1-бөлім. Жалпы ережелер

Еңбек және халықты

әлеуметтік қорғау министрінің

2013 жылғы «9» қаңтардағы

№ 12-ө-м бұйрығымен бекітілген

Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің

бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (59-шығарылым)

2. Бұл бөлімге осы өндіріске немесе жұмыс түріне тән жұмысшылардың кәсіптері енгізілген.

3. Тарифтік-біліктілік сипаттамада көрсетілген жұмыстардан басқа, жұмыс берушілер ауысымды қабылдау және тапсырумен, өзінің жұмыс орнын, жабдығын, құралдары мен айлабұйымдарын тиісті тәртіпте ұстау отырып, жұмысқа дайындаумен, белгіленген техникалық құжаттаманы жүргізумен байланысты жұмыстарды орындауға тиіс, сондай-ақ ақаулықтардың түрлерін, олардың пайда болу себептері мен жою тәсілдерін білуге тиіс.

4. Маманның еңбек кітапшасын толтыру барысында, оның мамандығының тарифті разряды өзгерген жағдайда ол БТБА сәйкес толтырылады.

5. Тарифтік-біліктілік сипаттамалар ерекше айтылған жағдайлардан басқа, осы бөлімде көрсетілген өндірістер мен жұмыс түрлері бар ұйымдарда, меншік және ұйымдық-құықтық нысанына қарамастан, жұмыстарды тарифтеу және жұмысшыларға біліктілік разрядтарын беру кезінде қолданылады.

6. Қолданудың ыңғайлығы мақсатында БТБА жұмысшылардың кәсіптерінен, разрядтарының диапозоны мен беттерінің нөмерлерінен тұратын осы БТБА қосымшаға сәйкес алфавиттік көрсеткішті көздейді.

7. «Музыкалық аспаптары өндірісінің жалпы кәсіптері», «Клавиштік аспаптар өндірісі», «Қияқты аспаптар өндірісі», «Шертпелі аспаптар өндірісі», «Тілдік аспаптар өндірісі», «Үрмелі және ұрмалы аспаптар өндірісі», «Музыкалық аспаптарды жөндеу және қайта жаңарту» бөлімдерінде қарастырылған жұмысшы кәсіптері атауларының, олардың БТБА

(59-шығарылымы) бойынша қолданыстағы атаулары көрсетілген тізбесі 2002 жылғы редакциясында берілген.

1. Музыкалық аспаптарды жеке тапсырыс бойынша жасаушы

Параграф 1. Музыкалық аспаптарды жеке тапсырыс бойынша

жасаушы, 6-разряд

жоғары сапалы тапсырысты клавиштік, тілдік, шертпелі, қияқты, үрмелі және ұрмалы музыкалық аспаптарды толық жасау, реттеу, күйін келтіру және дауыс ырғағын келтіру;

ансамбльдердің ерекше тапсырыс бойынша және кәсіпқой әншілерге арнап музыкалық аспаптардың құрылымын жеке, оркестрлік орындау үшін бөлшектеу;

музыкалық аспаптардың қажетті музыкалық-ойнау және акустикалық қасиетін қамтамасыз ететін жоғары сапалы ағаш, металл, картон, былғары, лайка және басқа материалдарды іріктеу және сұрыптау.

9. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың барлық түрлерінің құрылысы, құрылымдық элементтердің аспаптың акустикалық қасиеттеріне тигізетін әсері;

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасаудың технологиялық процессі;

әртүрлі жынысты металл, ағашты, пластмасса, целлулоид және басқа материалдарды өңдеу технологиясы;

ағаштың ақаулықтары мен физикалық-механикалық қасиеттері, сызбаларды оқу және эскиз жасау тәсілдері;

ағаш өңдеу және металл өңдеу станоктарының құрлысы, әртүрлі ағаш жыныстарын қолмен ұстамен өңдеу және бетін өңдеу;

ағаш ұсталығы мен ағаш өңдеу құралы, музыкалық білім, геометрия, қайрау, кесу құралдарын түзету ережесі;

бақылау-өлшеу құралдары және оларды пайдалану тәсілдері;

кәсіпқой әншілердің музыкалық аспаптарға қоятын заманауи талаптары;

отандық және шетелдік музыкалық аспаптардың озық үлгілері.

2. Дыбыс ырғағын келтіруші
Параграф 1. Дыбыс ырғағын келтіруші, 6-разряд
10. Жұмыс сипаттамасы:

дыбыс тембрін бүкіл диапазон бойынша түзете отырып, музыкалық аспаптардың дыбыс ырғағын келтіру;

тербеліс жиілігі 440 Гц бірінші октаваның «ля» камертоны (эталоны) бойынша күйін келтіру;

кейіннен интервалмен - секстамен, терциямен тексере отырып, негізгі октаваны толықтай кварт-квинт шеңберіне сәйкес диапазонның дыбысын тең темпералық таратуға сәйкес күйін келтіру;

кейіннен интервалмен - кварт, квинтпен тексере отырып, дискант және бас регистрлері октаваларының күйін кварт-квинт шеңбер бойынша келтіру;

дыбыс анық шықпаған жағдайда немесе филец босаған кезде клавишті музыкалық аспаптар дыбысының өткір дыбысын жұмсарту үшін балғашалардың филецтерін тығыздату;

дыбыс шығаратын тілшіктер мен планкалардың арасындағы саңылауды кішірейту, дыбыстық тілшіктерді жеңілдету әдістерімен тілдік музыкалық аспаптарды дірілдету шегін тегістеу;

дыбыс шығаратын тілдік талап етілетін үндестікке қою және келтіру;

діріл шегінің барлық диапазоны бойынша тілдік көтерілуі ауқымын тексеру;

дыбыстың біркелкілігін айқындау, тембрдегі жекелеген ноталардың әркелкілігін анықтау мақсатында музыкалық аспапта барлық диапазоны бойынша және жекелеген учаскелерінде жекелеген музыкалық шығарманы орындау және хроматикалық гаммамен тыңдау;

музыкалық аспаптың дыбысын барлық диапазоны бойынша түпкілікті тексеру.

11. Білуге тиіс:

дыбыс ырғағын және күйін келтірудің әдіс-тәсілдері, акустика негіздері, дауыс қаттылығының, дыбыс ұзақтығы мен дыбыс тембрінің физикалық сипаттамасы;

ішектің тербеліс заңы;

музыкалық білім, музыкалық аспаптың дауыс ырғағын келтіргеннен кейін оны тексеруге арналған бірнеше жекелеген музыкалық шығармалар, тон жоғарылығы стандарты және күпшектеу операциялары мен күйін келтіру кезінде ішектің күйін келтірудің стандарт жоғарылығын жоғарылату мақсаты;

музыкалық аспаптарды жасау технологиясы және құрылысы, бөлшектердің мақсаты;

атаулары және өзара әрекеті, секундына соғыс санын есептеу ережесі, күпшектеу жұмыстарын орындау және музыкалық аспаптардың күйін келтіру тәсілдері;

музыкалық аспаптардың дыбыстау диапазоны, дыбыстың тілдің үндестілігін естіп көріп немесе арнайы құралдардың көмегімен анықтау ережесі;

резонаторлар мен дыбыстық планкалардың құрылысы, дыбыстық тілдер мен қабырғасының арасындағы саңылау көлемінің дірілдеу шегіне тигізетін әсері;

күйін келтіру;

реттеу және дауыс ырғағын келтіру құралдарын пайдалану ережесі.

3. Музыкалық аспаптардың бөлшектерін жинақтау

музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектерін ерекшеліктері бойынша жинақтау және орау;

бөлшектерді жинақтауға дайындау;

бөлшектерді сыртқы түрі бойынша, бақылау-өлшеу немесе арнайы аспаптардың көмегімен сұрыптау.

13. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектерін жинақтау және орау ережесі;

жинақталатын бөлшектердің атауы мен мақсаты;

айрықшалықтар, орау материалдарының сорттары;

тасымалдауға арналған таралардың түрлері.

14. Жұмыс үлгілері:

1) тілдік музыкалық аспаптардың металл бөлшектері-жинақтау және орау;

2) клавиштік музыкалық аспаптардың балғашалары-мензураға сәйкес тізілімдер бойынша жинақтау;

3) тілдік музыкалық аспаптардың дауыс планкасы-нөмірлері бойынша іріктеу, орау, арнайы ыдысқа салу;

4) тілдік музыкалық аспаптардың бөлшек планкалары - дыбыстау ноталары бойынша жинақтау;

5) шертпелі, қияқты, клавиштік музыкалық аспаптарға арналған ішектер - жинақтау және орау.

Параграф 2. Музыкалық аспаптардың бөлшектерін жинақтау, 3-разряд

күрделілігі орташа бөлшектер мен тораптарды айрықшалықтары бойынша жинақтау және орау;

бөлшектер мен тораптарды жинақтау тәртібінің схемасын зерттеу;

жинақталатын бөлшектер мен тораптардың сапасын тексеру. Қабылдап-тапсыру құжаттамасын ресімдеу және жинақтау ведомостерін жасау.

16. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын жинақтау және орау ережесі;

жинақтың құрамына кіретін бөлшектер мен тораптардың атаулары;

мақсаты мен өлшемдері бойынша тізбесі;

жинақталатын бөлшектер мен тораптарды салу тәртібі, олардың сапасына қойылатын талаптар;

бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын пайдалану ережесі.

17. Жұмыс үлгілері:

1) демпферлік бастар, пианино мен рояль - іріктеу, жинақтау және орау;

2) клавиатуралық тілдік музыкалық аспаптары механизмдерінің бөлшектері мен тораптары – жинақтау;

3) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық планкалары-алдын ала күйін келтіру үшін аккорд бойынша, октавалары бойынша жинақтау;

4) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық планкалары-жинақтау, арнайы тараға дыбыстау ноталары бойынша орналастыру;

5) пианино мен рояльдердің рипкалары – жинақтау және орау.

Параграф 3. Музыкалық аспаптардың бөлшектерін жинақтау, 4-разряд
18. Жұмыс сипаттамасы:

арнайы бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының көмегімен музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектері мен тораптарын жинақтау және орау;

қалқан және брус тәрізді бөлшектер мен тораптарды көлемі, текстурасы, материал сапасы бойынша іріктеу;

жинақталған бөлшектер мен тораптарды таңбалау.

19. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектері мен тораптарын жинақтау және орау ережесі;

жинақталатын бөлшектер мен тораптардың айрықшалықтары, бөлшектер мен тораптарды таңбалау тәсілдері;

жинақталатын бөлшектер мен тораптардың мемлекеттік стандарты мен техникалық шарттары;

арнайы бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылымдық ерекшеліктері.

20. Жұмыс үлгілері:

1) пианино мен рояльдің қапталмаған және өрнектелмеген шанағының бөлшектері – жинақтау;

2) ағаш рамалар, вирбельбанкалар, қаптама, тұншықтырғыш – жинақтау;

3) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық тілшіктері-дыбыстау ноталары бойынша іріктеу.

Параграф 4. Музыкалық аспаптардың бөлшектерін жинақтау, 5-разряд

арнайы бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының көмегімен музыкалық аспаптардың аса күрделі бөлшектері мен тораптарын жинақтау және орау;

қалқан және брус тәрізді бөлшектер мен тораптарды көлемі, текстурасы, материал сапасы және қаптама мен өңдеудің түсі, нөмірлік белгілері бойынша іріктеу;

жинақталған бұйымдарды, бөлшектер мен тораптарды таңбалау;

жинақталған бөлшектер мен тораптарды есептеу.

22. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың аса күрделі бөлшектері мен тораптарын жинақтау және орау ережесі;

жинақталатын бөлшектер мен тораптардың қаптамасы мен өңделуінің сапасына қойылатын талаптар;

жинақталатын бұйымдардың, бөлшектер мен тораптардың мемлекеттік стандарты;

арнайы бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы;

жинақтау бойынша есеп жүргізу жүйесі және қолданылатын құжаттама.

23. Жұмыс үлгілері:

Жинақтау:

1) пианино мен рояльдің қапталмаған және өрнектелмеген шанағының бөлшектері;

2) пианино мен рояльдің алмалы-салмалы және тұрақты тораптарын жинақтауға арналған өрнектелген бөлшектер.

4. Музыкалық аспаптарды бақылаушы

музыкалық аспаптардың қарапайым және күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын жасау, қабылдау және ақаулықтарын анықтау сапасын бақылау;

бөлшектер мен тораптардың бетінің өңделу сапасын тазалық эталоны бойынша бақылау;

бөлшектердің өлшемдерін, олардың жылжымалы және айналмалы тораптарда өзара іс-әрекетін сызбалар бойынша тексеру;

жекелеген бөлшектер мен тораптардың герметикалығы мен дыбыстық сапасын арнайы құралдармен тексеру;

музыкалық аспаптарды жасау кезінде ақаулықтарды анықтау және олардың себептерінің алдын алу тәсілдері.

25. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың қарапайым және күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын жасау, қабылдау және ақаулықтарын анықтау сапасын бақылау ережесі;

бақыланатын бөлшектер мен тораптарды жасаудың технологиялық процессі;

бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы мен пайдалану ережесі;

қолданылатын материалдардың маркасы және олардың сапасы;

дәнекерлердің сапасы және олардың үрмелі музыкалық аспаптардың акустикалық қасиеттеріне тигізетін әсері;

бақыланатын бөлшектер мен тораптардың мемлекеттік стандарты мен техникалық шарттары;

сызбаларды оқу, шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

26. Жұмыс үлгілері:

Жасау сапасын бақылау, қабылдау, ақаулығын анықтау:

1) шанақ бөлшектері және баян мен гармонның металл бөлшектері;

2) үрмелі музыкалық аспаптардың машинкаларының бөлшектері;

3) гармонның үлбір камерасы;

4) үрмелі музыкалық аспаптардың буыны;

5) гармонның оң және сол жақ клавиатуралық механизмдері

6) үрмелі музыкалық аспаптардың жарғақтары;

7) мыс үрмелі аспаптардың қонышы;

8) баян мен гармонның, резонаторы, грифтері, үлбір рамалары.

Параграф 2. Музыкалық аспаптарды бақылаушы, 5-разряд
27. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың күрделі және аса күрделі бөлшектері мен тораптарын жасау, қабылдау және ақаулықтарын анықтау сапасын бақылау;

жинақтау, реттеу, өрнектеу және резонанстық жұмыстардың сапасын әр операция сайын бақылау;

қарапайым және күрделілігі орташа дайын музыкалық аспаптарды жасау, қабылдау және ақаулықтарын анықтау сапасын бақылау.

28. Білуге тиіс:

күрделі және аса күрделі бөлшектері мен тораптарды жасау сапасын тексеру, сондай-ақ күрделі және аса күрделі қабылдау және ақаулықтарын анықтау жұмыстарының сапасын бақылау ережесі мен әдістері;

қарапайым және күрделілігі орташа дайын музыкалық аспаптарды тексеру ережесі мен тәсілдері;

музыкалық аспаптардың ойнаушылық және дыбыстық сапасын тексеру әдістері;

қарапайым және күрделілігі орташа музыкалық аспаптардың құрылымдық ерекшеліктері, желімнің құрамы мен қасиеттері;

ақаулықтардың түрлері, материалдардың сапасы, қарапайым және күрделілігі орташа дайын музыкалық аспаптардың Мемлекеттік және Республикалық стандарттар;

бөлшектер мен тораптар, өрнектеу материалдарының түрлері;

акустика негіздері және музыкалық білім, қарапайым және күрделілігі орташа музыкалық аспаптардың күйін келтіру ережесі;

бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы мен пайдалану тәсілдері;

дайын музыкалық аспаптардың сапасын куәландыратын техникалық құжаттаманы ресімдеу тәртібі;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

29. Жұмыс үлгілері:

Жасау сапасын бақылау, қабылдау, ақаулығын анықтау:

1) сырнай;

2) музыкалық аспаптардың үнітлшелері;

3) музыкалық аспаптардың лакталған, жылтыратылған, қапталған бөлшектері;

4) пианино механикасының бөлшектері;

5) шертпелі және қияқты музыкалық аспаптардың бөлшектері;

6) үрмелі сигналдық аспаптар;

7) ұрмалы музыкалық аспаптар;

8) пианино мен рояль шанақтары;

9) пианино мен рояльдің педальдік механизмдері және клавиатурасы;

10) оң және сол клавиатуралық механизмдер, дауыстық планкалары бар резонаторлар, үлбір камералар, аккордеон мен баянның жинақталған күйдегі шанағы;

11) дауыстық планкалар;

12) пианино мен рояльдің дайын тораптары, резонанстық қалқандар, алмалы-салмалы шекті футор;

13) үрмелі сигналдық аспаптардың вентильді және клапандық-рычагты механизмдерінің тораптары;

14) пианиноның шпрейцтері, айнала орауыштары, консолі, сауыты, вирбельбанк бөлшектері, қақпағы, пюпитрі, қабырғасы, штегтер, клапандары және басқа да бөлшектері;

15) дыбыстық тілшіктер.

Параграф 3. Музыкалық аспаптарды бақылаушы, 6-разряд
30. Жұмыс сипаттамасы:

күрделі және аса күрделі дайын музыкалық аспаптарды жасау, қабылдау және ақаулықтарын анықтау сапасын бақылау;

арнайы, әмбебап бақылау-өлшеу құралдарын, оптикалық және электр аспаптарын пайдалана отырып және тексеру жүргізе отырып, құрастыру жұмыстарының жекелеген этаптарын орындау дәлдігі мен дұрыстығын тексеру;

мензураны есептеу дұрыстығын және құрылымын анықтаудың дәлдігін кварт-квинт шеңбері арқылы тексеру;

музыкалық аспаптардың күйінің дұрыс келтірілгенін оларда ойнау арқылы анықтау;

анықталған ақаулықтардың барлық түрлеріне акт жасау және аспаптарды ақаулықтарын түзету үшін цехқа жіберу.

31. Білуге тиіс:

күрделі және аса күрделі дайын музыкалық аспаптарды тексеру ережесі мен әдістері, музыкалық аспаптардың құрылысы мен оларды жасаудың технологиялық процессі;

қарапайым және күрделілігі орташа музыкалық аспаптардың Мемлекеттік және Республикалық стандарттары;

бөлшектер мен тораптардың, жинақтау және өрнектеу жұмыстарының техникалық шарттары;

желім, политура және басқа да материалдардың құрамымен қасиеттері;

музыкалық аспаптардың құрылысы мен диапазоны, «ля» тоны – музыкалық күй келтірудің негізгі тоны;

арнайы, әмбебап бақылау-өлшеу құралдардың, оптикалық және электр аспаптарының, жинақталған бұйымдар мен тораптарды сынауға арналған арнайы құрылғылардың құрылысы мен оларды пайдалану ережесі;

бөлшектерді, тораптар мен бұйымдарды дайын күйінде сынау тәсілдері;

дайын музыкалық аспаптарды қабылдау құжаттарын ресімдеу ережесі;

арнайы орта білімнің болуы талап етіледі.

32. Жұмыс үлгілері:

Жасау сапасын бақылау, қабылдау, ақаулығын анықтау:

1) аккордеон мен баян;

2) арфа;

4) концерттік гитаралар;

5) үрмелі сигналдық аспаптар;

6) клавиштік музыкалық аспаптар;

7) қияқты музыкалық аспаптар;

8) шертпелі музыкалық аспаптар;

9) электр музыкалық аспаптар.

5. Музыкалық аспаптарды қаптаушы

музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектерін құрғақ және жұмсартылған целлулоидпен қаптау;

целлулоидтан жасалған бөлшектер мен дайындамалардың тегіс бетін жабыстыруға дайындау.

34. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың қарапайым тұтас бөлшектерін целлулоидпен қаптаудың әдіс-тәсілдері;

қаптау бөлшектерінің атауы мен мақсаты;

бөлшектердің бетін өңдеу сапасы мен кедір-бұдырлығына қойылатын талаптар, целлулоидтің негізгі қасиеттері;

желім жаққаннан кейін бөлшектерді ұстау режимі, жабыстыру режимі, қолданылатын желімнің қасиеттері мен сапасы;

арнайы құралдар мен шаблондарды пайдалану және реттеу ережесі;

қолданылатын тез жанатын материалдарды пайдалану ережесі.

35. Жұмыс үлгілері:

Қаптау:

2) тілдік музыкалық аспаптардың доғалсыз торы.

Параграф 2. Музыкалық аспаптарды қаптаушы, 3-разряд
36. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын құрғақ және жұмсартылған целлулоидпен қаптау;

целлулоид дайындамаларын ашу және текстурасы, түсі мен қалыңдығы бойынша көркемдік іріктеу;

қаптар алдында бөлшектер мен тораптар бетінің сапасын тексеру;

целлулоидтың жиегін бөлшектердің көлемі бойынша кесу.

37. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын құрғақ және жұмсартылған целлулоидпен қаптаудың әдіс-тәсілдері;

қолданылатын материалдардың қасиеттері мен сапасы, ағаш пен металды қаптау режимі;

ұсталық құралды қайрау және түзету геометриясы;

музыкалық аспаптарды қаптауға қойылатын талаптар, сызбаларды оқу.

38. Жұмыс үлгілері:

Қаптау:

2) ұрмалы музыкалық аспаптардың шанағы.

Параграф 3. Музыкалық аспаптарды қаптаушы, 4-разряд
39. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектерін құрғақ және жұмсартылған целлулоидпен қаптау;

целлулоидтан жасалған бөлшектер мен дайындамалардың күрделі қисық бетін жабыстыр процессіне дайындау;

қаптаудың беріктігі мен тегістігін сақтау;

қапталатын материалдың түріне байланысты желімнің жұмыс ерітіндісін жасау және бөлшектер мен тораптардың бетінің сапалылық ахуалын бақылау.

40. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектері мен тораптарын құрғақ және жұмсартылған целлулоидпен қаптау әдіс-тәсілдері;

қаптаудың жоғары беріктігі мен тегістігіне жету тәсілдері, қапталған бетке қойылатын техникалық және көркемдік талаптар;

материалдың түрі мен сапасына байланысты тиімді қаптау режимін іріктеу ережесі;

арнайы құрылғылардың құрылысы;

қолданылатын желімнің құрамы, қасиеттері мен жасау тәсілдері;

музыкалық құралдарды көркемдік ресімдеу әдісі.

41. Жұмыс үлгілері:

Қаптау:

2) тілдік музыкалық аспаптардың доғалды торлар

6. Перламутрды өңдеу
Параграф 1. Перламутрды өңдеу, 3-разряд
42. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың перламутрленген бөлшектерін құрғақ тәсілмен абразив шеңбермен тегістеу арқылы өңдеу;

бөлшектердің, фигуралар мен тегістеу шеңберлерінің жұмыс бөліктерінің дұрыстығын тексеру;

перламутр қабыршақты белгілеу станокпен жұқалап кесу;

саңылау тесу және кейіннен қолмен кемшіліктерін түзете отырып, станокта әртүрлі фасонды бөлшектерді кесу;

өңделетін қабыршақтың сапасына байланысты тегістеу шеңберлерін қаттылығы, түйіршектігі бойынша іріктеу;

станокты реттеу және жұмыс режимдерін белгілеу;

паста, мастика, салқындатушы сұйықтықтарды өңделетін қабыршақтың сапасына, көлемі мен тазалығына және бетіне сәйкес іріктеу;

бұйымның әр түрлі өлшемдері мен формаларын пайдалана отырып, бұйымның ұлутастан барынша шығуын анықтау;

ұлутастарды қалыңдығы, түсі мен реңкіне сәйкес іріктеу.

43. Білуге тиіс:

перламутрленген бөлшектерді өңдеудің технологиялық ерекшеліктері, тегістеу және бұрғылау станоктарының құрылысы;

станоктарды реттеу және тегістеу шеңберлерін теңгерімдеу ережесі;

геометрия, кесу құралдарын қайрау және түзету ережесі;

тегістеудің шектеулерін айқындау тәсілдері, алынатын қабаттың қалыңдығы, бөлшектердің көлемі мен формасы;

перламутрдың негізгі физикалық-механикалық қасиеттері, бөлшектердің мақсаты және өңдеу сапасына қойылатын талаптар;

тегістеу шеңберлерінің түйіршіктігі мен қаттылығы бойынша түрлері;

перламутр бөлшектерді станокта бекіту әдістері;

тегістеу шеңберінің шекті айналу жылдамдығы;

қолданылатын салқындатқыш сұйықтық.

7. Музыкалық аспаптарды жылтыратушы
Параграф 1. Музыкалық аспаптарды жылтыратушы, 2-разряд
44. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектері мен тораптарын қолмен жылтырату машиналарында немесе жылтырату станоктарында жылтырату;

шеңбердің жұмыс бетінің құрылғыларының дұрыстығын және жылтырату станоктарының бастарын тексеру;

пасталар мен мастикаларды дайын рецептілер бойынша жасау;

жылтырату машиналарының жылтырату дискілеріне мастика жағу;

абразив, киіз, мақта-мата шеңберлер мен дөңгелек киіз щеткаларды іріктеу, орнату. бөлшектерді жылтырату сапасын бақылау және анықталған ақаулықтарды жою.

45. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектері мен тораптарын қолмен немесе жылтырату станоктарында жылтырату әдіс-тәсілдері;

жылтырату станоктарының мақсаты мен әрекет ету қағидаттары, тегістеу және жылтырату шеңберлерін орнату және теңгерімдеу ережесі;

металл технологиясының негіздері;

жылтырату материалдарының түрлері, музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектерін жылтырату сапасына қойылатын талаптар;

әр түрлі пасталар мен мастикалардың қасиеттері, оларды жылтырату дискілеріне жағу тәсілдері;

бөлшектерді жылтырату сапасын анықтау және ақаулықтарды жою әдістері, шектеулер мен әдіптер;

квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері туралы негізгі мәліметтер.

46. Жұмыс үлгілері:

Жылтырату:

1) үрмелі музыкалық аспаптардың клавиатуралары мен машиналарының бөлшектері;

2) клавишті музыкалық аспаптардың металл механика бөлшектері, клавиатурасы және клавишті музыкалық аспаптардың шанағы;

3) тілдік музыкалық аспаптардың пластмасса кнопкалары, металл бөлшектері;

4) қияқты және шертпелі музыкалық аспаптардың ішек бекіткіштері, инелері, иек қоятын жері.

Параграф 2. Музыкалық аспаптарды жылтыратушы, 3-разряд
47. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын арнайы құралдардың, құрылғылардың көмегімен, жылтырату электр машиналарымен, пневмомашиналарымен немесе жылтырату станоктарында жылтырату және жалтырату;

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарының акустикалық қасиеттерін сақтау мақсатында жылтыратудың температуралық режимін сақтау;

целлулоидтен жасалған немесе целлулоид жабыстырылған бөлшектер мен тораптардың жылтырағын қолмен аршу;

паста мен мастиканы технологиялық талаптарға сәйкес іріктеу;

жылтырату шеңберін тілуге арналған қол құралдарын түзету және қайрау;

жылтырату шеңберін орната отырып, станокты баптау;

бөлшектерді өңдеу сапасын эталондық үлгілер және акустикалық резонатор бойынша тексеру;

ақаулықтарды түзету.

48. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын қолмен немесе жылтырату станоктарында жылтырату және жалтырату әдіс-тәсілдері;

жылтырату станоктарының құрылысы және оларды баптау ережесі, арнайы құралдардың, жылтырату электр машиналары мен пневмомашиналардың құрылысы мен қолданылу ережесі;

жылтырату материалдарының қасиеттері мен сапасы, жылтырату материалдарының (ағаш, металл, целлулоид, пластмасса) негізгі қасиеттері;

целлулоидтің жылтырағын ашу тәсілдері;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

49. Жұмыс үлгілері:

Жылтырату және жалтырату:

1) пианино мен рояльдің аграфы, каподастры, штапиктері мен басқа да арматурасы;

2) арфа арматурасы;

3) трубаның екінші және үшінші буындары;

4) альт, тенор, баритонның бірінші буындары;

5) сырнайдың күйін келтіруге арналған машиналар;

6) шертпелі және қияқты музыкалық аспаптардың ине механизмдері;

7) трубаның, кларнеттің, сигналдық аспаптардың қоныштары.

Параграф 3. Музыкалық аспаптарды жылтыратушы, 4-разряд
50. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектері мен тораптарын қолмен немесе жылтырату станоктарында жылтырату және жалтырату;

қарапайым және күрделілігі орташа дайын музыкалық аспаптарды арнайы құрылғыларда қолмен және жылтырату электр машиналарында, пневмомашиналарда жұқалап жылтырату және жалтырату;

бағалы ағаштан жасалған музыкалық аспаптардың жылдық қабаты мен жылтырату арқылы табиғи түсінің пайда болуы;

жылтыратудың температуралық режимін сақтау, жылтырату құралдарының дыбыстық сапасын сақтау;

музыкалық аспаптардың лакталған қабатын жөндеу.

51. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектері мен тораптарын, қарапайым және күрделілігі орташа дайын музыкалық аспаптарды жылтырату және жалтыратудың әдіс-тәсілдері;

әртүрлі жылтырату станоктары мен машиналарының, арнайы құрылғылардың құрылымдық ерекшеліктері, оларды реттеу тәсілдері;

жылтырату режимі, өңдеудің технологиялық әдіптерін есептеу, музыкалық аспаптардың бетін жылтыратуға қойылатын талаптар, осы талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін жұмыс тәсілдері;

паста мен мастика рецептурасы, шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

52. Жұмыс үлгілері:

Жылтырату:

1) ксилофон, виброфон, маримб бөлшектері және басқа да музыкалық аспаптар;

2) музыкалық аспаптардың боялған және лакталған бөлшектері;

3) шертпелі музыкалық аспаптар және ысқы

4) шертпелі музыкалық аспаптар

5) туб «ЭС», туб «БЭ» бірінші буындары;

6) тілдік музыкалық аспаптардың шанағы, торы, арты, сағағы, бас жапсырмалары, клавиатурасы;

7) үрмелі музыкалық аспаптардың дыбыстық машинкалары

8) альт, тенор, туб «ЭС», туб «БЭ», баритон, валторн, саксофон қоныштары;

9) трубалар, альттер, тенорлар, фанфаралар, сигналдық горн;

10) акустикалық арфалардың механизмдерінің беті.

Параграф 4. Музыкалық аспаптарды жылтыратушы, 5-разряд

музыкалық аспаптардың аса күрделі бөлшектері мен тораптарын жылтырату және жалтырату;

күрделі музыкалық аспаптардың бетін қолмен немесе жылтырату станоктарында жылтырату және жалтырату;

музыкалық аспаптардың көркем бедерленген, алтын жалатқан және күміс жалатқан бетін қабаттың белгіленген қалыңдығын сақтай отырып қолмен жылтырату, жалтырату және жылтырағын кетіру;

полутомпактан, нейзильберден жасалған ірі көлемді мыс үрмелі аспаптардың сыртқы және ішкі беттерін жылтырату;

үрмелі музыкалық аспаптардың қонышы мен буындарының жылтырланатын қабырғаларының өн бойындағы қысымның біркелкілігін, аспаптың дыбыстық қасиеттерін сақтай отырып, жиектерінің күюіне, термиялық босауына жол бермей сақтау;

ағаш текстурасының жекелеген бөліктерінің, бағалы ағаштың жалпы фонындағы бұлыңғыр суреттің нобайын жасау;

музыкалық аспаптардың аса күрделі бөлшектерін және беті профильді, бұрыштары үшкір және жиектері сілтілі политуралы, күрделі пішінді дайын музыкалық аспаптарды қолмен немесе станокпен жылтырату;

музыкалық аспаптардың полиэфир лакпен боялған бөлшектері мен тораптарын жылтырату;

көпіршік жасайтын материалдардың сапасын анықтау және олардың концентрациясын қажетті тұтқырлыққа дейін жеткізу;

бағалы ағаштың текстурасына лайықтап колер іріктеу;

соңғы үлгі немесе эталон бойынша жылтырату сапасын бақылау, ақаулықтарды жою.

54. Білуге тиіс:

күрделі музыкалық аспаптардың бетін жылтырату станоктарында немесе қолмен жылтырату және жалтырату әдіс-тәсілдері;

әртүрлі типті жылтырату станоктарының құрылымдық ерекшеліктері, оларды реттеу ережесі;

негізгі тораптардың құрылысы, күрделі музыкалық аспаптарды жылтырату режимі;

ағаштың, металдардың - полутомпак, нейзильбер, күміс, алтынның физикалық-механикалық және акустикалық қасиеттері;

жылтырату технологиялық процесінің ерекшеліктері.

55. Жұмыс үлгілері:

1) жоғары сапалы қияқты аспаптар – жылтырату;

2) клавиатура – басылатын бөлігін жылтырату;

3) помпылы трубалар, цуг-тромбондар, кларнеттер, саксофондар, валторндар, баритондар, трубалар - жылтырату.

Параграф 5. Музыкалық аспаптарды жылтыратушы, 6-разряд
56. Жұмыс сипаттамасы:

аса күрделі, концерттік, тапсырыспен жасалған музыкалық аспаптардың бетін қолмен немесе жылтырату станоктарында жылтырату және жалтырату;

лак қабаттың түсі мен қалыңдығын тығыздату және тегістеу;

ағаш текстурасының тонына лайықтап политраның, бояу ерітінділерінің құрамын іріктеу;

бұйымның жалпы фонына көркемдік имитация жасау;

жылтыратылатын бетті глянцілі жалтыраққа дайын жалтырату.

57. Білуге тиіс:

аса күрделі, жоғары сапалы, тапсырыспен жасалған музыкалық аспаптардың бетін жылтырату және жалтырату тәсілдері мен әдістері;

әр түрлі жылтырату станоктары мен машиналарының кинематикалық схемасы мен дәлдігін тексеру ережесі;

тапсырыспен жасалған музыкалық аспаптардың оң бетін өңдеу кезінде қолданылуы мүмкін әр түрлі материалдардың химиялық құрамы мен қасиеттері, сапасы;

тапсырыспен жасалған музыкалық аспаптардың жылтыратылатын бетіне қойылатын талаптар.

58. Жұмыс үлгілері:

Жылтырату:

1) арфалар;

2) концерттік баяндар;

3) концерттік шертпелі музыкалық аспаптар;

4) экспортқа шығарылған түрлі-түсті пианино;

5) концерттік, салондық, кабинетке арналған рояльдер;

6) фаготтар мен контрфаготтар.

8. Арнайы ағаш өңдеу станоктарының станокшысы

музыкалық аспаптардың қарапайым ағаш бөлшектері мен тораптарын арнайы дөңгелетіп аралау, бұрғылау, фрезерлеу және тегістеу станоктарында өңдеу;

клавишті музыкалық аспаптардың балғашаларының керндерін бұрғылаудың қажетті бұрыштарын алу үшін көлденең бұрғылау станогының бұрылыс алаңының бұрышын анықтау;

балғашалар саңылауларының диаметрлері мен бүгілу бұрыштарын арнайы калибрмен – тығынмен және бұрыштық калибрмен тексеру.

60. Білуге тиіс:

арнайы ағаш өңдеу станоктарының мақсаты, жұмыс қағидаты, арнайы құрылғылардың құрылысы және оларды пайдалану ережесі;

геометрия және кесу құралын қайрау ережесі;

тегістеу терілерінің түрлері мен нөмірлері, өңделетін бөлшектер мен тораптардың атаулары мен мақсаты;

ағаш жыныстары, ақаулықтары, оның физикалық-механикалық қасиеттері;

жылдық қабаттар бойынша аралануына байланысты талшықтардың бағыты;

сызбаларды оқу, клавишті аспаптардың балғашаларына қойылатын техникалық талаптар;

бақылау-өлшеу құралдарын қолдану ережесі;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік туралы түсініктер.

61. Жұмыс үлгілері:

1) гитара - кнопкаларға арналған тесіктерді бұрғылау;

2) гитара мен мандолина – тілдік ұзындығы бойынша аралау;

3) шертпелі музыкалық аспаптар – табалдырықты биіктігі бойынша егеу;

4) пианино мен рояль - клавиатураның капсюльдерін егеу;

5) пианино мен рояль - гаммерштилиге балғашаларындағы тесіктерді бұрғылау;

6) пианино мен рояль - клавишаның шеті мен төменгі бетін тегістеу.

Параграф 2. Арнайы ағаш өңдеу станоктарының станокшысы, 3-разряд
62. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа ағаш бөлшектері мен тораптарын арнайы дөңгелетіп аралау, бұрғылау, тегістеу, көшіру-фрезерлеу, циклдеу станоктарында және басқа да станоктарда өңдеу;

желімделген фанерамен және қатты ағаштан жасалған фанерамен қапталған бөлшектерді тегістеп сүргілеу;

алынатын жоңқаның қалыңдығын реттеу;

ағаштың физикалық-механикалық қасиеттеріне байланысты көшіргіштердің жұмыс режимін түзету;

жабдықтың тапсырылған жұмыс режимін орнату;

ағаш жынысына байланысты кесу құралдарын іріктеу, орнату және баптау және оны өңдеу түрлері;

арнайы ағаш өңдеу станоктары мен құралдарды реттеу.

63. Білуге тиіс:

арнайы ағаш өңдеу станоктары мен құралдардың құрылысы мен реттеу ережесі;

қалыңдық торының құрылысы туралы түсінік;

қалыңдықтың бөлінуі және оның музыкалық аспаптардың дыбыс шығарудың тембрлік және динамикалық сипаттамасына тигізетін әсері;

өңделетін материалдың қалыңдығы бойынша кесу құралын орнату және реттеу ережесі;

ағаш кесу және жоңқа жасау теориясының негіздері;

арнайы бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдарының қызмет ету қағидаты;

ағаштың сыртқы белгілері бойынша сипаттамасы;

ағаштың радиальды, тангентальді және көлденең бағыттағы механикалық қасиеттері;

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарына қойылатын талаптар, шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

64. Жұмыс үлгілері:

1) альт, скрипка, виолончель- үнтілше жинағын профильді қалыптастыру;

2) балалайка – жолаққа арналған кертікті егеу;

3) гитаралар мен тегіс мандолина – тіл үшін ұяшық жасау;

4) кастаньетта – бастарын, негіздерін фрезерлеу және тегістеу;

5) пианино – ойма тығындарын, резонанстық кнопка жасау;

6) пианино мен рояль - капсюль планкаларын егеу;

7) пианино мен рояль - жартылай тонның клавишаларын профилі бойынша сүргілеу және тегістеу;

8) пианино мен рояль - бұрыштарын фрезерлеу және клавишаның жиектерін доғалдау;

9) пианино мен рояль - цокольді, құлыпты, рама астындағы келтектерді, клап-ілмектерді, штульрамалық қоршаулар мен басқа бөлшектерді циклдеу;

10) «Румба» сылдырмағы – шынысы мен жиегін фрезерлеу.

Параграф 3. Арнайы ағаш өңдеу станоктарының станокшысы, 4-разряд

музыкалық аспаптардың күрделі ағаш бөлшектері мен тораптарын арнайы көшіру, көп позициялы токарлық-фрезерлеу, токарлық, циклдеу станоктарында және басқа да станоктарда өңдеу;

фанерамен немесе бағалы ағаш шпонмен қапталған пианино мен рояльдің резонанстық және шанақтық қалқандарын, қалқандардың үстіңгі қабатын тегістеп сүргілеу;

жіберу және кесу жылдамдығын анықтау;

дайындаманың сыртқы бетін токарлық өңдеу, мензура бойынша осьтің бойымен тереңдеп саңылау тесу;

мензура саңылауларын қашау, тегістеу және өңдеу;

цапфалардың сыртқы диаметрін белгіленген өлшем бойынша тесу және оны тегістеу;

кесу құралын түзету, қайрау, орнату және реттеу;

арнайы құралдар мен сулаганы қиыстырып келтіру, орнату және реттеу;

бөлшектерді өлшемі мен профилі бойынша өңдеудің дұрыстығын арнайы бақылау-өлшеу құралдарымен (қалыңдық өлшеуіш, иілуін өлшеуіш, микрометр, шекті және арнайы калибрмен және тағы басқалар) бақылау;

жабдықтың жұмыс режимін реттеу.

66. Білуге тиіс:

арнайы ағаш өңдеу станоктарының кинематикалық схемасы, олардың негізгі тораптарының құрылысы, олардың жұмыс режимін реттеу ережесі;

ағаштың акустикалық қасиеттері, әр түрлі жынысты ағаштың сапасын сыртқы түрі мен механикалық қасиеттері бойынша анықтау;

ағашты кептіру коэффициенті, күрделі пішінді бөлшектер мен тораптарды өңдеу сапасына қойылатын талаптар, әмбебап және арнайы бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы мен қызмет ету қағидаты, оларды пайдалану ережесі;

станоктардың анықтамалықтары мен паспорттары бойынша кесу режимін анықтау ережесі;

алынатын қабатты өңдеу тазалығы мен қалыңдығына байланысты жіберу жылдамдығы, музыкалық аспаптарды жасаудың технологиялық процессі;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік жүйесі.

67. Жұмыс үлгілері:

1) альт, скрипка - шанағын, сағағын, мойнын, ойықтарын фрезерлеу;

2) альт, скрипка, виолончель - шанақтарды көшіру;

3) виолончели и контрабасы – мойны мен шанағын фрезерлеу;

4) гитара мен тегіс мандолина-мойнының табанына шанақтағы ұяшықтарды іріктеу, контр ернеуше дайындамаларын жасау;

5) шертпелі және қияқты музыкалық аспаптар-шанағы мен үнтілшені циклдеу;

6) кларнет, фагот, гобой, ағылшын мүйізшесі, флейта-ағаш және эбонит бөлшектерді токарлық өңдеу;

7) скрипка – үнтілше жинағын, сағақтың құрышын, таяқтың басын тазалап өңдеу;

8) скрипка, альт, виолончель-қиық таяқшаларын жасау және оларды өңдеу.

Параграф 4. Арнайы ағаш өңдеу станоктарының станокшысы, 5-разряд

музыкалық аспаптардың аса күрделі ағаш бөлшектері мен тораптарын арнайы көшіру, көп позициялы токарлық-фрезерлік, токарлық және басқа да станоктарда өңдеу;

түрлері мен өлшемдері әр түрлі қияқ таяқшалардың ойналатын бөліктерін сақина бойымен тапсырылған күрделі иілген фигуралық профилі мен таяқ қалыңдығының бүгілу бұрышының синусы бойынша өңдеу;

өңдеу кезінде таяқ қалыңдығы диаметрінің бүгілу бұрышының синусын анықтау;

көшіру, фрезерлік және токарлық станоктарды баптау, орнату және реттеу;

станоктың жұмыс режимін іріктеу және өңдеу тегі мен бөлшектің түріне сәйкес түзету;

ағаштың физикалық-механикалық өлшемдеріне байланысты шарлы фрездер мен күрделі пішінді фрездерді орнату, бақылау және қайрау;

фрезді қайрау бұрыштарының дұрыстығын бақылау.

69. Білуге тиіс:

әр түрлі типті арнайы ағаш өңдеу станоктарының құрылысы, оларды реттеу, баптау және дәлдігін тексеру ережесі;

сулаганың, арнайы құрылғылардың, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы және оларды пайдалану ережесі;

ағашты егеу тәсілдері, ағашты кесу теориясы бойынша негізгі мәліметтер, фреза мен пышақты бекіту ережесі;

геометрия, күрделі пішінді пышақтар мен фрезаларды қайрау және түзету ережесі.

70. Жұмыс үлгілері:

1) виолончель мен контрабас – шанақтарды көшіру, қияқтардың бастарын өңдеу, ішек ұстағыштардың сағақтарын, үнтілшелерін фрезерлеу;

2) оркестрлік және концерттік домбыра, балалайка – тікенді механизмге ұяшық іріктеу; ;

3) ерекше тапсырыспен жасалған скрипка, альты, виолончель, контрабас - ішкі және сыртқы жіктерін өңдеу;

4) скрипка, виолончель мен контрабас – тұғырларын фрезерлеу.

9. Арнайы металл өңдеу станоктарының станокшысы
Параграф 1. Арнайы металл өңдеу станоктарының станокшысы, 2-разряд
71. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың қарапайым металл бөлшектерін арнайы металл өңдеу станогында өңдеу;

дөңгелету, қалыптау, бұрғылау, ию, сүргілеу, қайрау, шабу, нығыздау және басқа да станокпен жасайтын жұмыстарды орындау;

станоктар мен арнайы құралдарды реттеу;

кесу құралын қайрау және түзету.

72. Білуге тиіс:

қолданылатын арнайы металл өңдеу станогының мақсаты мен жұмыс қағидаты;

музыкалық аспаптардың қарапайым металл бөлшектерін өңдеу тәсілдері мен режимдері;

арнайы құралдар мен бақылау-өлшеу құралдарының мақсаты мен пайдалану тәсілдері;

өңделетін металдың маркасы мен физикалық-механикалық қасиеттері;

кесу құралын қайрау және түзету ережесі;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік туралы түсінік.

73. Жұмыс үлгілері:

1) клавишалы музыкалық аспаптардың ауслезерлік бұрандалары – ілмекті ию;

2) баян басының клапаны - қалыптау;

3) баянның тіреуішін жапсыру – қалыптау, ию;

4) балалайка мен мандолинаның ішектерін орнататын орын - ию;

5) пианино механикасына арналған серіппе мен ілмек – жасау;

6) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық планкаларының рамасы – бекітпелерін нығыздау;

7) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық планкаларының рамасы – контуры бойынша шабу, бекітуге арналған ойықтар мен саңылауларды тесу;

8) гитара, балалайка, мандолинаның тікенді механизмінің бұрамдықтары - айналдыру;

9) дыбыстық тілшелер – тазалау, өңдеу, дайындамаларды қалыптауға дайындау.

Параграф 2. Арнайы металл өңдеу станоктарының станокшысы, 3-разряд
74. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа металл бөлшектерін арнайы металл өңдеу станогында өңдеу;

дөңгелету, қалыптау, бұрғылау, ию, сүргілеу, қайрау, шабу, нығыздау және басқа да станокпен жасайтын жұмыстарды орындау;

станоктар мен арнайы құралдарды баптау және реттеу.

75. Білуге тиіс:

арнайы металл өңдеу станоктарының құрылысы, реттеу және баптау ережесі;

күрделілігі орташа металл бөлшектерді өңдеу тәсілдері мен режимі;

арнайы құралдар мен бақылау-өлшеу құралдарының құрылымдық ерекшеліктері;

реттеу және баптау ережесі;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

76. Жұмыс үлгілері:

1) баян мен сырнай – металл бөлшектерде саңылауларды бұрғылау, тордың жиектерін тазалау;

2) көп тембрлі баян мен сырнайлардың үнтілшелері – қалыптау;

3) клавишалы музыкалы қаспаптардың каподастрлері – дайындамаларды ұзындығы мен диаметрі бойынша калибрлеу, саңылауларды тесу және ұңғылау, сызбалар бойынша арнайы құралдарды ию;

4) регистрлік баян мен сырнайлар механизмдерінің осьтері - қайра;

5) рояль мен жоғары сапалы, тапсырыспен жасалған пианино механикасына арналған серіппелер мен ілмектер - жасау;

6) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық планкаларының рамасы-дыбыстық раманың толық аккордын жасау және ойық ою;

7) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық планкаларының рамасы-тегістіктерді тон бойынша сүргілеу;

8) тілдік музыкалық аспаптардың мелодия торлары-суреттерді, ойықтарды ою, радиус ию;

9) тілдік музыкалық аспаптардың бас рычагтары – қалыптау, саңылау тесу, ию;

10) дыбыстық тілшелер – дәнекерді нығыздау.

Параграф 3. Арнайы металл өңдеу станоктарының станокшысы, 4-разряд

музыкалық аспаптардың күрделі металл бөлшектерін арнайы қалыптау жартылай автоматтарында өңдеу;

кесу құралын орнату;

кесілген тілдік дыбысты сырнай, баян, аккордеондарды аспап бойынша немесе эталондық дыбыс бойынша есту арқылы дыбыстау ноталарын тексеру;

сотанды қайрау және түзету;

арнайы қалыптау жартылай автоматтарын реттеу.

78. Білуге тиіс:

арнайы қалыптау жартылай автоматтарының құрылысы, оларды дыбыстық тілдерінің өлшемдері мен дыбыстау ноталарына сәйкес реттеу тәсілдері;

кесу құралын орнату ережесі мен тәсілдері;

дыбыстық тілдерге қойылатын талаптар, дыбыстық тілдердің дыбыстау ноталарын анықтау тәсілдері;

арнайы бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы мен пайдалану ережесі;

геометрия мен кесу құралын қайрау, түзету ережесі;

музыкалық білім негіздері, шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

79. Жұмыс үлгілері:

1) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық тілдері – бекіту үшін саңылау тесу;

2) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық тілдері – қалыптау, дыбыстау ноталары бойынша іріктеу.

Параграф 4. Арнайы металл өңдеу станоктарының станокшысы, 5-разряд
80. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың аса күрделі металл бөлшектерін арнайы қалыптау және тегістеу жартылай автоматтарында тегістеу шеңберін алмас қарындашпен толтырмай-ақ өңдеу;

кесілетін дыбыстық тілдік белгіленген нота бойынша қалыптарды іріктеу, орнату, баптау және реттеу;

тегістеу шеңберінің өңделетін бетінің профилін дыбыстық тіл профиліне сәйкестігін тексеру.

81. Білуге тиіс:

арнайы қалыптау және тегістеу жартылай автоматтарының құрылымдық ерекшеліктері, дәлдігін тексеру ережесі;

қалыптарды іріктеу, орнату, баптау және реттеу ережесі мен тәсілдері;

сызбаларды оқу, үндестікті тыңдап көру арқылы анықтау әдістері;

дыбыстық тілдерді тегістеу операциясының мақсаты, шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

82. Жұмыс үлгілері:

1) болат серіппе термоөңдеу таспалары-дыбыстық тілдерді тегістеу шеңберін алмас қарындашпен толтырмай-ақ тегістеу;

2) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық тілдері-белгіленген нотаны контуры бойынша қалыптау.

Параграф 5. Арнайы металл өңдеу станоктарының станокшысы, 6-разряд
83. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың аса күрделі металл бөлшектерін арнайы қалыптау және тегістеу жартылай автоматтарында тегістеу шеңберінің бетіне алмас қарындаш салу арқылы тегістеу;

тегістеу шеңберін қалыбы, түйіршектігі мен байлам тегі бойынша тіл профиліне, белгіленген сәйкессіздік өлшемдері мен өңдеу режимдеріне сәйкес іріктеу;

арнайы қалыптау және тегістеу жартылай автоматтарын реттеу және баптау.

84. Білуге тиіс:

тегістеу шеңберіне алмас қарындаш салу тәсілдері;

тегістеу шеңберін түйіршектігі мен байлам тегі бойынша дыбыстық тілдің өлшемдеріне сәйкес іріктеу ережесі;

дыбыстау тілінің сапасына қойылатын талаптар, музыкалық білім.

85. Жұмыс үлгілері:

1) болат серіппе термоөңдеу таспалары-дыбыстық тілдерді тегістеу шеңберін алмас қарындаш толтырып тегістеу;

2) тілдік музыкалық аспаптардың дыбыстық тілдері- белгіленген нотаны контуры бойынша қалыптау.

10. Музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасаушы және жөндеуші ағаш ұстасы

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі қарапайым ұсталық жұмыстарды орындау;

шертпелі музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптары мен пианино мен рояльдің клавиатураларындағы күрделі емес ақаулықтарды қарапайым қысу аспаптарының көмегімен түзету;

шағын арамен немесе станокпен музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын қарапайым айшықтары мен контурын сурет немесе трафарет бойынша кесу;

шағын араны өткізу үшін саңылау ою;

суретті трафарет бойынша салу немесе бірді-екілі трафаретті бөлшектерге жабыстыру;

қылауларын тазалау, бөлшектің жан-жағын бояу;

шертпелі музыкалық аспаптардың тегіс және қиғаш бетін арнайы аспаптарда қолмен тегістеу, бітеу, бояу;

бетін өңдеу үшін дайындау;

бітеуіш пен бояу дайындау;

кесу құралын дайындау және қайрау;

арнайы аспаптарды баптау және орнату;

арнайы станоктарды реттеу.

87. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі қарапайым ұсталық жұмыстарды орындау әдіс-тәсілдері, айшықтау (шағын ара) және бұрғылау станоктарының құрылысы;

реттеу ережесі;

музыкалық аспаптардың жекелеген тораптарын құрастыру технологиясы;

ықтимал ақаулықтар мен оларды жою тәсілдері;

музыкалық аспаптардың бетін өңдеу кезінде қолмен тегістеудің мақсаты, ағаш жынысы, ақаулықтары мен физикалық-механикалық қасиеттері, ағаш талшықтарының бағыты, ағашты кесу туралы негізгі түсініктер;

желімдеу бояуларының құрамы мен қасиеттері;

қарапайым суреттерді жасау тәсілдері, арфадан басқа, шертпелі музыкалық аспаптардың түржиыны және олардың құрылысы, пианино мен рояль клавиатураларының құрылысы;

сызбаларды оқу, қол ұсталық құрал және оны пайдалану тәсілдері, кесу құралын қайрау ережесі;

арнайы аспаптардың құрылысы және оны баптау ережесі;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері туралы түсінік.

88. Жұмыс үлгілері:

1) пианино мен рояль клавиатурасы – шұғасын ауыстыру;

2) гитара мен тегіс мандолинаның контр ернеушелері-ернеушелерге жабыстыру, қалдық шанақтарды жабыстыру;

3) барабан шанақтары – оң бетін тегістеу;

4) балалайканың шанағы мен сағағы – тегістеу және бітеу;

5) қияқты музыкалық аспаптардың тұғырлары – суреті бойынша аралап кесу;

6) сырнай торы - трафарет бойынша аралап кесу.

Параграф 2. Музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын

жасаушы және жөндеуші ағаш ұстасы, 3-разряд
89. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі күрделілігі орташа ұсталық жұмыстарды орындау;

пианино мен рояль шанақтарының бөрене бөлшектерінің бетін жылтырату үшін ұсталық өңдеу;

бөлшектердің қабаты мен жиектерін сүргілеу, циклдеу және тегістеу;

музыкалық аспаптардың бөлшектерінің айшықтары мен контурын трафарет бойынша шағын арамен немесе станокпен аралау;

күрделі суреттерді құрастыру. өңделетін бөлшектің трафаретін қиыстырып келтіру;

колер-өңделетін бөлшектің жан-жағын бояуға арналған бояуды іріктеу және жасау;

шертпелі музыкалық аспаптарының жекелеген тораптарының қосылған жерін ағашты пішіні бойынша алдын ала кесу арқылы қолмен циклдеу;

бөлшектерді ағаш талшықтарының бағыты бойынша, ағаш бетінің ара-арасын ылғалдата отырып бітеу және қолмен тегістеу;

шертпелі музыкалық аспаптар мен пианино мен рояльдің клавиатурасын жинақталған күйі күрделілігі орташа жөндеу;

музыкалық аспаптарды жөндеуден кейін ұсталық өңдеу;

қарапайым қалқан бөлшектерге арналған ағаш дайындамаларды іріктеу және жабыстыру;

ваймаларды жұмысқа дайындау және оларды реттеу;

ұсталық кесу құралдарын қайрау және түзету.

90. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі күрделілігі орташа ұсталық жұмыстарды орындау әдістері мен тәсілдері;

пианино мен рояльдің, шертпелі музыкалық аспаптардың жөнделетін бөлшектері мен тораптарының атаулары мен мақсаты және оларды жасау технологиялық процессі;

ағаштың өңдеу жынысының құрылысы мен макроқұрылымы, көркем ою стилі және күрделі сурет салу техникасы туралы түсінік;

бітеменің, ұсталық желімнің құрамы, қасиеттері және оларды пайдалану тәсілдері;

жабыстыру режимдері және әртүрлі жынысты ағаштарды ұстау мерзімі, шертпе музыкалық аспаптарды ұсталық өңдеу технологиясы;

ағаштың бетін циклдеу және тегістеу тәсілдері;

ағаш талшықтардың бағытын анықтау тәсілдері;

кесу құралын орнату ережесі;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

91. Жұмыс үлгілері:

1) құлыптық бөренелер, клапілмектер, пианино аяғының бөренелері – тазалау;

2) пианино мен рояльдің клавиатурасы – клавишаның бүйір бетін тазалау, целлулоидты циклдеу;

3) консоль, пианино мен рояльдің қаңқасы – қиюын түзету;

4) барабанның құрсаулары – жиектерін дөңгелету;

5) мандолинаның панцирі – айшықтарын аралау;

6) жоғары сапалы баян мен аккордеондардың айшықты торы – аралау;

7) гитара, мандолина тұғырын, тілдік музыкалық аспаптардың резонаторлық бөренелерінің сағағы үстін фрезерлеуге арналған сулагалар – жасау;

8) пианино мен рояльдің шпрейцтері – кедір-бұдырларын тазалау;

9) пианино мен рояльдің бас штегтері - штегтерін қайта желімдеу арқылы дәнекерді ауыстыру;

10) үстіңгі қалқандар, шанақ бөлшектері, аяқтар, қабырға қалқандары – жабыстыру;

11) қияқты музыкалық аспаптардың үнтілшелеріндегі эфалар – аралау және қолмен жетілдікру.

Параграф 3. Музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасаушы және жөндеуші ағаш ұстасы, 4-разряд
92. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі күрделі ұсталық жұмыстарды орындау;

пианино шанағының қапталған және қапталмаған бөлшектерінің бетін глянцілі жылтыраққа ұқсатып ұсталық өңдеу;

пианино мен рояльдердің, шертпе музыкалық аспаптардың тораптары мен бөлшектерін құрастыру өндірісінің барлық процестерінде күрделі жөндеу;

технологиялық процестің өн бойында станокта және қолмен ұсталық-өңдеу жұмыстары;

құрастырылған шертпе музыкалық аспаптардың тегіс, қиғаш және фигуралық бетінің түпкірлерін қолмен ағаш талшықтарының бағыты бойынша циклдеу;

құрастырылған музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын қиыстырып келтіру және профильді сызбалар бойынша жетілдіру;

бөрене мен ағашты жынысы, жылдық қабаты, ағаш талшықтарының бағыты бойынша музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектерінің қалқандарын жабыстыру үшін сызбалар бойынша іріктеу;

ағашында ақаулықтары бар бөренелер мен тақтайларды жарамсыздығын анықтау және өңдеу ақаулықтары;

дайындамалардың жиектерін сүргілеу және ваймадағы қалқандарды желімдеу;

бетінің қажетті профилі мен тазалығын алу үшін қияқты музыкалық аспаптардың үнтілшелерінің қалыңдығын қолмен жетілдікру;

үнтілшенің қалыңдығын 0,1 мм дейінгі дәлдікпен қалыңдық өлшеуішпен, жергілікті жиілік схемасына, үнтілшенің иілуінің тиімді өлшемдеріне, қалыңдық торына сәйкес бақылау;

үнтілшені 1/4 тонға дейінгі дәлдікпен баптау;

үстіңгі және астыңғы шанақтарды үндестігі бойынша жұптап іріктеу;

серіппені үнтілшенің ішкі жиынтығына қиыстырып келтіру;

серіппені үнтілшеге жабыстыру, өңдеу;

серіппелі үнтілшенің бапталуын қорытынды тексеру.

93. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі күрделі ұсталық жұмыстарды орындау әдіс-тәсілдері;

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын ұсталық өңдеудің технологиялық процессі;

ағаштың физикалық-механикалық қасиеттері, серпінділігі, дыбыс өткізгіштігі, макроқұрылысы, музыкалық аспаптардың қалқан бөлшектеріне арналған ағаштың ақаулықтарының шекті нормасы, жабыстырылған қалқандарды кейіннен өңдеу тәсілдері;

бөлінген ағаш пен жабыстырылған қалқандарды орналастыру және сақтау ережесі;

үнтілше мен шанақ бөлшектері қалыңдығының құрылымдық ерекшеліктерінің музыкалық аспаптардың дыбыстық сапасына тигізетін әсері;

қияқты музыкалық аспаптардың үнтілшелерінің қалыңдығын кейбір жерлерін белгіленген схемаға сәйкес жеткізу технологиясы;

аспап дыбыстауы сапасының үнтілшені үндестігі бойынша қалыңдығын жетілдіру дәлдігіне байланыстылығы;

қияқты музыкалық аспаптардың күйін келтіру процессін сақтау және ПНД-1 аспабымен реттеу ережесі, үнтілшенің иілу дәрежесін айқындау әдістері;

үнтілшені сұрыптау, кесу құралының түрлері, өлшеу аспаптары мен шаблондарды өңделетін бөлшектердің ішкі өлшемін анықтау үшін пайдалану ережесі;

акустика және музыкалық білім негіздері, ұсталық кесу құралдарын түзету, ағаш өңдеу станоктарының, ваймалардың құрылысы оларды реттеу және баптау тәсілдері;

шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.

94. Жұмыс үлгілері:

1) тілдік музыкалық аспаптардың резонаторларына арналған бөренелер – іріктеу және жабыстыру;

2) клавиатуралық рамадағы вагебанкалар – қиғаштығын түзету;

3) альт пен скрипканың 4/4-1/8 төменгі және жоғарғы үнтілшелері – қалыңдығын жетілдікру және баптау;

4) клавишалы музыкалық аспаптың қабырғасына, қақпағына, жоғарғы және төменгі қалқанына арналған бөлгіштер - іріктеу және жабыстыру;

5) шахматты қалқандардың бөлгіштері - іріктеу және жабыстыру;

6) қияқты музыкалық аспаптардың үнтілшелеріне арналған резонанстық тақташалар - іріктеу және жабыстыру;

7) шертпе музыкалық аспаптардың үнтілшелеріне арналған резонанстық тақташалар - іріктеу және жабыстыру;

8) пианино мен рояльдің клавишалары – қабаттары мен жиектерін түзету;

9) барабан шанағы – сыртқы және ішкі бетін қолмен циклдеу;

10) шертпе музыкалық аспаптардың шанағы, сағағы, үнтілшелері - алдын ала механикалық тегістеусіз қолмен циклдеу;

11) пианино мен рояльдің клавиатурасы - клавишаларды жөндеу;

12) пианиноның шанағы - вирбельбанкті жөндеу;

13) балалайканың серіппесі мен тілдік музыкалық аспаптардың мойны мен торының контурын өңдеуге арналған сулага – жасау;

14) резонанстық қалқаны бар футорлар – ақаулы бөлшектерін ауыстыру.

Параграф 4. Музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын

жасаушы және жөндеуші ағаш ұстасы, 5-разряд

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі аса күрделі ұсталық жұмыстарды орындау;

барлық модельді пианино мен рояльдің бөлшектері мен тораптарын технологиялық процестің барлық кезеңдерінде (ішек, резонанстық, құрастыру, өңдеу, реттеу жұмыстары) аса күрделі жөндеу;

құрастырылған шертпелі музыкалық аспаптардың, арфалардың бөлшектері мен тораптарын аса күрделі жөндеу;

музыкалық аспаптардың жекелеген бөлшектерін жасау және ауыстыру, бөлшектер мен тораптарды сызбалар бойынша өңдеу;

эскизін алу және олар бойынша музыкалық аспаптардың қайта жасалатын бөлшектер мен тораптардың сызбасын жасау;

отандық және шетелдік пианино мен рояльді жөндеу кезінде бөлшектерді жасау және қайта жасау;

клавишадағы клавиатуралық қалқандарды аралау және профилі қисық сызықты пианино мен рояльдің негізгі бөлшектерін егеулеу;

күрделі шертпелі музыкалық аспаптарды сызбалар бойынша Мемлекеттік стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес желімдеу үшін акустикалық қасиеттерін ескере отырып, резонанстық тақтайларды өлшемі, жылдық қабаты, түсі, текстурасы, талшықтарының бағыты бойынша іріктеу;

резонанстық тақтайларды бұранда және пневмоваймаларда желімдеу;

резонанстық қалқандардың контурын шаблон бойынша белгілеу;

резонанстық тақтайлар мен резонанстық қалқандардың жиектерін қолмен, сүргілеу және дөңгелетіп аралау станоктарында өңдеу;

резонанстық тақтайларды, рипкаларды жасау және қайта жасалатын резонанстық қалқандардың акустикалық деректері бойынша ақаулыларын ауыстыру;

қияқты музыкалық аспаптардың үнтілшелерінің қалыңдығын аспаптарға қойылатын акустикалық және эстетикалық талаптарға сәйкес қолмен жетілдікру;

қисық сызықты сфералық беті мен аспаптардың үнтілшелерінің томпақ жиегін жинақтау үшін есепті акустикалық тұрақтылықтың ең жоғарғы мәнін алу мақсатында қолмен өңдеу;

сүргіленген фанера мен бағалы жынысты ағаштың шпонын суреті, текстура мен түсі бойынша іріктеу;

үнтілшелерді араланған жері, макроқұрылымы мен басқа да физикалық-механикалық белгілері бойынша сұрыптау;

үнтілшелерді қалыңдығының торы бойынша жетілдіруді есептеу;

үнтілшелердің жетілдірілетін қалыңдығының жиіліктің жергілікті шоқтығы бойынша анықтау;

қалыңдықты күрделі таратылған схема бойынша бұрғылау және жергілікті өңдеу;

үнтілшелерді тиімді үндесімділікке күйін келтіру;

серіппе қабатын үнтілшенің ішкі бетіне жетілдіру;

серіппені үнтілшеге желімдеу, оны өңдеу;

үнтілшенің иілу дәрежесін бақылау;

серіппелі жоғарғы үнтілшені төменгі үнтілшенің жалпы тонына келтіру.

96. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі аса күрделі ұсталық жұмыстарды орындау әдіс-тәсілдері;

резонанстық ағаш пен резонанстық қалқанның мемлекеттік стандарттар мен техникалық шарттары, резонанстық қалқандағы бөлшектердің мақсаты;

орналасуы, олардың аспаптың дыбыстық сапасына тигізетін әсері, акустикалық константаның серпінділік модулі мен басқа да факторларға байланыстылығы, резонанстық қалқандарды желімдеу режимі;

резонанстық ағаштың макроқұрылымы мен басқа да физикалық-механикалық белгілерінің музыкалық аспаптардың дыбыстық сапасына тигізетін әсері;

барлық модельді пианино мен рояльдің ойнау және дыбыстау сапасының ішек, резонанстық, құрастыру, өңдеу, реттеу жұмыстарын орындау деңгейіне тәуелділігі;

ағашты өңдеу технологиясы;

пианино мен рояльді, қияқты, шертпелі музыкалық аспаптардың құрылысы мен оларды жасаудың технологиялық процессі;

музыкалық аспаптардың ықтимал ақаулықтары және олардың алдын алу әдістері, қияқты музыкалық аспаптарға қойылатын акустикалық және эстетикалық талаптарға сәйкес үнтілшелерінің қалыңдығын жергілікті жетілдіру технологиясы;

ағаштың физикалық-механикалық қасиеттері мен қияқты музыкалық аспаптардың түрлеріне байланысты қалыңдық торын есептеу әдістері;

жоғарғы және төменгі үнтілшелерді күйін келтіру өлшемдері бойынша іріктеу әдістері;

қияқты музыкалық аспаптардың мензурасы және олардың кварттық-квинттік күйін келтіру ережесі;

музыкалық білім, арнайы бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы мен оларды пайдалану ережесі;

музыкалық аспаптардың акустикалық қасиеттерін нашарлататын резонанстық тақтайларды өңдеу ақаулықтарының түрлері, қол сүргіні, сүргілеу және дөңгелетіп аралау станоктарын пайдалану ережесі.

97. Жұмыс үлгілері:

1) барабан – құрсаулы шанақты құрастыру;

2) пианино мен рояльдің вирбельбанкалары – бөліністерді іріктеу және қалқанға желімдеу;

3) резонанстық дайындамалар – үндесімділігі бойынша іріктеу, жиектерін қолмен сүргілеу және қалқанға желімдеу;

4) жоғары сапалы альт пен скрипканың, виолончельдің, контрабастың жоғарғы және төменгі үнтілшелері - қалыңдығын жетілдіру және күйін келтіру;

5) жоғары сапалы қияқты және шертпе музыкалық аспаптардың үнтілшелеріне арналған резонанстық тақтайшалар- іріктеу және желімдеу;

6) пианиноның үнтілшелеріне арналған резонанстық тақтайшалар - іріктеу және желімдеу;

7) пианино клавиатурасы - клавишаны жасау және жөндеу;

8) пианиноның жіңішке клавишалары - целлулоидті өсіру және ауыстыру;

9) тордың ұяшықтарын іріктеу және тілдік аспаптардың шанақтарындағы фигуралық жиектерді өңдеуге арналған сулагалар - жасау;

10) пианиноның клавиатуралық қалқандары - іріктеу және желімдеу.

Параграф 5. Музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын

жасаушы және жөндеуші ағаш ұстасы, 6-разряд

жоғары сапалы, тапсырыспен жасалған музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі ұсталық жұмыстардың толық кешенін орындау;

пианино мен рояльді қайта жасау кезінде бөлшектеу және монтаждау;

резонанстық жұмыстарды орындау;

резонанстық тақтайларды сапасы, серпінділігі, сорты, өлшемі, жылдық қабатының қалыңдығы, түсі, текстурасы, талшықтарының бағыты бойынша акустикалық қасиеттерінің біркелкілігін ескере отырып, музыкалық аспаптардың аса күрделі қалқанды бөлшектерін сызбалар бойынша және мемлекеттік стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес желімдеу үшін іріктеу;

резонанстық тақташаларды дыбысы, макроқұрылымдық белгілері мен серпінділігі бойынша тексеру;

резонанстық тақташаларды үндестілігі мен біркелкілігі бойынша желімдеу, оларды механикалық өңдеу;

резонанстық қалқандарды арнайы стеллаждарға орнату;

бөлшектер мен тораптардың эскиздері мен сызбаларын жасау, олар бойынша қайта жасалатын бөлшектер мен тораптарды жасау.

99. Білуге тиіс:

жоғары сапалы, тапсырыспен жасалған музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын жасау және жөндеу жөніндегі ұсталық жұмыстардың толық кешенін орындау әдіс-тәсілдері;

пианино мен рояльді қайта жасау кезінде бөлшектеу және монтаждау әдістері;

отандық және шетелдік өндірістен шыққан кез келген жүйелі және маркалы арфалардың, пианино мен рояльдердің құрылысы;

резонанстық тақташаларды жасаудың технологиялық процессі, музыкалық аспаптардың резонанстық қалқандарының құрылысы;

аспаптың дыбыстау қасиеттерін арттырудағы олардың маңызы, бұрандалар мен пневмоваймалардың құрылысы және оларды пайдалану ережесі;

резонанстық қалқандарды желімдеу мен ұстаудың тиімді режимін анықтау ережесі;

эскиз алу ережесі;

сызу негіздері, ағаш өңдеу технологиясы;

сүргілеу және дөңгелетіп аралау станоктарының, қол сүргінің құрылысы және оларды жұмыс процессіне дайындау ережесі.

100. Жұмыс үлгілері:

1) жоғары сапалы пианино мен рояльдің клавиатурасы - ақаулы клавишаларды ауыстыру және жаңадан жасау;

2) арфаның шанағы - негізін, тікенді рамасын жөндеу;

3) рояльдің шанағы-вирбельбанкті, вагебанкті, гаммербанкт, штегті жөндеу;

4) рояль, пианино, арфалардың шанағы – көркем бедерлеу;

5) шанақ доғалын өңдеуге, шертпелі музыкалық аспаптардың шанағын құрастыруға, пианино мен рояльдің бөлшектерін өңдеуге арналған сулагалар - жасау;

6) футора – ақаулы бөлшектерді ауыстыру;

7) арфалардың, концерттік және кабинетке арналған рояльдер мен жоғары сапалы пианиноның резонанстық қалқандары - іріктеу және желімдеу.

11. Ішек ораушы

ішекті орау жөніндегі дайындық жұмыстарын орындау;

болат, латунь, мыс, күміс жалатылған ішек сымды үлкен бухтадан кіші бухталарға, қабатты қолмен немесе автоматты түрде орайтын орауыштарға арнайы орау станоктарында немесе жартылай автоматтарда қайта орау;

сымды станоктың жұдырықшасына, сым өткізгішке салу;

сым сақиналардың орауышқа біркелкі таралуын қамтамасыз ету;

жұдырықшаларды сымның әр түрлі диаметрлеріне қарай іріктеу және реттеу;

станокты реттеу және баптау;

ішекті сымның диаметрін арнайы калибрмен тексеру.

102. Білуге тиіс:

ішекті сымды қайта орау тәсілдері, қайта орау станоктарының құрылысы, оларды баптау және реттеу ережесі;

барлық музыкалық аспаптардың ішектеріне арналған керн мен орау сымдары диаметрлерінің өлшемдері;

бақылау-өлшеу құралдары және оларды пайдалану ережесі;

сымның сапасына қойылатын талаптар.

103. Жұмыс үлгілері:

Ішекті сымды қайта орау:

1) клавишалы музыкалық аспаптар;

2) шертпелі музыкалық аспаптар.

Параграф 2. Ішек ораушы, 3-разряд

болат кернге қарапайым және күрделілігі орташа музыкалық аспаптардың латунь, мыс, күміс жалатылған ішек сымдарын жібек астарлап салып немесе астарламай ішек орау станоктарында немесе жартылай автоматтарда орау;

керн мен орау сымының диаметрін мензура бойынша іріктеу;

ішек орау жартылай автоматтарын реттеу;

ішекті есептеу және оны бума етіп жинақтау.

105. Білуге тиіс:

қарапайым және күрделілігі орташа музыкалық аспаптарға арналған ішекті тығыздап және дәлме-дәл орау тәсілдері мен әдістері;

ішек орау жартылай автоматтарының құрылысы мен оны реттеу ережесі;

металл технологиясының негізі, ішек жасау процессінде керннің, жібек пен орау сымының мақсаты;

ішектің тығыздатылып және дәлме-дәл оралуының музыкалық аспаптардың дыбыстың қасиетіне тигізетін әсері;

шертпелі музыкалық аспаптардың барлық түрлеріне арналған ішектің номенклатурасы мен өлшемдері;

бақылау-өлшеу аспаптары мен оларды пайдалану ережесі.

106. Жұмыс үлгілері:

Бас ішекті орау:

1) балалайкалар;

2) гитаралар;

3) мандолиналар.

Параграф 3. Ішек ораушы, 4-разряд

болат кернге күрделі және өте күрделі музыкалық аспаптардың латунь, мыс, алюминий, күміс жалатылған ішек сымдарын ішек орау станоктарында, жартылай автоматтарда немесе мензура бойынша қолмен орау;

сымның оралуын керн диаметріне, ішектің оралымы мен үндесімділігіне байланысты анықтау;

бас ішектің керндерін ішек орау станоктарына орнату, бас ішектің сымдарын керн құлыптарына үндесімділігі бойынша салу және бекіту;

сым диаметрін микрометрмен анықтау;

керндерді диаметрі, құлыптың ұзындығы мен ені бойынша мензураға, үндесімділігі бойынша белгіленген пианино мен рояльдің бас ішектеріне сәйкес іріктеу;

бас ішектің керндеріне сымды орау қадамын немесе қолмен ораған кезде қолмен керу қарқынын және ораманың таралу тығыздығы мен олардың кернге жанасымдылығын айқындау;

кернді белгіленген үйлесімді сымның диаметрі бойынша кесуге арналған сүргіні қайрау бұрышын анықтау;

дайын ішекті пианино мен рояльға арналған мензура бойынша жинақтау;

станокты, жартылай автоматты баптау, сүргіні қайрау.

108. Білуге тиіс:

күрделі және өте күрделі музыкалық аспаптардың ішектерін бір қатарлап және екі қатарлап ораудың әдіс-тәсілдері;

ішек орау станоктарының, жартылай автоматтардың құрылымдық ерекшеліктері;

баптау және реттеу тәсілдері;

геометрия, сүргіні қайрау және реттеу ережесі;

орау сымының орамасын керу мен тығыздатуының және басқа да факторларының музыкалық аспаптардың бас ішектерінің сапасына тигізетін әсері;

ішектің дыбыстау сапасын арттыру, әрбір үйлесімдіктегі бас ішекті орауды есептеу әдістері;

бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы мен пайдалану ережесі;

музыкалық аспаптардың ішектерінің мемлекеттік стандарттары.

109. Жұмыс үлгілері:

Бас ішекті орау:

1) арфалар;

2) шертпе және қияқты музыкалық аспаптардың бастары мен контрабастары;

3) пианинолар;

4) рояльдер.

12. Ішек жасаушы

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі қарапайым жұмыстарды орындау;

ішек сымын түзету, оны ұзындығы бойынша түзету-кесу станогында белгіленген мензура бойынша кесу;

керн дайындамаларын іріктеу және сұрыптау, дайын керндерді мензураға сәйкес тізілім тоны мен хоры бойынша құрастыру;

ішектің ұшындағы ілмекті арнайы ілмектеу станогында ораулардың өлшемі мен санына сәйкес орау;

станоктарды баптау және реттеу.

111. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі қарапайым жұмыстарды орындау тәсілдері;

қолданылатын станоктардың құрылысы, баптау және реттеу ережесі, арнайы құралдардың құрылысы;

ішекті олардың үйлесімділігі мен нөмірі бойынша орау ережесі;

металл технологиясы бойынша қарапайым мәліметтер;

шарикті ішекке бекіту сапасының ішектің дыбыс шығару қасиетіне тигізетін әсері;

ішектің сапасына қойылатын талаптар.

112. Жұмыс үлгілері:

1) шертпе музыкалық аспаптардың бас ішектерінің керндері – жасау.

2) гитараның ішектері – бітемені іріктеу және бекіту.

3) мандолина, домбыра, балалайканың ішектері – ілмек жасау.

Параграф 2. Ішек жасаушы, 3-разряд

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі күрделілігі орташа жұмыстарды орындау;

бас ішектің керндерін диаметрі, ұзындығы бойынша мензурасы бойынша үйлесімділікке сәйкес дайындау;

бас және тенор тізілімдері бойынша ішектің ұштарын ашу және бүгу;

керндерді өлшемі мен октавасы бойынша іріктеу;

керндерді мензурасы мен диаметрі бойынша іріктеудің дұрыстығын 0,01-0,02 мм дейінгі дәлдікпен тексеру.

114. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі күрделілігі орташа жұмыстарды орындау тәсілдері;

клавишалық және шертпелі музыкалық аспаптардың ішектерінің мензурасы;

ішектің сапасына қойылатын талаптар, ішек түржиыны және оларды үйлесімділігі бойынша бөлу;

бас ішектердің мемлекеттік стандарты;

арнайы аспаптардың құрылысы және оларды пайдалану ережесі;

қарапайым бақылау-өлшеу аспаптары және оларды пайдалану ережесі.

115. Жұмыс үлгілері:

Бас ішектің керндерін жасау:

1) арфалар;

2) шертпелі және қияқты музыкалық аспаптардың бастары мен контрабастары;

3) пианинолар;

4) рояльдер.

Параграф 3. Ішек жасаушы, 4-разряд

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі күрделі жұмыстарды орындау;

әртүрлі модельді пианинолардың ішектерін бекітудің тиісті беріктігін қамтамасыз ететін штифтілерді орналастыра отырып қолмен нығыздау;

штифтілерді биіктігі бойынша түзету;

штифтілердің бекітілу беріктігін тексеру;

пианино мен рояльдің металл рамасына ішектің астына салатын ағаш штапикті түзету және оны шытпен қаптау;

болат ішек сым мен вирбельді тексеру, ақаулы жерін анықтау және ішек салуға дайындау;

пианино ішектерінің вирбеліне бекіту және вирбельді вирбельбанкке нығыздау;

металл рамаға пианиноның бас ішегін олардың орауышын тығыздата отырып салу;

бекітілген ішекті шұғамен қосып өру;

каподастрлерді орнату;

пианино ішектерін алдын ала кесу және оларды орауға дайындау;

ішекті дыбысының анық шығуын және оның үндесімділігінің хоры мен қатарды берік ұстауы бойынша тексеру;

пианино ішегінің релаксациясының өндірісі.

117. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі күрделі жұмыстарды орындау тәсілдері;

ішекті металл рамаға салу кезінде штапиктердің, штифтілердің, вирбель мен шуруптың мемлекеттік стандарты және техникалық шарттар;

пианиноның ішек түржиыны, металл рамадағы штифтілердің орналасуы, штифтілерді биіктігі бойынша түзету тәсілдері;

штифтілердің бүгілу бұрышы, сынған жағдайда металл рамадағы штифтілер мен вирбельдерді ауыстыру тәсілдері;

ішек салу сапасының пианино ойнаған кезде оның дыбыс шығару сапасына тигізетін әсері;

сызбаларды оқу, бақылау-өлшеу аспаптарды және оларды ішекті пианиноның металл рамасына салу сапасын тексеру кезінде пайдалану ережесі;

шектеулер мен әдіптер.

118. Жұмыс үлгілері:

1) бас регистрлер мен дискант пианино – ішек салу;

2) ішектер – сақиналарды барлық хор мен регистрлер бойынша көтеру;

3) барлық регистрлі ішектер – түзету және хор бойынша бөлу.

Параграф 4. Ішек жасаушы, 5-разряд
119. Жұмыс сипаттамасы:

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі аса күрделі жұмыстарды орындау;

рояльдің металл рамасына латунь табалдырығын орнату;

әр түрлі модельді рояльдердің аграфтарын монтаждау;

бас, дискант ішектерді рояльдің металл рамасына салу;

ішекті аграфтар арқылы вирбельдерге бекіту;

бекітілген ішектерді шұғамен біріктіріп орау;

рояльдің ішектерін оларды хора бойынша бөле отырып түзету;

вирбельдегі ішек сақиналарын көтеру;

вирбельді биіктігі бойынша түзету;

аграфтардың орнатуын тексеру;

арнайы құралдардың көмегімен рояльдің ішектерін алдын ала керу және оларды орауға дайындау;

рояль ішегін футорға салу дұрыстығын тексеру және арнайы аспаптың көмегімен вирбельбанктегі вирбельдің үйкелу сәтін анықтау;

рояль ішегінің релаксациясы өндірісі.

120. Білуге тиіс:

музыкалық аспаптардың ішектерін жасау және күйін келтіру жөніндегі аса күрделі жұмыстарды орындау тәсілдері;

рояльдің металл рамаларына ішек салу технологиялық процессі, металл рамалар мен олардың металл бөлшектерінің мемлекеттік стандарттары мен техникалық шарттары;

барлық жүйе рояльдерінің металл рамаларының құрылысы, олардың музыкалық аспаптағы мақсаты;

аграфтардың металл рамада орналасуы оларды түзету тәсілдері;

ішекті ұстайтын тірек рамаларға қойылатын талаптар, раманың өзек және сыртқы қабатына түсетін жиынтық жүктеме, ішекті регистрлер бойынша орташа керу;

ішекті салу сапасының рояльдің дыбыс шығару сапасына тигізетін әсері,

рояль ішегі жиынтығының түржиыны, бақылау-өлшеу аспаптары және оларды пайдалану ережесі;

арнайы құралдардың құрылысы, музыкалық білім негіздері.