«Тарихи география» пәні бойынша

Лекция №3

1.Алѓашќы мемлекеттер.Аккад,Вавилон,

Хетт,ш улар мемлекеттерініњ тарихы жєне саяси географиялыќ орналасуы.

2.Ежелгі ‡ндістан жєне ежелгі Ќытай мемлекеттері жєне олардыњ саяси географилыќ орналасуы.

2.Жамбылов Д.Саясаттану негіздері.А.1998

3.Мелекет туралы ойлар.Құрастырған Н.Қазыбек.А.1998 ж.

4.Авдиев В.И.История Древнего Востока.М.1970

5.История Древней Греции.М.1972

6.История Древнего Рима.М.1971

Азияның оңтүстік аймағындағы Византиядағы құдретті қатарлас озатын екі өзен орналасқан. Олар Ефрат және Тир өзендері олар Кавказ тауының оңтүстік слемейлерінен басталып Парсы шығанағына құйады. Бұл екі өзенді қос өзен деп атаған. Осы қос өзен маңын меннен еткентайпалар ең алғаш Шумер және Аккддықтар болды. Қосөзеннің Оңтүстік батысында Аккаддықтар, халқы өмір сүрді. Ауа райы өте қолайлы болғандықтан өсімдіктермен жануар әлемінің молдығы дәлел бола алады. Мұнда адамдардың өте Ерте кезден-ақ өмір сүріп тіршілік етуне әсер етті.

Ең алғашқы кезде тайпалар тұрғындары аңшылықпен, балық аулау арқылы өмір сүрді. Әртүрлі көкөністер өсірді атап айтқанда пияз, қияр т.б сол сияқты дәнді дақылдар өсірді және май шығаратын болған.қосқан ортасындағы Аккад қаласы болып, кейін ірі мемлекетке айналады. Оны Шаруни есімді патша Шумер мен Аккодтты қосып алып, 2400 жылы Шумер Аккод патшалығын құрды. Шумер кегінен Оңтүстік Месопатамия тайпалары болған. Еж Шумерде әскери көсем үстемдік етті. Абыз көсем Эм, Энси деп аталады. Қауым мүшелерінің жоғарғы топтары болды. Кең көлемде жер суландру ісі қауым мүшелерімен абыздардың рөльі күшейді. Осыған байланысты Ибатханалар салына бастады саны өсті. Ең басты ғибадат ханалар монарлардағы қолса мемлекеттер бірте-бірте келушілер лугандан немесе энсилардың тікелей жекелігіне айналды. Қола мемлекеттінің жекелеген әскери көсемдерінің көршілес қалалар мен Ефраттың төменгіағысындағы аймаққа алмакезен үстемдік нутізіп отырды. Аккод қаласы Саргон мем-ң астанасы шамамен б.әб 2300ж Аккод қаласы дәуірменген кезінде аса ірі сауда жолдарының торабы болған б.з.б 3млн мұнда топтың қоғаммен мем қалыптасады. Бұған Уруктен табылған пиктографиялық документтер дәлел болады. 2300ж аралығы ерте әлеуметтік кезеңге жатады. Бұл кезеңде ұлан байтақ ибатхана шару-ң төңірегіне қалыптасқан қана мем-р пайда бола бастады. Ерте әлеуметтік типтегі соңғы билеуші геогоман Лугал Зависи болды.(б.ә.д2373-2349) Жаңадан құрылған Аккод қаласының патшасы Саргон (б.ә.д 2369-2331ж) Урукагинаның мемлекетінде және басқа тәуелсіз мемлекеттерді де жойып тұңғыш жалпы бір орталыққа біріккен Шумераккодт патшалығы құрынды астанасы Аккод қаласы болды. Сөйтіп азия жераінің териториясы 44млн км болды.

Хет патшалығы туралы деректер көне жазбалардан кездеседі. Хеттердің рулық тайпалық құрылысы б.ә.д ІІІ және ІІ м н шекарасында ыдырай бастады.

Хет дернавасы б.з.д 1660ж-1650ж шамасында Табориа патшасының тусында ғана біржола қалыптасты. Бұл елдің орталығы Гамя болды б.з.дХVІғ бастап оның астанасы Хаттуса болды

Ежелгі Хет патшалығы(б.з.б XVІІ-XVІғ) Египет сияқты мейлінше кезекті бола алмаған. Осы хет монархиясының деспоттық болмағанын, Хет патша-ң Египет, Шумер Аккод, Кавилон сияқты шексіз билікке ие бола алмады.

Жаңа патшалық тұсында б.з.б ХV-ХІІІғ күшейді. Реформасы фараон эхнотоның замандасы болған. Супыяумедлеа прт-ң тұсында. Хет державасы ең гүлденген шағына жетеді.

Урдың ІІІ Динаснгиясы құлағаннан кейін қосөзенде 27 аса уақыт бытыраңқы болды. әр түрлі қала мем-ң басқарушы биік құрамыз деп шықты. Бірақ сол қалаларының ішінен(Аккод, Шумер, парсы, Эном, Асимер) Вавилон шықты. Ол Аккод Шумердің құлдырауы барысында үлкен жетістікке жетті Хамупани тұсында вавилон күшті елге айналды. Ханупони бірнеше заңдар жинағын шығарды.

Месопатамиядағы эканомикалық дағдарыс Урудың үшінші династиясы билігінң құлдырауы немесе Цумер Аккодтың орталықтардың малшы Амройлерімен мен талқандануы, және сол тайпалардың Месопатамияға басып кіру елдің орталықтанған байгінең ыдыраумен саяси бытыраңқылыққа алып келді. Елдің Оңтүстігінде орталығы Ларса қаласы болған патшалық әсіресе солтүстігінде орталығы Иссин болған тәуелсіз иеліп пайда болды.

Елдің солтүстігінде Ефрат жағалауында маңызды рөлді Мари мем-ті болса Тигрде Асид диалый өзені жағалауында Ешнуна мем-тібой көтерді. Бұл жершерді өзендерінің әскери таипаларына арқа сүиеген Аморей династиясы билікетті. Б.э.д ХХ-ХІVғ бұл мем-р ара-ды ішсары тартыстар рулас ретсіз Тәуелсіз Вавилон қаласы бой көтеріп Ә Вавилон немес Аморейлік династиясының негізін салады. Бұл династия билік еткен кезеңін (б.э.д 1894-1595ж) дәстүрлі түрде көне Вавилондық кезең ю-е көш Вавилон пат-ы деп атады. Ал оның негізін салушы Сезлеу Абоп болды. Вавилонның гуиенді І вавилон динас-ң 6 паатшасы Хамурапи билік еткен кезде жүзеге асыра бастады. Хамурапи өте данышпан мемлекет қайраткер ақылды және қу дипломант ірі стратек ұйымдастырушылық, қабілеті жоғары болды. Ең алғаш Хамурапи Ларсолан өзара кейінгіге кейін елдің оңтүстік Урукпен Иссинді, бағындыра отырып, қоластына кіргізеді. Одан соң Ассирия билігінен жаңа ғана құтылған билік басында жергілікті династия сенім Зимбриямем отырған мем-і мен өте мықты аудан құрады. Мани мен одақтасқа арқа сүиеген Уаклутапи эшнуна мем-т талқандайды. Енді Месопатамия территориясында екі ірі мем-т Вавилон мен Мамми мем-р қалды б.ә.д 1759ж Зиниреилермен одақты үзіп мани қаласының жанына әскерлерімен жақындады, ол қаланы жаулап алу сомен бірге ірі Солтүстік Месопат-ң мем-н де бағындырады Гемирилин хамупапиге қарсы көтерліс ұйымдастырып нәтижесінде ашуланған Хамупапи мари қаласын талқандап өрт қояды патша сарайына осыдан кейін Мари қаласының өніп Изнуін тоқтатып Мариді қол астына алады. Елдің солтүстік одақтарынан алынған әлсіреген Асирия мем-ті де Вавилон билігін мойындайды 33 жыл патшалық еткен Хамупаидің өмірі өте кең Месопатамияның барлық териториясын қамтыған ірі Вавилон державасын қалыптастырады . Хамупали-ң өмірі өте кең өткең месопо-ң барлық териториясын болды. Осы жылдары уақытша Вавилон көптеген қаладан тұратын еді.

Ежелгі Египет империясы африканың солтүстікШығысында қалыптасты. Оның құрамына Ніл аңмғарларынан бастап Жерорта теңізіне дейінгі оймаң, Шығысында батыс Швия тазлы қорлары кірді. Ежелгі египеттіктер өзеннің құнарлығына байланысты. Қана жер деп атаған негізгі бөлігі ніл аңғарының бірінші Шоққатарынан Жерорта теңізіне дейін алып жатқан жермен болды бұған қоса Шығысында (Нілмен қызыл теңіз аравлығы) Анабил таулы өкпесі , батысында Ливия үстір-ң де біраз бөлігі египет жерін тиеслі болды. Ежелгі қосөзеннің айырмасында халық ежелде-ақ тас ғасырындаяғни(помолитте) мекендеген аң аулап кезіп жүрген тайпалар еді Оларды көп тай-ы хам-рмен салыс-ды. Семит-Хамит тілдік топқа жататын немесе сол шілде сөйлейтін халық болды. Халықтың негізгі этни-қ тобы пуемет-р мен кувипярден беркатып египет енді ктермен ора-п натты.