Тарихты материалистік тұрғыдан ұғыну

Гегель фил-да диалектика – яғни тіршілік атауларының бәрі тынымсыз қозғалыста, дамуда болады, бірақ бұл идеялардың, ойлардың, ұғымдардың дүниесі. Идеялистік диалектика Гегель жүйесінде шарықтау шыңына көтерілді. «Дүние жүзілік рух шеруі» - дүние дамуының шексіз процесін қамтамасыз етеді.

Фейрбах идеал-фил-ның бұл кемшілігін бірінші болып көрді. Ол Гегель жүйесінің идеалистік алғышарттарын ысырып тастап, оның жүйесін «кері төңкеруге» тырысты, яғни рух – материяның жоғарғы жемісі.

Маркс, Энгельс диалектика – бүкіл мат. дүниенің негізінде жатыр, сөйтіп тарихты материалистік тұрғыдан ұғынуды ашты.

Маркс, Энгельс – Адамдар саясатпен, ғылыммен, өнермен шұғылданатын болуы үшін алдымен тамақ жеуге, ішуге, тұрғын үйге ие болуға, киінуге тиіс. Бұл үшін олар әуелі қажетті мат. игіліктерді өндіруге, еңбек етуге тиіс. Сондықтан нақ қоғамның экономикалық даму дәрежесі, оның матер-өндірістік негізі арқылы бұл қоғамның саяси құрылымын, идеологиялық көзқарастарды т.с.с. түсіндіруге болады.

Адамның өз-өзінен ойлану-рухани белсенділігі емес, қайта оның еңбек, матер.-өндірістік қызметі. Міне, қоғам дамуының тетігі осындай.

1. 
   Өндіргіш күштер – барлық мат. игіліктер.
   
2. 
   Өндіріс құрал-жабдықтары – техника, транспорт, шикізат.
   
3. 
   Өндіріс құрал-жабдықтарына меншік қатынастары өндірістегі адамдар арасында қалыптасатын қатынастардың - өндірістік қатынастардың ұйытқысы болып табылады.
   

Өмір сүріп тұрған капитализмді революциялық жолмен қайта құру – пролетариат миссиясы. 1852 ж. 5 март И.Вейдемейгрге жазған хатында К.Маркс.

1. 
   Таптар белгілі бір өндіріс даму фазасының нәтижесі.
   
2. 
   Таптар күресі – прол. дик-на алып келеді.
   
3. 
   Прол. дик-ы тапсыз қоғамға өту сатысы (перех. пер).
   

Буржуазияның прогр. ролі туралы айта келе, ХІХ ғ. бурж-қ қатынастар қоғамның өндіргіш күшінің дамуының тормозына айналды, сондықтан бурж-ның экон, саяси үстемдігі жойылуға тиісті – оны прол. жүзеге асырады.

1848-1849 ж. Фр. революцияның, Ұлы Фр. рев-ның тарихын зерттеу барысында тарихшы матер-к тұрғыдан түсіндіру теориясы тереңдей түсті. 1848-1849 ж. революцияны ХVІІ-ХVІІІ ғғ. револ-лар мен салыстыра келе – бур-қ рев-ды белгілі бір шеңберде шектелетіндігін түсіндіреді. Ұсақ – буржуазиялық саяси партиялар радикалды күрес жүргізе алмайды, рев-ның белгілі бір сатысында оған опасыздық жасайды.

«Восемнадцатое брюмера Луи Бонопорта» еңбегінде К. Маркс прол. револ-мен бурж-қ револ-дың айырмашылығын көрсетеді. Прол рев-я қанаудың барлық формасын жояды. Прол. дик-ы деген мемлекетті толық сипаттап, анықтамайды. Оның функциялары, формасы, тағдыры деген сұрақтарға анық жауап берілген жоқ.

«Капитал» еңбегінде буржуазиялық қоғамның заңдылықтарын анықтайды. (генезис капитализма). Капитализм дәуірі – Ұлы геогр ашулардан, ХVІ ғ. әлемдік рыноктің қалыптасуынан басталды. 24-тарау. «Кап. Алғашқы қорлануы»...

Англиядағы өнеркәсіп төңкерілісі – капит-к қоғамның таптарын өмірге әкелді.

Сол сияқты «Капитал» еңбегінде ХІХ ғ. 40-60 жж. капитализм жағдайындағы шаруалар мәселесі қаралды. Жер рентасының дамуы, сатылары анықталды.

Қосымша құн теориясы.

Энгельс. «Германиядағы шаруалар соғысы»

1883 ж. «Социализмнің утопиядан ғылымға айналуы» брош-сында соц-к идея тарихына тоқталады. Идеялар тарихынан – таптардың идеологиялық күресін көреміз. Ғылыми социализмнің қалыптасуының алғы-шарттары қаралады.

70-80 ж. капиталистік қоғамда мемлекеттің ролі күшейді. 1877 ж. Л. Морганның «Древ. об-во» еңбегінде материалистік идеялар айтылады. 1884 ж. Маркс, Энгельс, «Семьяның ...» еңбегі жарық көрді. Бұл еңбекте мемлекеттің шығу және даму проблемасы қаралады. Комм-к қоғам жағдайында мемлекет те, таптар да жойылады.

1. 
   Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:
   
2. 
   Тарихты материалистік тұрғыдан ұғыну дегеніміз не
   
3. 
   2.Соц.-утопизм идеясының негізін салушылар кімдер.
   
4. 
   К. Маркстың тарихты материалистік тұрғыдан түсіндіру идеясы қай еңбектерінде айқын көрінеді.
   

1. 
   Историография нового времени стран Европы и Америки. М., 1967.-
   
1. 
   Историо­графия новой и новейшей истории стран Европыи Америки. М., 1977.-
   
2. 
   История буржуазнойсоциологии XIX - начала Х-Х века. М., 1979
   
3. 
   Ленин В. Н.Материализм и эмпириокритицизм/ /Полн. собр. соч. Т. 18.-
   
4. 
   Ленин В. Н. Три источника и три составных части марксизма/ /Полн. собр. соч. Т. 23.-
   
5. 
   Ленин В. Н. Август Бебель/ /Полн. собр. соч. Т. 23.-
   
6. 
   Ленин В. И. Карл Маркс/ /Полн. собр. соч. Т. 26.- Ленин В. Н. Империализм, как высшая стадия капитализма/ /Полн. собр. соч. Т. 27.-
   
7. 
   Ленин В. Н. Тетради по империа­лизму/ /Полн. собр. соч. Т. 28.-
   
8. 
   Аникин А. В. Юность науки. Жизнь и идеи мыслителей-экономистов до Маркса. М., 1985.­
   
9. 
   Барг М. А. Эпохи и идеи. Становление историз­ма. М.,
   
10. 
    Маркс К, Энгельс Ф. Святое семейство, или Критика критической критики/ /Соч. 2-е изд. Т. 2.
    
    1. 
       Маркс К, Энгельс Ф. Немецкая идеоло­гия/ /Соч. 2-е изд. Т. 3.-
       
    2. 
       Маркс К., Энгельс Ф. Манифест Коммунистической партии/ /Соч. 2-е изд. Т. 4.
       
11. 
    Маркс К Философский манифест историчес­кой школы права/ / Маркс К, Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 1.-
    
12. 
    Энгельс Ф. Развитие социализма от утопии к науке/ / Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд.
    
13. 
    19. Энгельс Ф. Анти-Дюринг//Маркс К, Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 20.-
    

1. Ағылшын қоғамдық ойы.

2. Тарих ғылымының дамуы. Оксфорд, Кембридж мектептері.

Дәріс мақсаты:

Негізгі түсініктер:

ХІХ ғ. ІІ-жартысындағы өнерк. төңкерілісі мен колониялдық иелік байлығы әлемдік өнер-к дамуында Анг. І-орынға шығарды. Лонд – халықаралық сауда орталығына айналып фунт стер. - әлемдік сауда өлшеміне айналды. Ағ. әдебиетінде бұл кезеңді 1837-1901 ж. Корольдік құрған Викторияның атымен «Викториондық дәуір» дейді.

ХІХ ғ. аяғында Англия ролі әлсіреп, І-қатарға АҚШ, Германия шыға бастады. Бірақ тур-к, экон. өрлеу тұтастай ел ішіндегі әлеум. күштерге, идеялық бағыттарға әсерін тигізді. Либ, консерв. партиялар позициясы жақындай түсті.

1859 ж. Ч. Дарвин «Табиғи сұрыпталу негізінде түрлердің шығуы» деген еңбегі жарияланды. Осы идея негізінде социа-дарвинизм ілімі шықты. Социал дарвинизм биолог әлем заңдылықтары – қоғамға да тарайды, адам тұрмысының негізі тіршілік үшін күрес, бұл күресте тек мықтылар ғана жеңеді. Халықтардың «әлдісі, таңдаулысы» бар да, «әлсіз», «нашарлары» бар – яғни расизм теориясының негізі салынады. Ағылшын – саксон-ақ раса – қожалар, елді, халықтарды басқарады. Бұл әрине колониалдық саясаттан шыққан идея.

Англия позитив соц-я дамыды. Негізін салушы ағ. фил-пози Губерт Спенсер (1820-1903). Инженер – Губерт Спенсер өзінің фил-қ жүйесін «синтетикалық фил-я» деп атады.

Оның еңбектері 1862 ж. «Основые начала» 1864 «Основания биологии», 1855 ж. «Основания психологии», 1876-1896 жж. «Основания социологии» қоғам дамуының эволюциялық заңдарын түсіндіреді. Қоғам тарихының 3 кезеңі бар.

1. 
   Тайпалық қоғам
   
2. 
   Ертетаптық қоғам, ұлттар қалыптасады.
   
3. 
   Индустриалдық қоғам.
   

ХІХ ғ. І-жарт. Қоғамдық ойда-прогресс идеясы орнықты, бірақ ХІХ ғ. аяғында бұл идея дағдарысы басталды. Мыс. ағ. соц. К. Пирсон –адамзат прогресі деген иллюзия – адамзат бір орнында тұр.

Оксфорд, Кембр унив-і. Оксфорд унив.-орта ғасыр тар.

Кембридж – жаңа тарих. Бұлардың арасында методологиялық өзгешелік – айырмашылық жоқ.

Оксфорд унив.- Уильям Стеббс. (1825-1901). 1866 ж. Жаңа тарих каф. басқарды. «Конст. ист. Анг». «Ист. Герм в ср. века».

Кембриж. тарихи мектебінің өкілі – Джон Эмери Актон (1834-1902). Актон – тарихшы өркениет тағылымы. Тарих бетіндегі ақ пен қараны айыру керек. Саяси көзқарасы – либерал, дем-қ правалар мен бостандық жыршысы.

ХІХ ғ. ортасында ағылшын тарихының көлемді туындылары шығып, зерттеудің позитив. методологиясы жасалды.

Генри Томас Бокль. (1821-1862) «Ағылшын өркениеттің тарихы» т.б.

Позитивист ретінде – қоғам дамуы белгілі бір заңдылықтарға бағынады. Тарихтағы матер-қ, географ. факторлар туралы айтады. Моральдық, білім, мәдениет фактор бар. Тарихты зерттеуде статистикалық әдісті енгізді. Прогресс идеясына берік сенген Бокль еңбектері – тарихи ойға үлкен үлес қосты.

Оксфорд мектебінен Арнольд Тойнби (1852-1883) Еңбегі –«Пром рев-я в Анг. ХVІІІ в».

Тойнби -әлеуметтік тұрмысты реттеу үшін заңдар шығару керек. Реформа жолымен «капитал әлемін тәрбиелеп», әртүрлі әлеуметтік таптар гармониясын жасауға болады, яғни Тойнби – либерал реформатор.

1. 
   Ағылшын позитивизмінің негізгі бағыттары.
   

1. 
   Виноградов К. Б. Очерки английской исто­риографии нового и новейшего времени. Л.,
   
2. 
   1975. 2-е изд.- Зверева Г. И. Организация исторической науки в Великобритании в новое и новейшее время. М., 1986.
   
3. 
   Аникин А. Адам Смит. М., 1968
   
4. 
   Гутнова Е. В. Томас Карлейль как историк/ / Вопросы истории. 1945.
   
5. 
   Звавич И. С. История английского рабочего движения в трудах Веббов и их школы/ /Вопро­сы истории. 1947.
   
1. 
   Позитивизм и проб­лема исторических законов. М., 1980.-
   

№ 14 Дәріс:

1. ХІХғ. 50-60ж.ж. буржуазиялық тарихнама.

2. Позитивизмнің тарихнамаға енуі. 50-80 ж.ж. демократиялық және социалистік тарихнама.

3. ХІХ ғ. 70-90 ж.ж. позитивистік тарихнама.

ХІХ ғ. ІІ-жарт. Фр-да өте терең экон-қ, саяси өзгерістер жүрді. Елде өнерк-п төң-і аяқталды. Монп-к кап-зм сатысы орнықты. Саяси оқиғалар: ІІ – империя кезеңіндегі бонопортистік төңкеріліс, 1870 ж. 4 сент. бур-дем. рев-я, 1871 ж. Париж Коммунасы, республик. құрылыс орнады.

Тарихнама мен тарихи ойдағы табиғаттану жаңалықтары әсер тигізді, позитивистік методология принциптері мен консепциясы қалыптасты.

ХІХ ғ. ортасында либералдық тарихи ой толық өз мүмкіндіктерін сарықты. 1848 ж. рев-я конст. монархияны құлатып, құрылған жаңа қоғамда да қарама-қайшылық, антогонизм бар екен. Тьерри концепциясына соққы берді. «Теперь я ее больше не понимаю,-писал он,-настоящее ниспровергло мой представления о прошлом и будущем».

Таптар күресі туралы теорияның негізін салған Ф. Гизо жаңа тәртіп пен тұрмыстан мән іздеуді қойып өз идеяларынан бас тартты. Гизо писал: «Рев-ный дух равно гибелен как для тех, кого он низверчает, так и для тех, кого поднимает на высоту» .

Гизо Ф. Ист. Анг рев СПБ. Т1. Введение.

1856 жылы Ф. тар. А. де Токвилдің «Ескі тәртіп және рев-я» деген еңбегі шықты. Бұл еңбек ХІХ ғ. Ф. тарихнамасындағы елеулі уақиға болды. 1848 ж. рев-я, бонопортистік режим туралы айта келе, рев-қ әдіске қарсы. Демократиялық ықылым, ниет деспотизммен ауысты. Фр. Ұлы рев-сы туралы қалыптасқан Фр. тарихнамасына өзіндік өзгеріс жасап, рев-ны антифед, антидв-а деп анықтайды. Жаңа қоғамды құру үшін, рев-қ күштеу мен күйрету қажет емес.

Токвиль әлеуметтік мәселелер мен, әлеуметтік мекемелер тарихын зерттеді. Шаруа мәселесіне, шаруа жер иеленушілігінің тарихына, оның шарттары мен формаларына көңіл аударады.

ХІХ ғ. 50-60 жж. фр. тар-сына поз-к идеялар енді. Оның негізін салушы. Огюст Конт (1798-1857). Ол социология деген түсінікті енгізді. Еңбегі «Позитивистік фил-я курсы». -1832-1842.

О.Конт идеялары:

1) Қоғамдық тұрмыстыабстрак-қ тұрғыдан түсіндіруден, қоғам туралы ғылымға негізделген – позит-к ғылымға негізделген әдіс қажет. Қоғам тарихы – биол. орг-зм сияқты біртұтас нәрсе, оны тек жіті қадағалап, шұқшия фактілерді зерттеп білуге болады.

2) Тарихи процесс биол-қ, геогр, экон. факторлар әсер етеді. Бірақ адам санасы, адамзат ойы – негізгі фактор.

Адамзат тарихы – 3 колликтивтік сананың нәтижесі, соның көрінісі (3 стадия заңдылығы).

1. 
   теологиялық
   
2. 
   метафизикалық
   
3. 
   позитивтік – ғылыми.
   

3) Прогресс идеясы- Конт ғылыми жүйесінің негізі. Бірақ прогрес-ң шегі бар-финалы бар. Тарих оңды, позитивтік ғасырға жеткен кезде-тоқтайды. Бұл конт көзқарасында –бурж. қоғам.

4) Тарих дәл ғылыми фактілерді зерттеу, саралау негізінде жазылады, тарихты нағыз ғылымға айналдыру керек. Тарихи танымның жаңа ғылым-мен техника дәуіріндегі әдісі қандай, тарихты білім беру жүйесіне қалай енгізу керек деген сұрақтарға жауап іздейді. Позитивистік әдіс осы ізденісті жеңілдете түсті.

Позитивистік идеялардың тарауында филос, тарихшы, искуствовед-Иполлит Тэн (1828-1893) үлкен үлес қосты. Тарихи – мәдени мектептің негізін салушы.

Саяси көзқарастары жағынан – умеренно – либер. позицияда тұрды. 4 томдық «Ағ. әдеб. тарихы» (1863-1864). Шықты. И.Тэн қоғам тарихын – табиғат тарихы дейді. Ол геометрия емес, физиология, зоология дейді. Осыдан ол «психологиялық әдіс» дегеннің негізін салды. Қоғам тарихында – қоғам мүшелерінің психологиялық әрекеттерінің жиынтығы басты роль атқарады. Қоғамдық психологияға 3 фактор әсер етеді. 1. (табиғи, ұлттық ерекшеліктер-менталитет); 2. (среда-клим, геогр. жағдай); 3. Әлеуметтік саяси жағдай.
ХІХ ғ. 70-90 ж. Фр. тарихнамасының бағыты өзгере бастады. Фр.-Прусс срғысы бур-қ қоғамдық ойға ерекше әсер етті. ІІ-Империяның құлап, респуб-дың құрылыс орнауымен Фр-да бур-қ революциялар дәуірі аяқталды.

Фр. либерал бур-ның саяси идеологиясы – умеренний республиканизм. Қандай болмасын монархиялық немесе авторитарлық режимнің қайта орнығуына жол бермеу керек.

Міне осы мәселелер- тарихнамаға да әсер етті. Негізгі бағыт – республиканшылдық бағыт. Қоғамда бур-ның саяси гегемониясы орнатып, бұқараны бур-респ-қ құрылыс жағдайында тәрбиелеу.

Позитив-к методология негізіндегі тар-да қайта өзгерістер жүрді. Позит. прин-і күшейді. Дәлдік, ғылыми негіздеме – тарихи зерттеулердің басты әдісіне айналды. 70-90 жж. Фр. тарих-да позитивистік ағым негізгі ағым болды және оның буржуазиялық – республикандық, либералдық бағыты күшейді.

Фр. рев-ның тарихын, тұтас ХVІІІ ғ. тарихын зерттеу Фр. тарих ғылымындағы басты проблематика болды. Мыс. И.Тэн «Происх сов Франции». Фр. рев-ның тарихын зерттеудегі консерв. бағыттың өкілі И.Тэн 1876-1893 жж. 5 томдық еңбегінде Фр. рев-н тарихын қатты сынға алады.

Рев-ның идеялық тамыры – ХVІІ ғ. рационализм мен ХVІІІ ғ. Ағар-қ философия болды. Абстракциялық, бірбеткей осы сана – Фр-ның тірі тәніндегі ерекшелікті түсіне алмады. Рев-я дегеніміз қылмысты ұмтылыстан туады. Рев-да екі күш болды.

1. 
   Халық азып-тозған, мұқтаждықтан шыға алмай, езілген халық санасын ХVІІІ ғ. философиясымен улады. Адамның жабайы инстиктісін оятты. «Бірнеше жүз сөзуарлар бірнеше миллион тағыларды қозғалысқа әкелді».
   
2. 
   Күш-Якобиншілдер. Олар Тэннің пайымдауынша әлеуметтік – саяси ағым емес, ерекше психологиялық тип. Олар – ызалы демагогтар мен догматиктер. Абстракциялық философия идеяларын ұран етіп рев-ға шықты. Олар – рев-ның психологиясы.
   

Бұл бағыт тарихшылары 1) Рев-я бур-қ демократия принциптерін орнықтырды. 2)Рев-ның барлық кезеңдеріне бірдей көңіл аударды. (Блок тұрғысында). Өкілдері Альфонс олар (1849-1928). Олар 1923 ж. дейін Сарбонна унив. кафедрасын басқарды. Кафедра күшімен

1. 
   Якобин клубының протоколдары
   
2. 
   Құтқару комитетінің актілері жарияланды.
   

ХІХ ғ. аяғында Фр-да негізінен саяси тарих зерттелді. Ал Англия, Германия, Россия әлеуметтік-экономикалық тарих та зерттеліп жатты. Ғылыми әдістері документтерді зерттеу және фактілерді дәл анықтау. Қандай болмасын анализ, қорытындылау болған жоқ.

ХІХ ғ. 70 ж. Фр. марксистік тарихнама қалыптасты. Поль Лафарг (1842-1911), Жюль Гед (1845-1922).

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

Ұсынылатын әдебиеттер

1. 
   Гавриличев В. А. Великая французская революция в освещении малогерманской школы историков (50-60-е годы XIX в.). Т. 1. Могильницкий Б. Г. Об одном опыте психологической интерпретации истории сред­невековой Германии/ /Методологические и исто­риографические вопросы исторической науки. Томск; 1969
   
2. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
3. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№ 15 Дәріс

1. Тарих ғылымы дамуының әлеуметтік-саяси жағдайы.

2. Кіші германдық тарих мектебі.

Дәріс мақсаты:

Негізгі түсініктер:

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Немецкая историог­рафия революции 1848-1849 гг. в Германии. М., 1962.
   
2. 
   Гавриличев В. А. Теоретико-методологичес­кие основы гейдельбергской школы историков//Методологические и историографические воп­росы исторической науки. Томск, 1966
   
1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

ХІХ ғ. 60 жылдарынан бастап АҚШ-тың әлеуметтік-экономикалық, саяси дамуында терең өзгерістер болды. 1860-1900 жж. екі кезеңге бөлуге болады.

1. 
   1861-1877 ж. екінші бур-қ рев-я.
   
2. 
   ХІХ ғ. соңғы он жылындағы Америка капитализмінің моноп-к сатыға көтерілді.
   

2 кезең. 1) Азамат соғысы 1861-1865 ж. оңтүстік плантаторларына соққы берілді, құлдық жойылды.

2) Рекон-я кезеңі 1865-1877 жж. оңт-те бур-дем-қ бағытта өзгерістер жүрді.

Рев-я Америка ұлтын екіге бөлді. Азамат соғысы барысында 600 мың адам өлді, құлдық ұлт тарихының ең қара беттері болды.

Азамат соғысынан кейін, саяси билік тұтастай бур-я қолына көшті. Фермерлік жолмен капитал-зм дамыды. ХІХ ғ. аяғында АҚШ әлемнің ең мықты индустриялы державасына айналды. Капитал қорланып, ірі моноп-к бірлестіктер, трестер пайда болды. (Рокфеллер, Карнеги).

Азамат соғысынан кейін, мемлекет саяси жағынан күшейді, екі саяси партия –Рес, Дем. Партиялар күшейді.

1861-1865 ж. тарихнама, азамат соғысы проблемаларын көтерді, әсіресе құлдықты сақтау идеясы айтылып жүрді.

ХІХ ғ. соңғы ширегінде тарихи білімнің дамуында елеулі табыстар болды. Американдық тарихнаманың деректемелік базасы ұлғайып, деректерді зерттеу әдістері жетілді. Конгресс шешімі бойынша Азамат соғысының ресми құжаттары жарияланды. (рапорт, приказ, донесения войск). Кітапханалар жүйесі ұлғайды. Вашингтондағы Конгресс кітапханасына, шығып жатқан басылымдардың 1 данасы түсті.

ХІХ ғ. аяғында Гарвард биб-да 5,5 млн кітап, брошюралар болды. 1895 ж. Нью-Йорк әмбебап кітапханасы ашылды.

Тарих пәні унив-де, коледжілерде оқытыла бастады. Европа унив-ні студенттер жіберілді. «Тарихи запискалар шықты». Колумбия, Корпель, Мичиган, Балтимор унив-і жұмыс жасады. 1884 ж. Америка тарих бірлестігі (ассоциация) құрылды. 200-дей тарих қоғамдарын біріктірді.

Алғашқы қауымдық құрылыс тарихы шықты. Л.Морган, Энгельс «Семьяның ...» еңбегінде Морган фактілерін пайдаланды. Амер-қ мед-вистика Европалық дәстүрде дамыды. 1888 ж. «Инквизиция тарихы», «Индульгенция тарихы» деген еңбектер шықты. Шіркеу саясаты әшкереленді.

Азамат соғысы тарихы үшін материалдар жиналып жатты.

ХІХ ғ. аяғында тарихнаманың теориялық-методологиялық принциптерінде маңызды өзгерістер болды. Романтизм дағдарысқа ұшырады.

Позитивиз орнықты-зерттеудің жетілген техникасы, әдісі қалыптасты. Қоғамдық даму заңдары мен табиғат даму заңдары өте ұқсас және тұтастай алғанда американдық әлеум-саяси система Европалық системадан әлдеқайда артық деген идея орнықты. (превосходство).

Азамат соғысы тарихнамасы туралы айтқанда Джеймс Форд Родс (1848-1927) еңбектеріне тоқталалық. 1850 ж. 7 том (АҚШ тарихы)еңбегі шықты. Бұл АҚШ-тың саяси тарихы болды. Құлдық жойылды, Американың болашағына жол ашылды. Родс тарихи деректерді зерттеу әдісін жетілдірді.

Англо-саксондық мектеп. Негізінен Европада білім алғандар, әсіресе кіші Германдық бағыт өкілдері Зибель мен Гирейчке-идеялары АҚШ тарихнамасына енді. «Ерекше неміс рухы», идеясы қолдау тапты. Ағылшын тарихшысы Э.Фримен тезистері қолданылды. «Тарих дегеніміз саясат тарихы», олай болса саяси мекемелер тарихын зерттеу керек. Міне осы англо-сак. Тарихнамада «Америка ерекшелігі» - идеясы орныға бастады. Америка дем-сы ең жетілген форма Арийлік расса – дем-қ системаның негізін салды. Бұл не? Индивидуализм принциптері мен мықты мемлекеттік биліктің үйлесімі, өз ара жымдасуы. Бұл бағыттың өкілі – Герберт Бакстер Адамс (1850-1901). «Жаңа Англияның Германдық тегі», «Саксония династиясы-Америка» деген ең-де «Жаңа Англиядағы» - яғни Америкадағы – алғашқы колонистердің жер қатынасы зерттеледі. Тацит жазып кеткен Германдықтардың жер қатынасына өте ұқсас село қауымы бар, Американ колонистері ежелгі Германдықтардың тегі бір.

Бұл англосак идея Корнель, Вашингтон, Гарвард универс-де жетекші идея болды. Мыс: Дж. Фиске (1842-1901)-Гарвард унив-і.

Германдық теорияны қолдайды. «Америка тарихы – Тәуелсіздік Дек-нан, немесе алғашқы колонистер тұрағы Джеймстаун, Плимуттан басталған жоқ, ол солт. Германия жерінде – Германдықтардың көсемі Арминийдің – Рим легиондарын талқандаудан басталды».

Саяси басқару жүйесінен де біз англосаксондық принциптерді көреміз. Мыс. (қалаларды басқару, провинцияларды басқару т.т.).

Мак Мастер (1852-1932) «Америка халқы тарихы» - 8 том. М. Мастер – тарих тек саясаттан, саяси институттар тарихынан құралмайды. Мыс. Конгресс тарихы – ел тарихының тек бір ұшқыны, бөлігі ғана. Сондықтан тұтас өркениет тарихын зерттеу керек. Ол еңбегінде Американдықтардың тұрмыс-тіршілігін, этнографиясын, әдебиетін, ой-парасат жүйесі, моралін зерттеді. Газет, журнал, мемуарлар, күнделіктер, хаттар-мәліметтерін кеңінен пайдаланады.

Тарих – эволюциялық процесс. Оның тарихнамаға қосқан үлесі мол.

ХІХ ғ. аяғында жұмысшы қозғалысының тарихы зерттеле бастады. Дж. Мак Нейл-«Раб движ и проблема нашего времени».

ХІХ ғ. 50 жыл-да АҚШ-та Марксизм тарады. Маркс Иосиф Вейдемейр, Фридих Зори, Адольф Клусс т.б. Бұлар алғашқы Марксистік үйірмелерде Маркс идеясын уағыздады.

1852 ж. Марксист. партия – Пролетариат Лигасы, 1853 жылы Америка жұм. одағы құрылды. Бұлар К.Маркс, Ф.Э. еңбектерін таратты. «Манифест» басылып шықты.

И. Вейдемейрдің «АҚШ-тың ұлттық экон. очерктері», И. Клусстың «Прлет. дик-ы туралы» еңбектерінде елдегі жұм. қозғ. жағдайы елдің эк-қ даму мәселелері қарастырылды.

Соц-зм идеялары тарады. К.М. Капиталы аударылды. Фр. Зорге «АҚШ – тағы жұм. қозғалысы». Америка жұмысшы партиялары мен қайраткерлерінің тарихы баяндалады. Прол. қалыптасу проблемасына – иммиграция роліне тоқталып, құлдықты жоюда жұм. қозғалысы үлкен роль атқарды.