Тарих, археология және этнология факультеті
жүктеу/скачать 1.72 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тарихи мектептер. Өткен ғасырдың 90 жылдарына дейін АҚШ-та
этнология ғылымы эволюционистік бағытта дамыды. Дегенмен де 1930 жылдардың қарсаңында этнологияда екі жетекші мектептер – эволюционизм мен диффузионизм тұйыққа тірелді. Ғылымдағы бұл дағдарыстың себебі, екеуі де әлем халықтары мәдениеті дамуының универсалды заңдылықтарын айқындауға талаптанды. Бірақ, этнографиялық деректердің қорлануы барысында жекелей мәдениет элементтердің эволюция феномені де, диффузия үдерісі де мәдениет пішіндерінің көптүрлілігін түсіндіре алмайтындығы белгілі болды. Осындай дағдарыс кезеңінде американ антропологиясында тарихи мектеп пайда болды. Оның бір сипаты әрбір мәдениетті бірегей, өзіндік құнды санат, деп санайтын мәдени релятивизм еді. Франц Боас («Ум первобытного человека», «Центральные эскимосы», «Об ограниченности сравнительного метода») еңбектерінде Солтүстік Америка халықтарының мәдениетін зерттеген. Ол қазіргі американ антропологиясының атасы саналады. Эволюционистіктен бастаған Ф. Боас кейінірек диффузионизмге бет бұрып, тарихи бағыт аталған мектеп құрды. Альфред Кребер («Антропология»), Ф. Боастың ізін қуушы, ісін жалғастырушы болды. Калифорнияның үндістерін зерттей отырып, мәдени ареал концепциясын жасап, ұсынды, онда олар дәстүрлі мәдениетті зерттеуде этноэкологиялық тәсіл дегенді алғаш қолданды. Мелвилл Джон Херсковиц («Аккультурация. Изучение культурных контактов», «Экономическая антропология», «Культурная антропология») еңбектерін жазып, Ф. Боастың релятивистік жолын жалғастырды. Оның қызығатын салаларының көптігіне қарамастан М. Херсковиц мәдениетті салыстырудан қашып, оларды тек сипаттап кейбір ішкі заңдылықтарын анықтаумен ғана шектелді. Соның аясында негізгі әдістері қалыптасқан, зерттеудің эмпирикалық әдісі тарихи мектептің өзегі болды. Бұл бағытты жақтаушылар, ең алдымен мәдениеттің өз құндылығынан шығатын талдауға мәдениетті зерттеушілер негізделу керек дегенді ұсынды. Жалпы алғанда бұл бағыттың негізгі мазмұны мынада: - этнология әрбір халықтың тілін, мәдениетін, антропологиялық типін жекелей нақты және жан-жақты зерттеу керек; - әртүрлі халықтың өзара мәдени әрекеті белгілі бір географиялық ареалда мәдени қауымды құрайды, осының шекарасында халықтың өзара ықпалының нақты формасын, мәдениетінің жекелей көріністерін зерттеуге болады; - адамзат пен оның мәдениетінің дамуы жалпы заңдылықтар нәтижесінде дамыды. Жалпы дамудың заңдылығын тану барысында сыртқы ұқсастықпен алданып қалмау керек; - біздің моральдық бағамыздың критерийлеріне басқа халықтың мәдени типін таңбау керек, әрбір халықтың өзінің әлеуметтік идеясы, моральдық нормасы тарихы қалыптасады. Дегенмен де тарихи тәсілдің ұстанымының жаңашылдығына қарамастан әдістемелік құралы диффузионистерден алынған, мәселен оның ішінде А. Кребермен байланысты мәдени ареал теориясы. Мәдени ареал ұғымының мәні мынада: мәдениет ештеңеге қарамастан бірегей, бір-біріне ұқсас емес, өз ішінде белгілі бір ұқсастыққа ие мәдениеттің топтарын бөлуге болады. А. Кребер, ондай ұқсастықтарды анықтаушы факторлар - табиғи-географиялық жағдай, ал ол кезегінде халықтар тобының өзіндік шаруашылық әрекетін қалыптастырады, деген пікірлерді айтты. А. Кребердің пікірінше мәдени ареал біртекті емес, ол орталықтан, перифериядан тұрып, оның әртүрлі ареалдарының белгілері араласады. Олардың шекаралары географиялық шекарамен сәйкес келіп, мәдениеттің таралу территориясын анықтауда табиғи жағдай бірінші орынға шығады. Жалпы қорыта келгенде ХХ ғасырдың соңғы ширегінің басында этнологияда екі магистралды бағыт; американдық мәдени антропология мен британдық мәдени антропология қалыптасты. Олардың арасындағы айырмашылық, британ әлеуметтік антропологиясы этникалық топтарды зерттеуде әлеуметтік қатынастар арқылы зерттеуге көңіл қойды. Бәрінде де мәдени феномендерді әлеуметтік қатынастардың тірегі мен тұрақтылығы арқасында, деп қарастырды. Американ мәдени-антропологиясы бағытын зерттеушілер ең алдымен оның қалыптасуына жауап беретін мәдениетті, оның заңдарын зерттеуді жақтады. Социум - бұл жерде мәдени феноменнің бірі ретінде, мәдениетті құраушы басқалар сияқты ғана зерттелу керек делінді. Континенталды еуропалық ғылыми дәстүрді айтқанда, айшықты магистралды бағыт айқындала алған жоқ деп, тұжырымдауға болады. жүктеу/скачать 1.72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|