29 кесте. Құлын-тайлардың атцорада түратын кезіндегі топты тренингісі
жүктеу/скачать 28.46 Kb.
|
|
ылқы зауыттарында мініс жьшқы тұқымының құлын-тайларына топтық тренинг 6-7 айлық жасынан бастап жүргізіледі. Бұл эдістің ерекшелігі сол, жаттық- тыруды енесінен айырған құлындар бір-біріне үйреніскен кезінде бастайды. Зауытгық тренингті шаруашылыктағы ұзындығы 1000- 2000 м, ені 15,0-20,0 м жолы бар ипподромында өткізеді. Еркек құлын-тайларды бір бөлек, ұрғашыларын бір бөлек жаратады. Мініс жылқы тұқымындағы құлын-тайларға топты тренингті атқа салт мінген тәжірибелі екі жылқышы өткізеді. Біреуі алға түсіп, топты бастап жүреді, екіншісі құлын-тайлардың кейбіреуінің қалып немесе тоқтап тұрып қалмауын қадағалайды жэне соңында қалғандарын айдап отырады. Жарату алдында тайларды шашпаға жібереді. Ол жерде шапқылап алған құлын-тайларды жаратуды аяң жүрістен бастайды. Құлын-тайларға жьш мезгіліне байланысты топ тренинг жүргізу жэне оларды тобымен жарату жұмыстары 29 жэне 30-кестеде көрсетілген жүйе бойынша жүргізеді. 5 !' і 29 - кесте. Құлын-тайлардың атцорада түратын кезіндегі топты тренингісі Аллюрі (жүріс түрі) Қазан- желтоқсан Қаңтар- ақпан Наурыз- сәуір Аяң_________________ 8 мин 8 мин 9 мин Желіс 10-12 мин 10-12 мин 10-12 мин Аяң 10 мин 10 мин 10 мин Желіс_______________ 10-12 мин 10-12 мин 10-12 мин Кентер - (шокырак шабыс) 2-3 мин 2-3 мин 2-3 мин Желіс_______________ _____ 5 мин_____ 5 мин 5 мин Аяң 15-20 мин 15-20 мин 15-20 мин 30 - кесте. Құлын-тайлардың даладагы жайылу кезіндегі топты тренингісі Аллюрі (жүріс түрі) Мамыр-маусым Шілде- тамыз Қыркүйек Аяң 8-10 мин 8-10 мин 8-10 мин Желіс 10-15 мин 10-15 мин 10-15 мин Аяң 10 мин 10 мин 10 мин Желіс 10-15 мин 10-15 мин 10-15 мин Кентер (шоқырақ шабыс)______________ 5 мин 5 мин 5 мин Желіс 5-10 мин 5-10 мин 5-10 мин Аяң______________ __ 15-20 мин 15-20 мин 15-20 мин Жылкы зауытында қүлын-тайларды тобымен жарату кезінде қатты шаршатпайды. Жаратудың ауырлығы мен жиілігін қорада тұру және жайылу кезеңдерінде 5,0 км-ден бастап, ақпан-сәуір айларында 8,0 км-ге jieviін, жазғы кезеңде жүрістің желіс пен аяңына кезек аустырып отырын, қашықтықты біртс-біртс 10,0 шақырымга дейін жеткізеді. Тайларға бас біддіру 1,5 жасынан басталады. Ол күзде өткізілсді, сондыктан оларды алдымен жүген-ноктага үйретеді, ол үшін жүгенді күніне екі-үш рет тайлардың басына кигізіп, шешіп отырады. Тай жүгенге үйреніп, жетекке сркін жүретін болған ксздс, оны ұзын шылбырмен жүруге үйретеді. Жүрістен жүріске ауысу үшін, мініс жылқы тұқымындағы тайлар бірнеше сабақтан кейін үйреніп кететін, «аяң», «желіс», «шоқырақ» деген бұйрықтарды үздіксіз қайталай беру керек. Тай кордта айнала желіп жүруге үйренген соң, күндіз тұратын қорада (шашпада) оның арқасьша кішкентай терлік салып, оны айылмен бекітіп қояды. Басында айылды бос тартып қою керек, кейін тай арқасындағы затқа үйренген соң, айылды 5-6 см-ге қатайтып тартып қояды. Тайларды шашпадан шығарып, бірнеше минут қораның ішінде жетектейді. Тай жетекке тыныш жүрсе, оны 15-20 минут кордга айналдыра желдіреді. Ара-арасында терліктің қалай түрғанын тексеріп, қажет болса, айылын тартып қояды. Тай терлікке үйренген соң, 2-3 күннен кейін оған ер салуға кіріседі жэне бұл кезде ерден үзеңгі бау мен үзеңгіні алып тастайды. Басында айылды қатгы тартпай, 2-3 минут жетектеп жүреді де, сонан соң оның алдындағы күндердегі сияқгы кордга айналдыра желдіртеді. Тайларға ер салғанда, кордгы айналдыра жүргізгенде ешқандай мінез көрсетпесе, онда үстіне мініп, жүргізіп көруге болады. Тай үстіне адам мінгенге үйренген соң, оны ат қорадан шығарады. Салт атты адам, тайлардың мойынына тағылған қайысты тізгінмен бірге ұстағанда тізгін сәл бос түратындай етіп ұстайды. Тай үйіндегі салт атгы адамымен кордта шылбырмен жүруге үйренген соң, оны топлен жүруге үйретеді. Ол үшін жуас, үйретілген атқа мінген салт атты адам алдында жүріп отырады. Үстіне адам мінген тайларды бір- бірінен 3-4 метр қашықтықга көмекшілер тізгінінен жетектеп жүредг. Тайлар топпен бірге жетекке тынышталып жүре бастаған кезде, көмекші шылбырды босатады, сонан соң 3-5 минут желуге көшеді. 3- 4 сабақтан соң тайлар жаттығуға үйренеді, сонан кейін олармен жүмысты ашық жерде немесе жаттығу шеңберінде жалғастырады. Тайларды 15-20 минут аяңдатып жүргізгеннен кейін, салт атты жолбасшы желіске ауысады, оның соңынан тайлар да желіске көшеді. Әдетте 10-12 күннен кейін тайлар ашық жерде немесе жарату шеңберінде топпен жүруге үйренген соң, оларды кентерге (шоқырақ шабысқа) үйретеді. Бірнеше сабақтан соң мініс жылқы түқымындағы тайларды бүл жатгығуларды меңгерген соң, мақсатты жаттығуларға көшіреді. Қүнандардың жеке тренингісі. Мініс түқымындағы құнандарға жеке тренингі жүргізу үшін, жарату бөліміне ауыстырады. Осы кезден бастап, қүнандарды ереже бойынша жеке тренинг жүйесімен жүйелі түрде жаратуға көшеді. Құнандарды жаратудьщ казан айынан мамыр айына дейін созылатын түрлі міндеттері белгіленген, үш кезеңнен тұратын жарату жоспары жасалады. і I I I кезең. Қазан-қаңтар. Негізгі міндетгері: кординациялық кабілетгілігін дамыту, қозғалу дағдыларын жетілдіру мен бас білдіру. 31-кесте. Құнандардьің күнделікті жаратудагы жүктемелері Аллюрі (жүрісі түрі) Бркек Үрғашы Қазан-қараша Аяң 8-10 мин 8-10 мин Желіс 10-15 мин 8-12 мин Аяң 15-20 мин 15-20 мин Жалпы жұмыс көлемі 5,6-6,0 км 4,0-5,0 км Желтоксан-қаңтар Аяң 6-8 мин 6-8 мин Желіс * 15-25 мин 12-20 мин Аяң 5 мин 5 мин Кентер (шоқырақ шабыс) 1000-1400 м 1000-1200 м Аяң. 20-25 мин 25 мин Жалпы жұмыс көлемі 6,0-8,0 км 6,0-7,0 км Желтоқсанның аяғы мен қаңтардың басында кейбір құнандарды 150-250 метрдей жерге ағызып, қатты шаптырып алуға болады. II кезең. Ақпан-наурыз. Негізгі міндеттері: жылқылардың күш- куатын және жалпы төзімділігін арттыру, бұлшык етгерін ныгайту, физиологиялық жүйе қызметін жетілдіру, организмді ұзағырақ эрі каркынды жұмысқа дайындау. Құнандарды ақпанда 2-3 рет көсілтіп шаптырады немесе 200-250 метр жерге ағызып, қатты шауып алады. Наурызда көсілтіп шабу сипат алу керек. 32 - кесте. Құнандардың күнделікті жаттыгу жүктемелері . Аллюрі (жүрісі түрі) _______ Еркек_______ ______ Ұрғашы______ Ақпан Аяң 5-8 мин 5-8 мин Желіс ■ 10-15 мин 10-12 мин Аяң_________________ Кентер (шоқырақ шабыс) 5 мин 1400-1600 м 5 мин 1200-1400 м Аяң 20-25 мин 20-25 мин Жалпы жүмыс көлемі 7,0-8,0 км 6,0-7,0 км Наурыз Аяң _______5-8 мин_______ _______5-8 мин_______ Желіс ______10-15 мин______ ______10-12 мин______ Аяң 5 мин 5 мин Кентер (шоқырақ шабыс) 1500-1800 м 1400-1600 м Аяң 20-25 мин 20-25 мин Жалпы жүмыс көлемі 7,0-9,0 км 6,0-8,0 км III кезең. Сәуір-мамыр. Негізгі міндетгері: жылқылардьщ жылдамдық қасиеті мен арнайы шыдамдылығын арттыру 33-кесте. Құнандардың күнделікті жаттыгу жүктемелері Аллюрі (жүрісі түрі) 1 Еркек ¥рғашы Сәуір-мамыр Аяң 5-8 мин • 5-8 мин Желіс 10-15 мин 10-12 мин Аяң 5 мин 5 мин Кентер (шоқьграқ шабыс) 1600-2000 м 1500-1800 м Аяң 20-25 мин 20-25 мин Жалпы жұмыс көлемі 7,0-9,0 км 7,0-8,0 км Осы кезде аптасына бір рет көсілте шабады немесе 500-1000 метрге жүгіртіп алады. Жарыс кезеңі (мамыр-қыркүйек). Ипподромдағы сынак кезеңінде жүріске түсетін жүктемелердің көлемі кемінде 2000-2500 м, ал шоқырақ шабысқа (кентер) 1500-2000 метрден кем болмауы тиіс. Мініс тұқымындағы кұнандарға берілетін жүлде үшін болатын ат жарысының алдындағы ең соңғы ұшырта шабуды сөреден бір күн бұрын жасайды. Бұл құнандарды қарқынды жаратулардан кейін күш жиюына, мүмкіндік береді. Жүлде үшін болған жарыстан кейін құнйндарды 2-3 күн белсенді демалдырады (аяңдату, левадада немесе паддокта серуендету), ал 3-4 күннен кейін жеңіл жаратулар жасайды (аяңдату, желдірту). Ипподромдағы сынак ережелеріне таза қанды ағылшынның мініс түқымындағы қүнандары үшін жарысқа катысу саны орташа алғанда айына бір жарым рет болуы керек, сондықтан сөре арасындағы үзіліс екі аптадан кем болмау тиіс. Жарыс маусымы аяқгалған соң, кұнандар шаруашылыққа қайта- рылып, демалады. Оларды 2-3 сағатқа левадаға немесе падцокқа шығарады. Бүл — қүнандардың белсенді демалуының ең қолайлы жолы. Құнандардың 1,0-1,5 айлық белсенді демалысынан кейін оларды келесі жылғы ат жарысындағы дөнендер арасындағы жарысқа дайындайды. Дөнендердіц тренингісі. Мініс жылқы түқымдарының осының алдындағы жаратулар мен сынақтар кезіндегі жылқылардың жарату- дағы жэне жарыстағы мінез-қүлыктары, жаратулар мен жарыстар- дағы жүктемені көтеруінің физиологиялық мүмкіндіктері, соре жэне мәредегі спринтерлік қабілеттіліктері және басқа да жеке қасиеттері анықталады. Жаратушы бапкер жылқылардың байқалған мінез- кұлықгарын келесі жылқы жарату циклі мен бүдан кейінгі сынақтарға дайьшдауда ескеруі тиіс. Мініс түқымындагы жылқыларды жоспарлы жаратуга кіріспес бүрын мал дәрігері жылқыларға клиникалық тексеру жүргізіп, олардың жүрек-қан тамырлар, тыныс алу, ас қорыту жүйелерінің жэне қозғалыс аппараттарының жай-күйіне баға береді. Қажет болған жағдайда алдын алу жэне емдеу шараларын тагайындайды. Мал дәрігерлік тексерудің нэтижесінің негізінде және жылкылардың жалпы күйлеріне байланысты (еті, семіздігі жэне т.б.) жаратушы бапкер жарату кезеңінің жалпы жоспарын жасайды. Дөнендерді дайындау мерзімі (қазан-мамыр) белгілі бір Жылқы тұқымдарын асылдандыру маңызы. Жылқы шаруа- шылығындағы тұқымдық асылдандыру жүмыстары ~ бұл жылкы шаруашылығынан алынатын өнімдерін молайту ғана емес, сонымен бірге олардын өнімдерін үнемдеудің, ат спортына пайдаланылатын жылқылардың қарқындылығы мен ұшқырлығын көтеретін, ауыл шаруашылыгындағы еңбек жэне материалдық шығындарды қысқар- тудың нақтылы да тиімді жолы. Жылкы тұқымын асылдандырудың негізгі мақсаты - өсіріп отырған малды одан әрі жетілдіріп, іріктеу және жұптау әдістері арқылы жылқының сапасын арттыру. Жылқы сапасы деген ұғымға төмендегілер жатады: шығу тегі мен типі, өлшемдері, салмағы, жұмыс қабілетгілігі, шыдамдылығы (төзімділігі), өнімділігі және т.б. ерекшеліктері. Бұл сапаларды халық шаруапп>шығының талаптарына сай дамытып, өзгертіп отырады. Асыл тұқымды мал шаруашылығының негізгі мақсаты - жылқы- ларды эбден толық жетілдіру, халық шаруашылығына жэне ат спортына қажетті тұқымды жаңадан өсіріп шығару. Жылқыны асылдандыру жұмыстарына мал өсіру эдістері, сұрьш- тау, жұп таңдау, күтіп-бағу технологиясы, азықтандыру, жарату, сынау және жылқыны багалау жатады. Жылқыны күтіп-бағу әдістері, оны өсіру бағыты жеке шаруашылықтардың, жылқы фермалары мен зауыттарыи>щ техноло- гияльщ дәрежесіне байланысты таңдалып алынады. Жылқы шаруашылығымен айналысатын жеке шаруашылықтар мен фермерлердің мақсаты: жұмысқа қабілетті жэне тұқымдық жылқыларды асылдандьфу жэне өндірістік, тікелей жэне ауыспалы шағылыстыру жолмен жақсарта отырып пайдалану. Жылқы зауыттарының бұдан басқа да күрделі міндеттері бар: а) тұқым ішіндегі жэне зауыттық тұқымдарды асылдандьфу, өсудің инбридинг, кросс, аталық із, аналық ұя, қанды жаңарту, шағы- лыстьфу, гетерозис, селекция эдістерін қолдана отырып, жылқы- лардың зауыттық тұқымдарының сапасьш жетілдіру; б) ұдайы өсіру, будандастьфу жэне белгілі бір мақсатқа сэйкес өсіру әдістері арқылы жылқылардың жаңа тұқымдары мен тұқымдық топтарын шығару. Жылцының сапасын багалау. Оған малды сұрыптауға, жалпы мал тұқымын асылдандыру жұмысын ұйымдастыруға байланысты жүргізілетін бонитировкалау жатады. Бонитировка дегеніміз - малды тұқымдық қасиеті мен өніміне қарай көрсеткіштері бойынша кешенді бағалау. Барльщ шаруашылықгарда жылқыны бонтировкалау жұмыстары күз айларында жыл сайын жүргізілуі тиіс. Бонитировканы эр жылқы- ның экстерьерінің дене бітімін көзбен көріп жэне алғашқы зоотех- никальщ құжаттары негізінде баға беріп, дене өлшемдері мен салма- ғының, ата-тегі мен типінің жэне ұрпағының сапасы турййы мэлімет- терге суйене отырып жасайды. Жылқылардың сапасын бағалау кезінде оның тұқымдық түріне қойылатын талаптарға сай жақсьшары таңдалынып алынып, тұқым- дық жэне өнімділік құндылығына қараи, элита, бірініш, екінші деген сияқты кластық топтарға бөлінеді. Ал нашарлары асыл тұқымдыққа жатқызылмай, жарамсыздыққа шығарылады. Әр класты тегіне қарап, үш категорияға бөледі. Бірінші категорияга балдык бағасы осы категорияға белгіленген минимальді талаптардан бір немесе бірнеше белгісі бойынша жоғары, ал калған белгілері бойынша талапқа сай келетін жылқылар жатқы- зылады. ЕкіншГ категорияга балдык бағасы барлық бонитировкалау көрсеткіштері мен белгілері бойынша осы класқа белгіленген мини- мальді талаптарға сай жылқылар жатады. Осы категорияга сонымен қатар балдык бағасы бір немесе бірнеше белплері бойынша мини- мальді талаптардан кем түсетін жылқылар да жатады. Үшінші категорияга бірінші және екінші категорияларға жатпайтын тұқымдык жылқылар да жатқызылады. Бонитировка мэліметтері асыл тұқымды жылкьшарды сұрыптау жэне іріктеу жұмыстарында оларды МТК-на жазғанда жэне ақшалай бағалау кезінде пайдаланылады. Элита айғырлары мен I кластың ең жаксы айғырларын барлык шаруашылыктарда үйірде, қолмен жэне камауда шағылыстыру пайдалану Жылқының ұқсастығын бойынша бағалайды. 41-кесте. Жылқының м Тұқымдылығы тұқымды буданда] анда урпак урпақ 1-ші Қажетті өте жақсы 7 жақсы 6 канағатта- нарлық 6 5 Жұмысқа қабілеттілігін баяалау. Жұмыска қабілеттілігін шкала бойынша және ипподромдағы не басқа атаулардың нәтижелері көрсетілген кұжаттар бойынша жэне шаруашылықта қолданудың нэтижесіне қарай бағалайды. щ Үрпагының сапасын багалау. Бағалау кезінде асыл тұқымды шаруашылықтың асыл тұқымды айғырлары мен асьці тұқымды биелері төмендегідей балдар алады: а) элита жэне I класты төл: 8-10 балл. б) негізінен I класты жэне сирек II класты тел: 6-7 балл. в) негізінен II класты тел: 3-5 балл. Асыл тұқымды емес биелерге қолданылытын айгырлар келесі балдарды алады: 1. Шартқа сай қолдануға болатын төл, соньщ ішінде 75% қажетті типі, жұмыс қабілетгілігі жақсы немесе II кпастан төмен емес: 8-9-10 балл. 2. Шартқа сәйкес қолдануға болатьш төл, соның ішінде 50% шамасында қажетті түрге жатады, жұмысқа қабілеттілігі жақсы немесе II кластан төмен емес: 6-7 балл. 3. Шартқа сәйкес қолдануға болатын төл: 3-5 балл. Дене өлшемдері бойынша багалау. Өлшемдері бойынша бағалауды эр тұқым үшін бекітілген шкала көмегімен жүргізеді. Мұндағы 3,5 жастағы жэне одан да жас жылқыларды багалағанда өлшемдерге қойылатын талаптарды жасына қарай азайтады. Өлшемдерге балды ең кіші өлшем бойынша қояды. Әр тұкым бойынша өлшемдік анықтаулар мен өзгерістер асьш тұқымды жылқьшарды бонитировкалау жөніндегі нұсқауларда көрсетілген. Жылцының асыл тұцымды есебін алу. Жылқы шаруашылығымен айналысатын шаруашылықтар асыл тұқымды жылкылареа зауыттық есеп кітабын жүргізеді. Зауытгық кітапқа асьш тұқымды айғьфлар мен биелердің карточкалары мен бонитировкалаудьщ, сьшаудың, көрмелердің және асылдандьфу жұмысына қолданудың нэтижелері тіркеледі. Шығу тегі жэне төлдің өсіп-өнуі туралы мәліметтерді, сонымен бірге төлді сынаудың нәтижелерін, дамуын (осу) төлдің сынау кітабына жазады. Ат жарыс алаңынан алынған жылқының карточкасын сакгап қояды, 4 жасқа толған төлдейтін жылқыны өндіруші құрамға ауысты- рады да, зауыттық кітаптарга жазады. Шаруашылықтан шыгатын жылқыларға бекітілген формаларға асьш тұқымдылығы туралы куәлік беріледі. Тұқыммал кітабы. Мемлекетгік асьш тұқымдылар кітабы жылқы- лардың төмендегідей тұқымдары мен тұқымдық топтарына жүргі- зіледі: ахалтеке, араб, тазақанды мініс (ағылшын), белорус, дон. буденный, Владимир, жоғары қанды жегу, гуцуль, жмуд (жемайчу) иомуд, қабардин, қарабайыр, қарабах, қостанай, Латвия, литвия, лоқай, жаңақырғыз, орлов желісті, першерон, орыс ауыр жүк тарт- кыш, эстон жэне жергілікті элита немесе I класқа жатқызылған асылдандыру мақсатында пайдаланылатын 3 жасқа толған айғырлар мен биелер жатқызылады. Тұқыммал кітабына кейде таза тұқымды II класқа жататын биелер де жазылады, егер ол, әрине, тұқымдық жұмыс үшін бағалы деп есептелсе. Тұқыммал кітабына жылқыньщ келесі мэліметтері түсіріледі: МТК бойынша жеке нөмірі, аты, түр-түсі, жынысы, туған жылы, шығу тегі, негізгі дене өлшемдері, экстерьерінің ерекшеліктері және кемшіліктері, сынаудың уақыты, орны жэне нәтижесі, кормелерге қатысуы, бөнитировка жасаған күні, балы жэне класы, асылдандыру жұмысына пайдаланудың нәтижесі, ал биелердің шағылысқан жылы, орны, қысыр калғандығы, іш тастау, жынысы, туған төлдерінін аты, айғырмен шағылысқан жылы жэне орны, буаздық саны, құлындарының саны. Асыл тұқымдылығы туралы зауыттық кітаптьщ жазбалары мен тұқыммал кітабын шығармаиынша жылқы шаруышылығында асылдандыру жұмысын жүргізу мүмкін емес. Тұқымдык кітаптар жылқының шығу тегін көрсетіп, оларды сұрыптауға керекті мәліметтер береді. Шежіре деп - малдың ата-тегі туралы мәліметтер толық жэне белгілі бір тәртіппен жазылған құжатты атайды. Ата-тегінің кестеде орналасу тәртібі олардың әрқайсысының пробондқа жақындығына байланысты. Жылқы шежіресінде ата-тегінің қайталануы туыстык жұптау немесе инбридинг болып табылады. Шежіреде атақгы ата-тегінің аты қайталануы, жылкының онымен генетикалық ұқсастыгын көрсеткенімен де, ұрпағының болашаққа қалдыратын мүра белгілерін төмендетеді. Шежіреде инбридингтер ерекше таңбалармен белгіленіп, оның кездесетін үрпақтарын римдік санымен көрсетеді. Шежіреде бірінші санмен шешесі жағының ұрпагы, ал екінші- сімен әкесінікі белгіленеді. Шежіренің бір жагында (не енесінің, не әкесінің жағында) аттары қайталанса, олардың енесі үпрмен ажыратыл аДы. Шежіреде бір ата-тегі қайталана берсе, ол төмендегідей жұпталады: жақын туыстық ІІ-ІІІ жэне одан да жақын, қалыпты туыстық ІІІ-ІІІ, III-IV, IV-IV жэне алые туыетық IV-V, V-V жэне одан да әрі. Жылқы зауыттарында қалыпты туыстық жұптау тэсілі атақты ата- тегіне инбридинг жасағанда жэне төлді қолайлы жагдайда өсіргенде, тренингтегі сынауларда дұрыс жарамды нэтижелер көсетеді. Жылқы зауыттарында экееінің шежіресіндегі еркек ата-тегінің инбридингі, аналық шежіресіндегі ұрғашы ата-тегінің инбридингі, шежіренің эр түрлі ата-тегінің жагындағы тексерілген үйлесімді кешенді инбридингі деп бөледі. Туыс емес асыл тұқымды мал өсіруде (аутбридинг) жұптасты- рудың бірнеше варианты болуы мүмкін. 1. Туыс емес жұптастыру (аукроесинг) арқылы алынған туыс емес айғьфлар мен биелер; 2. Айғьф инбредті, енесі аутбредті (топкросс); 3. Айғьф аутбредті, енесі инбредтік (ботгомкроссинг); 4. Айғыры инбредті, енесі инбредті (инбредлайнкросе). Әр түрлі тұқымның инбредті айғьфлары мен инбредті биелерін жұптастыру-инкроссбридинг деп аталады. Жылқы шежіресін бшу тұқымды сұрыптау мен жұп таңдауды жеңілдетеді. Сұрыптау деп — тіршілік пен өндіріс технологиясы жағдайына жақсы бейімделген құнды малды үрпақтан ұрпаққа іріктеп отьфуды айтады. Тұқымдық (асыл тұқымды) жылқыларды сұрыптауды бонитировка кезінде кешенді баға беру арқылы жүргізеді: шығу тегіне, типіне, өлшемдеріне, жұмысқа қабілетгілігіне жэне ұрпағы- ның сапасына қарай; жұмыс аттарының жақсы байқалатық жегу типі, көлемі үлкен кеуде орамы, ұзын дене тұлғасы, мықты аяқтары, еркін қозғалыстары жэне жігерлі, жайлы темпераментгі болуы керек. Сұрыптау шараларына жылқыларды іріктеп шығару мен жарам- сыздыққа жатқызу да жатады. Вранжировка — жылқыны асыл тұқымдылық құрамының талаптарға сай келмеу себебінен шьн'ару. Мұны асыл тұқым ретінде баеқа шаруашылықта пайдалануға болады. Ал асыл тұқымдылар құрамына жарамсыздыққа мынандай жағдайларда шығарады: егер жылқы қартайғандығына байланысты асыл тұқымдық бағасын жойса немесе өсімталдық қабілетш жойса, тұқым қуал^йтын кемістігі болса. • Егер жылқы қартайғанына байланысты жұмысқа пайдаланыл- маса, жазылмайтын аурулары болса, жарақат зақымы болса, әлсіз не дұрыс жетілмесе, кемістіктері болса жэне денесі кіші болса, жұмыс аттарының құрамынан жарамсыздыққа шығарылады. Жұп таңдау - іріктеп алған малдың ішінен ұнамды ұрпак беретін бір-біріне деген лайықгы аталық жэне аналықтан жұп кұру. Асыл тұкымдылардан жұп таңдау сұрыптау секілді шығу тегіне, экстерьеріне, жұмыс қабілеттілігіне жэне ұрпағының сапасына кешенді баға беру негізшде жүргізіледі. Жұп таңдаудағы негізгі ұстаным (принцип) - өте жақсыны өте жаксыға косу. Бірақ жылкы зауыттарының көп жылғы тәжірибесі көрсеткендей, кейде өте жақсы айгырлар мен өте жаксы биелер егер олар бір-біріне экстерьері мен генетикалық жағъшан сәйкес келмесе, жақсы ұрпак бере алмайды. Кейбір айгырлар өзінің ерекшеліктерін тек еркек жынысты ұрпагына ғана қалдырады. Ал кейде басқа айгырлар мен өте жақсы биелердің атасы болып, артына багалы айгырлар қалдырмайды. Шыгу тегіне байланысты жұп таңдауда өсірілетін тұкымды және оның ерекшеліктерін және бір-біріне сай келуін жақсы білген жөн. Экстерьеріне байланысты жұп таңдауда конституциясы мыкты және экстерьерінде ақаулары мен кемшіліктері жоқ қажето типтегі жылқылар альгаады. Жұмыска кабілеттілігіне байланысты жұп таңдаганда сынау нәтижесін, дарқындылыгын, тарту күшін, қозгалу сапасын жэне жалпы жылқы темпераментін есепке алады. Өте ашушаң (асау) жылкыларды бір-бірімен жұптауга болмайды, өиткені олар қабілеттілігі нашар тұқым береді. Ұрпагының сапасына карай жұп таңдау өте тиімді. Тексерілген сәйкестік қашан да жақсы ұрпақ алуды қамтамасыз етеді. Жылкы шаруашылығында асылдандыру жұмыстарымен таныс- тыру және оның өткізілетін, жұмыс түрлерінің эдістемелік нұсқауын оқып-үйренгеннен кейін студенттерге келесі тапсырмаларды орындау ұсынылады. жүктеу/скачать 28.46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|