«Тарихи география» пәні бойынша

Лекция №6

1.Орта ѓасырлардаѓы д‰ние ж‰зі саяси картасыныњ

басты ерекшеліктері.

2. Халыќтардыњ ¦лы ќоныс аударуы..

2.Жамбылов Д.Саясаттану негіздері.А.1998

3.Мелекет туралы ойлар.Құрастырған Н.Қазыбек.А.1998 ж.

4.Авдиев В.И.История Древнего Востока.М.1970

5.История Древней Греции.М.1972

Ерте ж\е орта ғасырлар аралығын да болған дүние жүзілік маңызы бар. Үлкен Оқиға халықтың бір жерден екінші жерге көшіп-қонып орналасуы, христиан дінінің қалыптасуы, Рим империясының батысы әлсіреп, Шығысы күшейіп яғни Визянтиялықтардың пайда болуы. Біздің жыл санаумыз христиан діні пайда болғаннан бері басталады. Рим мәдениетті де әлсіреді, оның батысы мүлде құлдырап кетті. Дін ғылымының өсуін тоқтатты, оны бұзды, өзгертті , кері кетірді. Дін тартушы монахтардың кеибіреулері өздерінің жүген жолын жазып,географиялық деректер қалдырып отырды.

Косма Индикоплов (VІғ) Александрияның көпесі ОлЭфиопияда Үндістанда, Батыс Азия жерлерінде болды. Бұл жерлер жаиында өзінің «Христиан топографиясы» деген еңбегінде географиялық құнды материалдар жазып қалдырады. Косма грек ғалымы-ң жерді шар тәрізді деген пікірге қарсы болады, бұлаи деу дінге қайшы келді деп. Жер төрт бұрышты, оны айнала су қоршап жатыр деп түсінді. Оның жасаған картасы да ғылымға негіссіз, орта ғасыр космографиялық көзқарастарынан шыға алмады. Орта ғасырларда белгісіз жерлерді ашуға жалпы география ғылымының дамуна араб саяхатшылары елеулі үлес қосты. Араб географтарының географиялық еңбектерін жалпылама ж\е математикалық (география табысы) деп екіге бөлуге болады. Арабтар математикалық географияның негізін Птолемеиден алады. Орта ғасырларда арабтар Птолемеидеген еңбекті араб тіліне аударады. Араб халифатына қараитын елдерде әсіресе Орта азия жерінде, жаратылыстану оның ішінде математикалық география астраномия мықтап дамыды.

Арабтың ғалым – географтарының математикалық география мен шұғылданып, жердің ендік, боилық сызықтарын нақты білді, Жерорта теңізінің мередианын Птоломеи картасымен салыстырып 17 ⁰ қысқартты.

Сонымен қоса орта ғасырдың бас кезіндегі белгілі саяхатшы географы Сүлеймен еді.

Сүлеимен(VІІІ ғ) саяхатшы көпес. Ол кемемен Персия шығанағынан шығып. Үнді иұхитымен ұзақ жүзіп, Цейлон, Суматра, Никобар, Андаман аралдарында болып Қытаиға барған Қытаиға барғанда ол жерді аралап оныдң халқы туралы нақты материалдар жазып қалдырды. Арабтың ендігі бір саяхатшы географы Абдулла Гассон-Али болды, араб әдебиетін де оны Массуди деиді.

Бабырдың ақындық, жазушылық талантын жоғарлататын шығармасы «Бабырнама» Ол 1857ж қазан қаласында басылып шықты. 1705ж голлан, 1826ж ағылшын 1828ж неміс, 1871ж француз тілдерінне аударылды.

ХІІғ саяхатшылардың ішінде испандық Вениамин Тудельский саяхаты ерекше орын алады. Өиткені оның саяхаты географиялық ашуларға елеулі жаңалық қосты. Ол Испания-ы Тудель қаласында туған. Ол Марсельде, Римде константинопольде, Полестинада, Бағдадта Вавилонда, Ширазда, Самарқандта Тибетте, Цейлонда, Қызыл теңізде, Египетте, Сицилияда, Италияда,Германияда ж\е Францияда болып, сол кездегі белгілі елдерді түгел аралап өзі саяхатта болған 13 жыл ішінде (1160-1173) көптеген географиялық зерттеулер жүргізді. Саяхатшы Италиядан қаитқан жолда Грецияға келіп оның өткен-гі мәд-і туралы өте құнды деректер жазды.

Вениамин Константинопльден Кіші Азияға келіп оның Трипали Бейрут, Тир, Сидон Тағы басқа қалалар мен селоларда болды. Одан кейін саяхатшы Церусалимге келіп сол кездегі Туркия астанасы Дамасы қаласында болады. Вениамин Месопатамияға барып Тигр өзен боиындағы Масул Тигр Ниневия, Бағдад қалаларын аралады.

1.Халықтардың Ұлы қоныс аударуы.

2.Халықтардың Ұлы қоныс аудару және саяси картада бейнеленуі.
Пайдаланатын әдебиеттер:

1.История древнего мира.М.1970г

2.Жамбылов Д.Саясаттану негіздері.А.1998

3.Мелекет туралы ойлар.Құрастырған Н.Қазыбек.А.1998 ж.

4.Авдиев В.И.История Древнего Востока.М.1970

5.История Древней Греции.М.1972

Үисін, қаңлы, ғұн, қыпшақ таипалары өзара тығыз, саяси, шаруашылық ж\е мәдени қарым-қатнаста болды. Үисіндер алғашқы кездеғұндарға бағынды кейінрек ғұндардың бір бөлігі үисін қаңлы аландарияан қосылып кетті. Ұлыстаар арасында айырбас сауда жүріп жатты.

Бұл қарым-қатнастар оларды бір-біріне жақындата түсті

Б.з.б.І мыңжылдықта қазіргі монғолияның оңтүстігі мен Каспий өңіріне дейінгі орталық Азияның ұлан-баитақ кеңістігін тегі мен этникалық құрамы жағынан әр түрлі таипалар мекендеген шаруашылықтың дамуы тұрмыстық ортақтығы этникалық жақындық саяси тәртіп оларды біріктіре түсті. Мұның өзі орталық Азияда ертедегі ірі таипалық бірлестіктердің құрылуына әкеп соқтырды. Уақытты жағынан олардың алғаш құрылғаны ғұндар болды. Б.з.б.ІІІғасырдың алғында қытаи деректерінде паида болган ғұн атауы тегі әртүрлі таипаларды біріктірді.

Ғұндар ежелгі замандағы еліміздің далалық өңіріндегі көшпелі таипалардың бірі. Ғұндар Қазақстан жеріне Орталық Азиядан б.з.І ғасырында келген. Дәл осы кезеңде Еуразияның ұлан баитақ даласында соның ішінде Қазақстан жерінде де, «Халықтардың ұлы қоныс аударуы» болды. Ғұндардың тарихы Қазақстан жерімен тығыз баиланысты. Қазақстан жерінен табылған археологиялық қазбалардан ж\е қытаи жазба деректерінен де ғұндар туралы көп мәліметтер алуға б Тарихи деректерге қарағанда 24 таипаға біріккен көшпелі ғұндардың одағы б.з.б ІІ ғасырда дәуірмен батысында Таиир тауына ұласқан, солтүстігінде Баиқаи көліне дейінгі ұлан-баитақ жерге үстемдік еткен осы ғұндардың бір бөлігі ежелгі заманғы қазақ ұястармен бірігіп, қазақ халқын құрағандардың бірі деп есептейді.

Ғұндардың билеушісін шаньюй деп атаған. Б.з.б 206 жылы ғұн тайпаларының Мөде шаньюй Мөде билік еткен алғашқы жырлардың өзінде-ақ қытайдың шекаралық аудандарына жорықтар жасап, оған күйрете соққы беруі. Кескінді күресте Мөде әскери саяси қуаты басым Қытайдағы Хань әулетін жеңді. Қытай императоры Мөденің алдында бас иіп. «Тыныштық ж\е туыстық туралы шартқа» қой қоюға мәжбүр болды. Б.з.б 55 ж Ғұн мемлектті оңтүстік сапарға солтүстік ғұндар болып екіге бөл: Оңтүстіктегі ғұндар Хань империясына бағынды, ал солтүстіктегі ғұндар Монғолияның солтүстік батысындьағы Қырғызнұр көлінің шаңына орналасты. Солтүстіктегі ғұндар көршілес жатқан үйсін тайпаларына, көршілес қытайлықтарға жиі-жиі жорықтар ұиымдастырды.Бірте-бірте солтүстік пен оңтүстік ғұн мемлекеттерінің арасында қырқыс бастауы. Солтүстіктегі ғұндар көрші таипалардың әсіресе оңтүстік ғұндардың шабулынан мазасы кеткен соң, солтүстік монғолияға және шығыс Түркістанның солтүстік бөлігіне кетуге мәжбүр болды. Ал ғұндардың бір бөлігі қаңылы таипасымен бірігі, үйсін таипасына қарсы соғыс одағын құрды.

Қаңлы билеушісі ғұн әміршісі қытай әміршісімен жақындасу үшін оған өз қызын әйелдікке берді. Бірақ чжи-чжи үисін таипаларын жеңе алмаиды. Бұған қаңлы билеушісі риза болмаиды. Сөитіп екеунің арасында жанжал туады. Ашуланған шаньюи әиелін (қаңлы әміршісін қызын) және бірнеше жүздегшен адамдарды өлтірді. Қаңлы билеушісі оны ордадан қуып жіберді. Сөитіп, ол Талас өзенінің жоғарғы ағысының боиынан өзі құрмақ болған болашақ мемлекетініңм астанасы болады деп, адамдарын ұйымдастырып, қала сала бастады. Қаланың сыртын екі үлкен қорғанмен қоршаиды сыртқы қорған мұнаралары топрақтан ол ішкі қорған ағаштан тұрғызылады. Қала екі жыл салынады

Ғұндардың әскери жорықтары көршілес қытаилықтардың чжи-чжидің күшеюі алаңдатады. Көп ұзамаи қытай әскерлері жорыққа атанады ғұндардың ерлікпен шаиқасқанына қарамастан қытаилар сыртқы ағаш қабырғаның өртеп, топрақтан жасалған қамалды қиратып, букіністі басып алады. Чжи-чжи барлық нүкерлері, туыстары, балалары әиелдермен – 1518 адам тұтқынға түседі. Қытайлықтар оларды қатаң жазалаиды. Ал тұтқынға түскендердің 1200-дей жауынгерін қытайдың қоластындағы Үйсін, Фергана билеушілеріне сыилыққа береді. Ғұн таипаларының Қазақстан жеріне екінші рет қоныс аударуы шамамен біздің дәуріміздің 93 жылы басталады.

Ғұндар атықа тез жылжып., таипалардың бірін бағындырып, екіншісі соғыссыз қосып алып отырады. Ғұндар Қазақстан жеріне: Сырдария, Арал жағасы, Орталық және Батыс Қазақстан жеріне жетеді. Ал б.з Іvғасырда олар басқа да көшпелі тайпалармен қосылып, Оңтүстік орыс даласына, одан әрі Дунай өзеніне дейін барып, “ғұндар” деген атпен қазіргі Венгрия жеріне қоныстанды. Ғұндар Дунайға жеткен соң, одан Италияға өтіп, кейінрек Рим империясының құлауына себе п болады.

Ғұндардың аты тарихта әсіресе жаугершілік жорықтарымен белгілі болды. Ғұндардың кейінрек Атиланың (Еділ) Қайлықпас қайсар, жеңінпаз батырлығымен ғұндардаң аты аңызға айналды. Ғұндар Атиланың басшылығымен еуропалық елдерге жорық жасады. Қазақтардың жазында Еділ патша деп сақталған Аттика-аталары ұстаған жолға адал болып олардың саясатын жалғастырды жеңістерін баяеды етті. Ол өте дарынды қолбасшы болды. Б.з V ғасырының ортасында Аттика әскері қуатты шығыс Рим империясына жорық жасап, оны тізе бүктірді. 452ж мүмкіндігі бола тұрсада Рим қаласын қиратуға бармады. Оның жаулап алған қалалар мен мәдени ескерткіштері қиратуға жол бермегені жөнінде деректер жеткілікті.

Тіпті Франк, Бургундія билеушілер Аттилаға балаларын тәрбиелеуге, оқуға жіберіп отырған. Еділ патшаның кезінде Ғұн империясы өз дамуының жоғарғы сатысына жетті. Бұл империя Еуропаны Рим үстемдігінен азат етті. Құл иеленушіліктің жойылуына ықпал жасады. Аттила билігі тұсында ғұндарда әскери демократиялық құрылыс нығайды. Бұрын жеңіліс көрмеген Аттила жауынгерлері 451ж Галиядағы катаиааун даласындағы шайқаста римдіктер , Франк тер, т.б біріккен күштерінен жеңілді. 453ж Аттила қайтыс болғаннан соң ғұн тайпалық одағы ыдырап, тарап кетті. Аттила алкен ақыл иесі, қапарлан жауынгер, көрген қолбасшы, әнекі саясатшы, айлакер дипломат болған. Атттлаға дүние жүзінің мәдениет қайраткерлері өз шығармаларын арнаған, ал қазақ ғалымдарының ішінен Аттила туралы алғаш рет жазып, ғылым айналымға енгізген Шоқан Уалиханов болды. Ғұндардың қоғамдық құрлысы туралы әр түрлмі мәліметтер бар. Деректерге қарағанда ғұндар 24 руға бөлінген. Әр руды руақсақалдары басқарған халық жиналысы, ақсақалдар кеңесі болған. Жиналыста ақсақалдар мемлекеттік істі жаңалап, тәңірге арап, құрбандық Шалған .

Лекция№8

Тақырып:Орта ғасырлардағы дүние жүзінің саяси картасында орта ғасырлардағы Батыс елдерінің бейнеленуі.

Қарастырылған мәселелер:

1.Франктер империясы жєне империяныњ саяси тарихымен империяныњ ќ±лауы жєне Франция, Германия ,Италия корольдіктерініњ ќ±рылуы.

2.¦лы географиялыќ ашулар,оныњ д‰ние ж‰зілік саяси картасыныњ

ќалыптасуына тигізген єсері.

1.История древнего мира.М.1970г

2.Жамбылов Д.Саясаттану негіздері.А.1998

3.Мелекет туралы ойлар.Құрастырған Н.Қазыбек.А.1998 ж.

4.Авдиев В.И.История Древнего Востока.М.1970

5.История Древней Греции.М.1972

Осы кезде еуропада көптеген мемлекеттер болды. Бірақ оның ішінде ең құатысы 486 жылы Галлияда құрылған Франк мемлекеті еді.

Оның салий франк руынан шыққан Хлодвиг басқарды. Ол барша Франк жерлерін біріктіріді. Франк мемлекеті негізінең Фруансуа және латын ирман тайпаларынаң құралды.

Олар арлас тіл кейн Француз тілінің негізін құрады. Жазу саласында тек латын тілі қолданды Хлодвиг. Осы тілде франктердің ең алғашқы сот саласында заңдары жазылды. Ол сали ақиқаты деп аталды.

Ол заңдар бүкіл мемлекет аумағындағы бірінғай тәртіпті нығайтуға үлес қосты. Франктердің заңы бойынша қылмыстың көпшілігі ақшалай айыппен төленетін. Адамдар заң алдында тең болмады. Адам өлтірілгендігі үшін салынатын айып мөлшері кімді қандай адамды өлтірілгендігіне байланысты әр түрлі болды. Франктердің өмірі галлдар мен римдіктердің өмірінен қымбат бағаланды. Жауапқа тартылған адамның кінәсі дәлелденбесе , оны «құдай» сотына салынатын.

Король- барлық халық бағынатын, өкімет билігі өзінің әулиетіне мураға қалдыра алынатын, ең жоғарғы мемлекет басшысы.

Ел бірнеші аймаққа бөлінді оны граф бсқарды (салық жинайды, әскерге басшылық жасайды т.б).Хлодвиг өлгенен кейін елде Мойордомдар биледі.(латынша үйдің үлкені). Франк мемлекетінде екі әлиеттін кезең болды.

1. 
   Меровингтер әулиеті.
   
2. 
   Каролингтер әулиеті.
   

Ол әулиеттіңең атақты королі Ұлы Карл болды.Ол 768-814ж билік құрды. Ұлы Карл билік құрған жылдарының бәрі соғыспен өтті. 53 әскери жорықтың 27-не Карлдын өзі басқарды. Оның жорықтары Испанияға, Герман тайпаларына және Италияға бағытталды. 778жылы Испанияға шабуылын бастады. 801 жҰлы Карл империясы Испанияны бағындырды. 778-803 жылдары Ұлы Карл славян тайпаларын, VI ғасырда қалыптасқан аварлар қағанаты Паннонияда (қазіргі Венгрия аумағында) талқандады.

Ұлы Карл тұсында Франк мемлекеті өз жерін ұлғайтты. Карл империясының астанасы Аахен қаласы болды. 800ж Римде Карлға тәж кигізіп, император деп жариялап жаңа империя дүниеге келді. Қарудың күшімен және Ұлы Карлдың беделімен ғана құрылған Франк империясы ұзақ өмір сүре алмады. Ұлы Карл өлгеннен кейін-ақ оның империясы ыдырай бастады. 843 ж Карлдың балалары мен немерелері Верден қаласында империяны бөлісу жөнінде келісім жасады. Кіші ұлына империяның батысы,Ортаншысына шығыс бөлігі,үлкеніне немересіне Италия тиді. Сөйтіп Ұлы Карлдың империясы үшке бөлініп- үш корольдік пайда болды. Олардың орнына Франция,Германия және Италия мемлекеттері дүниеге келді.

Лекция№9

Тақырыбы :Жаңа заманғы дүние жүзілік саяси карта.

Қарастырылған мәселелер:

1.Жања замандаѓы д‰ние ж‰зі саяси картасындаѓы басты ерекшеліктер.

2.Аѓылшын буржуазиялыќ революциясы жєне капитализмніњ

орнауы,Англияныњ мемлекеттік ќ±рылысы. .

3.¦лы Француз буржуазиялыќ революциясы.
Пайдаланатын әдебиеттер:

1.История древнего мира.М.1970г

2.Жамбылов Д.Саясаттану негіздері.А.1998

3.Мелекет туралы ойлар.Құрастырған Н.Қазыбек.А.1998 ж.

4.Авдиев В.И.История Древнего Востока.М.1970

5.История Древней Греции.М.1972

XVII және XVIII ғасырларда Солтүстік Американы француздар зерттеді. Солтүстігінде Гудзон шығанағынан бастап, Оңтүстігіндегі Мексика шығанағымен бастап ұзап кете барады.Ағылшындар Атлант жағалауынан енді құрлыққа ішкерілеи ене бастады.Олар француз отары Миссисипи сағасына орнығып, Солтүстік Американы зерттеді,сонымен қатар Гудзон шығанағынан бастап,Солтүстік Мұзды мұхитының мұз тауларын эерттеді.Испандар Мексикадан Кольифорнияға дейін барып,бұл жерлерді картаға түсірді.Демек бұл ғасырларда – ұлы географиялық ашулар кезінде – жалпы белгілі болған Америка материгін Европалықтар бөліп – бөліп алып картаға түсірді,ол жерлердің табиғат байлықтарын отарлау саясатына байланысты зерттелді.Содан кейін XVII ғасырда Америка материгінің әр жерінен Жаңа Франция, Жаңа Шотландия; Жаңа Гвенея, Жаңа Испаия, тағыда басқа көптеген жаңа селолар мен қалалар пайда болды.

Египет,Ніл бойы адам баласының ертеден қалыптасып, мәдениеті гүлденіп,эканомикасы өркендеген өңір.Бұл өңірдің географиялық бейнесі ерте заманда- ақ белгілі болған.XII ғ Арап геогрофы Идриси мен Социлия каролі Рожер II бүкіл Африканы сипаттап жүзді. Ибн- Батута Африканы зерттеп, Идрисидың жазғандарын мақұлдады. Марко Поло «Африка барлық сумен қоршалған, Сузц мойнағы арқылы Азиямен жағаласып жатыр »деген дүрыс пікір айтты.Ол Мадагаскар аралы тұңғыш ашушы ,Васко да Гамма сайахатынан кейін португалдар Африканы айнала жүзіп, Абиссинаға барды, сол жердегі халықтармен қарым – қатынас жасады. XVII ғ Фрвнсуздар Канаданы отарлап, одан Испандарды қуып шығып .Солтүстік Африкаға орнықты. Француздар 1637 ж Сенегал өзені сағасын зеріттеді. Африканы зеріттеуде Андре Баро еңдегі айта қалғандай нәтижелі болды. Француздар Африканың Оңтүстік – Шығысына қарай өз отарын кеңейте отырып , XVII ғ –ақ Мадагаскарды биледі.

Европалықтар XVII ғ Үнді Қытайға,Тибетке аттанды.Гималаидан тұңғыш рет асқан Еврапа адамы осы болатын. Ол Қытаи жеріне християн дінін таратты.Ол сияқты және басқа Европа миллионерлері өздері болған жерлердің ауа райын, жер бедерін, халқын, жол қатынастары жайлы материялдар жинады. Қытаи көпке дейін шетел зеріттеушілерін өз жеріне жібермеді. Тек XVII ғ II жартысынан бастап саяхатшылар, геогрофтар, діншілер, Қытаи жеріне еніп,тарихын зеріттеи бастады.

Бүкіл щығысында – Ява, Суматрия, Үлесес, Моллука, аралдарын Партугалдар биледі. XVII ғ Голлондиялылықтар Магилан дұғазы арқылы Үндістанға өтпек болды. Әсіресе, М.Маркс экспедициясының еңбегі елеулі.Оның кейбір теңізшілері Африка жағалауы мен жүзіп,одан батысқа қарай Оңтүстік Американы аиналып, Тынық мұхитқа шықты. Галландиялық бұдан кеиінгі елеулі экслеримент болды. Ол XVII ғ атақты теңізші. 1639 ж Тасман Голандия жағалауынан шығып, Филиппин аралдары арқылы Жапонияға барып қайтты.Бұдан кеиін Галландия үкіметі оны Үнді мұхитын, Австралия жерін, зерттеитін экспедицияны басқаруға тағаиындады. Ол Үнді мұхитының Оңтүстігін мұхият зеріттеп, белгісіз аралдарды ашып , 42 ,10 Оңтүстік ендікке дейін барды. Жаңа Зелландияны айнала жүзіп, оны оңтүстік құрлықтың жалғасы деп айта алды.Оның ашқан белгісіз аралдарын және Жаңа Зилландияның штурмен Франс Вискер географиялық картаға түсіріп отырды. Тасман 1644 ж өзі ашқан аралды мұқият зеріттеді. Оны Тасмания аралы деп атады. Атақты теңізші зерттеу жұмыстары кезінде1659 жылы 57жасында қайтыс болды. Оның Үнді мұхитын,Австралия материгін,Тасман аралын,тағы басқа аралдарды зерттеп ашуы,география ғылымы тарихында үлкен жаңалық болды.Кейіннен оның бұл өңірді зерттеуін белгілі ағылшын саяахатшы-теңізшісі Кук жалғастырды.

Жаңа замандағы дүние-жүзілік саяси картасын зерттеуге көптеген саяхатшылар қатысты.

Уильям Дампир-1652 жылы Англяда туған.Ол жер шарын кемемен үш рет айналып шықты.Оны замандастары(теңіз каролы) дейтін.Дампир географиялық зертеуінде көптеген ашулар жасаған теңізші. Ол жасынан сауда кемесінде болып,Ньюфауленд аралына,Ост-Индияға барып жүреді,кейіннен әскери портта қызмет істеген. Ямайка аралында ол пираттармен достасып,Испания кемелерін тонауға қатысты.Гэррие,Саукинс жане Шейстер басқарған пираттардың қатарында Демпир да бар еді. Бұлар 1680 жылы Санта-Мария қаласын тонайды,Панама кемелеріне шабуыл жасайды. Енді Дампир,Англяаның Тынық мұхитқа шығуына әзірленіп жатқан кемесінде қызмет істейді. Бұл экспедиция Англия жағалауына шығып, БатысАфрика,Онтүстік Америка суларында жүзеді.Ол Үнді мұхитына бірнеше аралдар ташып, оның географиялық жағдайын, табиғат жағдайын, халқын зеріттеді. Жер шарын айналып шығып, 1691 ж Лондонға келді. 1697 ж «Жер шарын айналып шыққаннан кеиін жаңа саяхат » деген кітап жазды.Генри Гудзон ағылшындар Кабат, Девнс экседицияларының нәтижесіне қарап, Солтүстік – батыс келе жолын іздеуді тоқтатады. Бұл жолды ашып, онымен Испания, Партугалия, отарларына соқпай – ақ Қытайға, Үндістанға, Жапонияға,баруды ойлады. Енді Солтүстік – батыс кеме жолын іздеп табуға теңізші Гудзон кірісті. Ол алдымен « Масква сауда кампаниясымен » келісім жасап, 1607ж 1- майда Англя жағалауынан шығады да, 13- июньде Греландияның оңтүстік жағалауында 70 С Солтүстік ендікте болады, кеиіннен 80-23 С қа дейін болады.Американың Солтүстік жағалауын өте - өте ауыр жағдаида зеріттейді. Оның ашқан жері кеиіннен Гудзон бұғазы, Гудзон шығанағы деп аталды.

Екінші рет жүзуінде ол Шпицберген аралына келіп, одан әрі Азияға өте алмай Англия жағалауына қайта оралды. Енді ағылшын көпестері Гудзонға қаражат бермеді, оның Солтүстік – батыс жолын ашам деген сөзіне сенбеді.

Бұдан кеиін Гудзон Голландияның сауда кемесіне қызметке орналасты. Галландия арнайы экспедиция ұйымдастырып, Гудзонға солтүстік – батыс, немесе солтүстік – шығыс жолымен Жапонияға, Үндістанға, Қытайға барып қайтуды жүктеді. 1609 ж Голландиядан шыққан Гудзон кемесі Шпицберген, Жаңа жер аралдарында болып, ол жерді зеріттеді. Одан әрі солтүстігінен құрлықты жағалаи жүзіп, Қытаиға бармақ болды. Бірақ ол кезде, кеиін Беринг ашқан, Азия мен Америка арасындағы бұғаз дүние жүзілік география ғылымына әлі белгісіз болатын. Оны суық Кар теңізі шығысқа өткізбеді. Гудзон Солтүстік Америка жағалауына 40-13 қа дейін жүзіп барады.Ол жаңа Амстердам қаласының іргесін қалады. Бұл қала кейіннен Нью - Иорк деп аталды. Ал кеиінірек Греландия, Солтүстік Амаоика жағалауын мұхият эерттеп картаға түсірді. Сөйтіп жүргенде әуелде Гудзонға қарсы болған мотростар оны баласымен, жақын жолдастарымен ашық теңізде тастап кетті. Содан 1612 ж ағылшын көпестері Солтүстік – батыс кеме жолын ашу үшін экспедиция ұиымдастырып, Гудзонды іздеді. Гудзонды таба алмады. Ағылшындар тағы да экспидиция жіберді. Бірақ экспедиция Солтүстік – батыс кеме жолын анықтаи алмады,тек солттүстік жағалауды зерттеп қайтты. Олар 70,75,40 С Солтүстік ендікке дейін барады.

XVIII ғ ортасында мұхиттар мен теңіздерде Англия мен Франция бақастығы күшеие түсті. Бұл екі ел бірінен кеиін бірі оңтүстік материкті ашуға экспедициялар жіберді.

Джеимс Кук – XVIII ғ ағылшынның атақты теңізшісі. Ол Австралия жағалауын, Үнді мұхитын зерттеп, көптеген аралдар ашты. Кук 1728 ж Иоркимер ауданында туған. 17- жасында Кук балық аулаитын кемеде шәкірт болып қызмет істеиді, кеме иесімен келісе алмай, одан шығып , тас көмір таситын ағылшын кемесіне тағы да қызметке кірлі. Екі жылдан кейін кеме иесі оны басқа көмір таситын кемеге ауыстырады. Ол енді белгілі көмірші атанды. Кукке Голландиядан, Норвегиядан шәкәрттер келіп, одан білім алатын болған. Кук өзінің тереңдігін өлшеп, кеме жүзуге болатындығын дәлелдеиді. Осы соғыста ағылшындар жеңіп шығады да Кук кемесі 1759 – 1760 ж жағада тұрады.

Бұл кезде Кук геометрия, астрономия ғылымдарын үйренеді. 1762 ж Кукты Ньюфауленд аралының оңтүстік – шығысын зерттеуге жіберілді. Ол бұл жұмысты ойдағыдаи орындап шығады. Сөйтіп 1764 ж Ньюфаундленд бас гидрогрофы болып, мұнда 1767 ж деиін жұмыс істеиді.

1768 ж Британия империясы оның оңтүстік материкті зеріттеуге экспедиция ұйымдастырды. Осындай қиын жағдайда, 1768 ж январьда Кук тынық мұхитқа шығып, оны зерттей бастады. Экспедициясында – геоероф, гидрогроф, астроном, тағы басқа ғылымдар болды. Кук Жаңа Зелландия,Австралия жағалауларын,коптеген аралдарды ғылыми түрғыдан жан-жақты зерттеп,ашқандарын картаға түсірді. Оның кемесі 1771 жылы 12 июньде Англия жағалауына келіп тоқтады.

1772 жылы Кук жер шарын екінші рет айналып шықты. Ал 1773 жылы 17-қантарда тұңғыш рет 39-35 шығыс боилықтағы

Онтүстік поляр шеңберінен өтті.Онтүстік жарты шар суын зерттеп 58-60 онтүстік ендік бойынмен 97-147 шығыс бойлыққа жетті,содан кейін Жаңа Зелландияаға келді.

Орыстардың Азияаны Зерттеуі.

Орыстар өзімен іргелес жатқан жер шарының ең үлкен материгі Азияаны,онда тұратын халықтармен қарым-қатынас,сауда жасауды ертеден-ақ ойластырды.Бірақ көпке дейін Азияаның географиялық жағдайын,халқын жақсы білмеді. Бұған алғашқы жол ашқандар-діншілер,елшілер,кейінірек саяахатшылар,геогрофтар болды.

XVII ғасырда байлығымен,ертеден дамыған мәдинетімен аты шыққан,даңқы жер жарған Үндістанға орыстар басқа елдерден бұрын жетпекші еді,бірақ оған баратын жол белгісіз-ді.Рас Афанасий Никитин Үндістанға Васко да Гомадан 25 ж бұрын құрлық арқылы барып келген. 1754 ж Үндістанға тұңғыш рет орыс елшісін жіберді. Солтүстік Үндістан мен Орталық Үндістанды аралап, Россияға географиялық материалдар әкелді. Орыстардың Жапониямен де қарым – қатынасы XVIII ғ басталды. Орыс теңізшілері Курил аралдарын ашып, оған қоныстанды. 1745 ж «Россия империясының географиялық картасы» жасалып, онда Жапонияның 40 – аралы көрсетілмеген, аралдарға ат қоимаған.