Таблица 1 – Характеристика опытов и использованных в них животных

Техника проведения ретробульбарной новокаиновой блокады у крупного рогатого скота: перед обезболиванием готовится операционное поле место вкола иглы области верхнего и нижнего век. После подготовки операционного поля левая рука хирурга кладется на лобную область так, чтобы ее большой палец касался края глазницы и глазного яблока со стороны верхнего века. Вкол инъекционной иглы производится, предварительно большим пальцем оттеснив вниз глазное яблоко, на границе костной глазницы и глаза через кожу верхнего века по направлению уха противоположной стороны. Глубина вкола для взрослых животных 6-8 см, телятам – 4-6 см и доза на одну инъекцию составляет соответственно 15-18 мл, телятам 7-10 мл, четвертая часть 0,5 %-ного раствора используемого для блокады новокаина инъецируется при постепенном извлечении иглы. Вторую инъекцию при блокаде проводят в области середины нижней части глазницы, предварительно большим пальцем оттеснив глазное яблоко вверх. На такую же глубину вкола вводится инъекционная игла, и в таком же количестве инъецируется раствор новокаина в области нижнего века.

После введения 0,5 %-ного раствора новокаина появляется незначительное выпячивание глазного яблока, расширение зрачка, опускание верхнего века, набухание конъюнктивального мешка, век и склеры, наблюдается выпадение третьего века и химоз самой конъюнктивы. Во время выше описанного клинического состояния глаза у крупного рогатого скота через 5-8 минут после блокады легко проводится ирригация конъюнктивального мешка и из-под третьего века физиологическим раствором из шприца Жанэ, при этом направляется наконечник от внутреннего угла к наружному углу глаза. Наконечник должен быть мягким из резиновой или пластмассовой трубочки соответствующего диаметра, который менее раздражает слизистую оболочку глаза. Напор струи должен быть максимально равномерным в период всего процесса ирригации, в результате чего достигается эффективность смыва и исключается возможность повторного проведения ирригации глаза. Это часто наблюдается при подобных манипуляциях, вызывая при этом дополнительные раздражения и различные механические повреждения конъюнктивы. Вытекающий раствор после смыва из глаза животного собирается в почкообразную кювету, дно которого предварительно окрашивается в черный цвет, что дает возможность легко обнаружить находящихся в посуде гельминтов Th. rhodesi по их активному движению.

Температура применяемого раствора должна соответствовать температуре тела животного. При несоблюдении температурного режима активность движения гельминтов после смыва резко снижается, а во многих случаях полностью прекращается, что создает определенные трудности при подсчете гельминтов в полевых условиях.

В результате сравнительного опыта по проведению прижизненной диагностики телязиоза в ТОО «Ізденіс» Таскалинского района Западно-Казахстанской области тремя способами нами было выявлено, что в первой группе животных, где применяли метод томпонады по Славину при интенсивности инвазии (ИИ) 4,7 ± 0,003 шт в основном Th. rhodesi экстенсивность инвазии (ЭИ) составил 100 %, после проведения посмертной диагностики (контроля) при ИИ 14,9 ± 0,020 шт соответственно экстенсивность инвазии также составил 100 % таблица 2.
Таблица 2 – Результаты различных способов прижизненной диагностики телязиоза крупного рогатого скота

Во второй группе после промыва физиологическим раствором методом ирригации было обнаружено в среднем по группе 8,2 ± 0,012 шт., что ЭИ составила 100 %. В этой группе у одного животного после проведения посмертной диагностики не были обнаружены телязии Th. rhodesi. ЭИ была равна 66,3 %. Недостаток этих методов прижизненной диагностики в том, что при томпанаде и ирригации глаза многие как взрослые так и личинки остаются под конъюнктивами, под третьим веком и в протоках слезной железы.

В третьей группе животных где предварительно перед ирригацией физиологическим раствором глаза проводили ретробульбарную новокаиновую блокаду при интенсивности Th. rhodesi 18 ± 0,032 шт экстенсивность инвазии составила 100 %. После контрольного патологоанатомического вскрытия гельминты не были обнаружены у всех животных в данной группе. ЭИ и ИИ в среднем по группе были равны нулю в контроле.

В заключении рекомендуем практикующим ветеринарным врачам в скотоводстве при постановке прижизненной диагностики телязиоза у крупного рогатого скота предварительно за 8-10 минут перед промыванием глаза проводит ретробульбарную новокаиновую блокаду, как усовершенствованный метод ирригации.

2. Бондарева, В. И. К вопросу о распространении главнейших гельминтозов сельскохозяйственных животных в Южно-Казахстанской области / В. И. Бондарева // Тр. КазНИВИ. – Алма-ата. – 1940. – Т. 3. – С. 142-159.

3. Гулецкая, Н. В. О распространении главнейших гельминтов сельскохозяйственных животных в Алма-Атинской и Северо-Казахстанской области / Н. В. Гулецкая // Тр. КазНИВИ. – Алма-ата. – 1940. – Т. 4. – С. 276.

4. Маслов, Т. М. К вопросу о распространении главнейших гельминтозов сельскохозяйственных животных в Западно-Казахстанской области / Т. М. Маслов // Тр. КазНИВИ. – Алма-ата. – 1940. – Т. 1. – С. 169-174.

5. Маслов, Т. М. К вопросу о распространении главнейших гельминтозов сельскохозяйственных животных в Гурьевской области / Т. М. Маслов // Тр. КазНИВИ. – Алма-ата. – 1950. – Т. 5. – С. 258-268.

6. Сатубалдин, X. С. Заболевание глаз крупного рогатого скота, вызываемое паразитическими червями из рода телязий / X. С. Сатубалдин. // Тр. Восточно-Казахстанская сельскохозяйственная опытная станция. – Усть-Каменогорск. – 1967. – С. 211-219.

7. Авроров, В. Н. Ретробульбарная новокаиновая блокада при заболевании глаз / В. Н. Авроров. // Материалы всесоюз. межвузов. конф. по вопр. ветеринарной хирургии. – Харьков. – 1970. – С. 165-166.

8. Днекешев, А. К. Проведение ретробульбарной новокаиновой блокады при диагностике телязиоза у верблюда-бактриана / А. К. Днекешев, Н. Т. Абекешев. // Вестник СГАУ. – 2006. – № 3. – С. 7-8.

9. Городович, Н. М. Диагностика, терапия и профилактика телязиозов крупного рогатого скота, вызываемых Th.gulosa и Th.skrjabini / Н. М. Городович: Авт. дис. ... канд. вет. наук. – Благовещенск. – 1967. – 25 с.

УДК 619: 616.34-008.314.4-08

В связи с этим все большее значение приобретает использование бактерий нормальной флоры животных как средства коррекционного воздействия на биоценоз кишечника. Усилия многих ученых в последние годы направлены на усовершенствование методов оценки биологической активности готовых микробных препаратов и чистых культур бактерий-антагонистов.

Общепризнано, что бактерии могут угнетать рост других видов за счет более высокого биологического потенциала, конкуренции за источниками питания путем изменения рН среды, а также благодаря продукции метаболитов, являющихся токсичными для бактерий другого вида.

В настоящее время имеется множество публикаций, где даются характеристики микроорганизмов, необходимые для возможной их колонизации кишечника, и указывается, для изготовления ветеринарных пробиотиков должны быть выделены из кишечника животных [1, 2, 3].

Целью наших исследований было отобрать культуры- кандидаты в пробиотики. Для достижения намеченной цели была поставлена следующая задача, изучить антагонистические свойства культур-кандидатов в пробиотики в отношении условно-патогенной микрофлоры.

В результате селекционной работы нами были отобраны 4 – штамма эшерихии (E. coli 39, E. coli 60, E. coli 64, E. coli 66), которые использовались в опытах по изучению их антагонистических свойств.

Взятые для исследования культуры эшерихии являлись нормальными обитателями желудочно-кишечного тракта здоровых ягнят (штаммы – E.сoli 60, E. coli 64), телят (E. coli 39) и поросят (E. coli 66).

Проведенными исследованиями установлено, что исследуемые штаммы эшерихий обладают типичными морфологическими, тинкториальными, культурально-биохимическими и антигенными свойствами, характерных для рода Escherichia.

Культуральные свойства. На МПА наблюдается равномерный рост с голубоватым оттенком, образуются круглые, гладкие, полупрозрачные колонии. На средах Эндо в чашках Петри штаммы – E. coli 39, E. coli 60, E. coli 64, E. coli 66 – росли в виде малиновокрасных колоний. Культуры обладали хорошей подвижностью. Оптимальная температура роста 37-38 ⁰ С, рН среды 7,0-7,2. При микроскопировании мазков можно видеть беспорядочно расположенные палочки. При посеве на МПБ отмечается равномерное помутнение среды с образованием на дне пробирки легко разбивающегося осадка.

Определение антигенной структуры проводили с общими "0" -коли и моновалентными агглютинирующими сыворотками. Установлено, что все штаммы агглютинировались вышеуказанными сыворотками в четыре креста, что свидетельствуют о полноценности их антигенных свойств и имели: E.сoli 60 – 078; E. coli 64 – 0111; E. coli 39 – 086; E.сoli 66 – 0142.

Наличие адгезивного антигена исследовали в реакции агглютинации на стекле с агглютинирующими антиадгезивными коли-сыворотками в начале комплексной, а при наличии положительной реакции – с моновалентными сыворотками. В результате исследований установлено, что штамм E.сoli 60 – давал положительную реакцию агглютинации с сывороткой – F 41, штамм E. coli 39 – с сывороткой К 99, E. coli 66 – с сывороткой – К 88 и штамм E.Coli 64 – в ассоциации F 41 + К 99 .

Ферментацию углеводов определяли на ПЖА с индикатором Андредэ с различными сахарами и многоатомными спиртами. Реакция с образованием кислоты и газа отмечалась на средах с глюкозой, лактозой, сахарозой, мальтозой, маннит, сорбитом и дульцитом.

Для получения эффективного антагонистического препарата против условно-патогенной микрофлоры, необходимы штаммы с достаточно высокими стабильными биологическими свойствами, способствующими хорошей приживаемости в организме животного.

Изучение биологических свойств штаммов E. coli 39, E. coli 60, E. coli 64 и E. coli 66 показали, что все штаммы на МПА образовывали S-формы, были устойчивы к желчи (20 %), к содержанию поваренной соли (2 %), к фенолу (0,3 %), к спирту (0,6 %), терморезистентны к температуре (65 %) в течение 60 минут и не проявляли гемолитическую активность. Одной из наиболее ценных свойств пробиотической микрофлоры является их антагонистическая активность по отношению к патогенным условно патогенным микроорганизмам.

Антагонистическая активность штаммов E. coli 39, E. coli 60, E. coli 64 и E. coli 66 изучали на плотных питательных средах. О степени антагонистической активности изучаемых штаммов к каждому тест-микробу судили по ширине зоны задержки роста последнего: до 10 мм³ – средняя, более 20 мм³ – высокая; отсутствие зоны задержки роста – нулевая антагонистическая активность.

В качестве тест-культур были взяты культуры сальмонелл (3 штамма), клебсиел (3 штамма), стрептококки (3 штамма) и протеи (3 штамма). Проведенные нами исследования установили значительные вариации в уровне антагонистической активности различных штаммов эшерихии в спектре подавляемой ими микрофлоры. Наиболее высокой антагонистической активностью обладали штаммы E. coli 64 и E. coli 39, которые подавляли рост всех взятых в опыт тест-культуры.

ӘОЖ: 619: 616.995

ЖШС «Қазақ ҒЗВИ»

С. Сейфуллин атындағы Қаз АТУ

Ауру асқынған кезде туберкулез микобактериясы өте көп мөлшерде бөлінеді және өкпесі мен ішегінде, желіні мен бүйрегінде көп жиналады. Ғалымдардың мәліметтері бойынша 1 мл залалданған сүтте 100 мың, ал 1 г қида 2 мың туберкулез таяқшасы болады екен. Егерде жылына 1 сиырдан орта есеппен 3000 л сүт сауылса, орта есеппен республика көлемінде 300 мал туберкулезге әсерленіп, оның 10 пайызынан туберкулез ошағы табылды дегенде 9 миллиард туберкулез таяқшасы сүт және одан жасалған тағамдармен адамдарды, әсіресе балаларды залалдайды. Арнайы мәлімет бойынша елімізде туберкулез кеселі жоқ дегенмен, кейбір жерлерде туберкулез ошақтарын анықтап, жасырын қоятын жағдайлар да кездеседі. Мүмкін сондықтан да 2 жасқа дейінгі балаларда туберкулез кеселінің тіркелуі дәлел бола алады.

Бізге өте қатерлі экологиялық қауіп төндіретін, туберкулез қоздырғышымен залалдаушы малдың қиы мен көңі. Оларды органикалық тыңайтқыш ретінде егістікке қолданғанда шамамен 1000 бас аурудан бір қыста жиналған 210 тонна көңді залалсыздандырмай пайдалансақ, онда жерге 420 миллиард «Кох» таяқшасын шашамыз. Олар өсімдікпен сыртқа шығып, арпада, бидайда 32,5-46,6 ай сақталады. Осындай жерден даярланған қоспа жемде 26,4 ай тіршілігін сақтаса, уыттылығы 883 тәулік әсер етеді. Және осы жерге мал жайылса, немесе көк шөппен қосымша жазда азықтандырылса 4-7 ай аралығында олар туберкулинге әсерленеді. Туберкулез қоздырғышының қоршаған ортада өзін сақтауы жоғары және физикалық-химиялық әсерлерге төзімді әрі туберкулездің өгіз түрі топырақта тіршілігін 2 жыл [1], суық аймақта 12 жыл сақтаса [2], құс түрі қорадағы жатын астында 9,5 жыл сақтай алады [3]. Осындай жағдайды ескеріп, жеке шаруа қожалықтары мен басқа мал өсіруші кәсіпкерлер малдың қиын 2 жыл биотермиялық залалсыздырғаннан кейін ғана тыңайтқыш ретінде пайдалану керек. Ірі қара тәулігіне 35 кг нәжіс шығаратынын ескерсек, залаладанған көңдерді егіске пайдалану қандай экологиялық және әлеуметтік маңызы бар екенін түсінеміз.

Қыста қорада ұсталған ауру мал қақырығын 2 м жерге дейін шашып, 10 м қашықтықтағы малды залалдайды, әрі қоздырғыш кепкеннен кейін ауамен, жоғары ұшып басқа малға жұғады, азық-түліктің үстіне түседі. Сонымен ересек мал ауа арқылы залалданса, төлге асқазан жолы арқылы сүт пен желіннен жұғады. Кейбір жағдайларда кеселдің таралуына залалданған қой, ешкі, шошқа, ит пен мысық және басқа жануарлар да әсер етуі мүмкін.

Туберкулез кеселі дүние жүзінде ірі қара өсіретін елдердің барлығында, оның ішінде дамыған деген АҚШ, Англия, Алмания, Францияда да кездеседі [4].

Ірі қара, түйе көбінесе микобактериясының өгіз түрімен аурады. Адамға кесел туберкулезбен ауырған малдың сүтін, шұбатын, шала піскен етін пайдаланудан болады. Шошқа мен тауық туберкулездің 3 түрімен да ауыра береді.

Адам туберкулездің адам түрімен аурады, сирек те болса өгіз және құс түрімен залалданады. Туберкулез адамнан адамға жұқса, оның өкпе туберкулезі болғаны. Ал сүйек туберкулезі ірі қарадан жұғады, мал бағумен айналасқан адамдар арасында без туберкулезі көбірек кездеседі. Өгіз түрімен көбінесе балалар зақымданады, бұл туберкулез қоздырғышының тамақ арқылы енгенін дәлелдейді. Адамға жұққан құс туберкулезі көбінесе адамның бүйрегін, сөл бездерін зақымдайды. Үйде туберкулезге шалдыққан адам болса, ит, әсіресе, асыраған үй иті туберкулезге шалдығады.

Соңғы кездері адамдар арасында туберкулез кеселі қайтадан өршіп, барлық микобактерияға қарсы дәрмектерге төзімді штамм (мультирезистентті) бөлінеді. Бұндай штаммдардың бөлінуіне химиялық дәрмектер мен түрлі антибиотиктерді дұрыс қолданбау әсер етеді. Дүние жүзінде 1,3 миллиард адам осы кеселге шалдыққан, әрі барлық бактериялық аурулардың ішінде «көк жөтелден» өлім ең көп. Бұның қосымша себебі, микобактерияның басқа аурулар қоздырғыштарымен аралас, (микст-инфекция) жүруін көрсетті. Кесел аралас түрінде жүргенде аурудың белгісі (клиникасы) өте ауыр түрде өтеді және ағзаның иммунды қорғау қабілеті нашарлайды.

Оған қоса туберкулездің өршуіне көбінесе түрлі құрт (гельминт) аурулары, айталық онкоцеркозбен, токсокарозбен аралас жүруі, ауруға шалдығу мен өлімнің көбеюіне әкеледі.

Қазіргі кезде туберкулезге шалдыққан малдарды сойғанда, ұлпалардан лейкоз, бақайқұрт (некробациллез), актиномикоз және берімшектер көптен табылуда.

Табиғатта микбактерияларға ұқсас көптеген атиптік (өзіне тән емес) және сапрофиттік микобактериялар кездеседі. Берджидің жіктелуі бойынша микобактерияның 31 түрі мен 200-ден аса түршелері бар.

Микобактериялардың атиптік түрлері адамды микобактериоз деп аталатын дертке шалдықтырады, ал малға пәлендей әсер етпесе де, балағанда парааллергиялық (жалған ісік) реакциялар тудырады, оларды сойғанда ішкі ағзалары мен бездерінен туберкулезге тән өзгерістер табылмайды.

Бұндай жағдай қазіргі кезде 90 пайыздан жоғары малдың жеке қожалықтарының иелерінде болуына байланысты алғашқы диагностика қою біраз қиындықтар тудыруда. Сондықтан, Ветеринария заңына байланысты жекенің малдарын кеселге төмендегі тәсілдер арқылы анықтаймыз.

Ең бірінші ірі қараны жылына екі рет аллергиялық сынамамен туберкулезге тексереді. Әсерленген малдарды сойғанда туберкулез ошақтары табылмаса бір айдан кейін ППД-сүтқоректілер туберкцулинін 5000 ТЕ мөлшерінде егіп, 5 мм жен жоғары көрсеткен реакциялы малды ауру деп есептейді. Болмаса туберкулиннің симультанды әдісін қолданады. Ірі қара кейде туберкулездің құс түрімен, паратуберкулезбен кейде атипикалық микобактериямен залалданады. Олар тері ішілік сынамаға әсерленгенмен де, сойып туберкулезге тән өзгерістер табылмайды, сондықтан бұндай реакцияларды тән емес реакция деп аталады. Осындай реакцияларды екіге бөледі: жұпаллергиялық және жалғаналлергиялық. Жұпаллергиялық (парааллергиялық) реакция болғанда ірі қара атипикалық микобактериямен, жалғаналлергиялық рекцияға әсер ететін түрлі гельминттер (құрттар) мен басқа факторлар.

Реакциясына 72 және 96 сағат өткеннен кейін қарайды. 96 сағатта туберкулез қоздырғышымен залалданбаған малдардың ісігі 2-3 мм төмендеп, кейде қайтып кетеді. Осындай малдар ППД-құс туберкуліне әсерленеді. Олар туберкулездің атипикалық, құс түрімен немесе түрлі құрт ауруларымен, желінсау, актинамикоз, некробактериозбен залалданғанда байқалады. Ал, туберкулез қоздырғышының өгіз, адам түрімен залалданған малдың терісінің ісігі ППД-сүт қоректілер туберкулиніне құс туберкулиніне қарағанда артық әсерленеді. Жалғаналлергиялық рекция болса, болмаса жұқпалы емес микобактерияның түрімен залалданған малдардың реакциялары 2-4 ай аралығында түсіп қалады. Сосын бір рет тері ішілік сынамаға әсерленген мал екінші рет әсерленбей үшінші не төртінші рет еккенде ғана қайта әсерленуі мүмкін. Мал мамандары туберкулин сынамасының осындай түрін қаперге алып, ескергені жөн. Сондықтан мал қора қопсыларын таза ұстау, жайылымды өзгерту, қоңдылығын арттыру малдың жалған реакциясының тез жойылуына әсер етеді.

Сойғанда өзгеріс болмаған жағдайда трилон Б немесе натрий цитратын қосып қан алып, полимеразды тізбектеу реакциясы (ПТР) арқылы ДНҚ-сын анықтайды, болмаса қан сарысуын иммунды ферменттік талдау (ИФТ) реакциясы арқылы балайды. Бұл сынамалар қажетті құрал жабдықтары бар мал дәрігерлік ветеринария зертханаларында, жақын орналасқан шаруа қожалықтарынан тексеріледі. Бұған қоса әсерленген малдардан алынған ішкі ағзалары мен бездерін бактериологиялық тексеруден өзгертілген КазНИВИ қоректік ортасында егіп, туберкулез шоғырын коммерциялық қорекке қарағанда 20-30 күн бұрын бөледі. Балауды тездету үшін теңіз шошқасының еніне егіп, туберкулезді 40-45 күнде дәлелдеуге болады.

Көпшілік жағдайда жекелер малдарының кеселге шалдыққанына күмән келтіріп арызданады. Бұндай кезде малды ППД-сүтқоректілер мен ППД-құс түрі туберкулинімен қатар егіп, сүтқоректілерге әсерленгендерін көк тамырына егіп, 6 және 9 сағаттан кейін дене қызуын, еккенге дейінгіден 1 ºС жоғары болған жағдайда ауру деп оқшаулап сойысқа жібереді. Қыста және ерте көктемде мал қорада тұрған жағдайда көзіне тамызып ауруды ажыратуға болады. Біздің тәжірибемізде көзге бірінші күні еккеннен кейін, реакцияны қарамай, 72 сағаттан кейін қайта егіп алғашқы 3 және 6 сағат аралығында тексеріп, балайды [5].

Ірі қараны кірпіктің астына егіп сынамалағанда, туберкулездің өгіз және адам түріне шалдыққан мал әсерленеді. Ал, атипикалық не басқа кеселге (берімшек, ірің, бақайқұрт) әсерленгендер реакция бермейді.

Малды тек қана туберкулезге тексеріп қана қоймай, түрлі құрт ауруларына, зоогигиеналық-санитарлық және де ұйымдастыру-шаруашылық шараларды тұрақты жүргізу қажет.

Осындай жұмыстарды жүргізу біздерде 1361 сиырды себепсіз союдан сақтап, мал иелерінің 4 миллион 83 мың теңге үнемдеуіне жәрдем бердік.

Қорыта келе айтарымыз, жекелердің малдарына туберкулездің аралас түрі, жұқпалы және инвазиялық ауру үшін бірлесе қимылдауы, мамандарының кеселдің алдын алу, болмаса қосымша жоғарыда көрсетілген тәсілдерді пайдалану қажет деп есептейміз.