Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

икки қўллаб ушлаб; б) қўл ва гавдани олдиндан ушлаб ўтириш билан босиб; в) гавдани қўлга кўшиб ушлаб тўнтариб.

-қўлни юкоридан ушлаб айлантириш билан ўтказиш -оёқларни ушлаб уриб йикитиш;

-оёқларни ушлаб уриб йикитиш - қарши усул;

-елка ва бўйинни юкоридан ушлаб силтаб ўтказиш - қўл ва оёқни ичкаридан ушлаб бурилиб орқага ташлаш;

-оёкларни ушлаб энгашиб ташлаш - қарши усул;

-бўйинни тепадан ва яқин тосни ушлаб силтаб ўтказиш -номдош бўлмаган қўлни кўлтикдан ва оёҳни ушлаб бурилиб ташлаш;

-қўлни ва номдош оёкни ичкаридан ушлаб бурилиб ташлаш -оёқни ушлаб силтаб ўтказиш;

-чирмаш билан кўл ва гавдани ушлаб эгилиб ташлаш - кўл ва номдош оёқни ичкаридан ушлаб бурилиб таи^лаш;

-қўл ва гавдани илиш билан ушлаб эгилиб ташлаш - номдош қўлни ушлаб олиб силтаб ўтказиш.

6.4. Машғулот топшириқлари

6.4.1. Беллашув эпизодларини ечиш бўйича машғулот

топшириқлари

Усулларни ўтказиш учун кулай шароитларни таиёрлаш йўлларини такомиллаштириш: мувозанатдан чиқариш, сиқиб кўйиш, қайириш, ракиб харакатлари ва кучидан фойдаланиш; таҳдид, сиқиб қўйиш, мувозанатдан чикариш билан рақибда химояланиш реакциясини юзага келтириш; чекиниш, пассив ҳимояланиш билан ракиб томонидан фаол харакатларни келтириб чиқариш; рақиб маълум ҳаракатларга зътибор бермаганда, ёки кучсиз ҳимояланганда. ёки бўшашганда қайта ҳужум, тескари чақирув. иккиёклама алдаш.

Урганилаётган усулларни такомиллаштириш: ушлаш амалга оширилгандан кейин шерикнинг карши кўрсатиши билан; усулни қўлай бошлагандан кейин шерикнинг қаршилик кўрсатиши билан;

-шерикнинг каршилигини ростлаш билан(тренернинг кўрсатмаси билан); блокловчи ушлашлар ва тирашларни қўллаётган шерик билан(тренернинг топшириғи билан); тайёргарлиги, вазни, бўйи турлича бўлган шериклар билан.

силтаб, шўнғиб, оркага, чап-орқага. чап-ен томонга, чап-олдинга, олдинга, ўнг-олдинга. ўнг-ён томонга, ўнг-оркага итариб. Эгилиб тпашлашга тайёрловчи машқлар:

• 
  манекенни (шерикни) гиламдан кўтариш;
  

• 
  манекеннинг (шерикнинг) пастки кисмини (оёқ) четга (навбати билан чапга ва ўнгта) олиб ўтиш;
  

- ўнг(чап) томонлама туришда бўлган курашчи қўллари билан деворга тиралади. Био вақтнинг ўзида ўнг(чап) оёғини бирмунча орқага, оёқ учига ва анча кўпрок чап(ўнг) оёқни суриб, қўлларни девордан узмаган ҳолда оёкларни алиштирмай ҳамла ҳолатига туради:

• 
  ўша бошланғич ҳолатдан, оёклар билан гиламдан итарилиб ва қулларни девордан олмай, курашчи бир вактнинг ўзида ўнг оёғини оркага. оёқ учига қўйиб тортади_ оёқларни алиштириб ҳамла ҳолатига туради:
  
• 
  ўша бошланғич ҳолатдан. оёклар билан гиламдан итарилиб ва қўлларни гиламдан олмай. курашчи тезлик билан оёкларни орқага, оёк учига қўйиб тортади, бунда уларнинг бошланғич ҳолатини сақлаб қолади:
  
• 
  ўша бошлангич ҳолатда, курашчи. оёкларини гиламдан итариб. бир вактнинг ўзида ўнг оёғини бироз олдинга суради, чап оёғини эса - анча орқага тортиб. оёқ учига туради, куч билан ўнг
  

- 4-машқ каби ҳамла ҳолатига тургач, оёклар алиштирилади;

• 
  ўнг(чап) ҳолатда шерик гавдаси ва кўлини иккиёқлама ушлаб тик туриб, курашчилардан бири(навбатма-навбат) ўз танасининг оғирлигини шерикнинг шпаб олинган қўли ва гавдасига ташлаб, шу заҳоти гавдани чап (ўнг)га сал буриб ҳамла ҳолатига ўтади ва шерикнинг ўнг(чап) оёғини босади;
  
• 
  ўша бошланғич ҳолатдан, ҳужум килувчи курашчи бир вактнинг ўзида тана оғирлигини шеригининг ушлаб олинган қўли ва гавдасига ташлайди, оёкларни алиштириб ҳамла ҳолатига ўтади, чап(ўнг) оёғини товонга, учини ташкарига килиб қўяди ва салгина ўнг(чап)га бурилади;
  

• 
  ўша бошлангич ҳолатдан, ҳужум килувчи курашчи, оёқлари билан гиламдан итарилиб. бир вақтнинг ўзида уларни оркага оёқ учига қўяди ва, бироз чап (ўнг)га бурилиб. танасининг оғирлигини шеригининг ушлаб олинганқўли ва гавдасига кўчиради;
  
• 
  ҳужум қилувчи чап томонлама тик туришда. унинг шериги-ўнг, ўнг кўл ва гавдани иккиёклама ушлаб туришда. Гавда оғирлигини шеригининг ушлаб олинган кўли ва танасига кўчириб, ҳужум қилувчи шу захоти ўнг оеғини, учини ичкарига қилиб, товон билан олдинга кўяди, чап оёғини эса, оёқ учи билан орқага кўяди ва бироз чапга бурилади;
  

-ҳужум килувчига орқа килиб бурилишлар; олдинда турган оёққа орқада турган оёқни якинлаштириб кўйиб; орқада турган оёқда: унга олдинда турган оёкни яқинлаштириб: олдинда турган оёкда, унинг олдига орқадан турган оёкни кўйиб;

• 
  қўйилаётган оёқ томонга гавдани энгаштириб елка билан бурилиш;
  
• 
  ўнг томонлама тик туриш. кейин оёк қўйилаётган томонга гавдани энгаштириш билан бурилиб ва шу олд томонга йикилиш, бунда ўнг қўл билагига таянилиб ва ўнг тосга ўтиришга ўтиб;
  
• 
  қўйилаётган оёк томонга гавдани энгаштириш билан елка билан бурилиш;
  
• 
  курашчилар қўлларини ушлаб. бир-бирига юзма-юз туриб, ўнг(чап) тик туриш ҳолатига турадилар, бир-бирига елкани қилиб
  

• 
  тасаввур қилинаётган шерикни ташлаш имитацияси;
  
• 
  манекен билан гашлашни имитация килиш; Эгилиб ташлашга тайёрловчи магицлар;
  
• 
  шерикнинг олдига келиш;
  
• 
  оркадатурган оёқни олдинга чиқариш билан;
  
• 
  оркада турган оёқ билан қадам ташлаш;
  

- ракиб устига юришни имитация қилиш ва тасаввурдаги рақибни ушлаб олиш билан;

• 
  манекен билан юриш ва ушлаб олиш имитацияси;
  
• 
  шерик билан юриш ва ушлаб олиш имитацияси;
  

• 
  шерик ёрдамида тик ҳолатдан кўприкка йикилиш;
  
• 
  кейинчалик кўкракка бурилиш билан тик ҳолатдан гиламга йикилиш;
  

• 
  ўша. тикма тўп билан;
  
• 
  ўша, манекен билан(уриш ва қўл билан силташдан кейин манекен тик(вертикал) ҳолатда колиши керак);
  
• 
  ўша, 9- ва 10- машқлар каби. фақат тўп ва манекенни кейинчалик орқага-усул қилинаётган томонга ташлаш билан(курашчи оёқда қолади);
  
• 
  ўша. бироқ гиламга йикилиш билан;
  

• 
  страховка билан гавдани қўлга қўшиб ушлаб манекенни ташлаш имитацияси(страховка килаётган манекеннинг бўш қўли томонидан чап қўли билан ушлаб туради);
  
• 
  гавдани қўлга қўшиб ушлаб, оёқни қўйиш билан(страховкасиз) манекенни ташлаш имитацияси;
  
• 
  номдош қўлни бўйинда ва гавдани ушлаб шерикни эгилиш билан ташлаш;
  

Ҳужумкор ушлашлар билан блокловчи тиралишларни бартараф қилиш бўйича машклар комплексига, ракиб ҳужумларини фаол тўхтатиш йўли билан позицион устунликка эришишга интилиш, унинг ташаббусларини бостириш, шунингдек, унинг блокловчи ҳаракатларини енгиб ўтиш каби топшириқлар киради. Бундай вазиятлар у ёки бу шаклларда беллашувдаги ушлашларни усуллар билан хал қилишда учрайди. Бу блокловчи ҳаракатларни беллашув эпизодларидаги мантиқий занжирида бартараф қилиш бўйича машқларни бирлаштиришга ва хужумкор ушлашларга киришларни бажаришни такомиллаштириш ва уларни аниқ техник-тактик ҳаракатлар билан мукаммаллаштиришга сабаб бўлади.

Вазифалар қуйидаги схема бўйича бажарилади.

А курашчи рақиб ҳаракатларини тиралишлар билан блоклайди:

• 
  чап қўл билан ўнг билакка - ўнг қўл билан чап билак, елка, ўмров, бўйин, кўкрак, қорин, тосга;
  
• 
  чап қўл билан ўнг елкага - ўнг қўл билан чап билак, елка, ўмров, бўйин, кўкрак. қорин, тос ва ҳ.к. га (ҳаммаси бўлиб тиралиш учун барча нуқталардан фойдаланилганда 49та вариант).
  

Шундай қилиб, агар ҳужумкор ушлашлар, блокловчи вариантларнинг 24 тасидан фойдаланилса, биз блокловчи тирашларни ҳужумкор ушлашлар билан бартараф қилишнинг 1176 гача машқларга эгамиз.

Тренерларни тавсия қилинаётган машқларнинг хилма-хиллиги чўчитмаслиги керак, чунки уларни кўллашнинг асосий вазифаси - улар билан танишиш жараёнида шуғулланувчилар учун энг мақбулларини танлаб олишдан иборат. Шундай танлашлар

асосида, ўқув-машғулот ва мусобакалардаги беллашувларда, индивидуал кураш усули шаклланади.

6.6. Топшириқларни дебютлар билан бажариш

Усулларни техникасини мустахкамлаш, топшириқларни мусобақа машқлари шаклида бажариш воситасида амалга

оширилади. Топшириқларнинг моҳияти шундаки, ҳар икки курашчига хилма-хил . бир-бирига нисбатан олдиндан белгиланган холатларда туриш таклиф қилинади, ва улар фақат баҳоланувчи усуллар ёрдамида бажарилиши керак. Бажариш шартлари: чекиниш, блокловчи ҳаракатлар, манёвр қилиш мумкин эмас, 5-10 с, мобайнида баҳоловчи усулни амалга ошириш керак.

Дебют билан мураккаблаштирилган вазифалар, муросасиз-ликни тарбиялайди, мураккаб вазиятларда ўзини йўқотиб қўймас-ликни, курашчинингтезкорлик сифатларини ривожлантиради.

Баҳоланувчи усулларни мукаммаллаштиришга каратилган топшириқлар, усуллар гуруҳи ва уларни бажаришнинг ўзига хосликларини танлашда индивидуал қизиқишини аниқлайди.

Беллашувни бошлашни бошланғич ҳолатларининг вариантлари:

Ажралишиб кетадилар (масофа 3-4м) - юзма-юз келадилар.

1. 
   Тик туриб - юзма-юз.
   
2. 
   Тик туриб - елкама-елка.
   
3. 
   Тик туриб - чап ёнбош чап ёнбошга.
   
4. 
   Тик туриб - чап ёнбош ўнгга.
   
5. 
   Тик туриб - ўнг ёнбош ўнг ёнбошга.
   
6. 
   Тик туриб - ўнг ёнбош чапга.
   
7. 
   А шерик тиззада, Б шерик - тик туриб.
   
8. 
   Б шерик тиззада, А шерик - тик туриб.
   
9. 
   Иккала шерик тиззада туриб.
   
10. 
    Ётиб - юзма-юз.
    
11. 
    Ётиб - елкага елка.
    

12. 
    Ётиб - чап ёнбош чапга.
    
13. 
    Ётиб-ўнг енбош ўнгга.
    
14. 
    Ётиб - чап ёнбош ўнгга.
    
15. 
    Ётиб - ўнг ёнбош чапга.
    

а) қўллар тепага;

б) кўллар бош устида илгакка бирлаштирилган;

в) кўллар гавда бўйлаб ростланган;

г) қўллар пастда илгакка бирлаштирилган; Шериклар орасидаги масофа:

а) бир-бирларига тегиб турадилар:^

б) бир-бир тегмай турадилар(0,5 м).

Ўқув-машгулот гуруҳларида дебют вазифаларни ечиш ўзаро ҳужумни 15 с.гача кўпайтириш эвазига мураккаблаштирилади ва ўкувчиларни партерда курашни давом эттиришга мажбур қилинади.

• 
  чап билан елка остидан, ўнг билан қўлдан.
  
• 
  Унг билан елка остидан, чап билан қўлдан.
  
• 
  Унгни ташкаридан икки кўллаб(икки томонлама; ўнг ёнбош билан чапга туриб).
  

• 
  Чапни ташқаридан икки кўллаб (икки томонлама; чап ёнбош билан ўнгга туриб).
  
• 
  Чап билан тепадан бошни, ўнг билан панжани.
  

сўнгги йили, техник тайёргарлиги етарли даражада бўлганда, ҳужумни партерда 15с.гача давом этувчи. беллашувнинг турли эпизодлари бўйичатопшириқларни киритиш лозим.

. фаол ушлаб олиш билан техник устунлик эвазига; яхши техника; тактик тайёргарликнинг бой заҳираси; ушлашлар, тайёрланишлар, севимли усуллар комбинациялари ҳисобига;

. куч билан босим ўтказиб, жисмоний ва тезкор устунлик қилиш ҳисобига; функционал босим;

. прессинг-такиб килиб, иродавий устунлик ҳисобига; тажаввузкор сиқиш билан; моҳияти, матонат, сабр-тоқат билан.

-ушлашлар, итаришлар, тирашлар, туртишлар, қучоқлашлар, қисиб боришлар ҳисобига кўллар хдракати билан;

-оёқларни қўйиш, бошқа жойга кўчириш, орқага тортиш, қадам ташлаш, эгиб-ростлаш, тираш, босиб тушиш ҳисобига;

-гавдани энгаштириш, ростлаш, букиш, бурилиш, итариш, сиқиш, тираш, йиқилиш ҳисобига.

-ушлашда тортиш кучининг йўналишлари(пастга, ён томонга);

-ағдариш йўналишлари(олдинга, орқага, ён томонга);

-ағдариш ва қайириш вактида айланиш ўқини танлаш (узунасига, сагиттал(зертикал?) олд-орка ва кўндаланг);

-ағдариш(қайириш)да айланиш йўналишлари: ўзига, ўзидан, ўнгга, тепага, пастга, тепадан, ўнгга, тепадан-пастга-чапга, пастдан-тепага-ўнгга, тепадан-пастга-ўзидан, тепадан-пастга- ўзига.

Кескин(критик) вазиятларни юзага келтириш бўйича машғулот топшириқлари(қуйидагилар ҳисобига):

-, ўз оғирлик марказини(ОМ) умумий оғирлик марказига (УОМ) ёки рақибнинг ОМ га олиб келиш;

• 
  ракибнинг ОМ ни унинг таянч марказидан чиқариш;
  
• 
  ракиб таянчларини бартараф килиш;
  
• 
  таянч майдонини кичрайтириш;
  
• 
  УОМ проекциясини таянч майдонидан четга чикариш.
  

- қўллар билан пастда ишлаб ракибни мунтазам таъқиб қилиш;

• 
  ишончли ҳимояда бўлиб кучли босим;
  
• 
  рақиб учун омонат ҳолатни кетириб чиқиш учун манёвр килиш (масалан: номдош бўлмаган кўлни пастдан ушлаб олиб ишлатмай қўйиб ва бир вактнинг ўзида номдош бўлмаган оёқни ташкаридан кўйиб); ушбу қаракатлар рақибни чекинишга мажбур қилади, ва шу билан маълум даражада усТГунлик вужудга келади;
  

• 
  севимли ушлашдан чекинмасликни билиш;
  
• 
  қарши усул ёки босиб олиш учун рақибнинг ҳаракатлари ва уринишларидан фойдаланишни билиш;
  

• 
  рақиб томонидан мажбуран қабул килдирилган ноқулай ушлашдан хужум ҳаракатларига ўтишни билиш;
  
• 
  тезкор қарши ҳужум учун ракибнинг самарасиз ҳужуми тугашини кутиб фойдалана олиш;
  

- чеклаш, силташ, итариш ва алдамчи қужумлар билан пассив ҳолатда ушлаб туриш;

• 
  қўлларни чирмаш,чеклаш, швунглаш. силташ ва итариш билан фаол тик туришда босим қилиш;
  
• 
  турли қаракатларни тирашлар билан алмаштириб манёвр қилиш; силташлар; итаришлар; алдамчи ҳужумлар билан;
  
• 
  севимли ушлашларни фаол давом эттиришга ва итариш, силташ, тираш билан пассив дазом этлиришга кириш;
  

- силташлар, итаришлар. швунглар, тирашлар, блокловчи ушлашлар билан рақиб томонидан кўполликни провокация қилиш;

- гилам четида к\рашни окилона олиб бориш;

• 
  ракибни кураш қоидаларини бузишга провакация қилиш;
  

• 
  кийимда тартибсизлик, ёлғондан (симуляция) лат ейишни амалга ошириб, беллашувни тўхтатиш.