер ол екі немесе одан көп рет жасалынса. Бүл жағдайда контрабанда үшін бүрынғы соттылығы-ның алынбағаны немесе жойылмағаны, не бүрын жасаған контрабандасы үшін адамның қылмыстық жауаптылықтан босатылмағаны анықталуға тиіс. Өз қызмет бабын пайдаланып контрабанда жасаған адамға қызметтік боры-шы бойынша кеден немесе шекара бақылауын, Қазақстан Республикасының мем-лекеттік немесе кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарларды немесе басқа құнды-лықтар мен заттарды қарауды жүзеге асыратын және шекараны кесіп өтуге рүқсат беретін адам жатады. Өз қызмет бабын пайдаланып осындай адамдар жасаған контрабанда лауа-зымдық қылмыстар заңының баптары бойынша қосымша саралауды талап етпейді. Қызмет бабын пайдаланып контрабанда жасаған өзге лауазымды адамдар жалпы негізде жауапқа тартылады, яғни лауазымдық қылмыстар туралы қылмыстық заң нормаларын қоддану көзделген қылмыстардың жиынтығы бойынша және осы саралаушы нышанға сілтемесіз ҚК-тің контрабанда туралы бабының тиісті бөлігімен жауапка тартылады (ҚР Жоғарғы Сот Пленумының Қаулысының 9-тармағы). Контрабанданы кеден бақылауын жүргізуші адамға күш қолдану арқылы жасау дегеніміз - күш қолдану немесе психикалық қысым жасау. Күш қолдануға ұрып-соғу, денсаулығына әр дәрежеде (жеңіл, орташа немесе ауыр) залал келтіру, т. б. жатады. Егер кеден бақылауын жүргізетін адамын өлтірсе, ҚК-тің 206 және 96-баптарының жиынтығы бойынша саралануға тиіс.

Психикалық қысым жасағанда денсаулыққа зақым келтіремін немесе өлтіремін деп қорқытады.Контрабанданың ерекше сараланған нышаны, осы баптың 3-бөлігінде қарастырылған: а) мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкілетті адам не оған теңестірілген адам, егер оларды өзінің қызмет бабын пайдаланумен қатар жасаса; б) контра­банданы ұйымдасқан топ жасаса.

210-бап - алынып тасталды - ҚР 1998.07.09. № 277 Заңымен.

211-бап - алынып тасталды - ҚР 1998.07.09. № 277 Заңымен.

212-бап - алынып тасталды - ҚР 1998.07.09. № 277 Заңымен.

213-бап. Шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау ¥йым басшысының Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес Қазақстан Республикасының уәкілетті банкіндегі шоттарға міндетті түрде аударылуға жататын шетел валютасындағы қаражатты шетелден ірі мөлшерде қайтармауы - үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту. Осы бапта көзделген әрекет, егер қайтарылмаған шетел валютасындағы қаражат сомасы бес мың айлық есептік көрсеткіштен асса, ірі мөлшерде жасалған дел танылады.1. Қылмыстың тікелей объектісі - есеп айыруды шетел валютасында жасалатын сыртқы экономикалық қызметтің валюта реттеу саласында қалыптасатын
қоғамдық қатынастар. Қылмыстың қосымша объектісі - шетел валютасында есеп айыруды жүргізу тәртібі. Қылмыстың заты - шетел валютасы, яғни шет мемлекеттің валютасы (Қазақ-стан Республикасының 1996 жылғы 24.желтоқсандағы «Валюталық реттеу тура­лы» Заңының 1-бабы).

Қылмыстың объективтік жағы - Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, Қазақстан Республикасының уәкілетті банкісіндегі шоттарға міндетті түрде аударылуға жататын шетел валютасындағы қаражатты, мүмкіндік бола түрып шетелден ірі мөлшерде қайтармау түріндегі әрекетсіздік. Бес мың айлық есептік көрсеткіштен асатын шетелдік валютадағы қайтарылмаған қаражат со­масы осы бапқа берілген ескертуде ірі мөлшер деп анықталған. Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу туралы» Заңына сәйкес, резиденттердің ҚР Ұлттық Банкі белгілеген тәртіпте уәкілетті банктерде шетел валютасында шоттары болуы мүмкін. Тауарлар мен қызмет үшін төлем ретінде, сондай-ақ несие ретінде резиденттер алатын шетел валютасы уәкілетті банктердегі олардың шотына міндетті түрде аударылуға тиіс, егер осы Заңның 4-бабына сәйкес сол резидент алған ҚР ¥лттық Банкінің лицензиясында басқадай көздел-меген болса («Валюталық реттеу туралы» Заңның 8-бабы). Қылмыстың субъективтік жағы тікелей ниет түріндегі кінәмен сипаттала-ды. Айыпты адам өзінің Қазақстан Республикасының уәкілетті банкке аудары-луға жататын шетел валютасындағы қаражатының шетелден ірі мөлшерде қай-тарылмай отырғандығын түйсінеді және соны тілейді.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Заңсыз кәсіпкерлік қай қылмыс құрамға жатады?
   
2. 
   Қылмысты аурлататын түрлері.
   

РЕЙДЕРСТВО (226 бап ҚК РКҚ

Компанияларды бақылауға алу мен ұстап қалу көптеген жағдайларда криминалды құрылымдарды қолдану мен мемлекеттік қызметкерлерді сатып алу сияқты күштеу тәсілдері арқылы жүзеге асады. Бізде елімізде 90 – жылдары рэкеттердің бандиттік белсенділігіне құқықтық қарсы әрекет механизмінің жоқтығы салдарынан 2 – 3 жыл ішінде ондаған тұрақты криминалдық топтар, олардың ішіндегі ең негізгі әрекет түрлерінің бірі болып рейдерлік болып табылды, яғни ол бөтен кәсіпті қару қолдану, қорқыту, бопсалау, зорлық, алаяқтық, тонау, мемлекеттік органдардағы жемқорлық байланыстар және т.б. арқылы басып алу. Осындай жағдай 90 – жылдары көршілес елдерде – Ресейде, Өзбекстанда, Қырғызстанда және т.б. елдерде қалыптасты. Посткеңестік кеңістік елдерінде 1990 – 2005 жылдар аралығындағы біріктіру мен жұтылу нарығы саласындағы жағдай, көптеген аналитиктердің пікірінше, ХХ ғасырда АҚШ – ғы жағдаймен теңестіріледі, яғни онда « барон – грабители » басшылық еткен кезде. Рейдерліктің объектісі болып ереже бойынша, жұтылу жағдайындағы жете бағаланбаған компаниялар емес, керісінше бағалы активті, кадрлармен, ақпараттық және өндірісітік технологиялармен жабдықталған тиімді және пайдалы компаниялар болып табылады. Рейдерліктің өзіне тән ерекше елеулі белгілері бар: ол жүйелілік, залал келтіру, криминалдылық. Көптеген зерттеушілердің пікірінше, жүйелілік күшіне байланысты рейдерлікті криминалдық кәсіптің ерекше түрі ретінде қарастыруға болады. Рейдерлік басып алу тәсілдері бойынша жүргізілген сараптама негізінде, рейдерлікті екі санатқа бөліп қарастыруға болады:

1. 
   алаяқтық сипатта болуы;
   
2. 
   күш сипатында болуы.
   

1. 
   Бағалы қағаздардың, құрылтай құжаттарының, фирма органдарының басқарушылары мен өзге мақсатты компаниялар құжаттарының шешімдерін ұрлау мен жалған жасау. Ресейде, мысалға дамыған елдерде мүлдем басқа маңызға ие, акционер тізілімін ұрлау тәсілі әлдеқайда танымал. Ресейде көптеген акционерлік қоғамдар бұл, ережеге сәйкес, егерде акцционерлерінің саны кем дегенде 50 болса, және компаниялар бухгалтерлік кітапта немесе электронды түрде акционерлердің тізімін өздері жүргізеді. Компания – бұл фирма акционерлерінің әрқайсысында қанша акция бар екендігі туралы ақпарат сақталатын бірден – бір орын болып табылады. Рейдерлермен жалданған қарақшылар қандайда бір жолмен акционерлер тізіліміне қол жеткізеді, оның көзін құртып және жаңа тізілім жасайды, немесе соның салдарынан құжаттың түпнұсқасы мен акционерлер тізілімі жойылған компания акцияларына меншік құқығын дәлелдеуге шамасы жоқ мақсатты – компаниялардың адал меншік иелерінің құқықтарын даулау туралы қажетті соттың шешімін алады;
   
2. 
   Бақылаушы және құқыққорғау органдары жағынан мақсатты – компания қызметіне барлық мүмкін тексерулерді қамтамасыз ету үшін мемлекеттік органдарда жемқорлық байланыстарды қолдану. Осындай тексерулердің мақсаты құқыққорғау, салық және бақылаушы органдармен тексеріліп отырған ұйымның қызметінен көбірек бұзушылықтарды анықтау болып табылады. Рейдерліктің осындай ұқсас тәсілі, өкінішке орай, көптеген дамып келе жатқан мемлекеттердің қазіргі экономикалық өміріндегі кәдімгі құбылыс болып табылады. Олардың қатарына Қазақстан да кіреді, яғни компания – басып алушы тек қана мемлекеттік органдардағы байланыстарын ғана пайдаланып қоймай, кейде олардың қарамағында болады немесе шенеуніктерге жанама тиесілі болады. Кейде қазақстандық әкімнің жуан мойынды жігіттерге бұйрық беріп, олардың көпшіліктің көзінше гүленіп келе жатқан жеке меншік компаниялардың бірінің мүлігін иеленіп алу үшін оның директорын соққыға жыққаны туралы естіп, кейде оқуымызда мүмкін. Ұрып – соғу фактісі бойынша қылмыстық іс қозғалады, бірақ та « құқықтық тәртіпті қорғаушылар » рейдерлердің көмекшілері болып шығатындықтан, қылмыстық іс қылмыс құрамының немесе айғақтардың жоқ болуынан тоқтатылады.
   
3. 
   Мақсатты – компанияны өте арзан бағаға сатып алу үшін әртүрлі тәсілдермен, кейде мемлекеттік және сот органдарымен жемқорлық байланыстардың қолданылуы немесе мақсатты – компанияны банкрот деп жариялайтын құжаттарды ұрлау немесе жалған жасау арқылы компанияны жалған банкроттық жағдайына жеткізу. Кейде рейдерлер мақсатты компанияны банкроттыққа жеткізіп, оны арзан бағаға сатып алу үшін жалған жағдайлар жасайды.
   

1. 
   Қаруды қолдану немесе қаруды қолданамын деп қорқыту;
   
2. 
   Бопсалау;
   
3. 
   Адам ұрлау;
   
4. 
   Қарақшылық, қорлық, денсаулыққа зиян келтіру және тағы басқа:
   
5. 
   Адам өлтіру.
   

П.А. Астаховтың ойынша, рейдерствоның аса жаман қасиеттерінің бірі: жеке өзіне бір рубль ұтқанымен олар барлығына миллионға зартап келтіріп, арттарынан тек жанған жерді ғана қалдырады деген. Мысалға Кмреевтың айтуы бойынша: Мәскеу үкіметінің қорытындысы бойынша 2004 жылдың аяғына дейін Мәскеу аумағының өзінде рейдерлік іс-әрекеттерді 100-ге жуық топтар іске асырған.

Қазіргі экономикада рейдерлік мәселелер өткір болып тұр. Қоғам меншік құқығының қорғалуының қажеттілігін ұғынғанда және оған қарсы ешқандай жүйенің жоқ екендігін білгенде ол (рейдерство) макроэкономикалық факторға айналады.

Бизнес иелерінің құқықтарын қорғауда елеулі роль атқаратын және мемлекеттік компаниялардың экономикалық дамуына үлес қосатын корпоративтік құқық қазіргі кезде Қазақстанда аса дамымаған.

Қазақстандық заң шығарушылар көп жылдар бойы Ресейдің заңдарының көірмелерін қолданған, алайда ақырғы жылдарда олар экономикасы дамыған мемлекеттердің заңдарына өз көз қырларын салуда.

Кейбір шетел әдебиеттерінде рейдерствоның орындалуына байланысты оны 3 түрге бөледі. Олар:

1. 
   Ақ- заңды түрде компанияны құрту немесе “гринмэйл” (greenmail). Гринмэйл сөзінің астарында мына мағына жатыр: акционер иесін күш қолданбай басып алуға бағытталған корпоративтік бопсалау.
   
2. 
   Сұр- алаяқтық іс-әрекеттермен байланысты. Яғни бұнда нормативтік актілерді заңды түрде бұрмалай отырып сонымен қатар мемлекеттік органдардағы адамдармен коррупциялық байланыс орнату арқылы компанияны банкроттыққа отырғызу және тағы басқа іс-әрекеттер.
   
3. 
   Қара- ашық күш қолдану арқылы компанияны басып алу. Ресей әдебиеттерінде бұл “кү қолданатын кәсіпкерлік” деп көрсетіледі.
   

Көптеген ірілі-ұсақты қазақстандық бизнес иелері ол шенеуніктер екені құпия емес. “Transpareny Kazakhstan” атты антикоррупциялық қоғамдық фондтың басқарушы төрағасы В.Воронов былай деген: біздің еліміздегі рейдерство мен рэкеттің арасына теңдік белгісін қоюға болады. Погондағы адамдардың кандайда бір шенеуліктердің тапсыры бойынша келуі, “ағасының” немесе криминалдық топтың басып алуы арқылы келуі мемлекеттік рэкетпен жаппай қаралады. Қазіргі кезде Қазақстан үшін ең қорқынышты көрініс- бұл әрекеттерге соттардың қатысуы.