Туменбаева Н. С


Алкандар тақырыбы бойынша бақылау сұрақтары



жүктеу/скачать 2.72 Mb.
бет2/4
Дата09.06.2016
өлшемі2.72 Mb.
#123873
1   2   3   4

Алкандар тақырыбы бойынша бақылау сұрақтары


  1. Алкандар деп қандай көмірсутектерді атайды?

  2. Алкандардың жалпы формуласы.

  3. Алкандардың гомологтық қатарын бастайтын көмірсутек? Гомологтық айырма, гомолог деген не?

  4. Алкандардың гомологтық қатарында изомерия қай көмірсутектен басталады? Изомерлер деген не?

  5. Алкан молекулаларында көміртек атомы электрон бұлтының гибридтенуі қандай? Гибридтенген электрон бұлттарының басқа электрон бұлттарымен бүркелуінен қандай химиялық байланыс түзіледі?

  6. Гомологтық қатарда көмірсутектердің физикалық қасиеттері қалай өзгереді?

  7. Алкандар номенклатурасының негізгі ережелері

  8. Алкандарға қандай реакция типтері тән?

  9. Алкандардың табиғатта таралуы

  10. Алкандарды зертхана мен өнеркәсіпте алу жолдары. Вюрц реакциясы.

  11. Алкандарды қолдану.

  12. Алкандарға сапалық реакция

  13. Біріншілік, екіншілік және үшіншілік көміртегі атомдарының алкандар молекуласындағы белсенділігі қалай өзгереді? Реакция теңдеулерін мысалға келтіріп, түсіндір.


Зертханалық жұмыс.

Қанықпаған көмірсутектерді алу, химиялық қасиеттерін зерттеу.

Жұмыстың мақсаты:

Зертханада қанықпаған көмірсутектерді алу тәсілдерін игеру, олардың химиялық қасиеттерін зерттеу, бір-бірінен атырата білу. Бақыланған құбылыстарды реакция теңдеулерімен өрнектей алу.



Реактивтер мен жабдықтар:

Этанол, концентрлі күкірт қышқылы, калий пермаганатының сұйытылған ерітіндісі, бром, не иод суының сұйытылған ерітіндісі, кальций карбиді, күміс нитраты, пробиркалар, штатив, құм, спиртовка, сіріңке, газ шығатын түтігі бар тығын, дистильденген су.



Жұмыс барысы:

Этилен (этен) алу үшін № 1 пробиркаға (біркелкі қайнау үшін) аздап құм салып, оған 0,5 мл этанол мен 2 мл концентрлі күкірт қышқылын құю. Пробирканың аузын газ шығатын түтігі бар тығынмен тығындап, штативке сәл көлбей бекіту, келесі № 2 пробиркаға 1 мл калий перманганатының сұйытылған ерітіндісін, № 3 пробиркаға 1 мл бром не иод суын құйып дайындау. № 1 пробирканы абайлап қыздыру, түтіктің аузын № 2 және № 3 пробиркалардағы ерітінділерге батырып, өзгеріс болғанша газ жіберу.

Бөлініп жатқан газды түтіктің аузында жағып, жалынның түсін бақылау.

Болған өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.



Ацетилен (этин) алу.

№ 1 пробиркаға (құрғақ болуы керек) ұсақталған кальций карбидінің бөлшегін салып, штативке сәл көлбей (тігінен) бекіту. № 2 пробиркаға 1 мл сұйытылған калий пермаганаты ерітіндісін, № 3 пробиркаға 1 мл бром немесе иод суынан, № 4 пробиркаға 1 мл күміс нитраты ерітіндісін құю.

№ 1 пробиркаға 1,5 мл дистилденген су құйып, шапшаң газ шығатын түтігі бар тығынмен тығындау. Түтікті № 2, 3, 4 пробиркалардағы ерітінділерге кезекпен батыру, өзгерістерді бақылау.

Бөлініп жатқан газды түтіктің аузында жағу, жалынның түсін бақылау.

Барлық өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.

Бақылау сұрақтары.

1. Алкендер деп қандай көмірсутектерді атайды?



  1. Алкендердің жалпы формуласы?

  2. Қос байланыс тұрған көміртегі атомдарының электрон бұлтының гибридтенуін түсіндір. Байланыстардың түзілу табиғаты қандай? Байланыс ұзындығы, валенттілік бұрышы, байланыс энергиясы деген ұғымдарға түсінік бер.

  3. Алкендердің гомологтық қатары.

  4. Алкендерге қандай изомерия тән?

  5. Алкендердің номенклатурасы.

  6. Алкендерді зертханада және өндірісте алу жолдары.

  7. Алкендердің химиялық қасиеттерін қандай реакция типтеріне біріктіруге болады? Морковников ережесі.

  8. Алкендердің қолданылуы.

  9. Алкендерге сапалық реакциялар.

  10. Алкиндер деп қандай көмірсутектерді атайды? Жалпы формуласы.

  11. Үш байланыстың химиялық табиғаты, электрон бұлтының гибридтенуі, байланыс ұзындығы, бұрышы, энергиясы?

  12. Алкиндердің гомологтық қатары, изомериясы, номенклатурасы.

  13. Зертханада және өндірісте алкиндерді алу.

  14. Алкиндердің химиялық қасиеттерін қандай реакция типтеріне біріктіруге болады?

  15. Алкиндердің қолданылуы.

  16. Алкиндерге сапалық реакция.

  17. Алкан, алкен, алкин көмірсутектері бойынша келесі кестені толтыр:




№

Көмірсутек

Жалпы формуласы

Байланыс ұзындығы

Байланыс бұрышы

Байланыс энергиясы

Байланыс түрлері

1

Алкандар
















2

Алкендер
















3

Алкиндер

















Жаттығулар.

1. Құрылысы болатын заттың:

а) гомологының; ә) көміртегі тізбегі изомерінің;

б) қос байланыс орны изомерлерінің құрылыс формулаларын құрастыр. Барлық заттарға атау бер.


  1. Келесі көмірсутектерді орынбасушы номенклатура бойынша ата :








3. Қандай жағдайда көмірсутектерге геометриялық изомерия тән болады? Нақты мысалдар келтір..
4. Құрамы болатын алкеннің барлық изомерлерінің құрылыс формулаларын жаз. Олардың қайсысында цис-, транс- изомерлері болады? Неге?

5. Бутен – 1 –дің екі гомологының құрылыс формуласын жазып, ата.
6. Келесі қосылыстардың құрылыс формулаларын жаз:

а) 2- метилбутен – 1; ә) 3 – метилпентен – 1;

б) 2 – метил – 4 – этилгексен – 2
7. Формулалары төменде келтірілген көмірсутектерің қайсысы гомологтар, қайсысы - изомерлер? Барлық гомологтар мен изомерлерге атау бер.














  1. Құрылыс формулаларын жаз:

а) 3,4,4 - үшметилпентен - 2

ә) 3,3,4 - үшметилпентен – 1




  1. Пентен–2– нің екі гомологының құрылыс формулаларын жазып, оларды ата.




  1. Келесі берілген атаулар дұрыс па? Егер дұрыс болмаса қатені түзе:

пентен – 3

3,3 – диметилпропен – 1

 бутен – 2



 3,4 - диметил –2- пропилпентен - 2
Есептер.

№ 1 . Көлемі 134,4 л этанды (қ.ж) дегидрлегенде шығымы 85% болатын этен алынды. Алынған этеннен қандай көлем 1,2 -- дихлорэтан (p = 1,24 г/мл) алуға болады?

Жауабы: 407,18 мл.
№ 2. Пропен мен пропан қоспасын гидрлегенде 20 г пропан түзілді. Осындай құрамдағы, осындай массалы қоспаны бромсутекпен әрекеттестіргенде 24,6 г бромтуынды түзілсе, қоспадағы пропеннің массалық үлесі қандай болады?

Жауабы : 42,86 %.


№ 3. Көлемі 0,8 л этан мен этен (қ.ж) массалық үлесі 1,6 % болатын 200 г бром суын түссіздендірді. Әрбір газдың қоспадағы көлемдік үлесін (%) есепте .

Жауабы: 56%  ; 44% .


№ 4. Құрамында 6 л этилен және 4 л пропилен болатын газдар қоспасын толық жағу үшін (қ.ж) қандай көлем ауа жұмсалады? Ауадағы оттегінің көлемдік үлесі 21 % құрайды.

Жауабы: 171,43 л.


№ 5. Көлемі 5 л этенді толық жағу үшін (қ,ж) қандай көлем ауа қажет? Ауадағы оттегінің көлемдік үлесі 21% құрайды.

Жауабы: 71,43.


№ 6 Көлемі 2,24 л пропен (қ.ж) құрамында массалық үлесі 1,6 % болатын бром суының қандай массасын түссіздендіреді?

Жауабы: 1 кг.


№ 7 Массасы 92 г этил спиртін алуға қажетті этиленнің массасын есепте. Спирт шығымының массалық үлесі 80 % құрайды.

Жауабы: 70 г.


№8. Массасы 7 г алкен 16 г бромды қосып алады алкеннің молекулалық формуласын тап.

Жауабы:


№9. Массасы 7 г белгісіз алкен көлемі 2 г метанның (қ.ж) көлемімен бірдей көлем бромсутекті қосып алады. Алкеннің молекулалық формуласын тауып, оның изомерлерінің құрылыс формулаларын жаз.

Жауабы:


№ 10. Келесі сызбаларға реакция теңдеулерін құрастыр:

а) Этен → этен оксиді

ә) этанол → этен

б) 

в)

Алкиндер, алкадиендер.

Жаттығулар.

№ 1. Берілген көмірсутектердің формуласы бойынша атау бер:














Қайсысы изомер, қайсысы гомолог бола алады?


№ 2. Келесі реакция теңдеулерін жаз :

а) метаннан ацетилен алу ; ә) бутадиен – 1,3 –тің броммен әрекеттесуі; б) ацетиленнің жануы; в) бутаннан бутадиен - 1,3 алу; г) ацетиленнің сумен әрекеттесуі (сынап тұзы қатысында)


№ 3. Қандай реакциялардың көмегімен келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болады:








№ 4. Берілген атаулары бойынша келесі қысылыстардың құрылыс формулаларын жаз:

а) 4 –метилпентин – 2;

ә) бутин – 2;

б) 3,3 – диметилбутин – 1;

в) 2,5 – диметилгексин – 3
Есептер.

№ 1. Қалыпты жағдайда көлемі 61,6 л ацетилен сынап тұзының қатысында гидратацияланып, массасы 72,6 г сірке альдегиді  алынды. Альдегид шығымының массалық үлесін есепте.

Жауабы: 60 % .
№ 2. Құрамында 20 % қоспасы бар массасы 65 г техникалық кальций карбидінен (қ.ж) қандай көлем ацетилен алуға болады?

Жауабы: 18,2 л


№ 3. Көлемі 2600 м3 құрамында 95% метан болатын табиғи газдан (қ.ж) қандай көлем ацетилен алуға болады?

Жауабы : 1235 м3


№ 4. Массасы 208 г ацетиленді толық жағу үшін жұмсалатын оттегінің массасын есепте. Осы масса оттегі қандай масса ауаның құрамында болады? Ауадағы оттегінің массалық үлесі 23 % құрайды.
Жауабы: 640 г О2; 2782,6 г ауада
№ 5. Массасы 1 кг техникалық кальций карбидін сумен әрекеттестіріп 280 л (қ.ж) ацетилен алынды. Кальций карбидінің осы үлгісіндегі қоспаның массалық үлесін есепте.

Жауабы : 20 %.


№ 6. Ацетиленнің белгілі бір көлемінің массасы 39 г . Осындай көлем пропиннің (қ.ж) массасын есепте.

Жауабы : 60 г.


№ 7. Көлемі 2,5 л болатын этан мен этеннің (қ.ж) қоспасын бром суы арқылы өткізді. Массасы 9,4 г 1,2 - дибромэтан түзілді . Қоспадағы әрбір газдың көлемдік үлесін анықта.

Жауабы: 44,8 % ; 55, 2% 


№ 8. Көлемі 6 л этан, этен және этин қоспасы 17,4 г күміс оксидінің аммиактағы ерітіндісімен әрекеттеседі немесе 28 г бромды қосып алады. Қоспадағы этеннің көлемдік үлесін анықтаңдар.

Жауабы: 37,33 %


№ 9 Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:


А затын ата.
№ 10 . Хлорпреннің құрамына кіретін элементердің массалық үлестері: С – 54,24 % , H – 5,65% , Cl – 40,11% құрайды. Оның буының тығыздығы сутегімен салыстырғанда 44,25. Хлорпреннің молекулалық формуласын табу керек.

Жауабы: .


Аромат көмірсутектер

Сабақтың мақсаты: Аромат көмірсутектерінің молекула құрылысының ерекшеліктері, молекуладағы химиялық байланыстың электрондық табиғаты, оның молекула қасиетіне әсерін талдау. Аромат көмірсутектердің гомологтық қатары, олардың химиялық қасиеттеріндегі ерекшеліктерді жаттығулар жасап, есеп шығару арқылы тереңдету, бекіту.

Жабдықтар:

«Аромат көмірсутектердің молекулалық құрылысы» - кесте.

«Ароматтылық - қабысу» - кесте, «есептер мен жаттығулар».

Эксперименттік есепке қажетті реактивтер: бензол, толуол,


 aq, aq, пробиркалар, фарфор табақшасы, сіріңке.
Жұмыс барысы:

№1. Екі пробиркаға 3 тамшыдан бензол және толуол құю. Екеуіне де екі тамшыдан KMnO4 ерітіндісінен қосып шайқап араластыру. Өзгерістерді бақылап, реакция теңдеулерімен өрнектеу, түсіндіру.

Тағы да екі пробирка алып, оларға екі тамшыдан біріне бензол, екіншісіне толуол құйып, екеуіне де бром суын қосып, шайқап араластыру. Қандай өзгеріс болды? Өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп түсіндіру.

Жұмыс қорытындысын жаса.

№2. Фарфор табақшасының біріне үш тамшы бензол, екіншісіне толуол құйып, қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтай отырып, жанып тұрған шырпымен табақшалардағы ароматты көмірсутектерді жағу. Бақылау жасау, өзгерістерді түсіндіру, реакция теңдеулерін құрастыр.
Жаттығулар:

1) Бензол мен толуолдың қасиеттерін келесі жоспар бойынша салыстырмалы түрде бер: а) молекулалық формула; ә) құрылыс формуласы; б) молекуладағы байланыстардың сипаты; в) физикалық қасиеттері; г) химиялық қасиеттері
2) Пропилбензолдың құрылыс формуласын құрастыр. Осы қосылыстың гомологтары мен изомерлерінің құрылымдық формулаларын жазып, оларды ата.
3) Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:

Мұндағы Х затын атап, барлық реакциялардың жүру жағдайларын көрсетіңіз.


4. Бензолдың қасиеттеріндегі қаныққан және қанықпаған көмірсутектердің қасиеттерімен ұқсастығы неде? Тиісті реакция теңдеулерін құраңыз.
5. Құрамы  болатын және құрамына бензол сақинасы енетін барлық изомерлердің құрылымдық формуласын жазып, олардың барлығын атаңыз.

6. Келесі өзгерістерді жүзеге асыратын реакциялардың теңдеулерін жаз:

3,4- реакция өнімдерін атап, олардың жүру жағдайларын көрсетіңіз.


7. Толуол мысалында молекуладағы атомдардың өзара әрекетін түсіндір. Жауаптарды реакция теңдеулерімен дәлелде.
8. Толуол мен этилбензол дегидрлегенде беретін циклогексанның барлық гомологтарының формулаларын жазып, ата.
9. Бензол мен нитробензолдың қайсысы орын басу реакциясына (нитрлену) жеңіл түседі? Дәлелді жауап беріп, тиісті реакция теңдеулерін жаз.
10. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз.:




Есептер:

№ 1. 3,9 г ароматты көмірсутекті жаққанда 13,2 г көміртегі оксиді (ІҮ) және 2,7 г су түзілді . Ароматты көмірсутектің формуласын тап.

Жауабы: .
№ 2. Зат мөлшері 1 моль болатын бензол алу үшін ацетиленнің қандай массасы керек, егер реакция өнімінің шығымы 30% болса?

Жауабы: 260 г.


№ 3. Көлемі 25 л болатын ацетиленнен (қ.ж) массасы 16 г бензол алынды. Бензол шығымының массалық үлесі (%) қандай?

Жауабы: 55,17.


№ 4. Массасы 78 г бензолды нитрлегенде массасы 105 г нитробензол алынды. Нитробензол шығымының массалық үлесі (%) қандай?

Жауабы : 85,36.


№ 5. Реакцияның әр сатысының шығымы 100% деп есептеп, құрамында қоспаның массалық үлесі 12 % болатын 300 г кальций карбидінен алынған ацетиленнен қандай масса бензол алуға болады? Алынған бензолды циклогексанға айналдыру үшін (қ.ж) қандай көлем сутегі қажет?

Жауабы: 107,25 г ; 92,4 л H2


Бақылау сұрақтары:

1. Бензолдың құрылысы жайлы қазіргі кездегі түсінік қандай?

2. Диметилбензолдың барлық изомерлерінің формуласын жаз.

3. Катализатор қатысында бензолды сульфилирлегенде, нитрлегенде,

бромдағанда қандай өнімдер түзіледі? Реакция теңдеулерін жаз.

4. Бензол ядросындағы орын басу реакцияларының негізгі ережелерін

тұжырымда. Бірінші және екінші реттік орынбасарлардың

мысалдарын келтіріп, реакция теңдеулерін жаз.

5. Метилбензол мен нитробензолдың бромдану, сульфилирлену, нитрленуін

орынбасу ережесін пайдаланып, жазып көрсетіңіз

6. Бензолды жарықта хлорлағанда қандай өнім түзіледі?

7. Аромат көмірсутектерін зертханада және өнеркәсіпте алу.



  1. Аромат көмірсутектер және олардың туындыларының медицинада

қолданылуы.
Эксперименттік есеп.

1) Екі нөмірленген пробирканың № 1 –не бензол, № 2 – не толуол, не ксилол құйып, берілген реактивтер: 5% -  және 10%  ерітіндісі,  сұйытылған ерітіндісі көмегімен анықтауды ұсыну. Жауаптарын тәжірибе қорытындысы бойынша реакция теңдеуін жазу арқылы дәлелдеу.

Қосымша

«Көмірсутектер» тақырыбы бойынша жаттығулар мен есептер
1. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін құрастыр: а) бензол → бромбензол; ә) метан → бензол; б) бензол → гексахлорциклогексан; в) этилбензол → стирол. Реакциялардың жүру жағдайларын көрсетіңіз.
2. Нитрлеуге бензол мен толуолдың қайсысы жеңіл түседі ? Неге?
3. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін құрыңыз:
4. Көлемі бойынша табиғи газ 90 % метан , 5% этан, 3% пропан және 2% азоттан тұрады. Осындай 1000 л газды жағу үшін қандай көлем ауа қажет, егер ауадағы оттегінің көлемдік үлесі 21 % болса ?

Жауабы: 10,12 м3


5. Бензолдың белгісіз мөлшерін екі ыдысқа 1:2 қатысында бөліктерге бөлді . Аз мөлшерін оттегінде жағып, одан 110 г көміртегінің (ІV) оксидін алды. Көп бөлігін нитрлегенде қандай масса нитробензол алынады, егер оның шығымының массалық үлесі 56 % -ті құраса?

Жауабы: 57,4 г.


6. 240 л табиғи газды (қ.ж) бензол алуға пайдаланды. Метанның газдағы көлемдік үлесі 90 % . Егер бензолдың шығымы 60% болса, алынған бензолдың массасы қандай болады?

Жауабы: 75,2.


Зертханалық жұмыс

Спирттер

Жұмыс мақсаты:

Спирттердің молекулалық құрылысы мен молекуладағы атомдардың өзара әсерін анықтау. Функционалдық топтың олардың қасиеттеріне әсерін тәжірибе жүзінде зерттеу. Көп атомды спирттерді бір атомды спирттерден ажырата алуды тәжірибе жүзінде игеру.



Жабдықтар мен реактивтер:

этанол,,5% ag,5% ag,10% , ағаш шыраға бекітілген мыс сым, Br2 ag, спирт шамы, сіріңке, ұстағыш, штатив, пробиркалар,глицерин,5%  ,10%  ,5% .



Жұмыс барысы:

№ 1. Этанолды шала тотықтыру. а) Мыс сым арқылы.

Пробиркаға 1 мл этанол құю. Спирт шамы жалынына ағаш сапқа бекіген мыс сымды қызарғанша қыздырып, жылдам пробиркадағы спиртке батыру.

Пробирка аузындағы ауаны қолмен өзіне қарай желпіп, иісті анықтау. (Шіріген алма иісі - аз концентрациялы сірке альдегидінің иісіне тән )


№2. Калий дихроматымен қышқылдық ортада этанолды шала (жартылай) тотықтыру

Пробиркаға 1 мл этанол,5 тамшы , және 3 тамшы ерітіндісінен құю . Ерітінді түсінің өзгеруін бақылап, өзгерістерді реакция теңдеулері арқылы өрнектеу. Қорытынды жасау. Өзгерістің иондық түрінің үлгісі:




қызыл сары жасыл

түс түс
№3. Калий перманганатымен қышқылдық ортада этанолды шала тотықтыру.

Пробиркаға 1 мл этанол, 5 тамшы  және 3 тамшы  ерітінділерінен құю. Өзгерістерді бақылап, оларды реакция теңдеулерімен өрнектеу. Өзгерістердің иондық тотығу – тотықсыздану реакциясының үлгісі.





қызыл күлгін түссіз

түсті

Қорытынды жаса.
№ 2 Этил спиртінен хлорэтан алу.

Жұмыс мақсаты:

спирттегі гидроксил тобын қалай хлор атомымен алмастыруға болатынын тәжірибе түрінде игеру.



Жабдықтар:

пробирка , шыра, , этанол, , спиртовка, сіріңке, штатив.



Жұмыс барысы:

Пробиркаға химиялық қасықпен екі қасық  салып, оған үш тамшы этанол және үш тамшы конц.  қосу. Пробирканы штативке бекітіп, аздап қыздыру. Бөлініп жатқан газды пробирка аузында шырамен жағу, жалын жасыл түсті және сақина тәрізді болады. Қыздыруды тоқтатып реакция теңдеулерін құрып, қорытынды жаса. Бөлінген қай газ?

№3. Спирттердің көп атомдылығын анықтау.

Мақсаты:

Көп атомды спирттерді бір атомды спирттерден тәжірибе

жүзінде ажырата алу іскерлігін қалыптастыру.

Жабдықтар мен реактивтер:

5% , 10% , глицерин, этанол.



Жұмыс барысы:

Екі пробиркаға 5 тамшыдан , құйып, көгілдір тұнба түзілгенше ерітіндісінен қосу. Алынған тұнбалардың біріне - глицерин, екіншісіне - этанол қосу. Қай пробиркада өзгеріс болды? Өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жасау.


Бақылау сұрақтары:

  1. Спирттердің анықтамасы

  2. Спирттерді жіктеу:

а) көмірсутек радикалы бойынша

ә) –OH тобының орнына байланысты

б) – OH тобының саны бойынша

3. Спирттердің номенклатурасы, оларға қандай изомерия тән.

4. Қаныққан біратомды спирттердің гомологтық қатары.

5. Спирттерді алу жолдарын ата.

6. Спирттердің физикалық қасиеттері.

7. .Спирттердің химиялық қасиеттері, оларды топтастыр.

8. Спирттердің қолданылуы.


  1. Этанолдың ағзаға әсері.

  2. Глицериннің қолданылуы.

11. Спирттердің медицина саласында қолданылу аймағы.
Жаттығулар:

1. Формулалары бойынша келесі заттарды ата:



Қайсысы бір-біріне изомер бола алады?


2. Метанол мен этанолды қандай тәсілдермен алады?

Реакция теңдеулерін жаз.




  1. Біратомды спирттердің молекулярлық массасының өсуінен неге олардың суда ерігіштігі төмендейді?

  2. Келесі қосылыстардың құрлыс формулаларын жаз:

а) 2-метилпропанол – 1; б) 2 метилпентанол – 2;

ә) 2,3 диметилбутанол – 2; в) 2, 3, 4 – үшметилпентанол – 2




  1. Келесі сызба бойынша сәйкес реакция теңдеулерін құрастыр:



А, В, С деген заттардың аттарын ата.



  1. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін құрастыр:

а) пропанол → пропен; ә) метанол → натрий метилаты;

б) этанол → бромэтан; в) этанол → диэтилэфирі.




  1. Қандай спирттерді біріншілік, екіншілік, үшіншілік деп атайды? Дәлелді жауап беріңіз.




  1. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңыз:



ЕСЕПТЕР.

№ 1. Метанолды 1:3 қатынасында екі бөлікке бөлді, аз бөлігін оттегінде жағып, 9 г су алынды. Көп бөлігінен қандай масса бромметан алуға болады, егер оның шығымының массалық үлесі 80% құраса?

Жауабы: 57 г.
№ 2. Этанолды дегидратациялап этилен алынды, алыған этилен 400 г 3,2 % -ті бром суын түссіздендірді, реакцияға түскен этанолдың массасын анықтаңыз.

Жауабы: 3,68 г.


№ 3. 44 мл ρ = 0,789 г/мл болатын этанолды жағу үшін (қ.ж.) қандай көлем ауа қажет? Ауадағы оттегінің көлемдік үлесі 21%.

Жауабы: 241,5 л.


№ 4. Массасы 14,8 г бутанол–2–ні бромсутектің артық мөлшерімен әрекеттестіріп бром туынды алынды, Вюрц реакциясымен 8,55 г 3,4 – диметилгексан алынды. Алынған 3,4 – диметилгексанның шығымының массалық үлесін (%) есептеңіз.

Жауабы: 75%.


№ 5. Массасы 4,6 г натрий массасы 30г этил спиртімен әрекеттескенде бөлінетін сутегінің көлемін (қ.ж.) есептеңіз.

Жауабы: 2,24 л.


№ 6. Массасы 200 г бензол пропил спиртімен артық мөлшерде әрекеттескенде (қ.ж.) 8,4 л сутегі бөлінді, ертіндідегі спирттің массалық үлесін (%) есепте.

Жауабы: 22,5 %


№ 7. Массасы 35 г пропанол –1 9,2 г натриймен әрекеттескенде қандай массаса натрий пропилаты түзілді?

Жауабы: 32,8 %


№ 8. Спирттегі көміртегі, сутегі және оттегінің массалық үлесі 52,18, 13,04 және 34,78% құрайды. Спирттің формуласын қорытып шығарып, молекулалық массасын есептеңіз.
№ 9. Зат мөлшері 0,5 моль болатын метанолды артық мөлшердегі калий бромиді және күкірт қышқылымен қосып қыздырғанда массасы 38 г бромметан алынды. Бромметанның массалық үлесінің шығымын (%) есептеңіз.

Жауабы: 80%.


№ 10. Көлемі 560 л этиленді гидротациялап қандай масса этанол алуға болады? Спирт шығымының массалық үлесі 92%.

Жауабы: 1058 г.



Көпатомды спирттер
Жаттығулар.

  1. Көпатомды спирттердің біратомды спирттерден қандай айырмашылығы бар: а) құрлысында; ә) химиялық қасиеттерінде?

  2. Молекула құрамында үш көміртегі атомы болатын көп атомды спирттердің формуласын құрастыр. Оларды ата.

  3. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:

метан → ацетилен → 1,2 – дихлорэтан → этандиол – 1,2.

  1. Этанолдан этандиол алуға болатын реакциялардың теңдеулерін құрастыр.

  2. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:

этанол → этилен → этиленгликоль → натрий этиленгликоляты.

  1. Глицерин келесі заттардың қайсысымен әрекеттеседі: йод, сутегі, натрий, азот қышқылы? Мүмкін болатын реакциялардың теңдеулерін жаз.


ЕСЕПТЕР:

№ 1. Массасы 45,4 г глицеринтринитрат (үшнитроглицерин) алу үшін қандай көлем 90% - ті (р = 1,483г/мл) азот қышқылы қажет?

Жауабы: 28,32 мл.
№ 2. Этиленгликольді екі бөлікке 1:3 бөлді. Аз бөлігін артық мөлшердегі азот қышқылы мен өңдегенде 76 г күрделі эфир түзілді. Этиленгликольдің көп бөлігіне 59,80 г натрий қосқанда қандай көлем сутегі бөлінеді?

Жауабы: 29,12 л.


№ 3. Көпатомды спирттердің бірі төменгі температурада қататын сұйықтар – антифриздер дайындауға қолданылады (қысқы уақытта автомильдер двигательдерінде пайдаланылады). Элементтердің массалық үлестері осы спирт молекуласында С – 38,7%, Н – 9,7 %, О – 51,6 % құрайды. Спирт буының сутегімен салыстырғандағы тығыздығы 31. Спирттің құрлыс формуласын жазып, атаңыз.

Жауабы: этиленгликоль


№ 4. 1 моль глицерин мен 30 г натрий әрекеттескенде қандай көлем (қ.ж.) сутегі бөлінеді?

Жауабы: 14,6 л.


№ 5. Массалық үлесі 80% (р = 1,45 г/мл) азот қышқылының қандай көлемі массасы 22,70 г глицериннің үшнитратын алу үшін жұмсалады?

Жауабы: 16,3 мл.


№ 6. Массасы 250 г этилен оксиді мен 90 г судан қандай масса этандиол – 1,2 алынады?

Жауабы: 310 г.



Фенолдар.

Жатығулар.

1. Бензолмен салыстырғанда фенол неге жеңіл бромдалады ? Дәлелді жауап беріп, сәйкес реакция теңдеулерін жаз.
2. Нөмірленген үш пробиркада: этил спирті, фенолдың судағы ерітіндісі, этиленгликоль бар. Олардың әрқайсысын тәжірибе жүзінде қалай анықтауға болады? Жұмыстың жүргізу жолын айтып, бақыланатын өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнекте.
3. Метаннан фенолды алуға әкелетін реакция теңдеулерін құр.
4. Келесі өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:



5. Фенол молекуласындағы бензол сақинасының гидроксил тобына әсері қандай ? Дәлелді жауап беріп, сәйкес реакция теңдеулерін жаз.
6. Этанол, этиленгликоль және фенолдың қурылыс формулаларын жаз.

Осы қосылыстардың қышқылдығы қалай өзгереді (гидроксил тобындағы сутегі атомының жылжымалығы)?


7. Фенол келесі нұсқалған заттардың қайсысымен әрекеттеседі: натрий, хлор, бензол, азот қышқылы ? Мүмкін болатын реакция теңдеулерін құрып,

олардың өнімдерін ата.


8. 2,4,6- үшнитрофенолдың құрылыс формуласын жаз. Осы затты қандай мақсатта қолданады?
9. Құрамы  болатын фенолдың барлық изомерлерінің құрылыс формулаларын құрастырыңыз және оларды ата.
10. Фенол мен этанолдың қасиеттеріндегі ұқсастық және айырмашылық неде?
Есептер.

№ 1. Өлшеніп алынған фенолды 1:2 қатысында бөлікке бөлді. Аз бөлігін калий гидроксидінің артық мөлшерімен нейтралдап, 33 г калий феноляты алынды. Фенолдың көп бөлігінен 2,4,6 –үшбромфенолдың қандай массасын алуға болады, егер оның шығымының массалық үлесі 84 % -і құраса?

Жауабы: 139 г.
№ 2. Массасы 14,1 г фенол 120 мл 10% - ті калий гидроксийді (ρ =1,09 г/ мл )

ерітіндісімен әрекеттескенде қандай масса калий феноляты түзіледі?

Жауабы: 19,8 г.
№3. Массасы 20 г фенол және 20 г калий гидроксидінен қандай масса калий феноляты түзіледі?

Жауабы: 28 г.


№ 4. Массасы 400 г фенолдың бензолдағы ерітіндісін бром суының артық мөлшерімен әрекеттестіргенде массасы 132,4 г бромтуынды түзілді. Ерітіндідегі фенолдың массалық үлесін есепте?

Жауабы: 9,4 %.


№ 5. Массасы 18,8 г фенолды нитрлегенде 2,4,6-үшнитрофенол түзіледі деп есептеп, оған жұмсалатын азот қышқылының массасын есепте.

Жауабы:37,8 г .


№ 6. Массасы 28,2 г фенолды бромдағанда 79,44 г тұнба алынды. Реакция өнімінің шығымының массалық үлесін есепте.

Жауабы: 80%


№ 7. Массасы 9,4 г фенол массасы 1,6 г натриймен әрекетескенде алынатын натрий фенолятының массасын есепте.

Жауабы: 8,07 г.


№ 8. Массасы 4,7 г фенол мен массасы 120 г 14% KOH ерітіндісін әрекеттестіріп алынған калий фенолятының массасын есепте.

Жауабы: 6,6 г.


№ 9. Көлемі 672 л (қ.ж) метаннан қандай масса фенол алынады, егер өнімнің шығымының массалық үлесі 40 %-і құраса. Келесі сызба бойынша жүретін реакция теңдеулерін құр: метан → ацетилен (этин)→ бензол→ хлорбензол→ фенол.

Жауабы: 188 г.



Альдегидтер мен кетондар.
Тәжірибе №1 Альдегидтердің тотығуы.

а) «Күміс айна» реакциясы.



Мақсаты: тотығу реакциясы арқылы альдегидтерге сапалық реакция жасау.

Жабдықтар мен реактивтер: ,  (конц.), формалин , спиртовка, сіріңке, пробирка, пробирка устағыш.

Жұмыс барысы: Таза пробиркаға 2 тамшы , бір тамшы аммиактың концентрациялы ерітіндісін қүйып , оған 2 тамшы формалин қосу . Алынған қоспаны абайлап қыздыру. Пробиркада болған өзгерістерді бақылап, оларды реакция теңдеуімен өрнекте, қорытынды жаса. Қандай реакция жүрді.
ә) Мыстың (ІІ) гидроксидінің тотықсыздану реакциясы.

Мақсаты: альдегидтік топтың тотығуын эксперимент жүзінде зерттеу.

Жабдықтар: формалин , 5% , 10% , пробирка, ұстағыш, спиртовка, сіріңке, пипеткалар.

Жұмыс барысы: Пробиркаға 5 тамшы күйдіргіш натр, 3 тамшы мыс сульфатының ерітінділерінен қосып, бірден қыздыру. Ерітіндінің түсінің өзгеруін бақыла.

  1. Бұл реакцияда мыс (ІІ) гидроксиді тотықсызданады, ол осы тәжірибеде қайдан келді?

  2. Формальдегид пен мыс (ІІ) гидроксиді арасындағы реакция қандай теңдеу бойынша жүреді?

  3. Түзілген тұнба алғашында неліктен сары түске боялады?

  4. Қызыл сары түсті тұнба, ол не?

  5. Тотыққан формалин қандай затқа айналды? Альдегидтердің тотығуға қатысы жөнінде қорытынды жаса.


Тәжірибе № 2. Глицериннен акролеиннің түзілуі (акролеин пробасы)

Мақсаты: Глицеринге сапалық реакция акролеиннің түзілуі екендігіне қөз жеткізу. Акролеинді иісі арқылы анықтауды үйрену.

Жабдықтар: Сусыз  (немесе ), глицерин, пробирка, ұстағыш, спиртовка, сіріңке.

Жұмыс барысы : Пробиркаға бірнеше сусыз натрий гидросульфатының кристалдарын салу, олар осы реакцияда катализатор қызметін атқарады. Оған 5 тамшы глицерин құйып , қоңыр түс түзілгенше қыздыру. Абайлап түзілген акролеинді иіскеп көріңіз. Акролеинді калий перманганатының сілтідегі ерітіндісімен жойыңыз.

1. Глицериннен акролеиннің түзілуі қалай жүреді? Дәлелді жауап бер.



  1. Акролеиннің иісі бар ма?


Тәжірибе № 3.

Альдегидтерге күкіртті фуксин қышқылымен сапалық реакция.

Мақсаты: альдегидтерді күкіртті фуксин қышқылы ерітіндісімен анықтай алуға үйрену.

Жадықтар: күкіртті фуксин қышқылы, формалин, пробирка.

Жұмыс барысы: Пробиркаға 5 тамшы күкіртті фуксин қышқылының ерітіндісін құйып, оған формалин қос . Біраз уақыт бақылау, көкшіл-қызыл түс пайда болады.

Альдегидтерді күкіртті фуксин қышқылы ерітіндісі көмегімен қалай анықтауға болатындығы жөнінде қорытынды жаса.


Тәжірибе № 4. Ацетоннан йодоформ алу ( ацетонға сапалық реакция).

Мақсаты: Ацетонды сапалық реакция көмегімен йодаформның түзілуі арқылы ашуға үйрену.

Жабдықтар: ацетонның өте сұйытылған судағы 0,5 %ерітіндісі, люголь ерітіндісі (йодтың калий йодтағы ерітіндісі). 2 н. ерітіндісі, пробирка.

Жұмыс барысы: Пробиркаға ацетон, люголь, натрий гидроксиді ерітінділерінен құю, абайлап қыздыру. Өзгерістерді бақылап, реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.



Майлар.

Мақсаты: Майлардың әртүрлі еріткіштерде ерігіштігін анықтай білу, май құрамын анықтаи, оларды дәлелдей алу іскерлігін қалыптастыру.

Жабдықтар: күнбағыс майы, спирт, бензол, хлороформ, ацетон, су, натрий гидросульфаты (кристалл), фарфор табақшасы немесе тигель, ұстағыш, спиртовка, сіріңке, йод суы, калий перманганатының сұйытылған ерітіндісі, пипеткалар, пробиркалар, штатив.

№ 1. Майлардың ерігіштігі.



Жұмыс барысы: 5 пробиркаға 5 тамшыдан әртүрлі еріткіштен құю: бензол, хлороформ, су, спирт, ацетон. Әр пробиркаға бір тамшыдан күнбағыс майын қосу, жақсылап шайқап араластыру. Қай еріткіште май жақсы, қайсында нашар, қайсында еріген жоқ? Бақылаған өзгерістерді дәптерге жазып, қорытындыла.

№ 2. Май құрамындағы қанықпаған қышқылды анықтау.



Жұмыс барысы: Пробиркаға күнбағыс майынан бір тамшы тамызып, оған 10 тамшы йод суын ( не бром суын ) қосып, жақсылап шайқап араластыр.

1) Ерітінді түсі қалай өзгереді, оны қалай түсіндіруге болады? Осы жұмысты йод суының орнына калий перманганаты және аз мөлшердегі сода ерітіндісімен жүргіз.

2) Бұл жағдайда ерітіндінің түсі қалай өзгеретіндігін бақылап, белгіле. Өзгерістерді дәлелдеп, қорытындыла.
№ 3. Май құрамында глицерин қалдығының бар екендігін анықтау

( акролеин пробасы).

Фарфор тигельге бірнеше кристалл калий гидросульфатын салып, оған 2 тамшы күнбағыс майын немесе қатты май қосып, спиртовка жалынында қыздыру. Бөлініп жатқан иіске көңіл аудар.



  1. Акролеин деген не?

  2. Глицериннен акролеиннің түзілу реакциясын жаз.

  3. Осы тәжірибе не туралы айтады?

Бақылау сұрағы. Тағы қандай тәжірибе көмегімен глицерин қалдығының май құрамында бар екендігін анықтауға болады?
№4. Майлардың сабындалуы.

№1. Пробиркаға 10 тамшы өсімдіктің майын, 4-5 тамшы 40% - тік КОН-тың спирттегі ертіндісін тамызып, аузын ұзын шыны түтігі бар тығынмен жауып, су моншасына қойып қайнатады. Сабынның бір текті ертіндісі (гидролизат) түзілгеннен кейін, үстіне 2 мл су қосып, жақсылап шайқалады.

№2. Гидролизаттағы майдың құрам бөліктерін ашу.

Жоғарыда дайындалған гидролизаттың үстіне 10% - тік күкірт қышқылының ертіндісін біртіндеп тамызып, араластырғанда бетіне май қышқылдары қалқып шығады:


Пробиркадағы қоспаны қағаздан сүзгіш жасап, сүзу керек. Қышқылдар сүзгіште қалады, ал фильтратты үстіне лакмус бойынша 10%-тік NaOH ертіндісін қосып, нейтралдау керек. Түзілген ертіндіге 1-2 тамшы 5 %-тік қосқанда ерітінді көкшіл түске боялады.

№3. Майдағы қанықпаған қышқылдарды калий перманганатымен ашу.

Пробиркаға 3-4 тамшы күнбағыс майы, 2 тамшы 10%-тік cоданың

ертіндісін, 3-4 тамшы 0,1%-тік калий перманганатын тамызып араластырғанда, ертіндінің қызғылт түсі жойылып кетеді. Марганец тотықсызданады, ал қанықпаған май қышқылдары, этилен сияқты тотығады.

Барлық өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.
(П.А.Верболович)

Жаттығулар:

1. а) құмырсқа қышқылының амил эфирінің синтезін;

ә) сірке қышқылының метил эфирінің гидролизін;

б) стеарин қышқылы негізінде май синтезінің реакция теңдеулерін жазыңыз.
2. Майларды гидрлеудің мәні неде? Реакция теңдеулерін жазып, осы процестің қайда қолданылатындығын көрсетініз.
3. а) Құмырсқа қышқылының пропил эфирі гидролизінің ;

ә) метилбутаноат синтезінің;

б) натрий гидроксидінің қатысында қүрамында пальмитин қышқылы болатын май гидролизінің реакция теңдеулерін жаз.
4. Қатты және сұйық майлардың құрамында қандай айырмашылық болатынын көрсет. Олардың қайсысы жеңіл тотығады? Неге?
5. Сабындар деген не? Сұйық және қатты сабындардың құрамындағы өзгешелікті көрсет. Олардың қайсысының жуғыштық қасиеті күштірек? Неге?
6. Майлар гидролизінің қандай түрлерін білесіз? Олардың айырмашылықтары неде?
7. Кермек суда сабынның жуғыштық мүмкіндігі төмендейді? Жауапты реакция теңдеулерімен дәлелде.


  1. Күрделі эфирлердің қолданылу аймақтарын ата. Олар табиғатта қайда кездеседі?




  1. Сабын дайындауда қандай қышқылдардың қандай тұздары қолданылады?




  1. Майлар қайда қолданылады? Олар табиғатта қайда кездеседі?


Есептер:

№ 1. Массасы 221 г болатын майдың (үшолеат) сілтілік гидролизінде түзілетін глицериннің массасын есепте

Жауабы: 23 г
№ 2 Массасы 90 г сірке қышқылы метанолмен әрекеттескендә 100г күрделі эфир түзілді. Эфирдің шығымының массалық үлесін (%) есептеңіз

Жауабы: 90 %


№ 3. Реакция өнімнің шығымы 85% -ті құрайтын болса, 37,4 г этилацетат алу үшін қандай масса таза этил спирті қажет?

Жауабы: 23 г.


№ 4. Реакция өнімнің шығымы 80 % -ті құрайтын болса, массасы 29,6 г сіркеметил эфирін алу үшін қышқыл мен спиртің қандай массасы қажет?

Жауабы: 30 г; 16 г.


№ 5. 23 г құмырсқа қышқылының метил спиртімен әрекеттесуінде 24 г күрделі эфир алынды. Эфирдің шығымының массалық үлесін (%) есепте.

Жауабы: 80 %.


№ 6. 4,8 г метанол мен 7,2 г сірке қышқылының әрекеттесуінен 7,4 г күрделі эфир алынды. Эфир шығымының массалық үлесін (%) есепте.

Жауабы: 0,833 немесе 83,3 %.


№ 7. Құрамында (массасы бойынша) көміртегі 54,4 %, оттегі 36,4 % және сутегі 9,1 % болатын күрделі эфирдің молекулалық формуласын тап. Оның буының сутегімен салыстырғандағы тығыздығы 44. Осы молекулалық формулаға сәйкес келетін барлық күрделі эфирлердің құрылыс формулаларын жаз.

Жауабы:


№ 8. Массасы 5 кг ( үшолеатты) майды қатты майға айналдыру үшін (қ.ж.) қандай көлем сутегі жұмсалады, егер сутегінің көлемдік үлесінің өнеркәсіптік шығыны 8% құрайтын болса?

Жауабы: 413,15 л.




Көмірсулар.

Мақсаты: Көмірсулардың негізгі топтарының химиялық қасиеттерін, моносахаридтер құрамындағы функционалдық топтарды эксперименттік жолмен анықтай алу.

Жабдықтар: глюкоза, 5% , 10% , , , 5% сахароза, крахмал (ұнтағы), дистил. H2O, йод суы сұйытылған, H2SO4 сұйытылған, зат шынысы, пробиркалар, шыны таяқша, штатив , ұстағыш, пипеткалар.
№ 1. Мыс сахаратының түзілуі.

Пробиркаға 2 тамшы және 4 тамшы ерітінділерін құю. Тұнба түзіледі, түсін белгіле. Оған 2 тамшы глюкоза ерітіндісін қосып шайқа. Өзгерістерді бақылап, оларды реакция теңдеулерімен өрнекте, қорытынды жаса.

№ 2. “ Күміс айна” реакциясы.

Пробиркаға 2 тамшы және 4 тамшы концентрациялы  құйып, оған 3 тамшы глюкоза ерітіндісін қосып, ептеп қыздыр. Өзгерістерді бақылап, реакция теңдеулерімен өрнекте. Қорытынды жаса.


№ 3. Мыс гидроксидінің (ІІ) тотықсыздануы. (Троммер реакциясы).

Пробиркаға 2 тамшы , 4 тамшы құйып, оған 2 тамшы глюкоза қос. Пробирканы жайлап қыздыр. Қандай өзгерістерді байқадыңыз? Өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытындыла.

№4. Фелингтің реакциясы.

5-6 тамшы глюкозаның ертіндісіне 3-5 тамшы Фелинг реактивін қосып қыздырғанда алдымен сары ертінді, одан кейін кірпіш-қызыл түсті тұнба түзіледі. Фелинг реактивінің құрамына күкіртқышқыл мыс, сегнет тұзы және күйдіргіш натр кіреді. Қыздырғанда Си(І)ОН тұнбаға түспейді, тек ертіндіні сары түске бояйды.

(П.А.Верболович, 86)

3-ші тәжірибе. Селивановтың фруктозаға жасалатын реакциясы.

Пробиркаға 3-4 тамшы 1%-тік фруктозаның ертіндісін және 1-2 тамшы Селиванов реактивін (0,5г резорцин 100 мл 20%-тік НСІ) тамызып, 2-3 минут қайнатады немесе 5-7минут су моншасында ұстайды. Ертінді біртіндеп шие-қызыл түске боялады.
№ 4. Сахарозаның гидролизі.

Екі пробирканы белгіле. Оның біріншісіне 2 тамшы , 5 тамшы , 2 тамшы сахароза ерітінділерінен қосып, қыздыр. Мыстың (!) оксиді түзілді ме? Түсіндір.

Екінші пробиркаға 10 тамшы сахароза және 2 тамшы сұйытылған H2SO4 қосып, алынған ерітіндіні 2-3 минут спирт шамының жалынында қыздыру. Осы ерітіндіден 3 тамшы алып, оны таза пробиркаға құю. Оған 2 тамшы және 7 тамшы ерітіндісін қосу, жылдам қыздыру. Өзгерістер болды ма? Оларды сипатта. Өзгерістерді реакция теңдеулерімен өрнектеп, қорытынды жаса.
№5. Толенстің реакциясы.

Ағаш ұнтағын концентрленген НСІ ертіндісімен сулап бояғыш затты-флороглюцинді қосқанда ұнтақ таңқурай түске боялады. Ағаштағы пентозандар тұз қышқылының әсерінен пентозаларға ыдырайды, ал пентоза фурфуралға айналады: Түзілген фурфурал флороглюцинмен таңқурай түсті өнім түзеді.

(П.А.Верболович, 94)

№6. Дисахаридтердің тотықсыздандырғыштық қасиеті.

Үш пробиркаға 3-4 тамшыдан 1% -тік сахароза, мальтоза және лактозаның ертінділерін тамызып, үшеуімен де Фелингтің реакциясын орындау керек. Көмірсулардың қайсысы тотықсыздандырғыштық қасиетке ие?

(П.А.Верболович, 94)

№7. Сахарозаның қышқылдық гидролизі.

Пробиркаға 10-12 тамшы 1%-тік сахарозаның ертіндісін тамызып, үстіне 2-3 тамшы 10%-тік күкірт қышқылы ертіндісін қосып, 2-3 минут қайнатады. Түзілген қоспаны лакмус бойынша 10% сілтінің ертіндісімен нейтралдап, Фелингтің реакциясын орындайды. Бақыланған өзгерістер бойынша қотынды жасау керек.


№ 5. Крахмалға сапалық реакция.

Пробиркаға 1-2 тамшы крахмал клейстерін және 8 тамшы дистилденген су құй. Оған 1 тамшы сұйытылған йод суын қос. Ерітінді түсі өзгерді ме? Қорытынды жаса.


№ 6. Крахмалдың гидролизі.

Пробиркаға 2 мл крахмал клейстерін құйып, оған 10 тамшы сұйытылған күкірт қышқылы ерітіндісін қос, шыны таяқшамен араластыр. Пробирканы абайлап 5-6 минут қыздыр. Зат шынысының бетіне пипеткамен он жеріне бір тамшыдан йод суын тамыз. Қыздырылып отырған ерітіндіге шыны таяқшаны батырып алып, зат шынысы бетіндегі бір тамшы йодқа араластыр. Тамшы түсі өзгерді ме? Егер тамшы түсі көк түске боялса, онда қыздыруды ары қарай жалғастырып, әр минут сайын зат шынысы бетіндегі йод ерітіндісінің түсі өзгеріссіз қалғанша қайталау. Йод түсі өзгеріссіз қалғанда қыздыруды тоқтат. Гидролиз аяқталды. Реакция теңдеулерін жазып, қорытындыла.



Эксперименттік есеп . 4 пробиркада: глюкоза, глицерин, сірке альдегиді, сірке қышқылы ерітінділері берілген. Екі реактивті ғана қолданып, қай пробиркада не бар екендігін анықта.

№ 7. Крахмалдың қышқылдық гидролизі.

Пробиркаға 3 мл 1%- тік крахмалдың ертіндісін құйып, 1 мл 10%-тік күкірт қышқылының ертіндісін қосады. Су моншасында 2-3 минут қайнағаннан кейін Люгольдің реактивімен эмальданған пластинканың ұяшығында гидролизатқа реакция жасайды. Келесі реакцияларды әрбір 1 минуттан кейін Люголь реактивінің түсі өзгермегенше жасайды. Гидролиз аяқталғанда, гидролизатты суытып, лакмус бойынша нейтралдап, Фелингтің реакциясын орындайды. Алынған нәтижелер бойынша қортынды жасалады. Гидролиз кезінде:

Крахмал амилодекстриндер эритодекстриндер фтаводекстриндер



ахродекстриндер мальтодекстриндер мальтоза глюкоза.

Глюкоза йодтың түсін өзгертпейді.

(П.А.Верболович, 100)

Жаттығулар.

1. Глюкозаның физикалық қасиеттері қандай? Ол табиғатта қайда кездеседі?

2. Сахароза, глицерин және глюкоза ерітінділері берілген. Оларды тәжірибе жүзінде қалай анықтауға болады? Жұмыс жоспарын құр. Күтілетін бақылаудың нәтижесін сипатта және оларды реакция теңдеулерімен дәлелді өрнекте.

3. Д- рибозаның альдегидтік және циклдік формаларының өзара ауысуын сызбамен өрнекте.

4. Глюкоза мен сахарозаның қолданылатын жерлері?

5. Келесі реакция теңдеулерін жазыңыз : а) глюкозаның спирттік ашуы; ә) сахарозаның гидролизі; б) глюкозаның тотықсыздануы. Барлық реакциялардың өнімдерін ата.

6. Қайсысы гидролизденеді: а) глюкоза; ә) фруктоза; б) рибоза; в) сахароза? Неге?

7. Глюкозаның α- және β – формалары бір-бірінен несімен ерекшеленеді?

8. Рибоза тотықсызданғанда рибит спиртін береді, ал тотыққанда – рибондық қышқыл түзеді. Осы реакциялардың теңдеулерін жаз.

9. Крахмал →Х→у→ сірке қышқылы өзгерістерін жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз. Мұндағы Х және у заттарының атауын нұсқа.

10. Гликоген деген не? Ол құрылысы бойынша крахмалдан несімен ерекшеленеді? Адам ағзасында қандай роль атқарады?
Есептер.

№ 1. Құрамында 5 % қоспасы бар 300 г глюкозаның ашуында қандай масса сүт қышқылы түзіледі?

Жауабы: 285 г.
№ 2. 1 кг глюкозаны тотықсыздандырғанда алты атомды спирт сорбиттің қандай массасын алуға болады? Оның массалық үлесінің шығымы 80 % - ті құрайды.

Жауабы: 808,89 г.


№ 3. Құрамында 4 % қоспасы бар 250 г глюкозаның спирттік ашуында (қ.ж) қандай көлем көмірқышқыл газы түзіледі?

Жауабы: 59,73 л.


№ 4. Глюкозаны спирттік ашытып 230 г. этил спирті алынды. Қандай көлем (қ.ж) көміртегінің (IV) оксиді бөлінеді?

Жауабы: 112 л.


№ 5. Сахарозаны гидролиздегенде түзілген глюкозадан 27 г сүт қышқылы алынды, сүт қышқылды ашу 50% шығыммен жүрді. Қандай масса сахароза гидролизденді?

Жауабы: 102,6 г.


№ 6. Картоп түйнегіндегі крахмалдың орташа алғандағы массалық үлесі 24 %. Ауданы 15 га жерде өсірілген картоптың 1 га -нан жиналатын өнім 285 ц құраса, одан қандай масса глюкоза алуға болады? Глюкозаның массалық үлесінің шығымы 90%.

Жауабы: 102,6 т.


№ 7. Массасы 200 кг ағаш ұнтағынан қандай масса этил спиртін алуға болады? Ұнтақтағы целлюлоза 55 %. Өндірістегі әр реакцияның өнімінің массалық үлесінің шығымы 60%-ті құрайды.

Жауабы: 22,5 кг.


№ 8. Фотосинтез процесінде глюкозаның түзілуін келесі реакция теңдеуімен өрнектеуге болады:

.

Жер бетінің әр квадрат сантиметрі минутына жуық шамамен 2 Дж Күн энергиясын алады. 10 жапырақта массасы 0,9 г глюкоза түзілу үшін қанша уақыт қажет болады, егер әр жапырақтың ауданы 10 см2 болса? Ал өсімдік Күн энергиясының тек қана 10 % -ін пайдаланады?

Жауабы: 11 сағат 13 минут.

№ 9. Медицинада глюкозаның ерітінді түрінде әр түрлі концентрациясы қоректік зат көзі, ағзадан улы заттарды шығару және залалсыздандыру үшін қолданылады. Массалық үлесі 5% глюкоза ерітіндісінің қандай массасында оның 120 г ерітіп, глюкозаның массалық үлесі 8 % болатын ерітінді дайындауға болатынын есепте.

Жауабы: 3680 г.
№ 10. Целлюлозаның белгілі бір мөлшерін 1:2 қатынасында бөліктерге бөлді. Аз бөлігін гидролизге ұшыратып 72 г глюкоза алынды. Көп бөлігінен қандай масса целлюлозаның үшацетатын алуға болады, егер оның шығымының массалық үлесі 78 % -ті құраса?

Жауабы: 179,71 г.



Аминдер.

Жұмыстардың мақсаты: Эксперимент арқылы аминдердің қасиеттерін зерттеу.

Жабдықтар: анилин, дистилденген су, тұз қышқылы, күкірт қышқылы, күйдіргіш натр ерітіндісі, хлорлы ізбес, калий дихроматы, күкірт қышқылы концентрленген, қаныққан бром суы, пробиркалар, штатив, пипеткалар.
№ 1. Анилиннің тұздарын алу.

жүктеу/скачать 2.72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет