Во врска со Спроведувањето на Акциониот план за подобрување на состојбата на Ромите и Синтите во областа на дејствување на обсе

Користената методологија за истражување обезбеди четворократна предност. Прво, се избегна собирање на објавени податоци и информации. Најголемиот дел од интервјуираните лица ги споделија со нас податоците и на наше барање доставија и дополнителни детали. Второ, лицата директно вклучени во решавањето на ромските прашања ги искажаа своите впечатоци и аналитичките мислења, што овозможи длабоко разбирање на сложената природа на прашањата и резултатите од политиките, низ призмата на главните чинители. Трето, сеопфатното испитување, преку кое се дојде до мислењата на засегнатите страни, овозможи непристрасен и сеопфатен увид во состојбата на теренот. Од сево ова произлегоа препораки за идентификација на реалистични сценарија и можни синергии помеѓу чинителите. И на крајот, квалитативното истражување помогна да се разгледаат неколку специфични прашања во Акциониот план на ОБСЕ.

Дополнителен ефект се постигна и со директното вклучување на најголемиот број засегнати страни во земјата: информациите за Акциониот план на ОБСЕ се пренесоа до државните институции и до граѓанските организации.

Сепак, при истражувањето не се ослонивме само на примарните извори. Опсегот на ова испитување беше збогатен и со секундарните извори. Од канцеларија беа истражени официјалните документи, извештаи и публикации на локални и странски институции и експерти. Тие беа основни ресурси за анализирање на политиките кои се однесуваат на Ромите, и за согледување на сегашните и минатите животни услови на оваа заедница.

Со квалитативна анализа на информациите собрани на овој начин се доби увид во состојбата на Ромите во земјата домаќин, во политиките и проектите насочени кон Ромите, како и во состојбата со спроведувањето на препораките содржани во Акциониот план на ОБСЕ. Двете нивоа на анализа се испреплетени: неизбежно, спроведувањето на препораките на Акциониот план на ОБСЕ продолжува исто така и преку исполнување на државните политики изработени во согласност со меѓународните обврски. Поради ова, Извештајот за состојбата го претставува степенот на исполнување на конкретните препораки дадени во 2003, а во исто време содржи и оценка на активностите на државните и недржавните чинители.

Овој Извештај, иако е сеопфатен и детален, во никој случај не претставува целосен приказ на состојбата на ромската заедница во земјата. Опсегот на оваа анализа беше ограничен поради недостигот на службени податоци и поради прецизниот фокус на истражувањето, лоциран на документот на ОБСЕ. Сепак, овој документ ги зема предвид впечатоците и работата на сите засегнати страни и содржи преглед, заснован на информации, за состојбата и напредокот во неколку димензии кои ги засегаат Ромите во земјата домаќин.

Сепак, тешко е да се види напредок во реалната состојба на Ромското население во земјата. Денес при крајот на деценијата, веќе не постои првичниот позитивен момент, а постои и значителна неусогласеност помеѓу усвојувањето на политиките и нивното спроведување. Сегашната состојба е состојба на застој, иако условите се зрели за успешна ревитализација на интересите и на конкретните активности.

Земјата домаќин, во согласност со препораката 4 од АП, изработи сеопфатна и добро подготвена Стратегија за Ромите во Република Македонија (декември, 2004 година), која и денес е извор на инспирација за политиките кои се однесуваат на Ромите. Земјата, во согласност со меѓународните обврски, преземени на регионално ниво, формираше сеопфатна работна група за подготовка на детален Акционен план за Декадата за вклучување на Ромите 2005-2015.² Тој беше усвоен во 2005 година, ревидиран во 2008 и повторно усвоен во 2009 година. Не се занемарија и останатите прашања поврзани со оваа тематика, како родовите прашања, што беше и препорака на Акциониот план (препорака 6). Акциониот план за унапредување на општествената положба на Ромките во РМ се усвои во 2008, и истиот треба да се ревидира во 2011.

По усвојувањето на Акциониот План на ОБСЕ, формирани се институции со надлежности како промовирање, изготвување и спроведување на политики насочени кон Ромите. Одделението за спроведување на Стратегијата за Декадата и Националната стратегија,⁴ е формирано во Министерството за труд и социјална политика, кое заедно со осумте Ромски информативни центри во земјата обезбедува основни услуги и информации за ромското население.

Спроведувањето на политиките насочени кон Ромите значително е подобрено со воведувањето на наменски буџетски линии во релевантните министерства (Министерство за труд и социјална политика, Министерство за транспорт и врски, Министерство за образование и наука, Министерство за здравство и Министерство за култура). На овој начин се доби појасна слика за врската помеѓу средствата и проектите. Средствата алоцирани за спроведување на Акционите планови за 2010 претставуваат околу 0.014% од вкупниот буџет на државата, иако истите се зголемуваат од средината на 2000-те. Во зависност од изворот, државниот буџет за Ромите во 2010 бил помеѓу 335,610 и 390,000 евра.⁵ Во одредени случаи дури и алоцираниот буџет не се искористува поради пречки поврзани со имплементацијата, како што беше случајот со Министерството за здравство во 2009.

Во однос на усвојување на законодавството со кое се регулираат ромските прашања постигнат е значителен напредок. Законот против дискриминација, Законот за бесплатна правна помош, дополнувањата на Законот за здравствено осигурување и различни закони во врска со образованието се некои од релевантни закони усвоени по донесувањето на Акциониот план на ОБСЕ. Нивното спроведување и ефективност се слаби. Процедурите за усвојување и донесување на законите можат да бидат долги, како што е случај со Законот против дискриминација и Законот за легализација на дивоградбите (кои се во фаза на подготовка уште од 2007 година).

Анализата на спроведувањето на Акциониот план на ОБСЕ, дадена подолу, содржи прецизни индикатори преку кои може да се утврди сегашниот статус на политиките и проектите поврзани со Ромите и нивното влијание. Неколку трендови можат јасно да се забележат.

Прво, тешко може да се дојде до цврсти податоци во однос на напредокот во полето на дискриминацијата, вработувањето, здравството и образованието. Податоците не се достапни, а тешко се гледаат и механизмите за мониторинг и евалуација во сите области кои се дел од Акциониот план. Во однос на собирањето податоци и механизмите за оценка не е регистриран значителен напредок.⁶

Второ, најголем конзистентен напредок постои во областа на образованието. Препораките 69 и 75 од Акциониот план во однос на еднаквите можности и пристапот до главните текови на образованието, и препораките од Одлуките на Советот на министри 6/08 и 8/09 главно се спроведуваат преку предучилишни образовни програми. Програмите за задржување на децата Роми во училиштата не се толку ефективни и сеопфатни, а иницијативите за подигање на свеста чија целна група се родителите се спорадични и се ослонуваат на граѓанските организации. Се уште под оптималното ниво е и промовирањето на мултикултурализмот и заедничкото почитување во училиштата, кои генерално се проблематични во земјата домаќин. Евидентни се и слабостите во исполнувањето на препораките 71, 72, 73 и 76 од Акциониот план, иако постојат иницијативи за нивно спроведување, како на пример воведувањето на изборен предмет Ромски јазик и култура во основните училишта, кој е на располагање за ограничен број на Ромски деца. Значајно е што постоењето на инстанци на de facto сегрегација во образованието се признава.⁷

Трето, напредокот во социо-економскиот живот на ромското население, по усвојувањето на Акциониот план на ОБСЕ, е крајно ограничен. Големата невработеност (73% според неофицијалните проценки),⁸ води до несигурно домување и нестабилни услови за живот, што пак води до слабо здравје и слаба посетеност на училиштата, што сето покажува дека циклусот на сиромаштијата се уште е активен. Најранливата група во општеството се уште е ромското население.
Одреден напредок во регистрацијата и обезбедувањето на лични документи за Ромите беше постигнат со плодна соработка помеѓу меѓународните чинители и државните институции. Покрај знаците за исполнување на препораките 48, 49, 95 и 96 (во согласност со Охридскиот рамковен договор) се уште не се видливи ефектите од инклузијата на Ромите при јавното вработување. Ромите имаат малку придобивки од зголемената политичка инклузија и консултативните механизми, иако веќе имаат демократски избрани претставници на локално и на национално ниво. Ромите генерално сметаат дека нивните претставници не ги претставуваат ефикасно правата и потребите на Ромите. Како последица на ова, се јавува голема поделба помеѓу заедницата и нивните претставници, која расте до ниво на разочарување.
Сегашна состојба во однос на спроведувањето
Поглавје III од Акциониот план – Борба против расизмот и дискриминацијата
Законодавство и спроведување на законите
7) Да се размисли за ратификување на релевантните меѓународни спогодби што е можно поскоро, доколку тоа веќе не го сториле, меѓу другото, Меѓународната Конвенција за елиминација на сите форми на расна дискриминација.

Меѓународната законодавна рамка за борба против расната дискриминација постои во земјата домаќин. Земјата домаќин пристапила кон Меѓународната Конвенција за елиминација на сите форми на расна дискриминација,⁹ и исто така редовно испраќа поднесоци до релевантниот Комитет. Оваа година се очекува да се испрати следниот поднесок.

По сукцесијата од поранешна Југославија во 1994 година, усвоени се неколку релевантни меѓународни спогодби вклучително и Декларацијата на ОН за човековите права, Меѓународната повелба за граѓанските и политичките права, и Меѓународната повелба за економските, општествените и културните права. Земјата домаќин исто така ја ратификуваше и Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства (1 февруари 1998), Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи (10 април 1997), и Протокол 12 кој се однесува на дискриминацијата (1 април 2005).
8) Да се усвои и имплементира ефективно законодавство против дискриминација за борба против расната и етничката дискриминација на сите полиња, меѓу другото, пристап до домување, државјанство и право на престој, образование, вработување, здравствени и социјални услуги. Да вклучат претставници на Ромите и Синтите во процесите на креирање, имплементација и евалуација.

Собранието на земјата домаќин, по неколку години интензивно дебатирање во врска со содржината и подготовката на законот против дискриминација, во април 2010, го усвои Законот за спречување и заштита од дискриминација.¹⁰ Тој ќе стапи на сила на 1 јануари 2011, кога ќе се формира и Комисијата за заштита од дискриминација¹¹. Спроведувањето на законодавството против дискриминацијата во пракса и неговите ефекти допрва треба да се утврдат, иако самиот закон претставува реакција на меѓународните препораки на ОБСЕ, ЕУ¹² и Комитетот на ОН за елиминација на расната дискриминација. Некои од соговорниците изразија сомнежи во врска со успехот во спроведувањето на таквото законодавство, во однос на пристапот на Ромите до информациите за нивните права и процедурите кои ги штитат, како и во однос на работата на Комисијата која наскоро ќе се формира.¹³

Дали граѓанските организации кои работат на човековите права и претставниците на Ромите редовно се вклучени во процесот на оценување ќе се види штом ќе започне спроведувањето на законот. Ромите можат да се вклучат во процесот на оценување преку избирање на Ром за член во Комисијата, доколку се најде квалификуван кандидат.

Законот против дискриминација, во членот 3, забранува „директна или индиректна дискриминација, повикување или поттикнување на дискриминација и помагање на акти на дискриминација“ и тоа врз неколку основи, меѓу другото и расата, припадноста на маргинализирани групи и етничка припадност.

Законот содржи прекршочни одредби, кои одредуваат финансиски санкции за извршување, помагање или охрабрување на дискриминаторски практики или акти; нарушување на дигнитетот на лицето, малтретирање или дискриминација на лица со ментална или телесна попреченост; недостиг на податоци или забрана за пристап до документите кои произлегуваат од работата на Комисијата (Чл. 37-40). Други закони кои ги регулираат конкретните области (образование, работни односи, здравство итн.) исто така ги санкционираат дискриминаторските практики, како и Кривичниот законик. Тој предвидува санкции, вклучително и затворски казни за следните дела: „прекршување на еднаквоста на граѓаните“ (чл. 137), „навреда преку компјутерски систем на членовите на расна, религиозна, етничка основа, како и врз основа на бојата на кожата“ (чл. 173, став 2), „поттикнување на национална, расна и религиозна омраза, несогласување и нетолеранција“ (чл. 319), „ширење на расистички и ксенофобиски материјали преку компјутерскиот систем“ (чл. 394-г), и „расна и друга дискриминација“ (чл. 417).

Кривичниот законик предвидува посериозни казни за расно мотивирани кривични дела. Со дополнувањето на Кривичниот законик направено во септември 2009, се воведе клаузула со отежнувачки околности за кривичните дела мотивирани од омраза.¹⁶ Една од основите за вакви дела предвидени во законот е националното потекло и / или расата (Чл. 39 (5)).

Под законот еднакво подлежат физички и правни лица, и на тој начин, тој ги опфаќа и приватните лица и јавните функционери.
d. Еднаков пристап до ефективни мерки (правни, административни, процедури за помирување или посредување).

Постоењето на еднаков пристап до мерките за наводните жртви на дискриминација подразбира да нема пречки за граѓаните во пристапот до инструментите кои постојат за да ги штитат нивните права. Не постојат законодавни пречки за пристапот до ваквите мерки. Постои правна рамка за еднаков пристап до ефективните мерки.

Сите видови на дискриминаторски активности се забранети со националното законодавство. Физичките и правните лица подлежат на законот во однос на случаите на дискриминација, без оглед дали станува збор за јавната или за приватната сфера. Покрај ова, законот ги предвидува сите видови на дискриминација: директна или индиректна дискриминација (соодветно дефинирани во член 6), малтретирање и понижувачки третман (член 7) , повикување на или поттикнување на дискриминација (член 8-а), дискриминација на лица со ментална и телесна попреченост (член 8-б) и дискриминација во обезбедувањето на добрата и услугите (член 8–в).

Посебната институција, предвидена во законот, е Комисијата, која е надлежна за заштита од дискриминација и за спроведување на законот против дискриминација. Комисијата има широк спектар на надлежности, кои може да се категоризираат на следниот начин: постапки по жалби, помош и поддршка на жртвите при конкретни случаи на дискриминација; надлежности за промоција и советување; истражувачки и аналитички активности.

Агенцијата за спроведување на правата на заедниците, формирана во 2008, може да учествува во следење на напредокот во борбата против дискриминацијата, односно за случаите на дискриминација кои ги засегаат заедниците застапени со помалку од 20% од населението (тука спаѓаат и Ромите). Сепак, Агенцијата не е доволно успешна во својата работа.

Националната Стратегија (Стратегија за Ромите во Република Македонија) и деталните Акциони планови (Акциони планови за Декадата за вклучување на Ромите 2005-2015 и ревизиите од 2009)²¹, се изработени со цел подобрување на состојбата на ромската заедница. Во Националната стратегија, помеѓу останатите приоритети, вклучен е и приоритетот „заштита на човековите права и дискриминацијата“. Сепак во овие документи не се превидени специфични мерки за спречување и борба против дискриминацијата генерално во општеството.

Во некои општини, по иницијативите на граѓанските организации, исто така се изработени и локални Акциони планови (пр. Тетово, Куманово, Гостивар).
13) Редовно да ги оценува, особено на локално ниво, резултатите од овие стратегии и да ги вклучува заедниците на Ромите и Синтите во процесот на евалуација.

До сега не е направена редовна оценка на резултатите кои произлегуваат од споменатите документи. Граѓанските организации, без оглед дали се фокусираат на Ромските прашања или генерално на човековите права, вршат оценки за дискриминацијата која се однесува на Ромите, имајќи ги предвид државните обврски и документи. Изданијата на граѓанската организација Месечина, и Алијанса Македонија без дискриминација се евидентни примери за овие активности.

На почетокот на спроведувањето на новиот Закон против дискриминација, потребно е да се воведат систематизирани процеси за оценување, во кои ќе бидат вклучени сите засегнати страни. Таквите активности треба да се насочени кон откривање на постоечките стереотипи и предрасуди и на креирање стратегии и политики за нивно елиминирање.
14) Преку поттикнување на вистински дијалог или консултација или преку други советодавни средства, да се обиде да ги подобри односите меѓу Ромите и Синтите и другите граѓани, со цел да се промовира толеранцијата и да се надминат предрасудите и негативните стереотипи на двете страни.

Не постојат систематски механизми кои поттикнуваат дијалог и консултации помеѓу Ромите и другите граѓани во земјата домаќин. Исто така нема сеопфатни кампањи против предрасудите и стереотипите и медиумски активности кои ќе ја промовираат толеранцијата. Сепак, Одделението за еднакви можности во Министерството за труд и социјална политика, организираше кампања за промовирање на Законот против дискриминација, и во истата го опфати и прашањето на дискриминацијата против Ромите.

Сепак, треба да се истакна два позитивни факти. Прво, претставниците на Ромите учествуваат во дискусиите за политиките кои влијаат врз нивната заедница (на пр. при изготвување на Законот против дискриминација, Акционите планови за Декадата на Ромите итн.). Второ, граѓанските организации промовираат активности за поттикнување на дијалогот и заедничкото разбирање помеѓу Ромите и останатите граѓани. Такви активности се: работилниците организирани за државните службеници во локалните самоуправи во врска со дискриминацијата (Македонски хелсиншки комитет), обуката на студентите од Педагошкиот факултет за работа со малцинствата како Ромите (Набљудувачката мисија на ОБСЕ) и сличните активности, кои претставуваат први напори да се надминат предрасудите против Ромите.
15) Во согласност со државните и меѓународните стандарди за заштита на податоците, да ги документира сите видови и релевантни случаи на дискриминација со цел подобро да се оцени ситуацијата и да се одговори на потребите на Ромите и Синтите.

На самиот почеток на спроведувањето на Законот против дискриминација, не постои конзистентна база на податоци за сите случаи на дискриминација. До сега сите случаи кои се поврзани со дискриминирачки практики беа опфатени во правната рамка на различни други закони (Кривичниот законик, Законот за работни односи итн.), и зборот дискриминација ретко се употребуваше. Граѓаните недоволно го разбираат концептот и појавата на дискриминација, и немаат волја реално да ги оценат дискриминаторските практики против Ромите.

Основата за истражување и казнување на расно мотивираните насилни кривични дела е предвидена во Кривичниот законик. Сеопфатен преглед на таквите случаи до сега не е направен и јавноста не е доволно запознаена со случаите на насилство против Ромите. Поради сево ова, тешко е да се оцени ефективноста на релевантните истраги.

Експертите и активистите за човекови права велат дека постапката за собирање на докази е предолга и дека истрагите на случаите за повреда на човековите права и дискриминација против Ромите се одвиваат пребавно. Поради ваквите примери, Ромите често, кога се жртви на расно мотивирано насилство, се откажуваат од барање на правдата. Институциите, иако не постојат многу индикатори за реално оценување на состојбата, сепак треба да се проактивни при иницирање и поттикнување на навремена и ефективна истрага на сите случаи на насилство кои се расно мотивирани.

Потребно е, во согласност со планот на ОБСЕ со десет точки за борба против кривичните дела поттикнати од омраза и подобрување на законодавните решенија, судските практики, откривањето и гонењето на насилните злосторства мотивирани од омраза, да се воспостави посебна статистичка база на податоци за ваквиот вид на кривични дела. Исто така, покрај инкриминацијата на делата, потребни се и дополнителни мерки и активности (на пр. едукацијата на полицајците и јавните обвинители, охрабрување на граѓаните да ги пријавуваат кривичните дела, заштита на жртвите итн.).

Ромите ретко поднесуваат поплаки против сторителите на дела кои биле сфатени како дискриминаторски или насилни. Правобранителот евидентирал случаи кога полицијата не презела никакви активности, а требала да направи нешто за да ги заштити граѓаните.²³ За конкретните случаи не постои индикација за етничката припадност на граѓаните. Европскиот суд за човекови права, во 2007 и 2008 година, во три случаи пресудил во полза на граѓаните Роми, а против државата.²⁴ Иако станува збор за настани кои се случиле скоро пред цела деценија, овие пресуди покажуваат дека делата на насилство против граѓаните Роми не биле адекватно истражени од страна на истражните органи.²⁵

Ромите честопати немаат доволно финансиски средства за да ги бараат своите права преку правосудниот систем. Закон за бесплатна правна помош, усвоен неодамна, кој стапи на сила во јануари 2010, има за цел да обезбеди бесплатна основна правна помош за најранливите групи во општеството. Сепак, критериумите за квалификување за таква помош се толку строги што не е јасно кои се корисниците на истата. Граѓаните кои се сопственици на имот во вредност поголема од четири просечни плати немаат право на истата, иако тие може и да немаат средства да си ги дозволат правните трошоци. Покрај државните напори да се обезбеди бесплатна правна помош за Ромите, неколку граѓански организации нудат таква помош исто така. Меѓу нив е и граѓанската организација Здружение за ромски права, партнер на ОБСЕ во проектот кој обезбедува мобилна правна помош во источниот дел на земјата.

Министерството за труд и социјална политика, по усвојувањето на Законот за еднакви можности (2006) и формирањето на Одделението за еднакви можности, обрна одредено внимание и на повеќекратната дискриминација со која се соочуваат жените Роми. Акциониот план за унапредување на општествената положба на Ромките 2008-2010 (кој треба да се замени со нов документ во 2011) ги идентификува специфичните потреби на Ромките во областите на вработувањето, здравството, образованието, политичкото учество, човековите права и дискриминацијата, кои се наведени како клучни приоритетни подрачја.

Сепак, мерките кои се предвидени во Акциониот план не се целосно реализирани поради недостигот на буџетски средства: реализирани се само два проекта кои се однесуваат на дискриминацијата против Ромките.²⁷ Прво, организирани се работилници за обука на обучувачи во однос на пристапот до институциите за заштита на правата на жените Ромки. Второ, Министерството за труд и социјална политика и UNIFEM објавија брошура чија цел е подигање на свеста за дискриминацијата против Ромките.
Државата, до сега, нема спроведено некоја конкретна програма насочена кон Ромите во однос на семејното насилство, трговијата со луѓе и другите прашања поврзани со родовите прашања. Граѓанските организации се активни во оваа област, главно преку инцијативи за подигање на свеста и обезбедување на помош за жените Роми.

Полиција
26) Развивање на политики кои промовираат свест меѓу институциите за спроведување на законот во врска со ситуацијата на Ромите и Синтите и кои се спротивни на предрасуди и на негативните стереотипи.

Главниот инструмент за подигање на свеста и борбата против предрасудите кај полицијата е директното ангажирање на полицијата во Ромската заедница, преку работилници, локалните совети за превенција и дискусии на тематските граѓански советодавни групи (со поддршка од Мисијата на ОБСЕ). Дополнителни и значајни начини за јакнење на свеста кај полицајците за ситуацијата на ромското население е обучување на полицијата за културата на Ромите. Министерството за внатрешни работи и Мисијата на ОБСЕ, од 2007 година, организирале ad hoc обука за преку 200 полицајци кои работат во подрачја населени со Роми, со цел адекватно да одговорат на безбедносните потреби на Ромската заедница.

Во овој контекст, Одделот на ОБСЕ за развој на полицијата, во 2011 година, планира да организира обука за прифаќање на различностите со цел да се зголеми свеста за предрасудите кај полицијата.
27) Развивање на програми за обуки за спречување на прекумерната употреба на сила и за промовирање на свест за и почитување на човековите права.

Наставните програми на Полициската академија содржат наставни предмети за човековите права и етиката во полициските практики. Покрај ова, Министерството за внатрешни работи и Одделот за развој на полицијата на ОБСЕ, од 2007 година, обезбедуваат обука за веќе вработени полицајци во однос на примената на Полицискиот етички кодекс.

Ромите, во 2009 година, поднеле 9 поплаки за работата на полицијата до Народниот правобранител, иако бројот можеби е повисок доколку се земат предвид граѓаните кои не сакале да ја кажат својата етничка припадност во постапката. Случаите се препраќаат до Секторот за внатрешна контрола и професионални стандарди во Министерството за внатрешни работи. Народниот правобранител утврдил дека постои ограничено подобрување во полициските процедури,³² кои, сепак, може да се подобрат со усвојување на Прирачник за стандардни оперативни процедури при прекумерна употреба на сила (особено кога се работи за употребата на оружје), што во моментов се разгледува како можност. Граѓанските организации за човекови права бараат подетални истраги и поголема независност на овој сектор, кој наводно, до сега има преземено само минимални активности против сторителите.³³

Набљудувачката мисија на ОБСЕ ќе организира регионална конференција за развојот на Секторот за внатрешна контрола и професионални стандарди, со цел да поттикне понатамошен развој во внатрешната контрола во полицијата и поврзаност на внатрешната контрола со механизмите за надворешен надзор.
28) Развивање на политики: (1) за подобрување на односите меѓу заедниците на Ромите и Синтите и полицијата, со цел да се спречи полициската злоупотреба и насилство против Ромите и Синтите; и (2) за подобрување на довербата на Ромите и Синтите во полицијата.

Бројни проекти се спроведени во последните години, кои имаат двојна цел: запознавање на полицијата со ромската заедница и нивните потреби, и истовремено градење на доверба кај ромското население во полицијата. Неколку работилници се одржаа за улогата на полицијата и однесувањето кон децата и генерално кон заедниците (на пр. денот на екологијата во Топаана во 2006 година; посета на полициската станица во Гази Баба во 2005 година). Во 17 општини во 2010 година се одржаа дискусии организирани од Граѓанските советодавни групи и Локалните совети за превенција, а поддржани од ОБСЕ, во врска со прашањата релевантни за Ромската заедница (на пр. децата на улиците). Тоа се позитивни иницијативи за унапредување на општествената вклученост на Ромите и зголемување на свеста на полицијата за безбедносните прашања кои се специфични за Ромите. Сепак, Локалните совети за превенција и Граѓанските советодавни групи само делумно се познати за граѓаните. Набљудувачката мисија на ОБСЕ во 2010 спроведе истражување за полицијата во заедниците: 37.2% од испитаниците биле запознаени со Локалните совети за превенција и 34.4% со Граѓанските советодавни групи, иако по 2008 година се зголемил бројот на позитивни одговори.³⁴ Останатите заедници, кои не се македонски или албански, помалку се запознаени со ваквите институции.³⁵

Како резултат на соработката помеѓу полицијата и Ромските граѓански организации (на пр. Сумнал, Амбрела), и со помош на други организации (Народниот правобранител, Министерство за труд и социјална политика) во неколку општини (Кочани, Битола, Шуто Оризари) организирани се неколку работилници. Целта на работилниците е подобрување на партнерството и заедничката доверба преку дијалог (во однос на децата на улиците, малолетничката деликвенција, трговијата со деца). Потоа, граѓанската организација Отворена порта, во соработка со Министерството за внатрешни работи, организира повремена обука за полицијата за спречување на трговијата со луѓе и пружање помош на жртвите на трговијата со луѓе.

Подобри резултати во градењето на довербата помеѓу полицијата и Ромите би се постигнале доколку овие активности се организираат почесто и имаат поголем број учесници. Набљудувачката мисијата на ОБСЕ неодамна изврши истражување во кое се согледуваат ниски, но растечки трендови на социјална доверба во полицијата од страна на граѓаните во земјата домаќин (61.9%).³⁶ Ова покажува дека довербата на граѓаните во полицијата треба да се подобри во целото општество.

Во полицијата не постојат прирачници и кодекси на однесување, кои конкретно се однесуваат на работата на полицијата во ромските заедници. Ромската граѓанска организација Арка смета дека е потребна поголема едукација на полицијата за соодветните кодекси на однесување и човековите права, особено за единиците Алфа.³⁸

Позитивен чекор е објавувањето и дистрибуирањето брошури за правата на граѓаните во полициските станици (посебно на уапсените лица), на сите јазици на малцинствата (вклучително и на ромски). Ова е обид да се зголеми транспарентноста во полициските постапки, да се зголеми свеста за правата на граѓаните и да се изгради доверба.
32) Да се охрабруваат Ромите и Синтите да работат во институциите за спроведување на законот со што долгорочно би се промовирале толеранцијата и различноста.

Застапеноста на Ромите во институциите кои го спроведуваат законот може да се подобри преку активностите за зближување на Ромите и полицијата, како и преку принципот на рамноправна застапеност. Позитивен знак е волјата на Министерството за внатрешни работи да вработи студенти Роми од средните училишта, не земајќи го предвид успехот во училиштето, но сепак резултатите не се толку забележителни.

Конкретни кампањи за информирање и зголемување на свеста за предрасудите и негативните стереотипи за Ромите не се лансирани во земјата домаќин, во последните неколку години. Националната стратегија, иако се осврнува на медиумите како едно од приоритетните подрачја за зајакнување на ромската заедница, не вклучува конкретни препораки за кампањи против предрасудите.

Поголемиот број на новинари Роми во медиумите ќе придонесе за заштита на слободата на изразување и поголема застапеност на вести и прашања поврзани со Ромите во главните новинарски текови, како и во приватните Ромски медиуми. Бројот на новинари Роми во националните редакции е прилично мал, а постојат укажувања дека тој и се намалил во последните години.⁴¹

Во периодот помеѓу 2006 и 2008, во текот на три академски години, 36 Роми за посетуваа програмата за едукација на новинари Роми на Македонскиот институт за новинари. Таа вклучува шест месеци настава и 3 месеци практикантство во медиумите. Преку програмата се обезбедуваат материјали и месечни надоместоци, и на тој начин се надминуваат економските бариери за присуство. Покрај ова, во 2008 на студентите Роми им беа понудени три стипендии за 3-годишниот курс на Школата за новинарство и односи со јавноста, но во моментот не е познато дали оваа програма со стипендии ќе продолжи.⁴² Резултатите од активностите на Македонскиот институт за новинари и Школата за новинарство и односи со јавноста се двострани: од една страна зголемување на бројот и квалитетот на вестите кои се однесуваат на Ромите во главните медиуми (на пр. покривање на случаите со дискриминација); од друга страна, се создава нова генерација на новинари Роми. Сепак, само неколку од нив, денес работат како новинари, бидејќи поголемиот број дипломирани студенти се вработиле во економски попрофитабилни и стабилни професии (граѓански организации, владата итн.).⁴³ Од овие причини резултатите на ваквите програми се недоволни. Во МТВ, А1 и во ромските телевизии, се уште работат некои од дипломираните студенти на Македонскиот институт за медиуми, но финансиските ограничувања и немањето волја кај професионалните новинари во некои приватни медиуми ги намалуваат шансите за вработување на новинарите Роми во медиумите.

Иако медиумите не се активно поттикнати да прикажуваат позитивни аспекти на живото на Ромите, сепак, Законот за дифузна дејност, ги обврзува да го почитуваат и да го поттикнуваат „духот на толеранција, взаемна почит и разбирање помеѓу поединците од различно етничко и културно потекло“.⁴⁴ Македонскиот институт за медиуми и меѓународните партнери, меѓународните организации или странските дифузери (на пр. Би Би Си) често организираат обуки за новинарите за промовирање на етичкото новинарство.

Клучна причина за негативното прикажување на животот на Ромите е потрагата по сензационализам и новости и секако политичките цели; сепак оваа состојба најмногу се должи на неспроведувањето на законите и санкциите. Советот на честа на новинарите и институциите кои вршат мониторинг на медиумите објавуваат опомени и предупредувања, но тие имаат ad hoc ефекти и не се обврзувачки. Прашања на кои треба да се работи се разбирањето на културниот диверзитет, внимавањето на спроведувањето на содржината на обуките и зголемување на капацитетот на институциите да ги решат проблемите со стереотипите и дискриминацијата.