Зоогигиена мал денсаулығын сақтауға бағытталған ғылым. Себебі оның атауы грек сөздерінен алынған: zoon жануар және hygieinos сау деген мағынаны білдіреді

4.2 Судың химиялық құрамын анықтау

Судың химиялық құрамының көрсеткіштері судың сапалылығын санитарлық-гигиеналық бағалаудағы негізгі факторлардың бірі болып табылады.

Судың химиялық құрамын зерттегенде келесі көрсеткіштерді: судың реакциясы, аммиак, нитраттар мен нитриттерді, сульфаттар мен хлоридтерді, судағы темірді анықтайды.

4.2.1 Судың реакциясы (рН)

Сапалық сынама – екі пробиркаға шетіне дейін зертелетін суды толтырып алады да оларға бір бір жолақтан қызыл және көк лакмус қағаздарын салады. 5 минуттан кейін оларды дәл сондай, бірақ дистилденген суға шыланған қағаздармен салыстырады.

Қызыл қағаздың көгеруі сілтілі реакцияны, көк қағаздың қызаруы – қышқыл, қағаздардың түстерінің өзгермеуі – бейтарап реакцияны білдіреді.

рН сандық анықтау– зертханалық рН-метр (потенциометр) көмегімен жүргізіледі. Өлшеуді құралды қолдану нұсқаулығы бойынша жүргізеді.

Жақсы судың реакциясы бейтарап немесе әлсіз сілтілі (рН 6,0–9,0) болады.

4.2.2 Аммиакты анықтау

Суда альбуминоидты (белокты) аммиак пен минералды текті аммиак кездеседі. Малдарға органикалық текті аммиак уландырғыш әсер көрсетеді.

Суда азотты қышқылдардың тұздарының (нитриттердің) болуы оның органикалық ыдыраған қосылыстармен ластануын және суда органикалық заттарды минералдайтын оттегінің мөлшері жеткіліксіздігін көрсетеді.

Азотты қышқыл йодты сутегі қышқылыны бос йод бөліп ыдыратады. Бөлінген йод крахмалды көк түске бояйды, бұл суда нитриттер барлығын көрсетеді.

Сапалы суда МЕМСТ бойынша нитриттердің ізі ғана рұқсат етіледі (0,001 – 0,002 мг/л).

Азот қышқылының тұздары суға өсімдіктер мен жануарлардың органикалық қалдықтары ыдырағанда түседі. Олардың суда болуы аммиак пен нитриттер болмаған жағдайда судағы азотты заттардың толық минерализацияға ұшырағандығын көрсетеді. Егер нитраттармен бірге суда бірмезгілде аммиак пен нитриттар болса, онда бұл су көзінің жүйелі түрде тоқтаусыз ластануын көрсетеді.

Егер суда бірмезгілде нитраттармен бірге хлоридтер мен сульфаттар болса (аммиак пен нитриттер болмаған жағдайда), онда бұл минерализация (нитрификация) үрдісінің аяқталғанын көрсетеді. Бұл жағдайда су сапалы деп есептеледі, бірақ қайта ластануды болдырмау үшін бұл су көзінен суды кезеңді тексеруден өткізіп тұру қажет.

Сапалық анықтау – таза пробиркаға 1 мл зерттелетін су құяды, оған 2 мл (екі ретке) концентрлі дифениламинді күкірт қышқылын қосады. Зерттелетін суда нитраттар болса, дифенилнитрозоамин түзілуі салдарынан қою-көк түс пайда болады.

Сандық анықтау – түссіз шыныдан жасалған пробиркаға 1 мл зерттелетін су мен 1 мл сульфофенол қышқылын тамшылары тек су бетіне таматындай етіп қосады. Қоспаны араластырып, 20 минутқа қалдырады, содан кейін боялу дәрежесі бойынша кестені қолданып, азот нитраттарының шамамен мөлшерін анықтайды. Түсінің өзгеруін бақылау үшін дәл сондай пробиркаға дистиллденген су құйып, оған сульфофенол қышқылын қосады.
30 -кесте – Судағы нитраттарды анықтау

Жоғарыдан қарағандағы түсі	азот нитраттарының мөлшері, мг/л
1	2
Бақылаумен салыстырғанда ғана байқалады	0,5
Әрең білінетін сарылау	1
30 кестенің жалғасы
1	2
Шамадан тыс әлсіз сарылау	2
Өте әлсіз сарылау	3
Әлсіз сарылау	5
Әлсіз сары	10
Ашық сары	25
Сары	50
Қою сары	100

МЕМСТ бойынша азот қышқылы тұздарының (нитраттар) зерттелетін судағы мөлшері 45 мг/л мөлшерінде рұқсат етіледі.

Сульфаттар (күкірт қышқылының тұздары) суда ыдыраған белокты заттардың тотығуы нәтижесінде пайда болуы мүмкін, сондай ақ, су көздеріне шаруашылықтық-тұрмыстық және өндірістік қалдық сулардың түсуінде пайда болады. Судағы сульфаттар минералды текті –гипс түрінде де болуы мүмкін.

Егер суда сульфаттар көп болса, суда №5 шрифт көрінбесе, онда суды екі есе сұйылтып, бағалағанда түзету енгізеді.

Органикалық текті сульфаттардың рұқсат етілетін мөлшері 80 мл/л көп емес, ал минералды –500 мг/л көп емес.

4.2.6 Судағы темірді анықтау

Жер асты суында топырақ минаралынан және қазба кендерінен шыққан темірлі қосылыстар жиі кездеседі. Олардың мөлшері 1 л суда 1,5 мг болса, судың дәмі жағымсыз болып, сия дәміне ұқсап кетеді. Май дайындауда темірлі су майлардың үдемелі ыдырауына әкеп соғады және майға металл татымын береді.

Пробиркаға 10 мл зерттелетін су құйып, оған 2 тамшы концентрлі тұз немесе азот қышқылын қосады. Пышақтың ұшымен 1-2 тамшы 3 %-ті сутегі асқын тотығын немесе аммоний персульфатын қосады. 4 тамшы 50 %-ды роданды калий немесе роданды аммоний қосылады. Темірдің шамамен мөлшері кесте бойынша анықталады.

Сондай ақ, шала тотыққан және тотыққан темірді анықтауға болады.

Тотыққан темірді анықтау оның жиынтығын анықтау сияқты жүргізіледі. Айырмасы сутегі асқын тотығы немесе аммоний персульфатынан тұратын тотықтырғыш қосылмауында.

Шала тотыққан темірдің мөлшері жиынтық және тотық темірдің арасындағы айырмашылық бойынша анықталады.