Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
жүктеу/скачать 2.19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Динамик дастурлаш - экстремал масаланинг ечими бир неча
босқичлардан иборат бўлиб, ҳар бир олдинги босқичнинг ечими кейинги босқичлар учун бошланғич маълумотлар сифатида фойдаланилади. Баланс ѐки мувозанат ҳолатидаги моделлар ишлаб чиқариш топшириқларини белгилашга баъзи масалаларни ҳал этишга ѐрдам беради. Маҳсулотнинг айрим ишлаб чиқариш тармоғи билан боғлиқлигини аниқлаш моделлари, тармоқлараро боғланишларни ифодалайдиган моделлар, маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва тақсимлаш моделлари, капитал жамғарма баланслари каби моделлар шулар жумласидандир. Бу моделларда ишлаб чиқаришнинг оптимал мақсади топилмайди, улардан меҳнат, моддий ва табиий ресурсларнинг ишлаб чиқаришга аниқ сарфланиши асослаб бериш учун фойдаланилади. Оптимал моделлар, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш да уларнинг оптимал вариантини топишга хизмат қилади. Бошқача қилиб айтганда, улар оптималлик мезонлари бўйича мақсад функциясига максимал ѐки минимал қиймат бера олади. 29 Оптималлаштирувчи моделлари икки қисмдан иборат: 1) чекланишлар тизимлари ѐки иқтисодий тизим ўзгаришини шарт- шароитлари; 2) оптималлик мезони (мақсад функцияси). Бу мезон иқтисодий тизим мумкин бўлган ҳолатининг самарадорлик даражасини аниқлаш, таққослаш ва ундан энг қулайини танлаш учун ишлатилади. Функционал (ѐки кибернетик) моделларинг асосий вазифаси объект моҳиятини намоѐн бўлишининг муҳим кўринишлари бўлган фаолият, ишлаш жараѐни, хулқи орқали аниқлашдир. Бунда ички структура ўрганилмайди, ички стуктура ҳақидаги аҳборотда эса фойдаланилмайди. Функционал модел образи қилиб ―қора қути‖ни олиш мумкин. Бунда (A ҳақидаги аҳборотдан фойдаланмай) ―кириш‖ X қийматини бериб, ―чиқиш‖ Y қийматини олиш мумкин. Функционал модел қуриш X ва Y ни боғловчи D операторни топиш демакдир: Y=D(X) (1) Структуравий моделлар объектнинг ички тизимини, яъни унинг асосий ташкил этувчи қисмлар, ички параметрлари, уларнинг ―кириш‖ ва ―чиқиш‖ билан алоқалари ва ҳоказоларни акс эттиради. Структуравий моделларнинг қуйидаги 2 тури кенг тарқалгандир: 1. Барча ноъмалумлар объектнинг ташқи шартлари ва ички параметрларининг функцияси кўринишида тасвирланади: y i =f i (A,X), y J. (2) 2. Номаълумлар биргаликда i-турдаги муносабатлар тизими асосида аниқланади (тенгламалар, тенгсизликларва ҳоказо) i (A, X, Y)=0, i I (3) Функционал ва структуравий моделлар бир-бирини тўлдиради. Бир томондан функционал моделларни ўрганишда объект ички структураси ҳақида гипотезалар юзага келади ва структуравий моделлаштиришга йўл очади. Иккинчи томонидан эса структуравий моделлар таҳлили объектнинг ташқи шартлар ўзгаришига муносабати ҳақида аҳборот беради. Моделлаштириш жараѐнинг моҳияти 3.3-расмда келтирилган. |