КЪАРАЧАЙ – АЗИЯ – АУРОПА – АВРОРА

Орта Азияны зулмусундан къачыб,

Ауропагъа ётгенди Аврора.

Мында джашауу андан да ачы –

Не этсин энди, Аврора?
Эки баласын къутхара, къабланча,

Кърал чекледен ётгенди.

Эки джылны къачхынчы къошлада

Дуния азабын чекгенди.

Ауропадан да сюрелле.

Келген къралынга къайыт деб,

Полисле, итча, юрелле.

Аврора Азияда туумазед.

Анда да къыйынлыкъ джетмесе,

Тыш къраллагъа къачмазед.

Джюрегин джау басхан Ауропа,

Аны англаргъа унамайд,

Анга тынгларгъа унамайд –

Не этсин энди Аврора?
2

Харам тынгылауну басыб туралла

Къарачай тамадала айтмай джукъ.

Ол итледен, амантишледен

Къарачай халкъгъа хайыр джокъ.
Аланы оноулары – тоноуду,

Къара этиудю акъны да.

Отуз кюмюшге саталла

Джуртну, Миллетни, Хакъны да.

Не Хакъ, не Халкъ дей, билмеген,

Аллах, Адам дей, билмеген

Сылыкъ затла, джийиргеншлиле –

Къайдан чыкъгъандыла бизге?!
Аллай башчылаелле

Халкъны къырдыртхан, кёчюртген да.

Аллай башчыладыла

Халкъны тюб этиб кюрешгенле энтда.

Джыяр оноу, амал этмей,

Джаяу къалгъанланы да атха

Миндирир онг, мадар этмей,

Кюрешелле Джуртну чачыб...

...Джаш, къыз да Джуртдан къачыб...
3

Бизге къыйынды къайда да,

Бизге джол джокъду къайда да,

Азияда тургъанланы къой,

Джуртдагъылагъа да джокъду джашау –

Некди алай?

Терслик къралда, халкъда да...

Амантиш башчы да терсди,

Анга тёзген биз да терсбиз.

Бёрю эсек, итле бизге

Башчы къалай боладыла?
Анга джууаб этейик да,

Андан оюм этейик да,

Ит, бёрю да болмайыкъ да –

Адам болургъа кюрешейик,

Халкъ болургъа кюрешейик.
ДЖЫР: КЪАЛЮБАЛАДАН АХЫРЗАМАННГА ДЕРИ+
1

Бир къыз джашай эди Джерде...

Алай джырлай эди ол къыз –

Кёкде джылай эди джулдуз,

Таш да джумшай эди джерде.
Къалай джырлай эди ол къыз,

Къалай джылай эди къобуз...

Къара таш алай джырлар эди...

Анасын – Кёкню – эскериб,

Джулдуз сагъатын эскериб,

Джарылгъынчы джылар эди.
Джуртда Джангыз Терек да

(аны эшитирча къулакъ къайда,

анга тынгыларча адам къайда,

аны ангыларча Адам къайда),

Джеталмагъан Кёгюне къараб,

Алай джырлай болур эди,

Алай джылай болур эди.
Джангыз Терекни джырына

(кюуюне, сарнаууна)

Къадау Таш кюйюб, къаралыб,

Тынгылагъан кибик, мен да алай,

Джюрек таш бола, джарыла...

(джюрек да – таш болгъан джулдуз.

Терек да – тас болгъан бир къыз).

Кёкде, Джерде да джокъ насыб.

Къарангы кече, джангызлыкъ

Туралла дунияны басыб.

Къалюбаладан къараб, адам

(минг-минг джыл болса да арада)

Ахырзаманны кёргенча; Аны

Келе тургъанын кёргенча;

Орнунда сын болуб къалалмай,

Башха джол да кёралмай,

Аны аллына баргъанча

(къой да алай чаба болур,

аны джанын аллыкъ джанлыны аллына);

Ауал бла Ахыр бир-бирине,

Къадарларындан джанлаялмай,

Джууукълаша келгенча; Адам,

Ол къыйын джолда ненча кере,

Джангыдан джаратылгъанча, ёлгенча;

Дагъыда тирилгенча;

Болджал джууукълаша келгенча;

Хоу, къалюбаладан къараб, адам

Боллукъну сезгенча, билгенча,

Ахырзаманны кёргенча;

Аны аллына бармазгъа уа,

Артха не да бир джанына туракъларгъа –

Мадар джокъ. Къадар джокъ...

...Джангыз Терекни тюбюнде

Алай джырлай эди ол къыз –

Къолунда джылай эди къобуз,

Кёкде джылай эди джулдуз,

Таш да джылай эди джерде.

Чыпчыкъла тебрейле джырлаб:

Ёре джашил сахна – Терек;

Къараучула, тынгылаучула – Джер бла Кёк.

Тангны Келечилери, Джырчылары-лла ала;

Сабийлеге ушайдыла чыпчыкъла –

Бирча къууаналла джашаугъа ала.

Сора, джырны-оюнну кёзюуюн сабийлеге къоялла ала.

Кюн да, Анача къарайды алагъа мийик Кёкден –

Джарыгъыны, джылыууну башхасы джокъ ана тилекден.

Танг джарыб, эртден элге келгенден сора,

Адам, мал таууш торлтурады ёзенни:

Эм уллу насыб – рахат джашау, тынчлыкъ-эсенлик.

Зыгытха, улакъгъа дери къаяны эрнинде,

Къой чыпчыкъгъа дери къойну юсюнде,

Къууандыра, туралла бары эсимде:

Эй ёлмеген – алтын аякъдан суу ичер.

Терекча, кийикча къая ранда,

Къой чыпчыкъча ол къой юсюнде,

Тура эсек да джер юсюнде –

Не насыбды, къууанчды джашау!

Юйюмю эшиги, терезеси да ачыкъды анга,

Кёлюм-джюрегим ачыкъды анга:

Къууана, чыпчыкъла бла бирге тюбейме тангнга.

Ойнай тургъан сабийле ючюн,

Джазгъы-джайгъы башиллик ючюн,

Кёклюк-Акълыкъ-Джашиллик ючюн

Джашау деген сейирлик ючюн,

Сермеширге, ёлюрге да хазырма.

башынг бла тогъай тартылыб джанкъылыч,

Кюн тюбюнде джангурчукъ себелей,

Акъ чакъгъан терек бачханы ичинде

Кёреме хар къуру да сени:

Не эсе да – чебгенинг акъ, джаулугъунг къара...

Джамчым къара болса да, башлыгъым акъды:

Сау-эсен тюбербиз деб, этеме умут,

Алай а кёзюмден кетмейди ол къара джаулугъунг...

Танг ала – сында. Ай бла джулдуз да.

КЁРЕМЕ КЕСИМИ ТАНГ АЛАСЫНДА.

КЕРЕМЕ ЭСИМИ АНГ АЛАСЫНА.
«АЗ И Я»ны ОКЪУГЪАНДАН СОРА
Кимди ол джаш –

Илму дунияны къалабалыкъ этген?

Ол а – ОЛЖАС,

Тюркологияны акъыл-балыкъ этген.

Джаз ачханча джерни ёзюн,

Тюркню дуниягъа джангыдан ачды

Олжасны сёзю.

Харам джукъудан уятды бизни,

Тейрибизге къайтарды бизни –

Унутургъа боллукъмуду аны?

Энди башха тюрлю болгъандыла ишле.

Тейри адамлары – тюрк бёрюле – биз бирбиз.

«Бирликде тирилик» – бириге, тириле да билирбиз.

Къат-къат ётюрюкню, джалгъанны юсюнден атыб,

Джалынны, къурумну, балчыкъны юсюнден атыб,

Тюрк бёрю силкиниб тургъанды ёрге,

Тюрк тарих, тюрк шийир – Тюрк ёмюр къайытханды джерге –

Ма аны ючюн тыйыншлыды Олжас тёрге.

Тюрк джуртлагъа келгенчады джаз.

Джаша дейме, «А»-дан джетгинчиннге «Я»-гъа,

Дуниягъа

Сёзню тахсасын ачхандан ача,

Тюрк бёрюсю, Тейри адамы ОЛЖАС.

(подстрочный перевод)

В научном мире сделавший переполох?

А это – ОЛЖАС,

Тюркологию сделавший совершеннолетней.

Как весна открывает землю,

Так тюрков заново миру открыло

Слово Олжаса.

От вековой спячки разбудил нас,

И вернул нас к нашему Тейри –

Разве такое забывается?

Теперь обратного хода не будет.

Люди Тейри – тюркские волки – мы едины:

«Сила в единстве знаний, убеждений и дел».

Сбросив наслоения кривды, лжи – эту сажу, грязь,

Тюркский волк встал на ноги.

Тюркская история, культура, Тюркский век вернулись на землю –

Вот за это Олжасу благодарен тюркский мир.
Благодаря истинному Слову науки, поэзии

На тюркские земли пришла весна.

Живи, пока не дойдешь от «А» до «Я»,

Открывая все новые тайны Слова,

Тюркский волк, человек Тейри – Олжас.


СТАВАНГЕР ШАХАРДА ДЖАЗ
Норвей къызла баралла

Орамлагъа сыйынмай...

Шайыр,

хаджи болгъанса –

Хаджи атымы сыйырмай:

Къызла баралла алай –

Кийимлерине сыйынмай...

Тыяр кеб, чек

бармыды?

Сени этинги ашамаз

Ат джер, кёпчек бармыды?
Ансы, къалгъан бары – таб

(аз къалдым къычырыргъа):

Къара аджир хазырды

Акъ къызны къачырыргъа.

Кёкледе болалла бир.

Гемуда къанатланады –

Джолубуз ёргеди, бил.

Джазыу болуб, кёрюне,

Викингле бла нартланы

Къошайыкъ бир-бирине.

Хаджи атымы сыйырмай –

Джетген къызла баралла

Кёкге, Джерге сыйынмай.

Арпа бла, эчки бла...

Къайры барасыз кетиб,

Джюрегими ичи бла?

Тюлме джоюл-гъан-ла-дан

Хаулелик бла, ички бла.

Къайры барасыз кетиб

Джюрегими ичи бла?!

Биринг тохтар эсе уа,

Таулуну кишилигин,

Сынаб, махтар эсе уа...

Къарачай да – Къар, Ай джол,

Сен, мен демек – Джюрек джол,

Сен, мен демек – Сюймек джол.

Сюймекликди Керти джол.

Тургъан тенгизим – Шимал...

Алай болгъанлыкъгъа,

Къыбладжюрекди Билал,

Къабланджюрекди Билал.
Норвей къызла баралла

Орамлагъа сыйынмай...

Шийир тенгиз чайкъалад

Джюрегиме сыйынмай.

Къызла таба ауады.

Буз Шималгъа джаз джауум,

Къыбла джауум джауады.

Титирейле, джашнайла.

Не Халкъыма, не Джуртха –

Сагъыш этмей бир джукъгъа,

Табигъатча, джашайма,

Сюймеклик бла джашайма.

Къайгъы бла, аманча.

Мында дуниямы энди

Джашарыкъма адамча.

Кёкде Кюн – алгъыш аякъ.

Дибидик болуб, джибиб,

Джалан бут, джалан аякъ

Кёкге узатыб къолну,

Джанкъылычха чырмала –

Нечик ариула ала.

Барады ызларындан.

Мен ариу зат кёрмедим

Норвейде къызларындан.

(норвей тилде «салам» - «хай»).

Меннге не дер Къарачай,

Меннге не дер Адурхай?
Бир абыннган – минг сюрюнюр...

Биреуню къатыны къыз кёрюнюр.

Къайда мени хаджилигим?

Къалмайд мени дженгиллигим.

Таулу къыз биринчиге,

Орус къыз экинчиге...

Норвей къыз джетинчиге

Не деб келдиле меннге?
Къыздан ариу не болур,

Бу джер башы дунияда?

Алакёз, къарачач акъ булут

Азмы чынгатды къаядан?

Джетинчи раннга бегиндим.

Къарачач къызгъа да, къарачай къызгъа да

Узакъдан къараб, термилдим.

Кёрдюм джуртуму, халкъымы:

Къанатла битер эсе уа,

Элиме тюшер эсем а –

Къаядан атдым башымы.
Не кёрюндю, не кёрюнмеди

Кесек заманнга кёзюме.

«Элингден сууума...» - нек тынгламадым

Ол къарт таулуну сёзюне?

Кёк алды сермеб джанымы.

Дуния отунда кюйдюм мен,

Сёзюме чабды джалыны.

Халкъыма, Джуртума джетерле.

Мен сюйген къызла барысы

Сыйыт-къычырыкъ этерле.

Джетди эсе да, билмейме.

Алай бошалды аргъышым –

Энди ышармайма, кюлмейме.

Мен да джашадым аламат.

Энди дуния да, ариу къызла да

Уллу Аллахха аманат.

Кёрдемчи джырчы – Сымайыл.

Аны джанын сакълагъан

Намазлыкъ бла хамайыл.

Джырлары, зикирлери –

Сёзюне багъа джетмеген,

Халкъны эсинден кетмеген.

Тау башында тау кибик.

Кёзюуню анга берген

Нарт джырчы да сау кибик.

Минги Таула экилле.

Аны Сёзюню къатында

Джангы джырла да эскилле.

Кеси тенглигине кёлтюрдю,

Акътамакъ атаб атына,

Сыйлаб сюеди къатына.

Азан къычыргъан – Сымайыл.

Бюгюннгю шайырлагъа

Назму дефтери – хамайыл.

Боюна бой джетмеген,

Оюна ой джетмеген

Трам джырчы Сымайыл,

Хакъ-Халкъ Джырчы Сымайыл.
Бабалары – хыджиле,

Бири къалмай хаджиле.

Сымайылгъа джол чыкъмады,

Хаджиликге баралмады.

Аны ючюн да къылдым хадж.

Тау шийирни патчахына

Бу назмум да болсун тадж.

Тау башында тау кибик.

Кёзюуню меннге берген –

Ол кеси да сау кибик.

Минги Сёзю Джырчыны

Кёкге джетген бир тауду.

Джырын Халкъ джырлагъаннга

Ёлюм джокъду. Ол сауду.

Джарсыуун, къайгъысын айтыучу болгъанды,

Менден умутчу болгъанды –

Мен а...тургъанма тынглаб,

Келечи болмагъанымы англаб.
Алай а, энди, тил битгенди –

Сёлеширге заман джетгенди:

Халкъ ийнаннган Джангыз Терекме,

Кёргеними, билгеними айтыргъа керекме.

Аны айтмасам –

Халкъ-Джурт туз-дамы манга болурму халал?!

Айтыр Сёзюмю, Аллах, ауузума сал.

Айтхан Сёзюме да де: «аминь».

Болмасам да шыйых не алим,

Мен Джуртда Джангыз Терекме –

Адамны-Халкъны, Джуртну-Табигъатны къайгъысын, джарсыуун

Бютеу дуниягъа айтыргъа керекме,

Кёкге, Джерге айтыргъа керекме.

Мен айтмасам, айтырыкъды ким?
Мен Джуртда Джангыз Терекме –

Хакъ Кертисин айтыргъа керекме,

Халкъны кёлюн айтыргъа керекме.,

Халкъны кёлюн джазаргъа керекме,

Халкъны джазыуун джазаргъа керекме,

Халкъны сагъайтыргъа керекме,

Гюнахын-харамын, терсин-аманын да, джашырмай,

Тюзюн, не ачы болса да, айтыргъа керекме,

Халкъымы-Джуртуму къутхарыргъа керекме.
Мен Джуртда Джангыз Терекме.
ЭКИ МЁЛЕК
Манга соруу-сууал этген эки мёлек –

Таш бла Терек.

Джангызла, джаралылла

Джугъутур да, Таш да, Терек да.
Кёкде да, сын ташда да бютюн мутхуз

Кёрюнелле Ай бла джулдуз.

Аджашхан турнаны тауушу

Къачхы шылпы бла бирге

Къатылалла кёлге.

Тауда нарат, тюзде бусакъ...

Джюрегим болса да Боракъ,

Алагъа джол узакъ.

Алай а, келеди ауаз: Бар.

Таугъа бар. Нюр таугъа, Минги Таугъа бар.
Къутхарыр ючюн узакъны, джууукъну,

Къутхарыр ючюн Халкъны, Джуртну,

Адамны, адамлыкъны къутхарыр ючюн,

Не этгенсе, этесе, этериксе?

Таш бла Терек.

Териси акъмыды, къарамыды –

Ол тюлдю бедиш.

Иманы бармыды, джокъмуду –

Ма андады иш.

Адам болургъа кюрешемиди –

Тюзюн, кертисин, игисин сёлешемиди,

Джарыкъгъа, нюрге, билимге илешемиди,

Джюрегин, тёнгегин, тёгерегин да таза тутамыды –

Ма андады иш.

Зулмугъа къаршчы турамыды,

Онгсузгъа сакъ, джакъ боламыды –

Ма андады иш.

Аллах бергенни сакълаймыды,

Хакъ Кертини, Тюзлюкню джакълаймыды,

Аллах айтханча джашаймыды –

Ма андады иш.
Териси акъ, къара да болсун,

Джангыз, иннети-сёзю-иши акъ болсун,

Бир Аллахха къуллукъ этсин, иманлы болсун,

Адам болсун, адамлыгъы болсун..

Аны излейди адам да адамдан.

Иш териде тюлдю – Тейридеди,

Иш териде тюлдю – джюрекдеди.

Джап-джашил Джерге

Бир акъ къанатлы

Учуб тющдю.

Таза суучукъдан суу да ичди.

Эки джанына сескекли къарай,

Бираз солуду.

Ариулугъуна эси кетиб,

Эки башлы бир къартджыгъагъа

Аш болургъа да аз къалды.

Сора, илгениб, къанатланды да,

Къоркъуулу джерден

Кёк-кёк Кёкге

Учуб, ташайыб кетди къанатлы.

Кёкге асры джууукъдан агъаргъан Минги Тау,

Джер къайгъыла къаралтхан Къадау Таш,

Умут кёгертген Джангыз Терек,

Джырлай, джылай, кетиб баргъан Къобан суу

эмда

Суу агъачы да бойнунда джанкъылышча кёрюннген,

Кийикге, мёлекге да ушагъан,

Толгъан Айгъа, тийген Кюннге да ушагъан

Ёлюмсюз ариулукъ – джулдузкёз къызчыкъ.
Ким биледи, ала ючюн болса да,

Къанатлы артха къайытыргъа да болур.

Биягъы джерге –

Ариу джерге, мыдах джерге, къоркъуулу джерге –

Къонаргъа да болур.
ДЖАРЫЛМАЙЫН КЪАЛАЙ КЪАЛСЫН ДЖЮРЕГИМ
Кесимден, сенден да чыкъгъанды кёлюм –

Сен къара къуллагъа болгъанса келин.

Эринг – кюлде аунагъан эшек,

Сен ол къара эшекге болгъанса тёшек.

Балчыкъгъа булгъаннганды атынг, сыфатынг.

Кирге, балчыкъгъа нек тюшдю мёлек? –

Аны ангылаялмай джарылады джюрек.

Акъ къанатларынг болгъанла къара.

Джангылгъан, алданнган болурму джюрек? –

Сен къачан да болмазенг мёлек.

Бизге бичен да кёрюнеди кырдык.

Къахмени да мёлек этиб кюрешебиз.

Алай а менде ёзден ёзек бар:

Биреуню къатыны къыз кёрюнмез –

Акъылым энди санга бёлюнмез.

Аладан туугъанла бла бир юй да болмам.

Сени джюрегинг – къурт ургъан алма,

Алай болмаса алагъа къатышмазенг...

Ол акъ джаулугъунг а неди башынгда?

Сен къара киерге керек эдинг бюгюн –

Къара къулгъа чыкъгъанса эрге,

Амантиш чанкагъа чыкъгъанса эрге.
Халкъын, джуртун сатхан амантиш да,

Азат болургъа унамагъан къул да,

Алагъа тос, къатын болгъан сен да –

Барынг да манга бир итни...тюгюсюз.

Халкъларын, джуртларын, эркинликлерин.

Дуния мал ючюн сатдынг сен да

Кесинги, сюйгенинги, сюймеклигинги.

Акъ-къара юйде тегене, сынджыр ючюн талашалла.

Сени кибик джелбаш къызла да алагъа,

Эшеклеге байтал къошулгъанча, джарашалла.

Къазакъ бёрюлей улуйду джюрегим:

Шийир дунияны, сейир дунияны сыйламай,

Эркин дунияны, мийик дунияны сайламай,

Дуния малны сайлагъанды сюйгеним,

Отуз кюмюшге сатылгъанды сюйгеним –

Джарылмайын къалай къалсын джюрегим.

ТЮРЛЕНИР ЮЧЮН ДЖАШАУ
Тынармы, тынмазмы

Тилек бла эл иш?

- Халкъ излейди нени?

- Хлеба и зрелищ.

Алыб миллетни,

Халкъны джегиудю

Къралны иннети.

Кеседи ашын.

Башын кёлтюргенни

Кеседи башын.

Кеседи кърал.

Алай бла бир ёмюрге

Халкъ болгъанды мал.

Къалгъан – къой, эчки.

Не да болсун – эркинди

Кир оюн, ички.

Тыймайд халкъ кесин:

Къарны эмда къарын тюбю –

Ангысы, эси.

Сюйсенг сюр, сюйсенг къыр.

Халкъны джарымы мылхыр,

Джарымы сылхыр.

Намысдан, Хакъдан.

Ибилис кърал, зулму джорукъ

Бошайды халкъдан.

Къул халкъ излейди нени?

- Хлеба и зрелищ.

Къалай тынар сёз бла,

Тилек бла эр иш?

Халкъ излеген бюгюн.

Башсыз къул бла къарын джалчы –

Халкъ дегенинг бюгюн.

Бири оу да, бири шау.

Не этерге керекбиз

Тюрленир ючюн джашау?!

Къууанч бла бушуу

Шекер бла туз

Суу бла тал

Таш бла джулдуз
2

Элия къурукъдан

Къычыра къаргъала,

Ёре турукъда

Джылай чыпчыкъла
3

Джыланны ууундан

Этелле дарман.

Адамны уууна (ууундан)

Бармыды дарман?
4

Джанкъылычха къонуб

Кёгюрчюн бла къарылгъач,

Бири мурулдай, бири джюуюлдей,

Кюрешелле джырлаб –

Тауусулмазлыкъча къууанч,

Келмезликча къач.
ИНКЪЫЙЛАБ ДЖЫРЧЫСЫ +++
Шыбыла чыбыкъда джырлайды къанатлы
КЪАРА СУУ
Суу агъачынг да джанкъылычха ушайды.

Толу челеклерингде,

Къара суудан, сууукъ суудан, дарман суудан толу челеклерингде

Мени джюрегиме ушаш,

Кюе, джана тургъан Кюн,

Кёкден тюшюб, джууунады, чайкъалады.

Джанкъылычха тагъыб, имбашынга атыб,

Тёкмей, чайпамай алыб келесе.
Джана тургъан джюрегиме себеб излей,

Кёкге, Кюннге – Сеннге

Джууукъ болургъа излей,

Тохтатыб,

Челегингден суу ичеме.
Кесиме, Сеннге айта эсем да,

Айтама: насыблы бол.

Эшитеме: халал болсун.

Халал болсун.

Кесинг да мени бла насыблы болурмуса?

Кёлюм-джюрегим

Кюннге, Кёкге джууукъ бола, тенг бола.

Мен къазыб чыгъаргъан къара суудан

(Поэтни къара сууу дейдиле энди анга,

Билалны къара сууу дейдиле энди анга)

Суу алыб барады сюйгеним.
СЮЕМЕ СЕНИ
Къалай узакъса, къалай джууукъса,

Къалай иссисе, къалай сууукъса,

Къалай багъалыса, къалай учузса,

Къалай джарыкъса, къалай мутхузса.

Джулдузумса, Айымса,

Къууанчымса, джарсыуумса –

Джазыуумса.

Илхамса, балхамса, алхамса,

Кесиме уа – «Фатиха» болгъанса,

Аурууум, дарманым да Сенсе,

Джашатхан, ёлтюрген да Сенсе,

Тирилтген да Сенсе.

Къыямат кюн джууабымса мени.

(Сенден айырылыр къарыуум джокъ);

Бир Кёкча тартаса мени кесинге

(учунсам, учсам да джеталмайма Сеннге).

Кёрюнесе меннге.

Сеннге къайда, къачан, къалай тюберигими

Билмей турама.

Гюнахсыз гюнахымса мени,

Аллахсыз Аллахымса мени –

Сюеме Сени.