1-кы башкараачы:
Jакшылар, кару айылчылар! Бугунги кун – тегинду эмес. Бугун бистин торол тилистин - алтай тилдин байрамы.
|
Слайд №1
|
2-чи башкараачы:
Каjуда озотон алып моштордий
Кожоны сенде торол тилим!
Куркуреп агатан алтай суулардын
Кучи сенде торол тилим!
|
Слайд №2
|
1-кы башкараачы: Алтай тил Алтай Республиканын эл-тергеелик тили болуп, «Тилдер керегинде jасакта» 1993 jылда куук айдын учинчи кунинде jоптолип jарлалган.
Алтай тил озогыдан бери канду чактар, калапту согуштар одуп, jе бойынын кеендигин, сурлу jараш кеберин jылыйтпаган.
|
|
2-чи башкараачы:
Алтай тилим — чечен тил.
«Айткан сос — аткан ок» дегендий, бир ле сосло jыга салар аргазы бар, jылдысла тендей кодурип те чыгар.
Эпту тил. Состорди ажындыра ту качаннан ла белетелип калгандый. Бой-бойына тизилип, эпту-эпту улалып браадар.
|
|
Улгер «Алтай тилиме» (Л.В.Кокышев) (4-чи, 5-чи класстын уренчиктери кычырат)
1. Ак-jарыктын алдына келеле,
Айлу-кунду jеримди короло,
«Адайым» деген алтай тилим,
«Энейим» деген эрке тилим...
2. Эне Алтайдын эдеги алдынан
Эрке унденип сен чыккан эдин,
Таштан чыккан тандалай чечектий,
Тан алдынан сен оскон эдин.
3. Коркышту чактарда тепсеп салганда,
Корболоп сен ойто озуп келетен.
Ас та болзо алтай jонымнын
Айылдары сайын шулурып jуретен
4. Керсу jонымнын чуми jок кожонын
Келишкенче сен кееркедип беретен.
Албатым jуунаткан алтай тилим,
Аарчызы jытанган алтай тилим!
5. Кайда да jурзем, канайып та jурзем,
Канымнан сени мен айрып болбозым.
«Энейим» деген эрке тилимди
Эр jажына ундып болбозым!
6. Албатымнын айткан санаазы — сен,
Амадап jургенде — кожоны сен.
Адамнан арткан jоожози — сен,
Энемнин берген энчизи — сен.
Ыйлаган тушта эрикчил тилим,
Ырысту тужымда чечеркек тилим
Алтай тилим,
Кару тилим!
|
Слайд №3, 4
|
1-кы башкараачы:
Кажы ла албаты торол тилду. Торол тилин билери, оныла быстыра jуруминде куучындап, ондожып jурери jаан учурлу.
Торол тил — ол кижинин эди-каныла, тазыл-тамырыла тудуш.
|
|
2-чи башкараачы:
Эмди алтай тилле билгиреерди коруп ийели.
Бу состордо кандый бирлик учур салынган, jартап беригер.
1. Шуултени улалтыгар «Торол тил» -
( Тил – ол албатынын байлыгы, оны бис ондобой jадыс, оны чеберлеер керек)
|
Слайд №5
|
|
1-кы башкараачы:
Эмди слерге сурактар берип jадыс, слер — каруузын айдып jадыгар.
-
Алтай танмалыкта канча танык? (37)
-
Алтай тилде канча кубулткыш? (7)
-
Баштапкы алтай бичиичи? (Михаил Васильевич Чевалков)
|
-
Табыштарды уренип турган билим – ол …..(фонетика)
-
Тил деп состо канча учур, кандый учуралдарда? (тил – билим, тил – орган)
-
Эки кижинин куучыны – ол …..(диалог)
|
Слайл №6
|
2-чи башкараачы:
Торол тилиле алтай албаты jебреннен бери табышкактарын, чорчокторин, кожондорын, кеп состорин айдып келген.
-
«Албатынын ойгор сози»
|
Слайд №7
|
Кеп состин баштапкы болугин айдарыс, слер экинчи болугин айдып jадыгар.
Билерге — бир сос
(билбеске мун сос)
|
|
1-кы башкараачы:
Эдердин колы ус -
( этпестин токпогы jаан)
Jакшынын jолы чындык,
( jаманнын jолы тыртык)
|
|
2-чи башкараачы: Оско кижиге оро каспа,
( бойын ого тужерин)
Jалбагынан jатсан —
(кун де орой чыгар)
Айткан сос (аткан ок)
Мал киштежип таныжар (кижи куучындажып таныжар)
Узун эдек бутка оролор (узун тил башка оролор)
|
|
2-чи башкараачы: Комыстын унин угуп ийектер (Даниил Дрофа ойнойт)
|
Слайд №8, 9,10
|
1-кы башкараачы: 4.Чорчокторди таныгар.
Сурактарга каруу беригер:
-
Ырысту кандый ойноткыла ойнойт?
-
Теертпек деп чорчокто эн ле кучтузи кем эмтир?
-
Ненин учун агастын куйругынын учы кара?
|
Слайд №11,12, 13 (Ырысту, Теертпек, Агас ла койон)
|
|
|
2-чи башкараачы:
5. Эмди «Литературный тартыш»
Бичиичилердин алтай тилине учурлалган узукти угуп, авторы кем адап берер керек.
|
Слайд №14
|
1-кы башкараачы:
Чалгыдан эткен тилимде
Куулгазынду кожон бар
Jажу jымжак унимде
jурекке тийер ийде бар.
(Александр Ередеев)
|
2-чи башкараачы:
«Алтай тилимди jокту, куучындарга эби jок деп айдышкылайт. А мынайып айдардан озо бойлоры кандый болгонын сананып корот не?»
(Сурайа Сартакова «Тилим»)
|
|
1-кы башкараачы: Торол тил, торол сос — ол бистин эн jаан байлыгыс. Оны jылыйткан кийнинде, ойто табарга ла орныктырарга куч эрjине. Онын салымы бистен камаанду. (Б.Укачин)
|
2-чи башкараачы: Jер устинде кандый ла тилге уренип алзам, jе туней ле энемнин судиле кожо эмген торол тилимди мен ундып болбозым. Торол тилим — ол албатымнын jебрен историязы, онын бугунги куни ле келетен ойи. Торол тилин jаныс ла албатызынан айрып калган, угы-този jок улус ундып jат. (Л.В.Кокышев).
|
|
1-кы башкараачы: «Алтайлап эрмек сураза,
Айтпай оозын тыртыйтат.
Алдында jаткан газетти
«Алтайдын Челмоны» деп кычырат ...»
(Л.В.Кокышев. «Культуразы jок немелер»)
|
2-чи башкараачы: “Менин тилим уйан да эмес,
Менин тилим улу да эмес,
Менин тилим макты суубес,
Оско тилдерге куйунип билбес.» (Б.Бедюров)
|
|
Топшуурла ойынды угуп ийектер (топшуурла ойын)
|
Слайд № 15, 16, 17,
|
1-кы башкараачы:
6. «Модор сости чын, турген айдыгар» Кем чыгар?
«Саныскан»
Саныскан, саныскан
Сары чолдо ол аскан.
Эмди jаныс саныскан
Сары чолдо — jаныс каан.
Костин jажын агыскан,
Саныс чайнайт саныскан.
|
|
Слайд №18 (балдар модор сости кычыргылайт)
|
1-кы башкараачы:
Суреен jакшы модор сости айттыгар.
Торол тилимди уксам,
Тонмок сууны ичкендий.
Алтай тилимди уксам,
Аржан сууны ичкендий.
|
2-чи башкараачы:
Торол тилимнин кажы ла сози
Тын-канымдый. Меге баалу.
Jараш болгой тилдер оскози,
Jонымнын тили неден де кару.
|
|
1-кы башкараачы: Тилим — ол менин озумим
Тазылым болгон албатым,
Тилим — ол менин магым
Торол jерим, Алтайым!
|
2-чи башкараачы:
Сан башка менин калыгым бар — Сананып калган косту албатым бар.
Коп чактарды ол откон,
Костори нени корбогон!
|
|
Кожон «Кан Алтай» (Родион)
|
Слайд №19-23
|
1-кы башкараачы: Суреен jакшы билгирлер коргустигер.
Кижинин культуразы – элден озо ол тилин билери болор. Онын учун, тилистин озори слердин колыгарда балдар, оны jеектебей, билип, чеберлеп уренигер!
Кару алтай тилдин ÿредÿчилери, айылчылар!
Су-кадыгар бек болзын,
Айлы-jуртыгар амыр турзын.
Бала-баркагар ырысту болзын
Ижи-тожыгар jозокту болзын!
- Быйан, jакшы болзын!
|
2-чи башкараачы: Алтай jонымнын ийдези – слер,
Алтай jеримнин jузи – слер!
Билгирлереер мынан терен болзын,
Jедимдереер мынан бийик болзын!
Келер туштажуларга jетире!
|
Слайд №24
|
