Картоптың зиянкестері: Колорадтық картоп қоңызы -қоңыздар отрядына жатады. Қоңыздың ұзындығы – 9-12 см. Қанаттары қызыл, қоңыр, үстінде 12-14 қара дағы бар. Дернәсілінің 3 жұп аяғы бар, ашық сары түсті, ұзындығы 15-16 мм. Қоңыз топырақта 20-60 см тереңдікте қыстайды. Топырақ 14-15ºС жылығанда топырақ бетіне шығады. Ұрғашы қоңыздар жапырақтың астыңғы бетіне 20-80 данаға дейін жұмыртқа салады. Жұмыртқасы 10-15 күнде құртқа айналады. Құрттары картоп жапырақтарымен 20-30 күн қоректеніп, қуыршықтары топырақтың астына 10-15 см тереңдікке түсіп кетеді. Қуыршақтан 20-25 күнде ересек қоңыз шығады. Бір жылда 3-4 ұрпақ береді.
Күресу шаралары: Картоп ішінде колородтық қоңыз табылса, бромды метилмен түтіндеу қажет; және мына препараттарды қолдануға болады -валатон 50 % к.э.(1,0-1,5 л/га м дилор 80 % с.ұ.-1,7-2,3 кг/га).
Картоп күйесі. Көбелек құртының ұзындығы - 10-13мм, сарғыш-қызғылт немесе сарғыш-жасыл реңді болып келеді. Дене ортасын бойлаған ақ жолақ бар. Басы күңгірт қоңыр немесе қара, көкірегіндегі сақина қара, ортасында ақ жолақ болады. Көкірек аяқтары қара. Картоп күйесінің көбелегі қанатының өрісі 12-15 мм дейін болады. Еркектері ұрғашыларына қарағанда 2,0-2,5 мм-ге кіші. Алдыңғы қанаттары сұр, ортасында ұзыннан орналасқан қара жолақ бар, соны бойлаған қанаттар шеттеріне жақын ірі күңгірт нүктелер болады. Алдыңғы қанаттардың шеттері ашық сұр. Артқы қанаттары сұр түсті, шеттері сарғыш реңді. Жұмыртқасы сопақ, ұзындығы - 0,3 мм, ені - 0,35-0,56 мм ақшыл, жұмыртқаның бір шеті кейде ісіңкірек болады. Ересек құрты немесе қуыршағы топырақта қыстап шығады. Ерте көктемдегі көбелек ұшып шығады. Көбелегі, әсіресе түнде, таңертең жақсы ұшады. Көбелек жапырақтарының астыңғы бетіне 150-200 жұмыртқа салады. Бір жазда 10-13 ұрпақ береді.
Күресу шаралары: Картоп күйесі таралған жерлерде фозалон және гардон препараттарын бүрку тиімді деп есептеледі. Одан басқа 0,3 пайыздық севин және карбофос, хлорофос ерітінділерін қолданады. Картоп түйнектерін бромды метилмен түтіндендіруден өткізу керек. [4].
Жуалы ауданында картоп дақылының аумағы жылдан-жылға өсіп келеді, 2013 жылы 1800 гектарға егу жоспарланған. Картоп өсіруді қолға алған шаруашылықтар көп, олар Нұрлыкент, Қызыларық, Ақтөбе, Көкбастау ауылдық округтердің диқандары және Түктібай ауылындағы «Зылиха» шаруа қожалығы.
Бұл қожалық иелері Қарағанды облысындағы «Астра-Агро» ауыл шаруашылығы кәсіпорнынан картоп өсірудің инновациялық жобасын, ал Германиядан жаңа технологиямен картоп жинайтын техникасын алып келді. Соның себебінен, бұрын әр гектардан 120-170 центнер картоп жинаса, жаңа технологиямен оны 250-350 центнерге жеткізді. Картоп егілген жерге бір-екі жыл жоңышқа немесе бидай егіп, жерді тыңайтып отырады.
«МТЗ-1221» трактор тіркемесіндегі көп функционалды германиялық GRIMME картоп орналастырғышпен картоптар егіледі. Картопты екі түрлі әдіспен шаршы ұялап және бір-бірлеп отырғызады. Ол екі әдіске байланысты отырғызғыштардың да жұмыс технологиясы әртүрлі болады. Қазіргі өндірістен шығатын картоптың қатар аралығын 60 - 70 және 90 см етіп отырғызылады. Кейбір картоп отырғызатын машиналар органикалық тыңайтқыштар себетін Ау-4 қондырғысымен жабдықталады. Ол картоп отырғызғыштықтың артына тіркеледі. Қазуға түскен картоп тікелей қоймаға тасымалданады.
2011 жылы Нидерланды мемлекетіндегі картоп тұқымын дайындайтын фирмамен келісім шартқа отырып, 50 тонна элиталық картоп сатып алды. Бұл ауылда голландиялық тәсілмен жасалған, «Сантэсін» картоп сақтайтын қойма бар. Ондағы желдеткіш, жылытқыш сияқты шетелдік құрылғылар картоп сақтауға қажетті температураны ұстап тұрады. Картопты сақтау тәртібі көп жағдайларға, оның ішінде түйнектердің сапасына, ауаның температурасы мен ылғалдығына және басқа факторларға байланысты. Картоп қоймаға сақталуға салынғаннан кейін алғашқы 15-18 күн ішінде ауаның температурасы +15-180С, ылғалдылығы 95% болуы шарт. Тәулігіне 5-6 рет 30-35 минут бойы әрбір 1,5-2 сағаттан кейін картоп түйнегі желдетіліп тұруы керек.
«Зылиха» шаруа қожалығы 2013 жылы картопты ерте 12-13 сәуірде екті, себебі көктем ерте шығып, күн ыстық болды. Жалпы картоп егілген жердің аумағы - 3,5 гектар шамасында. Биылғы егілген сорттар – Латона, Амороза – ақ картошка, ал Красная зара, Алладин - қызыл картошка.
Аудан шаруашылық қожалықтары 2013 жылы Қырғыз елімен бір келісімге келе алмаудың салдарынан Көксайдың суын тиімді пайдалана алмады. Картоп тиісті алты рет ішетін суының, тек үш суын ғана ішті. Картоптың ауруына қарсы Акробат, Рендамилголд дәрі-дәрмектері мен Целитра тыңайтқышы –пайдаланылды.
Өнімді тамыздың 29-шы жұлдызынан бастап жинай бастады. Жалпы 2013 жылдың өнімі шамамен 207 центнер болды, бір сеткада шамамен – 26-30 кг картоп шықты. Қызыл картошканың бір түбінде – 4-5 дана, ал жалпы массасы – 1кг 200 гр шамасындай болды. Ақ картошканың бір түбінде – 8-9 дана, ал жалпы массасы – 700-800 гр болды.
Өнім жиналған кезде бір сетка картоптың бағасы – 1100-1300, ал 1 кг картоп – 40-45 теңге болды. Қазіргі таңда картоп бағасы қымбаттады. Яғни, бір сетка картоптың бағасы – 1700-1800, ал 1 кг картоп – 80-85 теңге болатын болса онда түскен пайда екі есеге артады. Егер судан тапшылық көрмегенде бұл алқап гектарына 400-450 центнерден өнім берер еді. (Кесте-2)
Кесте-2. Жуалы өңіріндегі жалпы картоп сорттарының өнімі(центнер)
Сорттары
|
2011 жыл
|
2012 жыл
|
2013 жыл
|
Амароза
|
55,4
|
35,2
|
45,9
|
Красная Зара
|
84,9
|
49,7
|
72,2
|
Латона
|
45,1
|
63,6
|
36,2
|
Алладин
|
44,6
|
41,5
|
52,7
|
Жалпы өнімі:
|
230 ц
|
190 ц
|
207 ц
|
Егілген аумағы, га
|
3,0
|
3,2
|
3,5
|
Бағасы, теңге
|
920 мың
|
855 мың
|
1 млн. 035 мың
|
1.Картоп өте маңызды ауылшаруашылық дақыл. Картоп түйнегі кеңінен әр түрлі тағамға пайдаланылады. Бір килограмм түйнек 840 калорияға дейін энергия береді. Картоп түйнегінде 22-25 процент құрғақ зат, оның ішінде белогі өзінің биолгиялық құндылығы жағынан дәнді дақылдар белогінен анағұрлым жоғары бағаланады, өйткені оның құрамында және жануарлар организмдерінде синтезделмейтін амин қышқылдары (ванелин,лизин,трифтофон,тағы басқа) көп. Картоп түйнегі адам организімінің қалыпты қызметіне өте қажетті көптеген бағалы витаминдер (С,В,А,Р,К) мен минералдық тұздардың маңызды көзі.
2.Республика бойынша картоптың 30 сорты аудандастырылып өсіріледі, олар вегетациялық кезеңінің ұзақтығына байланысты шартты түрде бірнеше сорттарға бөлінеді: ерте пісетіндер-көктеп шыққанан сапалы түйнектер құралғанға дейін 40 тәулік, орташа ерте пісетіндер -60 тәулік, орташа мерзімде пісетіндер 70-75 тәулік, орташа кеш пісетіндер 90-120 тәулік
3.Картопты зақымдайтын зиянды жәндіктерге – колородтық қоңыз, сым құрттар, күздік қоңыр көбелек құрттар, зауза, шыртылдақ, қара қоңыздар, қызыл басты шпанка, өрмекші кене, қандала мен цикаттар және басқалары жатады. Картоптың өсу кезеңінде терең культивация жүргізу, алғы дақылдарды таңдап алу, құрттардың қуыршаққа айналатын кезінде егісті арам шөптерден тазарту жақсы нәтижеге жеткізеді.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Коршунов А.В. Картофель России .-М.: Колос-2003. –Т.1
2.Писарев Б.А. Книга о картофеле –М.; Моск. Рабочий. -1977.-с.230
3.Садовникова Е.В. Ганзин Г.А. Оптимальные ширина междурядий и густота посадки картофеля. // Картофель и овощи М. 2005. №1. С.-13
4. Браун Э.Э. Пути повышения урожайности и качества картофеля. Уральск. Западно-Казахстанский ЦНТИ. 2006. 130 с.
5.Рабаев М.Т. Культура картофеля и ее требования к условиям произрастания. //Ғылым және білім №2(15), 2009. 43-49 б.
6.Айтбаев Т.Е. Қазақстанның картоп және көкөніс-бақша дақылдары тектік қоры мен селекциясы бойынша тәуелсіздік жылдарындағы жетістіктері. //Жаршы № 06., 2011. 17-20 б.
7. Мирзалиев К.М., Кулкеев Е.Е., Альдеков Н.А., Тулеубаев Ж.С., Последействие органо-минеральних удобрений на фотосинтетическую деятельность растений и продуктивность картофеля после сахарной свеклы. //Вестник с/х. науки Казахстана. №02, 2013, с. 14-17.
Аннотация. Приведены биологические особенности сортов картофеля, их болезни и вредители, меры борьбы с ними и продуктивность.
Annotation. Given biological characteristics of varieties, thtir illness and vriditeli, their control and productivity.
УДК 575.12
Ш 62
ВЛИЯНИЕ СРОКОВ ОПЫЛЕНИЯ НА ПРОЦЕНТ ЗАВЯЗЫВАНИЯ
ГИБРИДНЫХ ЗЕРЕН
Нурбеков С.И., Тулеубаев Ж.С., Шинышерова Ғ.Б.
Таразский государственный педагогический институт, г. Тараз
Природно-климатические условия Казахстана характеризуются резкой континентальностью. Часто период цветения пшеницы совпадает с резким повышением температуры воздуха, что сокращает время цветения пшеницы и тем самым влияет на результативность скрещивания. При проведении гибридизации следует учитывать погодные условия, от которых зависит продолжительность ее разрыва между кастрацией и опылением, а также завязывания гибридных зерен. Учитывая явление протерогинии у пшеницы необходимо определить оптимальные сроки опыления. Опыт по выяснению оптимального срока опыления проводился по следующей методике: в один день кастрировались выбранные материнские растения, имеющие в средней части колоса еще не созревшие пыльники. В колосе оставляют по 20-24 цветка. После кастрации колосья закрываются изоляторами. Опыление проводилось в 5-10 часов утра несколько колосьев в день кастрации, другой части колосьев через день после кастрации, затем через два дня и так далее. За материнское растение брался сорт ОПАКС-1, за отцовское – сорт Безостая 1 озимой мягкой пшеницы. Из таблицы 1 видно, что при опылении в день кастрации процент завязывания гибридных зерен равно 0. Завязь не готова к приему пыльцы. Оптимальным сроком опыления является третий и четвертый дни после кастрации цветков с зелеными пыльниками. Наивысший процент завязывания гибридных зерен составляет соответственно 53,4 и 67,3%%. На седьмой день и далее процент завязывания гибридных зерен равен 0.
Таблица 1 – Влияние сроков опыления на процент завязывания гибридных зерен
(кастрация зеленых пыльников), (ОПАКС-1 х Безостая1)
Число дней от кастрации
до опыления
|
Процент завязывания
гибридных зерен, М±м
|
Состояние рыльца и завязи у контрольных колосьев
|
0
1
2
3
4
5
6
7,8,9,10
|
0
12,1±1,3
39,6±1,4
53,4±1,1
67,3±1,8
30,0±1,2
8,3±0,7
0
|
Рыльца не распустив-шиеся, пыльники недо-развитые
На рыльце отдельные волоски, пыльники зеленые
Рыльца слабо распушены, пыльники крупные но зеленые
Рыльца распушены, пыльники желтые
Контрольные колосья цветут
Рыльца сникли, колосья отцвели
Завязи набухли, рыльца подсохшие
Завязи сильно набухшие
|
В данном варианте опытов яйцеклетка полностью теряет способность к оплодотворению на 7-й день после кастрации, завязи при этом сильно набухшие.
При кастрации желтых пыльников и последующем опылении по такой же методике, что и при кастрации зеленых пыльников, происходит сдвиг на 1-2 дня раньше максимального завязывания гибридных зерен по сравнению с вышеуказанным опытом, вследствие чего и на 1-2 дня сокращается способность яйцеклетки к оплодотворению, т.е. к приему пыльцы (табл.4). Процент завязывания гибридных зерен при опылении в первый же день после кастрации составляет 33,3%. Наивысший процент завязывания гибридных зерен получен через два дня после кастрации (69,4%). На пятый день яйцеклетка теряет способность к оплодотворению.
В практике, в большинстве случаев, производят кастрацию цветков в основном с зелеными пыльниками. В редких случаях производят кастрацию цветка с желтыми пыльниками, когда цветение сорта идет к завершению, ибо в некоторых случаях может произойти самоопыление части цветков.
Таблица 2 – Влияние сроков опыления на процент завязывания гибридных зерен
(кастрация желтых пыльников), (ОПАКС-1 х Безостая1)
Число дней от кастрации
до опыления
|
Процент завязывания
гибридных зерен, М±м
|
Состояние рыльца и завязи у контрольных колосьев
|
0
1
2
3
4
5
6,7,8,9,10
|
33,3±2,5
50,0±1,2
69,4±2,4
9,4±4,0
11,6±1,4
0
0
|
Рыльца слабо распушены
Рыльца распушены, пыльники желтые
Контрольные колосья цветут
Рыльца сникли, потеряли блеск
Завязи набухшие, рыльца подсохшие
Завязи сильно набухшие
Завязи сильно набухшие
|
Жизнеспособность рыльца в сухую жаркую погоду сохраняется 3-5 дней. Если учесть, что женские органы цветков развивается раньше созревания пыльцы, то необходимо в жаркую погоду опыление производить несколько раньше, т.е. уменьшить разрыв между кастрацией и опылением.
В условиях богары, сухой степи «Караоя», где температурные условия значительно выше, нежели в условиях предгорной зоны (КазНИИЗиР), происходит аналогичное явление. В целом жизнеспособность рыльца сохраняется лишь 4-5 дней. Следовательно, сроки опыления сдвигается раньше на 1-2 дня от принятых сроков опыления в условиях предгорной зоны (табл.3).
Таблица 3 – Влияние сроков опыления на процент завязывания гибридных зерен
(«Караой», кастрация зеленых пыльников, ОПАКС-1 х Безостая 1)
Число дней от кастрации
до опыления
|
Процент завязывания гибридных зерен, М±м
|
Состояние рыльца и завязи у контрольных колосьев
|
0
1
2
3
4
5
6,7,8,9,10
|
0
12,8±1,6
32,4±1,7
48,2±1,4
23,2±1,1
4,1±1,3
0
|
Рыльца не распустив-шиеся, пыльники недо- развитые
Рыльца слабо распушены, пыльники зеленые
Рыльца распушены, ыльники зеленые и желтые, контрольные колосья частично цветут
Рыльца распушены, пыльники желтые, контрольные колосья цветут
Рыльца сникли, колосья отцвели
Завязи набухли, рыльца подсохшие
Завязи сильно набухшие, рыльца подсохшие
|
В условиях сухой степи богары, оптимальным сроком опыления кастрированных колосьев с зелеными пыльниками является третий и второй день после кастрации. Максимальный процент завязывания гибридных зерен составляет на третий день после кастрации (48,2%). На пятый день завязывания гибридных зерен составил всего лишь 4,1%. На шестой день и далее равны 0. На рис.1 наглядно, четко показаны состояние рыльцев в момент опыления при кастрации с зелеными пыльниками.
В табл. 4 приведены результаты скрещивания при кастрации с желтыми пыльниками.
Таблица 4 – Влияние сроков опыления на процент завязывания гибридных зерен
(«Караой», кастрация желтых пыльников, ОПАКС-1 х Безостая 1)
Число дней от кастрации
до опыления
|
Процент завязывания
гибридных зерен, М±м
|
Состояние рыльца и завязи у контрольных колосьев
|
0
1
2
4
5
6,7,8
|
31,3±1,8
44,6±2,1
52,4±3,6
28,3±1,7
2,1±1,2
0
0
|
Рыльца слабо распушены
Рыльца распушены, пыльники желтые
Контрольные колосья цветут
Рыльца сникли, потеряли блеск
Завязи набухшие, рыльца подсохшие
Завязи сильно набухшие
Завязи сильно набухшие
|
Также как и в предгорной зоне (КазНИИЗиР), наивысший процент завязывания гибридных зерен составил на второй день опыления после кастрации (52,4%). На третий день процент завязывания резко снизился почти в два раза (28,3%). На четвертый день составил всего лишь 2,1%. На пятый день и далее дни гибридные зерна вовсе не получены, т.е. равны 0. Следует отметить, в целом процент завязывания гибридных зерен в условиях сухой степи богары заметно ниже, чем в условиях предгорной зоны.
Таким образом, сроки опыления зависят от способов кастрации, а именно, от того в каком возрасте цветков произвели кастрацию и погодных условий к моменту прохождения гибридизации. В жаркую, сухую погоду, а также в условиях сухой степи богары, срок опыления после кастрации сокращается на 1-2 дня, в пасмурную, влажную погоду, наоборот, увеличивается на 1-2 дня от оптимального срока опыления – составляющий 3-4 дня при кастрации цветков с зелеными пыльниками.
Если учесть, что сроки проведения гибридизации у пшеницы проходят в очень сжатые сроки, т.е. в течение 10-14 дней, то гибридизация в условиях сухой степи богарного земледелия, где колошение, как правило, наступает на 2-3 дня раньше чем в предгорной зоне, в целом способствует растягиванию сроков проведения гибридизации и получению дополнительных комбинации скрещивания.
Литература:
1. Гужов Ю.Л., Фукс А., Вавличек П. Селекция и семеноводство культурных растений. "Российского университета дружбы народов" М. 1999. 406-411с.
2. Жангазиев А.С. Результаты селекции высокопродуктивных, низко и среднестебельных сортов озимой пшеницы в Казахстане.-Вестник серия химико-биологическая. ПГУ им. С. Торайгрова. 2010.№2-С. 34-40с.
3. Районированные и переспективные сорта озимых зерновых культур Казахстана. Агромридиан. 2-2007.
Аннотация. Мақалада будандастырылған тұқымның түзілуі пайызына тозаңдану уақытының әсері қарастырылған.
Annotation. Article mediation of conciliation terms influence on pollination percentage of tying hybridization grains.
УДК 634
Ш 62
ВЫБОР КОЛОСЬЕВ ДЛЯ КАСТРАЦИЙ И СПОСОБ ОПЫЛЕНИЯ
ПРИ ГИБРИДИЗАЦИИ ПШЕНИЦЫ
Нурбеков С.И., Тулеубаев Ж.С., Шинышерова Ғ.Б.
Таразский государственный педагогический институт, г. Тараз
Задача гибридизации в селекционной работе сводится к тому, чтобы обеспечить оплодотворение цветков материнского растения пыльцой подобранного отцовского растения и получить доброкачественные семена.
Работа по искусственному скрещиванию делится на три операции: подготовка соцветия к скрещиванию, кастрации и опыления.
При проведении гибридизации следует учитывать погодные условия, от которых зависит продолжительность ее разрыва между кастрацией и опылением, а также завязывания гибридных зерен.
В задачу наших исследований входило выбор колосьев для кастраций, выявление наилучших способов опыления при гибридизаций пшеницы, в условиях юга и юго-востока Казахстана.
Природно-климатические условия Казахстана характеризуются резкой континентальностью. Часто период цветения пшеницы совпадает с резким повышением температуры воздуха, что сокращает время цветения пшеницы и тем самым влияет на результативность скрещивания[1].
Прежде чем перейти непосредственно к технике скрещивания нами выяснился вопрос о выборе привлекающих в гибридизацию соцветий. Опыт проводился в 4 вариантах по следующей схеме:
-
ОПАКС-1 (основной колос) х Безостая 1 (основной колос);
-
ОПАКС-1 (основной колос) х Безостая 1 (подгонный колос);
-
ОПАКС-1 (подгонный колос) х Безостая 1 (основной колос);
-
ОПАКС-1 (подгонный колос) х Безостая 1 (подгонный колос)
Каждый вариант проводился в трехкратной повторности. Кастрацию проводили в утренние часы, опыление через три дня после кастрации, также в утренние часы. Кастрированные и опыленные колосья с момента кастрации и до начала уборки находились под изолированными колпачками, сделанные из пергаментной бумаги. Результаты опыта приводятся в таблице 1.
Из приведенных данных видно, что различий в проценте завязывания гибридных зерен в зависимости от того, основной колос или подгонный служил материнским растением, от основного или подгонного колоса бралась пыльца – незначительны и наблюдается в пределах ошибки опыта. Несколько высокий процент завязывания гибридных зерен получен при скрещиваний основных колосьев[2].
Основные колосья крупнее подгонных и с ними удобнее производить различные операции, связанные с кастрацией и опылением.
Таблица 1- Завязывание гибридных зерен от скрещивания основных и подгонных колосьев
Варианты опыта
|
Опылено цветков
|
Завязалось
гибридных зерен
|
Процент завязывания гибридных зерен
|
Основной х основной
Основной х подгонный
Подгонный х основной
Подгонный х подгонный
|
560
590
600
590
|
450
460
470
470
|
80,2±1,7
77,9±3,2
78,4±3,5
79,8±2,5
|
Достарыңызбен бөлісу: |