Султанова нургуль камильевна

• 
  Естірту – қайтыс болған адамның жайын хабарлаудың әлеуметтік ой-санаға құрылуы. Қайғылы қазаны естірте отырып, көңіл айтылуы.
  
• 
  Қоштасу әндері – жақын адамынан айырылудың күйініш-қайғысы.
  

• 
  Жоқтау – адам қазасына байланысты (бақ-дәулеті, атақ-абыройы) айтылатын азалы рәсім. Дауыс айту – жоқтаудың ең ұзақ және көлемді, мазмұнды түрі.
  

-          оқушылар музыкалық шығармалардың күрделі құрылысы мен мазмұнын ұғындыру,

-           ұлттық музыкадағы халық ән-күйлердің тәрбиелік мәні мен мазмұнын, ерекшелігін түсіндіру

-          Оқушылардың музыка тыңдауға, орындауға баулу және музыкалық сауаттылығын кеңейту

«Қыз Жібек» операсынан «Би мен хор» - үзіндісін үйрету.

Үкілі Ыбырайдың «Гәкку» әнін үйрету.

Тәрбиелік міндеті: Әсемдік әлеміне музыка арқылы жетелей отырып сұлулық, ізгілік, адамгершілік қасиеттерін бойына сіңіру, қоршаған дүниенің шындығын көркем өнермен түйсіндіру.

Дамыту міндеті: Музыкалық шығармалардың мазмұнын талдай білуін, орындаушылық машығын, тәрбиелеуде сауаттылығын, вокальді хор дағдысын қалыптастыруды дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Көрнекіліктер: Сазгер, әншілердің суреттері. Музыкалық ұғымдар, ән, операдан үзінділер.

Пән аралық байланыс: тарих, әдебиет, сурет, театр, би.

Сабақтың барысы:

• 
  Сәлемдесу. Мұғалімнің кіріспесі, сабақа дайындықтарын тексеру.
  
• 
  Үй тапсырмасы Е.Брусиловский туралы еркін жазу тапсырмасын сұрап, толықтыру.
  
• 
  Жаңа сабақты ұй тапсырмасымен сабақтастыру.
  
• 
  Е.Брусиловскийдің өмірі мен шығармашылығын толықтыра отырып, опера – ұғымына қайта айналып соғу тәсілі арқылы қайталау.
  

Опера – дегеніміз театр сахнасында қойылатын музыкалық – драмалық шығарма. Операның негізі өлең – сөзден, сахналық музыкадан құралады.

• 
  Е.Брусиловский тұңғыш қазақ операсын жазушы, «Қыз Жібек» операсын жазған. Операның музыкасына негізінен халық ән – күйлерімен халық композиторларының ән – күйлерін алған. «Қыз Жібек» операсындағы басты кейіпкер – Жібек. Жібектің тұңғыш операдағы рөлін К.Байсейітова орындаған.
  
• 
  Операның қысқаша мазмұны мен кітаппен жұмыс арқылы танысу.
  
• 
  Операның либреттосын, яғни әдеби поэтикалық сөзін жазған жазушы Ғ.Мүсірепов ағамыз.
  

• 
  Ендеше осы «Қыз Жібек» операсынан «Би мен хорды» үйренейік.
  
• 
  «Би мен хорды» таныстырып, әуені сендерге таныс па? Мағынасы нені айтып тұр?
  
• 
  Халық күйі «Кеңестен» үзінді орындап тыңдату.
  
• 
  Халық ән – күйлері деп қандай ән – күйлерді айтамыз?
  
• 
  Жауап алғаннан кейін «Би мен хорды» сергіту сәті, жаттығу ретінде үйрету.
  
• 
  Операның негізгі әуені басты ариясы ретінде Үкілі Ыбырайдың «Гәкку» - әні алынған.
  

Музыкалық шығарманың негізгі әуені және осы әуені бүкіл шығарма бойына жүріп отыруын – лейтмотив дейміз.

Операда «Гәкку» әні Қыз Жібектің ариясы ретінде алынған.

Ария – дегеніміз белгілі бір кейіпкердің бейнесін ашатын жеке ән.

• 
  Сол әннің бүгін бір түрін үйренеміз.
  

• 
  Ән мәтінін «Ән не айтып тұр?» деген сұрақ арқылы нақтылаймыз.
  
• 
  Қорытындылау.
  

1. 
   Қазақ операсының негізін қалаушы кім?
   
2. 
   «Қыз Жібек» рөлін операда ең алғаш орындаушы кім?
   
3. 
   Лейтмотив, либретто, ария дегеніміз не?
   

1. 
   Құрманғазы. «Сарыарқа», «Адай», «Балбырауын», «Кісен ашқан».
   
2. 
   Тәттімбет. «Сарыжайлау», «Көкейкесті», «Сылқылдақ».
   
3. 
   Сөзі: Х.Талғаров. Әні: И.Нүсіпбаевтікі. «Домбырасыз сән қайда»
   

Білім беру – күйшілердің өмірі мен шығармалары туралы нақты, тиянақты таныстыру.

Сұрақ «Күй дегеніміз не?»

Қазақтың домбыра, қобыз, шертер, сыбызғы сияқты ұлттық музыка аспаптарында орындалатын әуентер КҮЙ деп аталады.

Музыа аспаптарында орынталатын шығармаларды аспаптық музыка дейміз.

Күй – бағдарлы мазмұны бар көркемдігі жоғары аспаптық жанр. Онда табиғат құбылыстары тарихи оқиғалар, халық мерекелері, жан-жануарлар, аңыз-ертегілер, адам сезімдері, түрлі оқиғалар суреттеледі. Күйлер тақырыбы мен мазмұнына қарай аңыз күйлер, тартыс күйлер, лирикалық күйлер, тарихи күйлер болып жіктеледі. ХҮІІІ ғасырда Байжұма, Есжан, Байжігіт, Боғда, Махамбет сияқты күйшілердің атағы халыққа кеңінен танымал болған. ХІХ ғасырда күйшілік өнердің одан әрі дамуына Құрманғазы, Тәттімбет, Дәулеткерей, Абыл, Ықылас, Қазанғап, Дина, Сүгіз сиЯқты күйшілер өз үлестерін қосты.

• 
  Біз кімнің қандай кйінің әуенімен класқа кірдік?
  
• 
  Құрманғазының «Сарыарқа» күйі (оқушылар жауабы).
  
• 
  Ендеше Құрманғазаның күйлерімен өміріне тоқталайық.
  

Мұғалім: - Күйден нені байқадыңдар, күй сендерге қандай жайларды баяндап тұр. Күйдің көңіл-күйі қандай? («Сарыарқа» күйін тыңдау).

Жауап:

- күй қуанышты, шаттықты білдіреді. Аттың шабысын, қазақтың ен даласының тіршілігін баяндайды.

Жауап: - Қазақтың кең байтақ даласының сұлулығы, әсемдігі, күйшінің батырлық мінезі сезілгендей болады.

• 
  Бұл күйді қандай оркестрдің орындауында тыңдап отырсыңдар?
  
• 
  Құрманғазы атындағы мемлекеттік халық аспаптар оркестрі.
  
• 
  «Сарыарқа» күйінің шығуы жайлы ел аузында мынадай аңыз әңгіме бар.
  
• 
  Құманғазы бірде түрмеден қашқан жолында Арқадағы Тәттімбетке соғып, қонақ болыпты. Сонда Тәттімбеттің сыйына риза болған Құрманғазы «Сарыарқа» күйн шығарыпты-мыс. Күйді тыңдап, айызы қанып, рахаттанған Тәттімбет «ендеше мен де саған күйц арнаймын» деп «Көкейкесті» күйін тартқан екен [44].
  
• 
  Құрманғазының «Адай» күйін тыңдап, көңіл-күйін, екпінін анықтау. Бұл тыңдаған кімнің күйі?
  

• 
  Көңілді, би ырғақты, екпіні тез.
  
• 
  Күй шертіледі, айналады.
  
• 
  Күй орындауының неше әдісі бар?
  
• 
  Екі әдісі бар: төкпе және шертпе.
  
• 
  Біз тыңдаған күйлеріміз неше әдіска жатады?
  
• 
  Төкпе.
  

• 
  күй нені көз алдымызға елестетеді.
  
• 
  Жайлаудың әсем сұлу табиғатын.
  
• 
  Бұл күй қандай әдіске жатады.
  
• 
  Шертпе.
  

Тыңдалған күйлерінің өзара айырмашылығы, ұқсастығы неде?

Әдісі, екпіні, көңіл-күйі, табиғатында.

Тәттімбеттің бестөре, «Былқылдақ», «Қосбасара күйлері ғасырлар бойы сан ұрпақтың рухани азығына айналып келеді.

Енді дауысымызды жаттықтырып алайық.

1. 
   «Киіз басук» әні.
   
2. 
   Құрманғазының «Ақбай» күйі.
   
3. 
   «Құстар әні» (Н.Тілендиев).
   

Балалар, бүгінгі сабақты қаншалықты меңгергеніміз үшін КІМ БҰРЫН ойыны арқылы дұрыс бауап беріп, сабағымызды қорытындылайық.

Сұрақтары:

1. 
   Құрманғазы кім?
   
2. 
   Қандай күйдің атасы?
   
3. 
   Қай жерде туған?
   
4. 
   Қандай күйлерді тыңдадық?
   
5. 
   «Сарыарқа»ә күйінен алған әсерлері, оқушыладың өздері шығарған өлеңдері.
   

Құрманғазы ата сенің арқаң.

Аталғаны жердің Сарыарқа,

Әсемдігіне таңқалып күнде жатам.

Қорытынды: Міне, балалар, дәстүрлі күйшлік өнер дегеніміз осы.

Тақырыбы: Қазақтың күйші – композиторлары

Сабақ мақсаты:

1. 
   Білім беру – қазақтың ұлтттық аспаптары, олардың шығу тегін білу, ақындақ жыраулық, жыршылық, сал-серілік, күйшілік өнермен таныстыру.
   
2. 
   Тәрбиелеу – қазақ еліне, жеріне, салт-дәстүріне, мәдениетіне, өнеріне, тарихына сүйіспеншілігін тәрбелеу.
   
3. 
   Дамыту – сөз өнерін, грамматикалық жұмысты дамыту.
   

1. 
   Өткен тақырып үй жұмысын тексеру. Құрманғазы, Дина, Нұрғиса Тілендиев, М.Төлебаев, Ш.Қалдаяқов әндері.
   
2. 
   Жаңа тақырып. Жарсыс түрінде өтеді – 8 кезең 1-топ – «Домбыра» 2-топ – «Қобыз»
   
3. 
   Сабақ қорыту.
   

1. 
   Күйлер: (домбыра, қобыз): Құрманғазы, Дина, Н.Тілендиев күйлері.
   
2. 
   Аспаптар: домбыра, қобыз, асатаяқ, мүйіз, сырнай, саз сырнай, даңғыра, дабыл, шертер, жетіген, сыбазғы, шаңқобыз, үскірік.
   
3. 
   Керекті заттар: асықтар, бәйге аттары, 2 қамшы.
   
4. 
   Сурет көріністері: Алтыбақан, бәйге, айтыс, көкпар, қыз қуу және өткен заманның күйші-компзиторлары.
   

Екі топ өз-өздерін таныстырады.

Біріншісі – «Домбыра» тобы.

(«Домбыра» күйі орындалды)

Екіншісі – «Қобыз» тобы. («Қобыз» күйі орындалады.)

Сабақтың барысы:

І кезең. Бәйге: Екі топтың бір-бір ойыншысы қаза күйші композиторларын айтады

ІІ кезең. Айтыс: Төрт ойыншы 2 топтан бір-біріне сұрақ беріп күйшілер туралы әңгімелеседі.

ІІІ кезең. Асық ату. 2 топтың жігіттері асық атып асықтың нөмірі бойынша аспаптарды атап, жазып әңгімелейді.

VІ кезең Көкпар. 2 топтың бір-бір ойыншылары тақырып бойынша грамматикалық салалас құрмалас сөйлем құрып оны талдайды.

V Кезең. Қыз қуу. 1- топтың қызы күйшіні атйды. 2- топтың қызы күйшінің шығармасын айтады. 1-топтың жігіті күйшіні айтады..

VI кезең: Аттыбақан. 2-топтың ойыншылары қазақ композиторларының әндерін айдары: 1-өлең («көзімнің қарасы»), 2-өлең («Менің Қазақстаным»)

VII кезең. Әзіл сықақ.

1. 
   Бір қазақ орысқа үйленіпті. Сөйтіп әйеліне «Қатын, мен жұмыстан кеолгенде тақиям сол шекемде болса менің көңіл-күйім жақсы, сыйлықты боласың. Егер тақиям оң шекемде болса, абайла, қамшының астанда қаласың», - депті. Оған әйелі: «Ей, мен тыңда. Егер сен жұмыстан келгенде менің қолым көкірегімде болса – сыйлы бесбармақты боласың. Егер қолым беімде болса сенің телпегің оң шекеңде ме, сол шекеңде ме түкіргенім ба ма?» - деп жауап беріпті.
   

VІІІ кезең. Асату. Екі топтың ойыншылары көздерін байлып, бір-бірін тортпен дәмдетеді.

Әділ қазыларға сөз біріміз.

Содан соң «Достар» жырын шырқаймыз.

Мұғалімнің сабақ бекіту сөзі.

Сабақтың тақырыбы: Тарихи күйлер

Пән атауы: Музыка 5 cынып

Сабақтың мақсаты:

а) Білімділік: Тарихи күйлер туралы толық мәліметтер беру. Тарихқа байланысты туған күйлердің тарихымен таныстыру. Саз тыңдату.

ә) Дамытушылық: Тарихи күйлер жайындағы білімдерін тереңдете отырып, оқушылардың сенімдерін қалыптастыру, ой-өрісін дамыту. Оқушылардың ырғақты сезіну, орындау, есту арқылы тыңдай білу қабілетін дамыту.

б) Тәрбиелік: Оқушылардың музыкаға деген қызығушылықтарын арттыру; өз бетінше естіген әуендерін талдай білуге баулу. Ұлттық өнерге баулу.

Сабақтың жабдықталуы:

а) Көрнекілігі: Жаңа тараудың аты мен жаңа тақырыптың аты жазылған лозунгтар мен плакатар, Ән жезылған кесте.

ә) Қолданылған әдебиеттер: А.Жайымов, Б.Ысқақов, Ж.Еңсепов, Ж.Сәрсенбенов. «Музыка» оқулығы. Алматы, «Атамұра» 2002 ж.

б) Техникалық құралдар: МР3 диск, үнтаспа, күйтабақ, күйсандық.

Сабақтың түрі: Кірістірілген аралас сабақ (тарих, музыка, әдебиет)

Музыкалық сауат: Вольта (1 23) белгісі

Әдіс-тәсілдер: Баяндау, сұрақ-жауап, саз тыңдату, әңгімелесу

Сабақ жоспары: Ұйымдастыру кезеңі

Үй тапсырмасын сұрау

Жаңа сабақ

Жаңа сабақты бекіту

Білімдерін бағалау

Ұйымдастыру кезеңі: а) Музыкалық сәлемдесу

ә) Оқушылар назарын өзіме аудару

б) Оқу құралдарын алғызу, түгендеу

Сәлемет пе балалар? Қазақстан Республикасының әнұраны мен мектеп әнұранын орындайық. Енді оқу-құралдарымызда алып, маған қарап, тып-тыныш отырамыз. Бүгін сыныпта кім кезекші? Сабақта кім жоқ? Енді үй тапсырмасын ашамыз.

Үй тапсырмасын сұрау. Өткен сабақта үй тапсырмасы ретінде тарихи күйлерді оқуға берілген және «Елім-ай» әнін жаттау болатын. Кім сабақ айтады? Жаңа сабақ түсіндіру, жаңа сабақты бекіту.

Білімдерін бағалау: әр оқушыны өздері бағалайды.

Үйге тапсырма: Тарихи күйлерді оқу, «Домбырасыз сән қайда» әнін жаттау, музыкалық сауат оқу.

Сыныптан тыс жұмыс

Тақырыбы: Ертегілер елінде…

Мақсаты: 1.Білетін сүйікті ертегілерін еске түсіру, оқуға деген қызығушылықтырын арттыру. Ой-өрісін кеңейтіп, топпен жұмыс істеуге, логикалық ойлау және білімге деген құштарлығын арттыру.

2. Кітапты көп оқуға баулу. Ойлау, сөйлеу, жүйелеу қабілеттерін дамыту. Әдемілікті, әсемдікті сезінуге баулу.

3. Шығармашылыққа, тапқырлыққа, алған білімдеріне жауапкершілікпен қарауға, өз мүмкіндігін дұрыс пайдалана алатын зейінді тұлға болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Интерактивті тақта, слайд, тапсырмалар.

Түрі:Топтық сайыс

Жоспары: І.Ұйымдастыру.

ІІ.Білесің бе?

ІІІ.Танисың ба?

ІҮ.Жанкүйерлер, ойлан!

Ү.Ол кім?

ҮІ.Бұл не?

ҮІІ.Сөзжұмбақ «Ертегі»

ҮІІІ.Кім жылдам?

ІХ.Қорытынды. Марапаттау.

Барысы: І. Ұйымдастыру.

Жүргізуші:

-Уа, халайық, халайық!

Бәріңе жар салайық.

Бүгінгі кеш төрінде,

Көңілді кеш жасайық!

Қайырлы күн, құрметті оқушылар, қонақтар! Бүгінгі «Ертегілер елінде...» атты ойын сайысымызға хош келдіңіздер! Сайысымыз аты айтып тұрғандай, бүгінгі сайыс ертегілерге байланысты болады. Жалпы ертегі деген не?

-Олай болса, сайысымызды бастайық.

-Ғылымның сырын ұғына,

Шығыңдар білім шыңына.

Ұқыптылық пен зеректік,

Серігің болсын бойыңда. Бөлім «Білесің бе?» деп аталады. Бұнда қаншалықты зерек екендерің сыналады. Алдарыңда ертегілерден үзінді берілген. Сол үзінді қай ертегіден алынғанын табу керек. (2-слайд)

1-топқа: « Піс, қазаны, піс!»

2-топқа: «Ағаш, ағаш, маған жапырағыңды берші?»

3-топқа: Атасының тілегін орындаған балық.