«Астық түйірді өңдеу және сақтау технологиясы» пәнінен

5В072800– «Өңдеу өндірістерінің технологиясы»

мамандығы үшін

Семей 2013

1. 
   ГЛОССАРИЙ
   

Ауа-торлы сеператорлар – ірі, ұсақ, және жеңіл қоспалар, зақымданған бидайлар, шаңдардың сұрыптауға арналған машина.

Калибрования – ірілігі бойынша кейбір дәнді дақылдарды бірнеше фракицяларға бөліп сұрыптау үрдісін айтады.

Сепарирлеу – астық түйір қоспаларын бөлу үрдісін айтады, бұл үшін сепарратор машинасын қолданады.

Микроорганизмдер – астық түйірінің қаша алмайтын серіктестігі, олар астық түйірінің сапасын төмендететін негізгі факторлар болып табылады.

Сорбция – қоршаған орта буларынан әртүрлі газдар мен заттарды сіңіру қабылетін айтады.

2. 
   ДӘРІСТІК МАТЕРИАЛ
   

Дәріс сұрақтары:

1. 
   Қоғам дамуында астық түйірінің рөлі
   
2. 
   Тарихтың әртүрлі этаптарында астық түйір сақтау әдістері
   

Дәріс мақсаты: Астық өңдеу өнеркәсіптерінің даму тарихы, бидайды сақтау және сақтау әдістерінің тарихы.

Негізгі биологиялық көрсеткіш болып тұқымның өсіп шығуы табылады. Ол тұқымының себу жарамдылығын, олардың өскін болуын, сәйкесінше өсімдік болып өсуін және астық беруін сипаттайды. Өсіп шығудың астында өскен тұқым жақсы сонын, сараптама үшін алынғанда пайызбен белгіленген. Өсіп шығуды оптималды зерханалық жағдайда тұқымдардың өсуімен анықтайды, әрбір өскін үшін стандартпен орнатылған. Ол үшін тұқымның ішінен негізгілерінен араласпаларды бөлгеннен соң, төрт үлгі 100 ұрықтан алынып, жемді бұршақтары бойынша фасоль және кейбір басқа ірі тұқымдылардан 50 ұрықтар әрбіреуінен.

Ұрықтарды ылғалды таза кварцтелген топырақта немесе фильтрленген қағазда өсіреді, олар Петри табақшасында немесе өсімдікке орналастырылады. Оларды орналастыру алдында топырақты немесе қағазды ылғалдандырып, жұмсартады. Өсетін жерді ұрықтармен бірге термостатқа қояды, онда берілген тұрақты температурада көп астықтарға 20ºС болады, ал жаңа жинаған ұрықтарға аяқталмаған кезеңде пісіп жетілуде ауыспалы температурада 8-12 және 20 ºС.

Ұрықтардың өсіп шығуы дәнді дақылдарыдң жетекші тәулікте өсуімен есептеледі. Олардың өсіп шығу санына тек жақсы өскен тұқымдар ғана жатады.

жақсы нәтиже алуға болады. Астықтың түсін қарап анықтайды, берілген сорттың үлгілерімен салыстыра отырып.

Астықтың және тұқымның ылғалдылығы.

Астықтың ылғалдылығы дегеніміз-ұнның құрамындағы гигроскопиялық судың пайыздық көрсеткіші (қоспалармен бірге). Ылғалдылық астық пен тұқымның міндетті көрсеткішткрі болып келеді. Оны астықпен жұмыс кезіндегі барлығын бақылап отырады. Ылғалдылықты жинау кезінде, жинаудун кейінгі өңдеуде, сақтау кезінде, мемлекетке тапсыру кезінде де анықтап отырнады.

1. 
   Адам жамуындағңы астық түйірінің ролі.
   
2. 
   Қай дәуірде егіншаруашылығы жақсы дамыды?
   
3. 
   Қоректенуде астық түйірін қолданудың бірінші әдісі.
   
4. 
   Астық түйірін сақтау әдісі.
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
3-4 тақырып: Астық түйірлерінің құрылымы.

Дәріс сұрақтары:

1. 
   Астық түйірінің құрылымы.
   
2. 
   Зародыш құрылымы
   

Дәріс мақсаты: Астық түйірлер құрылымын қарастырады.

Негізгі биологиялық көрсеткіш болып тұқымның өсіп шығуы табылады. Ол тұқымының себу жарамдылығын, олардың өскін болуын, сәйкесінше өсімдік болып өсуін және астық беруін сипаттайды. Өсіп шығудың астында өскен тұқым жақсы сонын, сараптама үшін алынғанда пайызбен белгіленген. Өсіп шығуды оптималды зерханалық жағдайда тұқымдардың өсуімен анықтайды, әрбір өскін үшін стандартпен орнатылған. Ол үшін тұқымның ішінен негізгілерінен араласпаларды бөлгеннен соң, төрт үлгі 100 ұрықтан алынып, жемді бұршақтары бойынша фасоль және кейбір басқа ірі тұқымдылардан 50 ұрықтар әрбіреуінен.

Ұрықтарды ылғалды таза кварцтелген топырақта немесе фильтрленген қағазда өсіреді, олар Петри табақшасында немесе өсімдікке орналастырылады. Оларды орналастыру алдында топырақты немесе қағазды ылғалдандырып, жұмсартады. Өсетін жерді ұрықтармен бірге термостатқа қояды, онда берілген тұрақты температурада көп астықтарға 20ºС болады, ал жаңа жинаған ұрықтарға аяқталмаған кезеңде пісіп жетілуде ауыспалы температурада 8-12 және 20 ºС.

Ұрықтардың өсіп шығуы дәнді дақылдарыдң жетекші тәулікте өсуімен есептеледі. Олардың өсіп шығу санына тек жақсы өскен тұқымдар ғана жатады.

жақсы нәтиже алуға болады. Астықтың түсін қарап анықтайды, берілген сорттың үлгілерімен салыстыра отырып.

Астықтың және тұқымның ылғалдылығы.

Астықтың ылғалдылығы дегеніміз-ұнның құрамындағы гигроскопиялық судың пайыздық көрсеткіші (қоспалармен бірге). Ылғалдылық астық пен тұқымның міндетті көрсеткішткрі болып келеді. Оны астықпен жұмыс кезіндегі барлығын бақылап отырады. Ылғалдылықты жинау кезінде, жинаудун кейінгі өңдеуде, сақтау кезінде, мемлекетке тапсыру кезінде де анықтап отырнады.

1. 
   Құрылымды қатынаста астық бірлігі нені көрсетеді?
   
2. 
   Бидай қандай тіндерден тұрады?
   
3. 
   Сыртқы қабыршалары қандай қабаттардан тұрады?
   
4. 
   Қабықшалар жоғары ылғалсыйымдылық және ылғалөткізгіштік қасиетінде болуын түсіндіріңіз?
   
5. 
   Астық түйірінде ерекше белгіленетін құрылым қайсысы?
   
6. 
   Күріштің сыртқы беті немен жабылған?
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
5-6 тақырып: Астық түйірлерінің химиялық құрамы.

Дәріс сұрақтары:

1. 
   Ақуыздар, мөлшері, құрамы және оның астық түйірлері құндылығына әсері
   
2. 
   Астық түйірлері құндылығына көміртегінің әсері
   
3. 
   Астық түйірлері құндылығына липидтердің әсері
   

Негізгі биологиялық көрсеткіш болып тұқымның өсіп шығуы табылады. Ол тұқымының себу жарамдылығын, олардың өскін болуын, сәйкесінше өсімдік болып өсуін және астық беруін сипаттайды. Өсіп шығудың астында өскен тұқым жақсы сонын, сараптама үшін алынғанда пайызбен белгіленген. Өсіп шығуды оптималды зерханалық жағдайда тұқымдардың өсуімен анықтайды, әрбір өскін үшін стандартпен орнатылған. Ол үшін тұқымның ішінен негізгілерінен араласпаларды бөлгеннен соң, төрт үлгі 100 ұрықтан алынып, жемді бұршақтары бойынша фасоль және кейбір басқа ірі тұқымдылардан 50 ұрықтар әрбіреуінен.

Ұрықтарды ылғалды таза кварцтелген топырақта немесе фильтрленген қағазда өсіреді, олар Петри табақшасында немесе өсімдікке орналастырылады. Оларды орналастыру алдында топырақты немесе қағазды ылғалдандырып, жұмсартады. Өсетін жерді ұрықтармен бірге термостатқа қояды, онда берілген тұрақты температурада көп астықтарға 20ºС болады, ал жаңа жинаған ұрықтарға аяқталмаған кезеңде пісіп жетілуде ауыспалы температурада 8-12 және 20 ºС.

Ұрықтардың өсіп шығуы дәнді дақылдарыдң жетекші тәулікте өсуімен есептеледі. Олардың өсіп шығу санына тек жақсы өскен тұқымдар ғана жатады.

жақсы нәтиже алуға болады. Астықтың түсін қарап анықтайды, берілген сорттың үлгілерімен салыстыра отырып.

Астықтың және тұқымның ылғалдылығы.

Астықтың ылғалдылығы дегеніміз-ұнның құрамындағы гигроскопиялық судың пайыздық көрсеткіші (қоспалармен бірге). Ылғалдылық астық пен тұқымның міндетті көрсеткішткрі болып келеді. Оны астықпен жұмыс кезіндегі барлығын бақылап отырады. Ылғалдылықты жинау кезінде, жинаудун кейінгі өңдеуде, сақтау кезінде, мемлекетке тапсыру кезінде де анықтап отырнады.
Дәріс мақсаты: Астық түйірлерінің құрамына кіретін органикалық емес заттарға сипатама беру..
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. 
   Астық түйірінде болатын химиялық заттардың функциональды тағайындалуы қалай?
   
2. 
   Астық түйірінде негізгі химиялық заттардың орналасуы қандай?
   
3. 
   Не ақуыздың негізгі элементі болып табылады?
   
4. 
   Астық түйірінде қандай ақуыздар кездеседі?
   
5. 
   Ақуыз емес азотты заттардың құрамына кіретін заттарды тізіңіз?
   
6. 
   Астық түйірінде липиттердің орны қандай?
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
7-8 тақырып: Астық түйірлері партиясы сапаларының көрсеткіштері

Дәріс сұрақтары:

1. 
   Астық түйірінің сапасы: жалпы, міндетті, қосымша.
   
2. 
   Органилептикалық, физикалық, химиялық және технологиялық көрсеткіштерге жалпы сипаттама.
   

Дәріс мақсаты: Астық түйірлерінің жалпы сапалық көрсеткіштері және оның қажетті тұтынымдығы.

Негізгі биологиялық көрсеткіш болып тұқымның өсіп шығуы табылады. Ол тұқымының себу жарамдылығын, олардың өскін болуын, сәйкесінше өсімдік болып өсуін және астық беруін сипаттайды. Өсіп шығудың астында өскен тұқым жақсы сонын, сараптама үшін алынғанда пайызбен белгіленген. Өсіп шығуды оптималды зерханалық жағдайда тұқымдардың өсуімен анықтайды, әрбір өскін үшін стандартпен орнатылған. Ол үшін тұқымның ішінен негізгілерінен араласпаларды бөлгеннен соң, төрт үлгі 100 ұрықтан алынып, жемді бұршақтары бойынша фасоль және кейбір басқа ірі тұқымдылардан 50 ұрықтар әрбіреуінен.

Ұрықтарды ылғалды таза кварцтелген топырақта немесе фильтрленген қағазда өсіреді, олар Петри табақшасында немесе өсімдікке орналастырылады. Оларды орналастыру алдында топырақты немесе қағазды ылғалдандырып, жұмсартады. Өсетін жерді ұрықтармен бірге термостатқа қояды, онда берілген тұрақты температурада көп астықтарға 20ºС болады, ал жаңа жинаған ұрықтарға аяқталмаған кезеңде пісіп жетілуде ауыспалы температурада 8-12 және 20 ºС.

Ұрықтардың өсіп шығуы дәнді дақылдарыдң жетекші тәулікте өсуімен есептеледі. Олардың өсіп шығу санына тек жақсы өскен тұқымдар ғана жатады.

жақсы нәтиже алуға болады. Астықтың түсін қарап анықтайды, берілген сорттың үлгілерімен салыстыра отырып.

Астықтың және тұқымның ылғалдылығы.

Астықтың ылғалдылығы дегеніміз-ұнның құрамындағы гигроскопиялық судың пайыздық көрсеткіші (қоспалармен бірге). Ылғалдылық астық пен тұқымның міндетті көрсеткішткрі болып келеді. Оны астықпен жұмыс кезіндегі барлығын бақылап отырады. Ылғалдылықты жинау кезінде, жинаудун кейінгі өңдеуде, сақтау кезінде, мемлекетке тапсыру кезінде де анықтап отырнады.

Кептіру кезінде астықтың ылғалдылығын үздіксіз әрекетті ылғал өлшегіш аппараттар арқылы анықтап лтырады, ондай болмаған жағдайда әр 2 сағат сайын стандартты әдістермен іске асырылады. Ылғалды есепке алмайынша дән тазалағыш машиналардың жоспарлық өнімділігін анықтау мүмкін емес.

Астықтағы құрғақ заттың пайыздық қатынасын ылғалдылық мінездейді, ол оның азық-түліктік және жемдік құндылығын, тепе-теңдік түрінде анықтайды. Сонымен ылғалдылық міндетті түрде стандарттарман шектеледі және базистік және оның шектеулі кондициялары бар. Ылғалдылықтың технологиялық және экономикалық маңызы бар. Оның технологиялық маңызы-жоғары ылғалдылықты астық массасын сақтау қиын, оны ұн қылып тартуға және жармаға өңдеуге болмайды . Жоғары ылғалдылықты астықта себулігі күрт төмендеп кетеді. Соның нәтижесінде дән тазалағыш машиналардың өнімділігі төмендейді. Мұндай астықты шанақтарда орналастыру қауіпті. Оның себулігі күрт төмендегеннен кейін өздігінен ағызып шығару қиынға соғады. Дәл осы себептен астықты кептіру кезінде қиындықтар пайда болады. 28-30%-і жоғары ылғалдылықта. Жоғары ылғалдылықта астық нашар сақталады. Ол тез көгеріп, өнімнің тағамдық және тұқымдық қасиеттерін жоғарлатады. Өздігінен қызуға ұшырайды.

Бұл көрсеткіштің экономикалық маңызы – базистік қайта есептеу кезінде ылғалдылық үшін төлейді. Бнлгіленген мөлшерден ауытқыған кезде жеңілдіктер беріледі. Астық үшін базистік кондициялар 2-кестеде көрсетілген.

Дәндегі су ақуыз, крахмал және органикалық заттардың молекулалық күшпен ұсталып тұрады. Майдан басқасынан, себебі, ол гидрофобты және суды сіңірмейді. Дәнде неғұрлұм су аз болса, ол соғұрлұм коллойдты заттармен ұсталып тұрады, бұл кептіру кезінде энергияны жұмсауға көмектеседі.Ылғал ұстау мықтылығына байланысты ол әртүрлі дәрежеде астық масссасының өмір сүруіне әсер етеді. Сондықтан бұзылудың дамуына да әсер етеді.

Осыны есепке алып астықтан байланған және бос суды бөліп шығарады. Егер астықта байланған ылғал қана болса оны құрғақ деп атайды. Бұндай су дәннің және микроорганизмнің өмір сүруіне аз әсері бар. Сондықтан бұл астықты сақтау қолайлы. Құрғақ астықты ылғалдандырған кезде бос ылғал пайда болады. Бұндай жағдайда ылғалдылық бойынша орташа құрғақтық деп атайды. Орташа құрғақтық астықты сақтауға азырақ тұрақты, бірақта құрғаққа қарағанда орташа құрғақтылық ұн жасағанда қолайлы. Ары қарай ылғалдандырған кезде астық ылғалды, одан кейін шикі болады. Ылғалды және шикі астықты сақтау мен өңдеуге келмейді, оны кептіру керек.

Химиялық құрамына байланысты оның крахмал, ақуыз, май бойынша әр мәдениет үшін ылғалдың пайыздық қатынасы әртүрлі болып келеді. Неғұрлым май көп болса, соғұрлым оның ылғалдылығы аз болады. Астықтың әр күйіне ғылыми негізделген ылғал көрсеткіштері стандарттарда көрсетілген.

Егер астықтың ылғалдылығы 18-20% болса, ол нашар таратылады сондықтан сараптаманы екі қабылдауда жасайды. Алдымен 30 мин. ішінде 105С температурада 20г дәнді кептіреді. Буланып кеткен судың көлемін тіркейді. Осыдан кейін үлгіні үнтақтайды және кептіруді екіге бөліп 5 г- нан жалғастырады. Ылғалдылықты төмендегі формуламен есептейді.



- кептіруге дейінгі дәннің массасы,

- кептіруден кейінгі массасы,

К – дұрыстағыш коэффициент.

Тұқымның ластануы.

Астық массасының құрамы күрделі. Әр өндірістік партияда негізгі астықтан басқа барлығында аздаған мөлшерде қоспалар болады. Белгіленген стандарттар бойынша негізгі бидайға барлық ірі, орташа, ұсақ дәндерді жатқызады. Оның сапасның елеусіз өзгеруімен жасалған және соғылған, жартылай сынған, өне бастаған дәндер жатқызылады.

Қоспалар өсімдік, жануар тектес және минералды болып келеді. Қоспалар астықтың сапасын нашарлатады. Арамшөп қоспалары өзіне өндірілетін астықтың сапасын төмендететін қоспаларды кіргізеді.

1. 
   Ұсақ арамшөп, елеуіштен өткен (диаметрі 1 мм)
   
2. 
   Минералды қоспа
   
3. 
   Органикалық қоспа
   
4. 
   Арамшөп қоспаларының дәндері
   
5. 
   Толығымен зақымданған негізгі мәдениеттің дәндері
   
6. 
   Зиянды қоспалар, адам мен жануарлардың улануын болдыратын.