Жоғары сынып оқушыларына кәсіби бағдар беру жұмысын

Мектеп бітірушілердің мамандықты дұрыс таңдауы кәсіптің қоятын талаптары бойынша оқушылардың мүмкіндіктерін, икемділіктерін, қызығушылығының кәсіпке жарамдылығын көрсетеді.

Кәсіптік бағдар бойынша мектептің практикалық жұмысы кезіндегі көкейтесті сұрақтар; оқушыларға кәсіптік айқындалуы кезінде қалай көмек көрсету, олардың икемділіктерін адекваталық психологиялық әдістер бойынша қалай анықтау керек? Бірақ бұлармен барлық мұғалімдер таныс емес.

Төменде 7-11 сынып оқушыларымен кәсіптік диагностиканы жүргізу мүмкіндіктерін келтіреміз. Арнайы кәсіптік мүмкіндіктері құрылымында адамдардың төмендегі сапалары, қызығулықтары, қажеттілігі, мотивтері, икемділіктері және жеке өзінің қасиеттері оның басты компонеттері болып табылады.

7 сынып оқушыларының кәсіпті диагностикасының әдістері. 7 сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктері, олар бұл жаста кәсіптік жоспары әлі құрылмаған, өзіндік талдаулары мен өзіндік бақылауы жоқ. Осыған байланысты оқушының бойында көрініп тұрған кәсіптік қызығушылықтарын айқындау үшін қарапайым экспертті әдістерді; дифференциалды диагностикалық сауалнама, диагностикалық сұхбат және оқушының оқуда және оқудан тыс іс-әрекетінің эксперттік қорытындысы.

Дифференциалды - диагностикалық сауалнама.

Мәлімет (инструкция); «Осы оқуды бітірген соң, сіз кез келген жұмысты істей білесіз. Егер де сізге екі мүмкіндіктің біреуін ғана таңдау болса, сіз қайсысын қалар едіңіз?»

Бұл қарапайым әдіс көп уақытты алмайды. Оқушыларға кәсіптік айқындалуы үшін олар жазбаша түрде 20 сұраққа жауап беруі керек. Ол үшін әрбір оқушы белгілі формадағы жауап парағын (қосымша - 1) толтыруы керек. Тордағы номерлі және әріпті белгілер сұрақтың номері және әріптерімен бірдей екені оқушыларға түсіндірілуі керек. Сұраққа жауап беру сол тордағы тұсына қосу немесе алу белгісін қою арқылы болады. Кез келген сұраққа өткізусіз жауап беру керек және біреуіне алу екіншісіне қосу белгісі қойылуы керек.

Жауап парағын өңдеу (тексеру) өте оңай. Кәсіби консультант (мұғалім немесе сынып жетекшісі) тіке орналасқан қатардағы қосу белгісін санап төменгі торға жазып қояды.

Сұрақтар төмендегіше топталып құрастырылған; 1) қатардағы, олар «Адам - Табиғат» кәсібіне қатысты (табиғатты Т - шартты белгісімен белгілейік), екіншісінде «Адам - Техника» (Т), үшіншісінде «Адам - Адам» (А), төртіншісінде «Адам - таңбалы жүйе» (Ж), бесіншісінде «Адам - көркем бейне» (К). Барлық сұраққа жауап бергеннен соң жоғары торлардағы олардың шартты таңбаларын ТТАЖК қоюға болады.

Қосу белгісі қайсысында көп болса, соған қызығушылығының, икемділігінің бар екенін көрсетеді.

Диагностикалық сұхбаттың әдісі. Сұхбат кезінде оқушыдан оның қызығушылығы, икемділіктері туралы қосымша бағалы қажетті ақпарат алуға болады. Сұхбат кезінде оның нағыз қызығатын іс әрекеттері, оқу пәндеріне, көз қарасын және болашаққа деген жоспарын білеміз.

Сұхбат кезінде оқушы 8-9 сынып кезінде кез келген пән бойынша білімін тереңдеткісі келе ме немесе 9 сыныптан кетеді ме, мектептен шыққан соң не істейді, оған қандай өмір сүру қызықты және т.б. айқындауға болады.

Мәлімет; «Сендердің оқуды жалғастыруларыңа немесе қызықты жүмысқа түсулеріңе мүмкіндіктерің бар. Ол үшін сендерге мамандықты таңдауға көмектесу үшін, сұрақтар тізбесін ұсынамыз. Әрбір сұраққа жауап берместен бұрын ойланыңдар, әрі нақты дұрыс жауап беруге тырысыңдар. Егер сізге біз қойған сұрақ өте ұнайтын болса жауап парағының тұсына екі қосу белгісін қойыңыз, егер жай ұнайтын болса, онда бір қосу, егер білмейтін, күдіктенетін болсаңыз - нол; егер ұнамаса - алу; егер мүлде ұнамайтын болса екі алу белгісін қойыңыз.Әрбір сұраққа толық жауап беріңіз. Түсініксіз сұрақтарды сұрап алыңыз. Жауап парағын толтыру уақыты шектелмейді. (қосымша – 2)

1.Физика сабағын.

2.Математика сабағын.

3. Химия сабағын.

4.Астрономия бойынша мақала немесе кітап оқығанды.

5.Жануарларға тәжірибе жасау туралы оқығанды.

6.Дәрігерлер өмірі туралы оқығанды.

7.Ауыл шаруашылық өсімдіктері мен жануарлары туралы оқығанды.

8. Орман (ағаштар) туралы оқығанды.

9. Әлем әдебиеті класиктерінің шығармаларын оқығанды.

10.Газет-журналдар оқығанды, радио тыңдағанды, телехабарларды

көгенді.

12.Театрларды, мұражайларды, шығармашылық көрмелерді

тамашалағанды.

13.Геологиялық экспедиция әдебиеттері туралы оқығанды.

14.Түрлі елдер, олардың экономикасы, мемлекеттік құрылымы туралы

оқығанды.

15. Жолдастарыңды қоғамдық жұмыстарды орындауға ұйымдастырып,

оларды басқарғанды.

16. Милиция жұмысы туралы оқығанды.

17. Ұшқыштар, теңізшілер туралы оқығанды.

18. Тәрбиеші, жетекшілер жұмысы туралы оқығанды.

19. Станоктар құрылысымен және жұмысымен танысқанды.

20. Түстік тамақ дайындағанды.

21. Құрылысшылар туралы оқығанды.

22. Өзіңіз оқитын, жұмыс істейтін, түратын жеріңіздің

сәнімен айналысқанды.

23. Техниканың қарқындылығы туралы оқығанды (Жас техник, Авто мир,

За рулем және т.б.).

24. Тұрмыстық электро және радио приборлар құрылысымен

танысқанды.

25. Физика бойынша ғылыми танымал жаңалықтарды, әдебиеттерді

оқығанды.

26. Математика бойынша ғылыми танымал жаңалықтарды,

әдебиеттерді оқығанды.

27. Химия төңрегінде болып жатқан жаңалықтар туралы

(журналдардан, радио-теле хабарлардан және т.б.) білгенді.

28. Космонавтар туралы телехабар көргенді.

29. Биологияны оқығанды.

30. Аурудың пайда болуымен оны емдеу жолдарынмен қызыққанды.

31. Ботаниканы оқығанды.

32. Орманда, тоғайда уақыт өткізгенді.

33. Сын-әдеби мақалаларды оқығанды

34. Қоғамдық өмірде белсене араласқанды.

35. Тарихи оқиға жайлы кітаптар оқығанды.

36. Симфоникалық музыка тыңдағанды.

37. Жаңадан ашылған пайдалы қазбалар туралы білгенді.

38. Географиялық жаңалықтар туралы білгенді.

39. Болып жатқан жағдайлар мен жұмыстарды талқылау.

40. Кішілердің немесе құрдастарыңның арасында тәртіпті қадалағанды.

41. Ел ішінде саяхат жасағанды.

42. Жолдастарыңа қиын тапсырманы шешуді, сөйлемді дұрыс жазуға

және т.б. түсіндіргенді.

43. Түрлі аспаптармен танысқанды.

44. Үй шаруашылығы туралы сабақтар.

45. Құрылыс саласында болып жатқан жаңалықтар туралы білгенді.

46. Фабрикаларға барғанды.

47. Машина механизмдері құрылысымен танысқанды.

48. Радиотехника саласында болып жатқан жаңалықтар туралы ғылыми

танымал журналдар, мақалалар

49. Физикалық құбылыс теориясымен айнаылсқанды.

50. Қиын математикалық тапсырмаларды шешкенді.

51. Химия бойынша тәжірибе жүргізіп, химиялық реакция барысын

қадағалағанды.

52. Аспан әлемін қадағалағанды.

53. Өсімдіктерді қадағалағанды.

54. Жараланғанда алғашқы медициналық көмек көсеткенді, байлап

таңғанды және т.б.

55. Жануарларды өсіргенді оларға қарағанды.

56. Гербарии жинағанды.

57. Әңгімелер және өлеңдер жазғанды.

58. Басқа адамдардың мінезін, өмірін бақылағанды.

59. Тарихи үйірмелерге қатысқанды, өткен уақыттағы

оқиғаларға материалдар іздегенді.

60. Сахнаға шыққанды, хорда өлең айтқанды.

61. Минералдар жинағанды оның түзілуімен қызыққанды.

62. Туған өлкенің табиғатын танып білінеді.

63. Мектепте қоғамдық мейрамды ұйымдастырғанды.

64. Адамдардың мінезіне аса көңіл аударғанды.

65. Автомобильге қызмет көрсеткенді, үйірмелеріне (автошкола)

қатысқанды.

66. Кішкентай балдармен уақыт өткізгенді (оларға кітап оқып,

көмектескенді.

67. Түрлі заттар мен бөлшектерді дайындағанды.

68. Саяхат кезінде тамақты ұйымдастырғанды.

69. Құрылыста болғанды.

70. Киім тіккенді.

71. Велисопед, тігін машинасы, сағаттар және т.б. механизмдерін жөндеп

жинағанды.

72. Тұрмыстық электр және радио приборларды жөндегенді.

73. Спорт секцияларында айналысқанды.

74. Математикалық үйірмелерге қатысқанды.

75. Түрлі сұйықтыр дайындап реактивтермен айналысқанды.

76. Планета, галактика туралы оқығанды.

77. Биология үйімелеріне қатысқанды.

78. Ауруларға қарағанды, оларға көмек көрсетенді

79. Табиғатты бақылағанды бақылау күнделігін жүргізгенді.

80. Тал отырғызғанды және оларға қарағанды.

81. Библиографиялық сөздіктермен істегенді.

82. Бір жұмыстан екінші жұмысқа тез қосылғанды.

83. Тарихи тақырыптарда докладтар оқығанды.

84. Музыкалық аспаптарда ойнағанды, сурет салғанды немесе

ағашты кескенді.

85. Минералдардың түзілуін сипаттауды.

86. Географиялық экспедицияларға қатысқанды.

87. Халықаралық жағдайлар туралы хабарламалар айтуға шыққанды.

88. Милиция қызметкерлеріне көмектескенді.

89. Жас теңізшілер үйірмесіне қатысқанды.

90. Тәрбиешінің (жетекшінің) айтқан жұмысын істегенді.

91. Еңбек сабағы.

92. Таныстарың киім алып жатқанда оларға ақыл-кеңес бергенді.

93. Құрылысшы жұмысын бақылағанды.

94. Тігін өндірісімен танысқанды.

95. Ұшақ, кеме, корабль жобаларын жасағанды.

96. Электорприборларды және радио қабылдағыштарды жинағанды.

97. Физика бойынша олипиадаларға қатысқанды

98. Математикалық олимпиадаларға қатысқанды.

99. Химия бойынша тапсырмаларды шешкенді

100.Астрономиялық үйірме жұмыстарына қатысқанды.

101.Жануарларға тәжірибе жүргізгенді.

102.Адам ағзасының функциясын және аурулардың пайда болуын

оқып үйренгенді.

103.Жаңа ауыл шаруашылық дақылдар алу мақсатында тәжірбие жүргізгенді.

104.Табиғатты қорғау ұйымының мүшесі болғанды.

105.Оқу конференцияларына, диспуттарға қасысқанды.

106. Өмірдегі оқиғаларды құбылыстарды талдағанды (қорытындылағанды).

107. Еліміздің өткен өміріне қарауға.

108. Мәдениеттің дамуының тарихына және теориясына қызығушылық

білдіргенді.

109. Берілген тапсырма бойынша қиын жұмыстарды, тапсырмаларды бастан

өткергенді.

110. Географиялық материалдар жинаумен айналысқанды, географиялық

карталар құрғанды.

111.Түрлі мемелекеттердің саяси құрылысын оқығанды.

112.Юрист жұмысы.

113.Жас косманавт үйімелеріне барғанды.

114.Мұғалім жұмысы.

115. Зауыттарда болғанды.

116. Адамдарға түрлі қызмет көсеткенді.

117. Құрылыс жұмыстарына қатысқанды.

118. Өндіріс тауарларының дайындалуымен танысқанды.

119. Техникалық сызбалар мен схемалар.

120. Көрсеткіштерді алу үшін өлшеу құралдарын пайдаланғанды.

121. Физика бойынша тәжірибе жүргізгенді.

122. Математикалық білімді ережені, формуланы талап ететін

жұмыстарды орындау.

123. Химиядан тәжірибе өту кезінде мұғалімге хабарлап отырғанды.

124. Басқа планеталар туралы мәлімет жинағанды.

125. Танымал, атақты биологтардың жұмыстары туралы оқығанды.

126. Санитарлық ұйымның белсенді мүшесі болғанды.

127. Еңбек құралдарына және ауыл шаруашылық машиналарына

қарағанды.

128. Орман шаруашылығының жүргізілуімен танысқанды.

129. Сөйлемдердің және сөздердің пайда болуын оқып үйрену.

130. Күнделік арнап, мектеп және қалалық газеттерге ескертулер жазғанды.

131. Басқа елдердің бұрынғы тарихи кездерін оқығанды.

132. Бір көрген киноны, пьесаны, қойылымды қайталап көргенді.

133. Атақты геологтар өмірі және еңбектері туралы оқығанды.

134. Біздің планетамыздың географиясын оқып үйренгенді.

135. Танымал саясаткерлердің өмірі оқығанды.

136. Досыңның, танысыңның және т.б. шешімін дұрыс бағалай білгенді.

137. Жылжымалы құралдар туралы кітаптар оқығанды.

138. Балаларды тәрбиелегенді және оқытқанды.

139. Білікті жұмысшының іс әрекетін қадағалағанды.

140. Көптеген адамдармен араласқанды.

141. Құрылыс объектілерін жобалағанды.

142. Жеңіл өндіріс көрмелерін тамашалағанды.

143. Машиналарды жобалағанды, сызба жұмыстарын орындағанды.
Нәтижені өңдеу.

Оқушылар барлық сұрақтарға жауап бергеннен соң әр қатардағы қосу және белгілерін санаймыз. Әр қатар әр-түрлі іс әрекет сферасына сай келеді. Бірнеше (3-4) қосу белгілері көп қатарларды бөліп аламыз. Максималды қосу белгісі бар, жоспарланған іс әрекет сферасын көрсетеді, оны біріншіден оқушылардың қызығушылығының бағытын бағалауда есепке алған жөн. Егер қосу саны бірнеше қатарда бірдей болса, онда алу белгісі бар аз қатары басым болады.Тұжырымды қорытынды шығару үшін алу белгісі көп қатарға да көңіл аудару қажет. Көрсеткіштерді талдау барысы кезінде қосу және алу белгілерінің көлденең орналасуын да есепке алу керек. Жауап парағындағы бірінші екі қатар (1-ден - 48-ге дейінгі сұрақтар) жалпы беткі қызығушылықты көрсетеді. Одан кейінгі екі қатар (49-дан 96-ға дейін) оқушылардың икемділігі терең танып білуге ұмтылысының мазмұнын көрсетеді. Соңғы екі қатар (97-ден 144-ке дейін) белгілі бір дамыған іскерлік пен дағдының және икемділігінің бар екенін, практикалық іс әрекетке ұмтылысын көрсетеді.

Көленеңінен орналасқан қосу және алу белгілері қызығушылықтың қаншалықты екенін, икемділіктің көрінуі туралы ақпарат береді. Қосу белгілерінің көп болуы кәсіптік қызығушылықтың жақсы дамығанын көрсетеді. Қосудың аз алудың көп болуы кәсіптік және танымдық қызығушылықтың ұйымдастырылмағанын көрсетеді.

«Қызығушылық картасы» жауап парағының қосымшасы.

(дешифратор)

Мәлімет; «Сіздер төменде келтірілген сұрақтарға жауап беруіңіз керек. Әр сұрақ бойынша еркін және сол сұрақ тұсына «+», «-» белгісін қойыңыз. Басқа ешқандай белгі қоймаңыз. Бұл жерде жақсы жаман жауаптар жоқ».

Сұрақтар: