Тошкент молия институти
жүктеу/скачать 5.38 Mb.
|
| Ишчи намунавий баланс. Молиявий ҳисоботни тайёрлаш учун асос бош китоб бўлгани боис, тадқиқ қилишда енг асосий еътибор унга киритилмаган суммаларга қаратилади. Баланс санасидан кейин имкон қадар тез фурсатда аудитор йил охири учун қолдиқлар ва бош китобдан айланмалар бўйича маълумотларни олади ёки тайёрлайди. Қолдиқларнинг тизимли рўйхати ишчи намунавий балансни ўзида акс еттиради.
Кўпчилик компаниялар, аудиторнинг ишчи намунавий баланси молиявий ҳисобот билан бир хил шаклга ега бўлиши керак, деб ҳисоблайди. Намунавий балансдаги ҳар бир банд Бош китоб ҳисобларини деталлаштирувчи синтетик ҳисоб маълумотларига асосланади. Аналитик ҳисобнинг ҳар бир ҳисоби еса, ўз навбатида, синтетик ҳисобнинг тегишли маълумотларини қўллаб-қувватлайди. Умуман олганда, бундай мувофиқлик бажарилган аудиторлик ишидан далолат беради ва аудитор томонидан чиқарилган хулосалар учун асос бўлади. Айланма ведомостларга тузатишлар киритиш. Аудитор бухгалтерия ёзувларида жиддий хатоларга дуч келганда, бундай молиявий ҳисоботларга тузатиш киритилиши тақозо етилади. Масалан, агар мижоз ескирган хом ашёси борлиги туфайли ўз товар-моддий қимматликлари баҳосини камайтирмаган бўлса, у ҳолда аудитор уларнинг ҳақиқий қийматини акс еттирувчи тузатиш ёзуви зарурлигини кўрсатиши мумкин. Аудит давомида аниқланган хатолар ҳақида бундай тузатиш ёзувларини, одатда, аудиторнинг ўзини кирица-да, шунга қарамай, улар мижоз томонидан маъқулланиши лозим. Чунки молиявий ҳисобот объектив тарзда тақдим етилиши учун жавобгарлик биринчи навбатда компания маъмурияти зиммасига юклатилади. Бухгалтерлик маълумоти тақдим етилишини тузатиш учун кўпинча ҳисоботга тузатувчи ва хулосаловчи ёзувлар ҳам киритилади. Бу ҳатто бош китобда айланма ва салдо тўғри бўлганда ҳам кузатилади. Материаллар учун дебиторлик қарзи суммасини тушум ҳисобига ўтказиш шунга оид кенг тарқалган мисоллардан бири саналади. Бош китобда дебиторлик қарзи компаниянинг кундалик фаолияти нуқтаи назаридан акс еттирилади ва бундай ёзув мижознинг Бош китобига киритилмаслиги мумкин. Умуман, молиявий ҳисобот объектив тақдим қилинишига сезиларли таъсир кўрсатувчи тузатиш ва хулосаловчи ёзувларгина киритилиши лозим. Хатоларга қачон тузатиш киритиш лозимлиги ҳақида қарор қабул қилиш унинг жиддийлик даражасига асосланади. Аудитор агар бир неча кичик хато тузатилмаган бўлса, уларнинг умумий таъсири туфайли жиддий хатолик юзага келиши мумкинлигини ҳам инобатга олиши даркор. Аудиторлар ҳисобга олинмаган барча ёзувларнинг умумий таъсирини аниқлаш учун кўпинча уларни алоҳида ишчи ҳужжатларга киритиб боради. Ёрдамчи ёзувлар. Ишчи ҳужжатларнинг енг муҳим қисми молиявий ҳисоботнинг аниқ суммаларини тасдиқлаш учун аудитор томонидан тузилган ёрдамчи ёзувларни ўз ичига олади. Мазкур ёзувлардаги турли маълумотлардан анча кенг фойдаланилади. Аудит тегишли тарзда ўтказилганини ва ишчи ҳужжатларнинг қолган мақсадларига еришилганини тасдиқлаш учун, аудитнинг ҳар бир елементи учун мутаносиб турдан фойдаланиш зарур. Биз қуйида ёрдамчи ёзувларнинг асосий турларини санаб ўтамиз. Таҳлил. Таҳлил бутун тадқиқот даври мобайнида у ёки бу баланс ҳисоб доирасида фаолиятни намойиш қилиш учун мўлжалланган. У маълумотларнинг давр боши ва охири учун ўзаро боғлиқлигини тасдиқлайди. Одатда, ликвид қимматбаҳо қоғозлар, берилган векселлар, шубҳали қарзлар бўйича тўловлар, мол-мулк, бинолар, асбоб-ускуналар, узоқ муддатли қарз каби ҳисоблар таҳлили амалга оширилади. Бу ҳисоблар хўжалик тизими фаолиятининг муҳим жиҳатларини акс еттиради. Аксарият ҳолларда таҳлил бўйича ишчи ҳужжатларда бошқа ишчи ҳужжатларга кўндаланг ҳаволалар мавжуд бўлади. Намунавий баланс ёки ёзув. Бундай турдаги ёзувлар йил охири учун ёки фойда ва зарарлар тўғрисида ҳисоботда келтирилган салдо/ баланс таркибий қисмидан иборат. У аналитик ҳисобдан унга фақат ҳисобот даври охири учун балансни ташкил етувчи бандлар киритилиши билан фарқ қилади. Масалан, бу дебиторлик қарзи бўйича аналитик ҳисоб маълумотларини ўз ичига олувчи намунавий баланслар, тўлов учун ҳисоблар, хизмат кўрсатиш ва таъмир харажатлари, юридик хизмат харажатлари, шунингдек, бошқа даромад бандлари. Натижаларни таққослаш. Бундай турдаги таққослаш у ёки бу аниқ суммани тасдиқлайди. Одатда, мижоз томонидан ҳисобга олинган якуний натижалар бошқа ахборот манбалари билан боғлиқ бўлиши кутилади. Бунга мисол тариқасида банк кўчирмаларини ишлаб чиқиш, дебиторлик қарзи бўйича аналитик маълумотларни таққослаш (мижозлардан қарздорлик тасдиқлари билан) ва етказиб берувчилар ҳисоботлари билан кредиторлик қарзини таққослашни келтириш мумкин. Ҳаққонийликни текшириш. Номидан ҳам пайқаш мумкинки, ҳаққонийликка текшириш бўйича ёзувлар аудиторга муайян шароитда мижознинг балансида хатолар бор-йўқлигини баҳолашга имкон берувчи маълумотларни ўз ичига олган бўлади. Аудиторлар айнан ҳаққонийликка текшириш ёрдамида кўпинча амортизация харажатлари, фойдадан солиқ ажратмалари ва шубҳали қарзлар бўйича тўловларни текширадилар. Амалларнинг умумлашма ёзуви. Ёзувларнинг яна тури амалга оширилган аниқ аудит амаллари натижаларини умумлаштиради. Мисол тариқасида дебиторлик қарзини тасдиқлаш натижаларини умумлаштириш ва товар-моддий қимматликлар бўйича кузатишларни умумлаштиришни тилга олиш мумкин. Қўшимча ҳужжатларни тадқиқ қилиш. Хўжалик операцияларини ёки ҳисобот даври бўйича уларнинг қисмларини тестдан ўтказиш жараёнида ҳужжатлар текшириш типида амалга оширилган аналитик текширишларни намойиш қилиш учун махсус ёзувларнинг бутун бошли қатори тузилади. Бундай ёзувлар якуний натижаларни ўз ичига олмайди ва улар Бош китоб боғлиқ емас, чунки у шунчаки амалга оширилган тестларни тасдиқлайди ва аниқланган натижаларни қайд қилади. Ушбу ёзувларда текшириш мақсадига нисбатан муайян ижобий ёки салбий хулосалар бўлиши керак. Ишчи ҳужжатларга егалик. Буюртмани бажариш давомида тайёрланган ишчи ҳужжатлар, шу жумладан, аудитор учун мижоз томонидан тайёрланган ҳужжатлар аудиторнинг мулки ҳисобланади. Бу ҳужжатларни ўрганиш учун бошқа яна кимдир, шу жумладан, мижоз юридик ҳуқуққа ега бўладиган ягона ҳолат чақириқ қоғози билан улар ашёвий далил сифатида судга юборилган ҳолатдир. Аудит якунлангандан сўнг, ишчи ҳужжатлар аудиторда қолади, шунинг учун у зарурат туғилганда улардан келгусида фойдаланиши мумкин. Аксарият аудиторлик фирмалари ўзларида сақланаётган ҳужжатлар ҳажмини, шунингдек, уларни сақлаш харажатларини камайтириш учун, одатда, бир неча йилдан сўнг ишчи ҳужжатларни микрофилмларга кўчириб қўйишади. Ишчи ҳужжатларнинг махфийлик характери. Мижоз билан ўзаро муносабатлар махфийлик характерида бўлиш зарурати “Касб етикаси кодекси”нинг 301-қоидасида қайд қилинган. Унда шундай дейилади: • Агар АИCПА аъзосида мижоз томонидан берилган рухсатнома йўқ бўлса, касбий буюртмасини бажариш натижасида олинган ҳар қандай махфий маълумотларни ошкор қилмаслиги шарт. Текширишлар давомида аудитор муайян миқдорда махфий характерга ега маълумотларни, шу жумладан, идора хизматчиларининг ойлик маошлари, маҳсулотлар нархи ва ушбу маҳсулотларнинг қиймати ҳақида маълумотларни олади. Агар аудитор бу ахборотларни билишга ҳаққи бўлмаган бегона шахсларга ёки ўз мижозининг хизматчиларига шундай маълумотларни ошкор қилса, аудиторнинг у аудит қилаётган компаниянинг раҳбарияти билан ўзаро муносабатларига кескин путур етиши мумкин. Бундан ташқари, агар мижоз компаниянинг ходимлари аудиторнинг ишчи ҳужжатларини кўздан кечириш имконига ега бўлса, у ҳолда улар ундаги маълумотларни ўзгартириш мумкин. Шу боис, ишчи ҳужжатларни ҳимоя қилиш учун ҳамиша барча зарурий чораларни қўллаш лозим. Одатда, ишчи ҳужжатлар бегона шахсларга фақатгина мижознинг бевосита розилиги билан тақдим етилиши мумкин. Ҳатто аудитор “ўз амалиётини бошқа аудиторлик фирмасига сотган” ҳолатда ҳам шундай бўлади. Бироқ ҳужжатлар суд томонидан талаб қилинган бўлса ёки бошқа аудиторлик фирмалари иш сифатини кўнгилли текшириш дастур доирасида фойдаланилса, рухсатнома зарур емас. жүктеу/скачать 5.38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|