Тулегенова газиза адилбековна
жүктеу/скачать 2.31 Mb. Pdf көрінісі
|
| Патриоттық құндылықтар - бұл адамның ең маңызды, құнды
қасиеттерінің және ең жағымды қасиеттерінің жиынтығы. Біз сондай-ақ құндылықтар кез-келген құбылысты бағалаудың негізгі моделі деп санаймыз, ал құндылық объект үшін субъект үшін жоғары маңыздылық ретінде анықталады[78]. Осы тұжырымдардан құндылық ұғымын психологиялық- педагогикалық тұрғыдан қарастыру қажет болады. Сайып келгенде, құндылықтардың әлеуеті қоғамның жаңа буынына сол қоғамның әлеуметтік жүйесіне толық берілгендік сезімін дамытуға көмектесу үшін көрсетілуі керек. 29 Біздің зерттеу жұмысымыздың негізгі бағыты осы патриоттық тәрбиелік шаралар арқылы нақтыланатын болады. Психологиялық сөздікте: «Патриоттық құндылық» ұғымы қоғам үшін «жеке» өмір мен адамгершілік қатынастардың сипатын анықтайтын қоғам үшін әлеуметтік-тарихи маңызы бар құбылыс ретінде түсіндіріледі [90]. Осы тұрғыдан алғанда, патриоттық тәрбиенің пайда болуы, қалыптасуы және көрінісі тұлғааралық қатынас процесінде жүреді. Мысалы, психолог А.Н. Леонтьевтің [91] пікірі бойынша «патриоттық құндылық» ұғымы келесі үш құбылысқа қатысты қарастырылады: - әлеуметтік идеалдар - қоғамдық сана арқылы қалыптасқан әлеуметтік ұғым, жетілдіру, жетілдіру нормасы. - нақтылы адамдардың іс-әрекетінде осы әлеуметтік мұраттарды жүзеге асыру. - тұлғаның мотивациялық құрылымы, олардың іс-әрекеттерінде әлеуметтік идеалдарды нақты қолдануға итермелейді. Ал психолог В.А. Ядов [92] келесі патриоттық тәрбие жинағын ұсынады: - мақсатты құндылықтар: махаббат, сұлулық, еркіндік, отбасы, денсаулық, еңбек. - құрал құндылықтар: білімділік, тәрбиелілік, күшті ерік-жігер. Патриоттық құндылықтар қоғамда реттеуші, тәрбиелеуші қызметтерді атқарады. Патриоттық құндылықтар қоғамда реттеуші, тәрбиелік рөл атқарады. Патриоттыққа тәрбиелеу жүйесін осы тұрғыдан қарастыра отырып, біз оларды «құндылық» ұғымын тәрбиемен байланыстыра қарастырудың алғышарттары ретінде қарастырамыз. Педагогикалық сөздікте «патриоттық құндылық» дегеніміз - бұл адамдардағы қарым-қатынаста, іс-әрекетте көрінетін адамның ішкі құқықтарын, ізгілікке, тұрақтылыққа, мейірімділікке тәрбиелеу. Себебі педагогикада «құндылық» оқыту процесінде жүзеге асырылады [72, б. 97]. Педагогика ғылымында құндылықтар мәселесіне арналған көптеген еңбектер жарық көрді. Бұл еңбектерде құндылық ұғымы әр қырынан қарастырылады, оның мәні мен мағынасына, тәрбиелік жағына ерекше назар аударылады. Мысалы, М.В. Богуславский, М.А. Гусаковский сияқты білім саласының ғалымдары жоғары құндылықтардың келесі иерархиясын ұсынады: Адам, денсаулық, өмір, отбасы, Отан, жер, адамзат, бейбітшілік, еңбек, білім, мәдениет, даму. В.А. Караковскийді [48, б. 85] зерттеу барысында патриоттық тәрбиенің тәрбиелік әсеріне ерекше назар аударылды және құндылықтардың келесі иерархиясы ұсынылды: Адам, Денсаулық, Өмір, Отбасы, Отан, Жер, Адамзат, Бейбітшілік, Еңбек, Білім, Мәдениет, Даму. Қазақстандық ғалымдар: С.А. Ұзақбаева, К.Б. Жарықбаев С.Қ. Қалиев, Қ.Ж. Қожахметова, К. Оразбекова, Ш.И. Джанзакова және басқалары құндылық ұғымын білімге қатысты зерттейді. Олар болашақ ұрпақты тәрбиелеуде құндылықтар қазынасына ерекше назар аудара отырып, патриоттық тәрбиені ғылыми негізделген және практикалық іске асыруға үлес қосты. 30 Қ. Жарықбаев құндылықтар мәселесін ұлттық психология тұрғысынан қарастырады. Ғалымның айтуы бойынша құндылық жеке іс-әрекеттің барлық түрлерінің маңыздылығынан, пайдалылығынан, қажеттілігінен көрінеді және іс-әрекеттерін, мақсаттарын, себептері мен салдарын анықтайды, оларды жүзеге асыруға ықпал етеді және тұлғаның қалыптасуына айтарлықтай әсер етеді [122, б. 55]. К. Қожахметова [93, б 21] бәріне күш пен шабыт беретін ұлттық рухани- патриоттық тәрбиені ерекше бағалайды және оны былайша жіктейді: Жалпы адамзаттық: - Отан, отбасы, тәрбие, білім, махаббат, достық, бейбітшілік, теңдік, бостандық, ана, дін, өнер, жауапкершілік, адалдық, отансүйгіштік, сенім, ерлік, азаматтық, сыйластық, түсініспеншілік, мейірбандық. Ұлттық: - Ар, намыс, әдеби тәлім, менталитет, рух, тәубе, ризашылық, Отанның тарихы, Отан, қадір-қасиет, даналық, мейірімділік, қанағат, ата-баба әдет- ғұрпы, салт-дәстүр, жеті ата, шежіре. Педагог-ғалым К.Оразбекова [6, б. 47] ұлттық тәрбиенің негізгі тамырлары арқылы ұлттық бірегейлікті қалыптастырудың педагогикалық негіздерін жүйелеп, ақыл мен парасатты ерекше құнды қасиеттер ретінде бөліп көрсетеді. Онда қазақ даналығының он қасиеті бар: адамдарға деген сезімтал көзқарас, өз іс-әрекетінің дұрыстығын бағалау, адамдарға қызмет ету, өз құпияларын ашпау, барлық жағдайда сақ болу, көп сөйлемеу, сыпайы, қарапайым, кішіпейіл, араласпау. біреудің ісі. Ұлттық мәдениеттің жаңаруы ұлттық мектеп мұғалімінен халықтың мәдени, рухани, тарихи-патриоттық тәрбиесін игеруді және оны жалғастыруды талап ететіндігін ескере отырып, Ш. Джанзакова мұғалімнің этнопедагогикалық мәдениетін әлеуметтік- педагогикалық құбылыс деп санайды. Этнос субъектісін қалыптастырудағы патриоттық тәрбиенің мәніне ерекше тоқталады. Ғалымның тұжырымдауынша ғасырлар бойы жинақталған дәстүр, әдет-ғұрып пен дағдыдан, иланудан туындайтын адамгершілік сананың мәдениетін, адамгершілік сезімін, рухани өмірдің құндылығын жас ұрпақтың меңгеруінде мұғалімнің этнопедагогикалық даярлығы маңызды роль атқарады [94]. Зерттеулерге сүйене отырып, біз «педагогикалық құндылық» ұғымын педагогикалық категория ретінде қарастырамыз, яғни адамның жан-жақты дамуы үшін ең қажетті, маңызды, қажетті, құнды объектілер жиынтығы. Адам үшін құндылықтың маңыздылығы мен қажеттілігін түсіну үшін оның мәнін егжей-тегжейлі қарастырған жөн. Осы мақсатта құндылықтарды ғылыми- педагогикалық зерттеуге назар аудара отырып, біз жүйелі түрде патриоттық құндылықтардың келесі жіктемесі және құндылық ұғымының анықтамаларын ұсынамыз. (сурет 1). |