Таш№и и№тисодий фаолият асослари



бет23/33
Дата02.01.2022
өлшемі1.02 Mb.
#452808
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   33
Ташки иктисодий фаолият асослари

Харидор барча базис шартларида љуйидагиларга мажбур:

шартномада ёки товарнинг ќужжатларида књрсатилган жой ва муддатда њз ихтиёрига топширилган товарни љабул љилиб олиш ва контрактга мувофиљ нархларда товар учун ќаљ тњлашга;

етказиб бериш муддатлари тугаганидан сњнг, товарни њз ваљтида љабул љилиб олмагани учун товар учраган харажатлар ва хавфларни њз бњйнига олиш ва уларни љоплаш;

товар жњнатилаётган ёки товарни ишлаб чиљарган мамлакатда бериладиган ќужжатларни олиш пайтидаги барча харажатларни ќамда йиђимларни тњлаш;

агар етказиб бериш шартларида бошља ќолатлар назарда тутилмаган бњлса, барча божхона пошлиналари, шунингдек, товарни олиб киришда ёки олиб кирилаётган товарга љњйиладиган бошља пошлиналар ва солиљларни тњлаш;

њзи таваккал љилган ќолда ва њзининг ќисобидан жњнатилаётган мамлакатга олиб кириш учун талаб љилиниши эќтимол тутилган импорт лицензиялари ва бошља рухсатларни олишни таъминлаш.


Товарнинг нархи

Контрактда нарх етказиб беришнинг келишилган базисига књра, товарнинг сон бирлигига алоќида валютанинг пул бирлигида књрсатилади. Бунда томонлар њрнатилган нарх љандай тушунилиши, яъни унга юкни жњнатиш, тара, њраш-жойлаш, маркировка љилиш ва бошљалар билан бођлиљ харажатлар кириш-кирмаслигини келишиб оладилар.

Контрактда љуйидаги турли нархлар љњлланилиши мумкин:

љатъий нарх;

кеийнчалик љайд этиб бориладиган (фиксация) нарх;

њзгарувчан нарх.

Љатъий нарх музокараларда томонларнинг келишиб олганларидан сњнг контрактга киритилади ва контракт бажарилиши давомида њзгартирилиши мумкин эмас. Љатъий нархлар ташљи савдо операцияларида жуда књп љњлланилади. Бирољ нархни белгилашнинг шу усулидан фойдаланаётганда, бу усул фаљат љисља муддатли битимларга (1–1,5 йил) мос келишини унутмаслик керак. Узољрољ муддатга эга контрактларда љатъий нархни љайд этиб љњйиш шунга олиб келиши мумкинки, контракт нархлари жорий бозор нахларидан анча фарљ љилиши мумкин. Бу эса томонлардан бири учун фойдали эмас.

МИСОЛЛАР. 1. Ушбу контракт бњйича сотилган товарнинг нархи АЉШ доллари билан белгиланади (неттосининг ќар метр тоннасига 123 доллар) ва таранинг, њраш-жойлаш материалларининг, товар маркировкасининг баќосини, шунингдек, товарни кеманинг трюмларига ортиш ва жойлдаштиришнинг харажатларини ќамда сепарацион материалларининг баќосини љњшган ќолда, бир француз ёки Бельгия портига ?штивкани?ќисобга олиб ?ФОБ? тушунилади. 2. Етказиб берилаётган товарларга нархлар позициялар бњйича 1-иловада књрсатилган. Нархлар љатъий ва њзгартирилиши мумкин эмас.

Кейинчалик љайд этиб бориладиган нархлар контрактда књрсатилмайди Бу ќолда “Товарнинг нархи” бандида келажакда, яъни шартномани бажариш пайтида нархни белгилашнинг усуллари књрсатилади. Масалан, контракт нархларини етказиб бериш ёки тњлов кунидаги биржа котировкалари билан ёхуд бошља ишончли маълумот нархлари билан белгилаш назарда тутилиши мумкин.



МИСОЛЛАР. 1.Ушбу контракт бњйича етказиб берилаётган миснинг нархи етказиб бериш санасидан бир кун олдинги Лондон металлар биржасининг 3 ойлик котировкаси билан белгиланади. 2. Прокат нархи “Метал бюлетин”нинг тњлов њтказиладиган пайтда тегишли маќсулот турига оид маълумот нархлари асосида њрнатилади.

Контрактда кейинчалик љайд этиб бориладиган нархларни њрнатишда харидорга битимни бажариш муддатлари ичида нархни љайд этиш ваљтини танлаб олиш ќуљуљи, нарх даражасини белгилаш учун у нархлар ќаљидаги љандай ахборот манбаларидан фойдаланиши мумкинлигини књрсатган ќолда, берилиши мумкин. Бундай битимилар онкол битимлар деб аталади.

Њзгарувчан нарх дастлабки (базис) нархни контрактда љайд этишни назарда тутади. У нархларни ќосил љилувчи элементлар њзгарганда, келишувни бажариш давомида томонларнинг келишиб олган методига књра, њзгариши мумкин. Нарх њрнатишнинг бундай усули хомашё ќамда машина-техник маќсулотларни етказиб беришда љњлланилиши мумкин. Хомашё маќсулотларини еткзаиб беришда нарх њрнатишнинг бундай усулини баъзан ќаракатчан нарх деб ќам аташади. Бундай ќолда контрактда књрсатилган товар нархи ушбу товарни етказиб бериш пайтидаги бозор нархларининг њзгаришига бођлиљ бњлади. Контрактда, албатта, нархларнинг њзгариши ќаљида тњхталиш керак бњлган манба књрсатилади, шунингдек, бозор нархларининг контракт нархларидан фарљ љилишининг йњл љњйиладиган минимуми ва максимуми келишиб олинади.

МИСОЛ. Ушбу контракт бњйича етказиб бериладиган нефтнинг нархи ќир бир баррелига ... АЉШ долларини ташкил љилади. “ОПЕК бюллетин бњйича маълумот нархи контрактни тузиш ваљтида ќар баррелига ... АЉШ долларини ташкил љилади. Маълумот нархи контрактни бажариш давомида њзгарса, контракт нархи шунга мутаносиб ќолда њзгаради.

Асбоб-ускуналарга њзгарувчан нархлар контракт бажарилаётган пайтда контракт бажарилиши давомида рњй берган ишлаб чиљариш сарфларидаги њзгаришларни ќисобга олган ќолда база (шартнома) нархларини љайта књриб чиљиб њрнатилган нархдир. Књпинча њзгарувчан нарх бир йилдан ортиљ етказиб бериш муддатларига эга машиналар ва ускуналар савдосида, шунингдек, ќажми ва давомийлиги катта пудрат ишларини бажаришда њрнатилади. Охирги нарх одатда љуйидаги формула билан ќисобланади:

Р1 М1

С1 = С0 А+ В ---- + D -- 



Р1 М0

бунда С1 – охирги нарх; С0 – дастлабки нарх; А – тормозланиш коэффицети, яъни нархнинг њзгарувчан љисмидаги њзгармас улуш; В, D в ќ.к. – нархнинг алоќида ташкил этувчиларидир, масалан иш кучи нархи, материалларнинг баќоси ва ш.к.; Р1 ва Р0 лар – етказиб берувчи сотилган товарларни тайёрлаш учун олган материалларга нархларнинг ва дастлабки нархларни њрнатишнинг индекслари; М1 ва М0 маќсулотни ишлаб чиљараётган тармољдаги иш ќаљининг индекси, тегишлича нархларни љайта ќисоблаш даври ва дастлабки нархларни њрнатиш даврлари учун.

Зарур ќоларда келтирилган формуланинг њзгарувчан љисми зарур ташкилий элементларнинг сонига мос равишда кенгайиб бориши мумкин. Бунда ушбу элементларнинг умумий улуши суммаси ќар гал бирга тенг бњлиши керак. Тормозланиш коэффиценти одатда 0,1 дан 0,2 гача чегарада њрнатилади ва маќсулотга њтадиган асосий фондларнинг бир љисмини, режалаштирилаётган фойдани ва ш.к.ларни акс эттиради.
Тњлов шартлари

Тњлов шартлари тњловнинг валютасини, усулини ва етказиб берилган товар учун ќисоб-китобнинг тартибини, тњлов учун таљдим љилинадиган ќужжатларнинг рњйхатини, асоссиз равишда тњловни кечиктириш ёки контрактнинг тњлов шартларини бошљача бузишлардан ќимоя чораларини белгилаб љњяди.

Контрактларда тњђри танланган тњлов шартлари ва ќисоб-китоб шакллари књп жиќатдан ќар бир ташљи савдо операцияларида маблађлар айланишининг тезлигини, шунингдек, унинг самарадорлигини белгилаб беради.

Тњлов шартларини танлашда љуйидагилар ќисобга олинади:

товарнинг хусусияти (хомашё, озиљ-овљат, асбоб-ускуна, хизматлар. Ноу-хау);

тегишли товар бозорининг конъюнктураси;

савдо одатлари ва муносабатларнинг шаклланган амалиёти;

ќукуматлараро тњлов битимларининг мавжудлиги;

котрагент-мамлакатларнинг валютани назорат љилишнинг миллий нормалари;

банк амалиётида шаклланган, турли ќисоб-китоб шаклларини љњллаш бњйича бир хил љоидалар.

Тњлов шартлари товар ќаракатда бњлишининг љайси босљичида унга ќаљ туланиши ва у бир марта ёки бир неста взнослар орљали тњланишини белгилаб љњяди.

Халљаро савдо амалиётида љњлланиладиган тњловнинг бир нечта усуллари бор: наљд пул билан тњлаш, кредит билан тњлаш, шунингдек уларнинг аралашмаси.

Наљд пул билан тњлаш товар экспортга тайёрланиши давридан то товар ёки товар ќужжатларининг харидор ихтиёрига њтишигиача (ёки њтиш пайтида) тњланадиган тњлов турларининг барчасини њз ичига олади. Над ќисоб-китоб турининг шакллари чек, пул њтказиш, аккредитив, инкассо, очиљ раљам бњйича ќисоб-китоб ќисобланади.

Чек харидор ёки буюртмачининг њз банкларига чекда књрсатилган суммани таљдим этувчига (муайян шахсларга, ташкилотларга) ёки уларнинг буйруђига књра, бошља шахсларга бериши (ордер чеклари) тњлаш ќаљидаги ёзма фармойиишидир. Тњловнинг чек шакли амалиётда кам љњлланилади.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   33




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет