[Введите текст]

2 Шурухнов Н.Г. Криминалистика: Учебное пособие. - М.: Юристъ, 2002.

3 Белкин Р.С., Аверьянова Т.В., Корухов Ю.Г., Россинская Е.Р. Криминалистика: Учебник для ВУЗов. – М.: Издательство «Норма», 2006.

4 Каневский Л.Л. Тактика следственных действий по делам о преступлениях, совершаемых несовершеннолетними. – Уфа: Восточный университет, 2001.

5 Астана қаласы бойынша ЭСЖҚД №1150225000382 қылмыстық істің материалдары.

Касымжанова Д.С., магистрант 2 курса юридического факультета

Евразийского национального университета им. Л.Н Гумилева
АНАЛИЗ ЕВРОПЕЙСКОЙ И МЕЖАМЕРИКАНСКОЙ СИСТЕМ ЗАЩИТЫ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА
В данной статье автор проанализировал эффективность межамериканской системы защиты прав человека в сопоставлении с европейской системой.
Ключевые слова: права человека, Европейский Суд по правам человека, Конвенция.

Аталған мақалада автор америкааралық адам құқықтырын қорғау жүйесі мен европалық жүйені салыстыра отырып зерттеген
Түйінді сөздер: Адамдың құқықтары, Адам құқықтар бойынша европейдық Соты, Конвенция
In this article the author analysed efficiency of the interamerican system of protection of human rights in comparison to the European system.
Key words: human rights, the European Court on human rights, the Convention
Становление межамериканской системы защиты прав человека началось на рубеже XIX-ХХ веков, когда в регионе был принят ряд многосторонних договоров, затрагивавших правовой статус отдель­ных категорий лиц. Прежде всего, речь шла о статусе и правах ми­грантов – иностранных или натурализованных граждан. В частности, в 1902 году в Мехико была заключена многосторонняя Конвенция о правах иностранцев, в 1906 году – Конвенция о статусе натурализо­ванных граждан (Рио-де-Жанейро). В 1923 году на 5-й Межамерикан­ской конференции в Сантьяго (Чили) принята Резолюция о правах женщин, иностранных граждан и их детей, в 1928 году – Конвенция о правах иностранцев и о праве убежища (Гавана).

В дальнейшем перечень тем, которые рассматривались в рамках формирующейся межамериканской системы защиты прав человека, расширялся. Например, в 1936 году состоялась межамериканская конференция по вопросам прав и обязанностей женщин в связи с проблемами мира. На 8-й Межамериканской конференции в г.Лима в 1938 году был принят ряд резолюций по различным аспектам защиты прав личности, в том числе о свободе ассоциаций, о свободе выраже­ния мнений трудящимися, о проблемах войны и мира и правах чело­века, о недискриминации (в связи с расовыми и религиозными разли­чиями) и другие.

Логическим результатом первого этапа сотрудничества по вопросам прав личности в регионе стала институционализация региональной правозащитной системы на межгосударственном уровне. Этому способствовало формальное (а иной раз и фактическое) участие многих стран американского континента во Второй мировой войне и в проходящих накануне и после ее завершения процессах становления универсальных международных институтов – ООН, Международного суда и т.д. На либеральной волне, когда заговорили о возможности всемирного признания примата общечеловеческих ценностей, недопустимости агрессивной войны и человеконенавистнических идеологий Межамериканская конференция по проблемам войны и мира в Мехико провозгласила верховенство прав и свобод человека в регионе (1945 год). В документах конференции говорилось о необходимости формирования международной системы защиты прав человека и о международно-правовом регулировании статуса личности.

Основной темой правозащитной повестки в американском регионе стала тема укрепления демократического устройства в двух главных аспектах: на межгосударственном и на внутригосударствен­ном уровнях. Считалось доказанным, что защита прав и свобод человека невозможна без демократического устройства государства и межгосударственной системы, что агрессивная война – закономерный результат внутриполитических процессов в недемократическом, не­либеральном обществе.

Институциональное оформление межамериканской системы защиты прав человека проходило в несколько этапов. Первый из них связан с созданием Организации американских государств (ОАГ). В 1948 г. на 9-й Межамериканской конференции в Боготе (Колумбия) был принят Устав ОАГ. В нем указывалось, что солидарность американских государств предписывает им политическую организацию на базе эффективного осуществления представительной демократии. Устав закреплял принцип уважения неотъемлемых прав человеческой личности без различия расы, национальности, веры и пола. Приверженность указанным принципам рассматривалась как базис духовного единства Америки [1].

Межамериканская система, действующая в рамках Организации Американских Государств система защиты прав человека обладает целым рядом особенностей по сравнению с региональной системой Совета Европы.

Одно из отличий заключается в том, что в основе функционирования межамериканской системы защиты прав человека лежат одновременно сразу три документа: Устав Организации Американских Государств, Американская декларация прав и обязанностей человека и Межамериканская конвенция по правам человека. Однако если в первом документе лишь содержится положение о том, что «американские государства провозглашают основные права человеческой личности без различия расы, национальности, убеждений или пола» [2, 13], то два других целиком посвящены проблемам защиты и поощрения прав и свобод человека.

Отмечая важность Американской декларации прав и обязанностей человека, следует прежде всего подчеркнуть, что по времени принятия она опередила на шесть месяцев даже Всеобщую декларацию прав человека 1948 г. Таким образом, Американская декларация — первый международный документ, в котором были провозглашены основные политические, гражданские, экономические, социальные и культурные права.

Наряду с достаточно обширным перечнем прав и свобод Американская декларация провозгласила также десять обязанностей человека, среди которых такие, как обязанность по отношению к обществу в целом, в отношении детей и родителей; обязанности получать образование; подчиняться закону; служить обществу и нации, платить налоги; воздерживаться от политической деятельности в иностранном государстве; обязанность работать и др. Ничего подобного в тексте документов Совета Европы нет.

Примечательно, что на протяжении почти 20 лет (с 1959 г., когда было принято решение создать в рамках ОАГ Межамериканскую комиссию по правам человека, по 1978 г., когда вступила в силу Межамериканская конвенция по правам человека) указанная Декларация была тем документом, который лежал в основе деятельности Межамериканской комиссии. С вступлением в силу Межамериканской конвенции Комиссия в своей правоприменительной деятельности в отношении государств–участников Конвенции руководствуется положениями последней, в то время как в отношении государств–членов ОАГ, не ратифицировавших Конвенцию, Комиссия продолжает применять положения Американской декларации. Таким образом, создалась уникальная ситуация, когда в рамках одной региональной системы защиты прав человека (межамериканской системы) действуют одновременно как бы две подсистемы; для одной базовым документом выступает Американская декларация (документ юридически необязательный), для другой — Межамериканская конвенция по правам человека — договор, обязательный для государств-участников.

Межамериканская конвенция по правам человека, принятая 22 ноября 1969 г. в ходе Второй специальной межамериканской конференции в Сан-Хосе (откуда происходит и второе название данного договора — Пакт Сан-Хосе) и вступившая в силу 18 июля 1978 г., является, как и Европейская конвенция о защите прав человека и основных свобод, многосторонним международным договором «закрытого типа»: правом подписания, ратификации или присоединения к нему обладают только государства–члены ОАГ.

Вступление Конвенции в силу в 1978 г. завершило 30-летний процесс формирования в рамках Организации Американских Государств региональной системы защиты прав человека и ознаменовало переход от преимущественно нормотворческой фазы в деятельности этой организации к фазе непосредственной практической реализации норм и положений, содержащихся как в самой Конвенции, так и в Уставе ОАГ и Американской декларации прав и обязанностей человека. Таким образом, данный процесс у американских стран отнял значительно больше времени, нежели аналогичный в рамках Совета Европы.

Перечень прав и свобод, содержащийся в Межамериканской конвенции, не выходит за пределы традиционных гражданских и политических прав. Он, как и в Европейской конвенции, уже того списка, который закреплен в Международном пакте о гражданских и политических правах. Однако одновременно следует отметить, что этот перечень прав в Межамериканской конвенции значительно шире, чем в Европейской конвенции. В частности, в ней содержатся такие права, как право на имя, права ребенка, право на гражданство или национальность, право на равенство перед законом, право на убежище и др.

В основе функционирования созданного в соответствии с Конвенцией контрольного механизма (Комиссия и Суд) лежит положение, в соответствии с которым любое лицо или группа лиц, а также неправительственная организация, законно признанная в одном или более государств-членов ОАГ, наделяются правом представления в Межамериканскую комиссию петиций с жалобами на нарушения Конвенции государством–участником (ст. 44 Конвенции). Если данное положение юридически обязательно для любого государства–участника Конвенции, то положение, наделяющее Комиссию правом получать и рассматривать сообщения, представленные одним государством-участником в отношении другого в связи с нарушением последним своих обязательств по Конвенции, является факультативным и в силу этого накладывает обязательства юридического характера и действует только в отношении тех государств, которые сделали специальные заявления о признании компетенции Комиссии по этому вопросу.

По состоянию на январь 1997 г. в Комиссию было направлено в общей сложности 13 000 петиций, из них 13 были впоследствии направлены в Суд и рассмотрены им. Важно отметить, что только два дела, рассмотренных Судом, касались нарушения процессуальных прав, остальные же имели отношение к предполагаемым случаям насильственных исчезновений, внесудебных или произвольных казней (одна из реальностей американских стран).

Все петиции должны направляться Комиссии, которая первоначально изучает их на предмет приемлемости. Критерии приемлемости петиции по Межамериканской конвенции в целом соответствуют аналогичным требованиям по Европейской конвенции. В случае признания жалобы приемлемой, Комиссия проводит по ней расследование. По итогам рассмотрения жалобы Межамериканская комиссия составляет доклад, в котором будет содержаться вывод о том, было ли допущено нарушение Конвенции. Данный доклад Комиссия может затем передать для рассмотрения в Межамериканский Суд по правам человека.

В общем плане функции Комиссии заключаются в поощрении прав человека и их защите. Для выполнения этих функций Комиссия наделена соответствующими полномочиями, среди которых: представление правительствам государств–членов ОАГ соответствующих рекомендаций, касающихся совершенствования национального законодательства по вопросам прав человека, а также содействия осуществлению и соблюдению провозглашенных в Межамериканской конвенции прав человека; подготовка докладов и исследований, которые Комиссия сочтет необходимыми для выполнения своих функций; рассмотрение жалоб на нарушения прав человека со стороны государства–участника Конвенции и др. Как видно из перечисления, Межамериканская комиссия выполняет ряд функций, не свойственных бывшей Европейской Комиссии по правам человека (а ныне — Европейскому Суду) по Европейской конвенции.

Межамериканский Суд по правам человека — автономный судебный орган, наделенный функциями по применению и толкованию Межамериканской конвенции. Правом передачи дела в Суд обладают только государства–участники Конвенции и Межамериканская комиссия. Решения Суда по рассмотренным им делам обязательны для участвующих в рассмотрении сторон и обжалованию не подлежат. По просьбе одной из сторон в деле Суд может дать толкование вынесенного им решения.

Как показывает практика, одной из важнейших функций Суда стало принятие промежуточных мер «в крайне важных и срочных случаях, а также в случае необходимости для предотвращения причинения лицам невосполнимого ущерба» (п. 2 ст. 63 Межамериканской конвенции). Примечательно, что такие меры могут предприниматься Судом как по уже рассматриваемым им делам, так и по тем, что еще находятся в Межамериканской комиссии. Учитывая особые условия современной Латинской Америки, данные меры сыграли позитивную роль в ограждении от насилия свидетелей по делам, касающимся нарушения прав человека. Представить схожую ситуацию в рамках европейской региональной системы крайне сложно.

Кроме того, Межамериканский Суд обладает консультативной юрисдикцией по толкованию положений как самой Конвенции, так и других договоров, касающихся защиты прав человека в странах американского континента. Таким образом, круг вопросов, по которым Суд может давать консультативные заключения, значительно шире аналогичного круга по Европейской конвенции. Причем в отличие от европейской системы, когда консультативные заключения может запрашивать только Комитет Министров Совета Европы, по Межамериканской конвенции правом обратиться по данному вопросу в Межамериканский Суд обладают государства–члены ОАГ и органы этой организации. Кроме того, Межамериканский Суд вправе по запросу любого государства–члена ОАГ давать заключение о соответствии любого закона такой страны положениям Конвенции или иных договоров в области прав человека.

По мнению В.А. Карташкина межамериканская система защиты прав человека – не оправдала надежды, т.к. «невысокое число вынесенных Судом решений и консультативных заключений позволило сделать вывод, что деятельность контрольных органов в рамках межамериканской системы «оказалась практически неэффективной»» [3]. Безусловно, на такое положение оказывают влияние реалии американских государств. «Функционирование реальной системы защиты прав человека, созданной на основе Межамериканской конвенции по правам человека, свидетельствует о ее «не разработанности» в условиях, существующих в данном регионе» [4].

Одной из причин невысокой эффективности межамериканской системы можно считать то, что при ее создании авторы Конвенции постарались механически перенести на «американскую почву» многие элементы Европейской конвенции.

Сопоставление деятельности европейских и американских региональных правозащитных органов позволяет сделать вывод, что только схожесть политических и правовых систем, исторического опыта, близость уровней социально-экономического развития дает шанс для эффективности их деятельности. Указанные причины в значительной степени объясняют, почему функционирование европейской системы оказывалось намного успешнее, чем деятельность Межамериканских Комиссии и Суда на Латиноамериканском континенте. Кроме того, для запуска системы, аналогичной европейской, требуются значительные финансовые средства, которых ОАГ недостает.
Список литературы:
1. Н.М. Миронов, Основные этапы становления межамериканской системы защиты прав человека.

https://sites.google.com/site/latinoamerikanistika/arhiv-nomerov/2008-3---4/n-m-mironov-osnovnye-etapy-stanovlenia-mezamerikanskoj-sistemy-zasity-prav-celoveka

2. De Zayas A., Moller J. Th., Opsahl T. Application of the International Covenant on Civil and Political Rights under the Optional Protocol by the Human Rights Committee. 1989. P. 131.

3. Карташкин В.А. Россия и Европейская конвенция о защите прав человека и основных свобод // Моск. журн. междунар. права. 1996. № 3. С. 22.

4. Соотношение европейской системы защиты прав человека с другими системами. http://www.memo.ru/library/books/lukjanc/Chapt5.htm.


Қадырбекқызы Г., «Тұран - Астана» университетінің құқықтану мамандығының магистранты
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ НЕГІЗДЕРІ
В статье рассматривается конституционно-правовые основы независимого Казахстана. Автор поднимает теоретические проблемы реализации норм основного закона Казахстана.
Ключевые слова: Конституция, независимость.
In article it is considered constitutional and legal bases of independent Kazakhstan. The author lifts theoretical problems of the basic law of Kazakhstan.
Keywords: Constitution, independence.
Құқықтық мемлекет құрудың және тұлға еркіндігін қамтамасыз етудің бірден-бір бастауы – конституциялық заңдылықты қамтамасыз ету маңызды мемлекеттік міндет болып табылады. Заңдылық – бұл бүкіл қоғам мен мемлекет өмірінің іргетасы әрі қалыпты қызмет істеуінің ажырамас шарты. Н.Ә.Назарбаев: «Қоғамды жаңғырту және демократияландыру жолындағы міндеттерді шешу еліміздің Конституциясы мен заңдарын қатаң басшылыққа ала отырып қамтамасыз етілуге тиіс. Заңға бойұсынуды санамызға сіңіру қоғамның басты міндеттерінің бірі болып қалады…», – деп бірнеше рет атаған болатын.

Конституция – бұл тиісті елдің көпшілік азаматтарының мүдделерінде мемлекеттік және қоғамдық өмірдің басты ұстанымдарын бекітетін және мемлекеттің бүкіл құқықтық жүйесінің өзегі болып табылатын нормативтік акт. Конституция мемлекет өмірінің негізгі бастауларын – мемлекеттің құрылысын, саяси және әлеуметтік-экономикалық жүйесінің негіздерін бекітетін, адамның қоғамдағы алатын орнын байқататын мемлекеттің негізгі заңы болып табылады.

Мемлекет басшысы – Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап өткендей, «Қазақстан Конституциясы – бұл заңдарда көрініс тапқан жалпы ұлттық идея. Ол қазіргі құқықтық ұғымдарда ата-бабаларымыздың көптеген ұрпақтарының бостандық және өз тағдырын басқару мүмкіндігі туралы, билік барша халықтың мүдделеріне қызмет ететін мемлекет, тәуелсіз, барлық әлемге танымал және құрметке ие ел туралы арман-тілектерін көрсетті».

Конституция ережелерін іске асыру елдің қарқынды дамуындағы тұрақтылық пен айқындылық факторы қызметін атқарады. Және Қазақстанда болып жатқан саяси үдерістерге реттеуші ықпал етеді. Осыған байланысты, құқықтық мемлекетті ұйымдастыру мен оның жұмыс істеу қағидаттарының бірі нормативтік актілер жүйесінде Конституцияның үстемдігі, оның тікелей қолданылуы болып табылады.

Негізгі Заңда құқық тәртібінің үздіксіз қалыптасуы мен дамуы процесінде қолданылып, нақтылануы тиіс құқықтық қатынастың іргелі қағидалары қамтылған. Конституция бүкіл заңнаманың негізі болып табылады.

Конституция құқықтың барлық салаларының дамуы үшін заңды негіз бола отырып, ұлттық заңнаманың қалыптасу процесін бекітеді әрі реттеп отырады, бұл қоғамға саяси, мәдени және әлеуметтік-экономикалық өзгерістер енгізуді қамтамасыз етеді. Нәтижесінде тәуелсіздік жылдары ішінде Парламент Конституция негізінде және оның ережелерін дамыту үшін 1860-тан астам заң қабылдады [1].

Осы орайда тәуелсіз Қазақстанның саяси жүйесінің конституциялық- құқықтық негізіне қатысты мәселені қарастырайық.

1995 жылғы Ата Заңымыздың күнделікті оқып үйрену, оның басты қағидаларымен мұқият танысу, оның әрбір әрпінің астарында аса зор мән-мағына барын көрсетеді. Өйткені әрбір азаматтың міндеті Ата Заңды және соның негізінде қабылданған Қазақстан Республикасы заңдарын бұлжытпай орындау болып табылады. 1995 жылғы Конституция біздің мемлекетіміздің тарихындағы тұңғыш Ата Заң емес. Қазақстан Республикасы өзінің егемен мемлекет ретінде қалыптасуында конституциялық –құқықтық дамудың бірнеше сатыларынан өтті. Қазақстан Республикасының соңғы Конституциясына екі рет түзетулер енгізілді: 1998 жылы 7 қазанда және 2007 жылы 21 мамырда.

Еліміздің Ата Заңының қалыптасуына белсенді түрде үлес қосып, оны негіздеу жұмыстарына жетекшілік жасаған Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев еліміздің конституциялық дамуына қатысты былай деп жазған: «Жалпы таным тәжірибесі және соның ішінде Қазақстанның мемлекеттік – құқықтық дамуы елдің конституциялық қалыптасу тарихынсыз жаңа тәуелсіз мемлекеттің констуционализм теориясы да болмайтындығын үйретеді» [2].

Конституцияға енгізілген өзгертулер мен толықтырулар және жаңартылған тұтастай Конституция мемлекеттік механизмді, қоғамдық бір-лестіктерді, бүкіл саяси жүйені, адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың қағидаларын, бүкіл азаматтық қоғам мен мемлекетті, республиканың құқықтық жүйесін жаңартудың жаңа кезеңінің басталуына негіз қалады.

Конституциялық құқық үш тұрғыда қарастырылады: құқық саласы, ғылым саласы және оқу тәртібі ретінде.

Құқық саласы ретінде конституциялық құқық – бұл қоғам мен мемлекеттің құрылысының негіздерін, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысының негіздерін, жеке адамның құқықтық жағдайының негіздерін, мемлекеттік биліктің ұйымдастырылуы мен қызметінің қағидаларын, жергілікті мемлекеттік және өзін-өзі басқару негіздерін реттеп, бекітетін нормалардың жиынтығын білдіретін ұлттық құқықтың бір саласы.

Конституциялық құқық саласының пәні болып оның нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар ұғынылады. Олай болса, конституциялық құқықтың реттеу пәні болып келесі қоғамдық қатынастар жиынтығы табылады: ҚР конституциялық құрылысының негіздері, жеке адамның құқықтық жағдайының негіздері, мемлекеттік биліктің ұйымдастырылуы мен қызметі, сайлау құқығы мен сайлау жүйесі, әкімшілік-аумақтық құры-лысы, жергілікті мемлекеттік және өзін-өзі басқару негіздері.

Конституциялық құқықтың ұлттық құқық жүйесінде алатын орны ерекше. Ол жетекші, фундаменттік құқық саласы ретінде анықталады. Себебі, 1-ден, конституциялық құқық қоғамның барлық салаларына (экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени т.б.) әсер етеді, ал өзге құқық салалары тек бір салаға ғана әсер етеді, 2-ден, конституциялық құқық сол салалардың барлық қатынастарын емес, тек негізгі, басты қатынастарын ғана реттеп, бекітеді. Өзге құқық салалары болса конституциялық құқық бекіткен қатынастарды басшылыққа ала отырып тиісті саланы толығымен реттеп, нақтылайды. Демек, конституциялық құқық өзге құқық салалары үшін негіз болатын нормалар белгілейді.

Қазақстан Республикасының 2010 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасында елдегі заңдылық тәртіпті және құқықтық жүйенің тұрақтылығын да, сонымен бірге қолданыстағы Конституция шеңберінде ұлттық құқықтың жүйелі дамуын қамтамасыз ететін шаралар туралы айтылған: «Ұлттық құқықтық жүйенің негізі конституциялық құқық болып табылады. Оның қарыштап дамуы 2007 жылғы конституциялық реформа нәтижесінде елеулі түрде жаңарған Қазақстанның қолданыстағы Конституцияның принциптерін (бұл: қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылық, барша халықтың игілігі үшін экономикалық даму, қазақстандық патриотизм, мемлекеттік өмірдің неғұрлым маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен шешу) сақтау мен іске асыру елдің орнықты әлеуметтік-экономикалық және саяси – құқықтық дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді»[3].

Конституциялық құқық құқықтық ғылымның бір саласы ретінде оқытылады. Конституциялық құқық ғылымы мемлекеттік биліктің ұйымдастырылу және қызмет ету негіздерін, қағидаларын, мемлекеттік басқару және мемлекеттік құрылыс нысандарын, ҚР мемлекеттік тетігін (механизмін), мемлекеттік органдардың өзара қарым-қатынасының нысандарын, әдістері мен тәсілдерін зерттейді. Мұнымен шектелмей конститу-циялық құқық ғылымы жергілікті мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдары жүйесін де, сайлау жүйесін де зерделеп, саралайды. Сайлау мен референдум мәселелеріне конституциялық құқық ғылымы демократияның қайнар көзі ретінде ерекше назар аударады.

Жеке адамның конституциялық құқықтық жағдайы конституциялық құқық ғылымының өзекті ауқымды мәселесі болып табылады. Конституциялық құқық ғылымында адам мен азаматтың құқықтарын, шетел азаматтарының құқықтық жағдайын, конституциялық нормалардың адам құқының халықаралық құқық нормаларымен өзара байланысы проблемаларын зерттеуге айрықша назар бөлінеді.

Зерттеу нәтижесінде конституциялық құқық ғылымы аталмыш мәселелерді жетілдіру, дамыту, тиімділігін көтеру жөнінде ұсыныстар береді. Конституциялық құқық ғылымы тиісті қоғамдық қатынастарды зерттеп қана қоймай оларды реттейтін нормалардың жай-күйін, кемшін тұстары мен олардың тиімділігін де зерделейді. Зерттеу нәтижесі жаңа құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгеруіне немесе жойылуына әсер етуі мүмкін. Конституциялық құқық бүкіл құқық жүйесінің жетекші, фундаменттік саласы болғандықтан жаңа конституциялық-құқықтық қатынастардың, жаңа конституциялық-құқықтық нормалардың пайда болуы басқа құқық салаларына да өзгерістер алып келуі ықтимал. Сондықтан конституциялық құқық ғылымы тиісті мәселелерді басқа құқық салаларымен салыстырмалы, байланысты жағдайда зерттейді деп айтуға болады. Жоғарыда айтқанымыздай зерттеу нәтижесі бойынша ғылым ұсыныстар береді, халық өкілдігі ұлттық, халықтық және мемлекеттік егемендік, мемлекеттік басқару мен құрылым, әкімшілік-аймақтық бөлініс нысандары т.б. сияқты кешенді проблемалардың тұжырымдамасын жасайды.

Сонымен, жалпы конституциялық реформа Қазақстанды шынайы демократияландыруға қарай жасалған нақты қадам. Еліміздегі заңнманы мемлекеттің құқықтық саясаттының негізгі бағыттарына сәйкес жүйелі дамыту және тиімді пайдалану құқықтық тәртіпті одан әрі нығайтуға, адам мен азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерін сақтауға, тәуелсіз Қазақстанныңжүйелі дамыту және тиімді пайдалану құқықтық тәртіпті одан әрі нығайтуға, адам мен азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерін сақтауға, тәуелсіз Қазақстанның серпінді дамуын қамтамасыз етуге, мемлекеттіктің саяси- құқықтық негізін нығайтуға ықпалын ететін болады.