Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі.

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

„Адам физиологиясы мен жас физиологиясы негіздері пәні „ бойынша

050108 - мамандығының студенттері үшін әзірленген.

Оқу-әдістемелік кешен типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.

Типтік оқу бағдарламасы ҚРБҒМ – нің «11» 05 2005 ж. №289 бұйрығымен бекітілген

Оқу - әдістемелік кешені кафедра мәжілісінде талқыланған

Кафедра меңгерушісі: а.ш.ғ.к. Дошманов Е. Қ.

Факультеттің әдістемелік кеңесінде мақұлданған
Хаттама № “ ” 2007 ж

Әдістемелік кеңесінің төрағасы х.ғ.к. доцент Ибраимов Ш.И.

Университет ғылыми кеңесінде мақұлданған
Хаттама № “ ” 2007 ж
Кеңес төрағасы

050108 - мамандарын дайындайтын кафедра меңгерушісі келісімімен

Жұмыстық бағдарламада оқу жұмысының түрлері бойынша сағаттар көрсетілген:

ПС- практикалық сабақтар, СӨЖ- студенттердің өзіндік жұмысы.

Оқытудың мұндай бағдарламасы (SYLLABUS), семестрдің басында әрбір студентке беріліп, студенттің білімін тереңдетуге, пәнге деген ықыласының артуына, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттері ашылып, одан әрі дамуына есебін тигізеді деп күтілуде.

СӨЖ- де зерттеліп отырған материалды студент өзіннің бетімен игеруі мен үйге берілген тапсырманы орындау көзделеді: Практикалық сабақ – материалдарын сабақ үстінде мұғалімнің көмегімен оқып меңгеру (office hours). Оқу материалы барлық оқыту формаларының өрімделуі мен ерекшеленеді.

Дәрістің қысқаша жазбасы студентке қайсы бір тақырыптан қарастырылуда неге назар аудару керектігіне бағыт береді, санасына негізгі ұғымдармен терминдерді енгізеді.

Пәнді толықтай меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттің барлығымен дерлік жұмыс өткізіп және өзіндік жұмысының барлық көлемін орындауы қажет.

Тапсырмалар мен жағдайлардың жиынтығы студенттерге аудиториялардан тыс өзіндік жұмысты, үй тапсырмасын орындауға арналған.

Тесттік тапсырмалар студентке кредиттерді тапсыруда пән бойынша өз деңгейіннің білімдерін тексеруге және рейтингтік бақылауды тапсыруға, сынық/емтиханды алуға арналған.
Мақсаты: адам физиологиясы мен жас физиологиясы негіздері биология ғылымы саласына жататын пәндердің бірі болып саналады. Ол келешек педагог мамандарды адам организмінің физиологиясы мен жас физиологиясын, жас ерекшелігіне байланысты құрылысымен таныстырумен бірге жалпы биологиялық заңдылықтарға да көзқарасын ашады. Сонымен қатар қазіргі кездегі өтетін жас өспірімдер физиологиясы мен мектеп гигиенасы пәні тәнтану жолындағы ерекшеліктерге көңіл аударумен байланысты оның әлеуметтік,орта мен саяси қоғамның,еңбектің адам жас ерекшелігіне байланысты құрылысына тигізетін әсеріне де көңіл аудару қажет.
Міндеттері:

Адам ағзасының жас ерекшелігіне байланысты құрылысы және функциясының ерекшеліктері туралы білімді меңгерту.

Адам организмінің құрылысындағы мүшелер, мүшелер жүйелерінің функциясы туралы ұғым беру.

Студенттерге кейінгі курстарда өтетін пәндерді ойдағыдай меңгеріп кету үшін қажетті білімдермен қамтамасыз ету.

2. Балалар мен жастардың өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары. .

3. Оқу тәрбие жұмысындағы маңызы. Міндеттері.

ОБСӨЖ мақсаты:
ОБСӨЖ мәтіні:

Жас өспірімдер физиологиясы және мектеп гигиенасы пәні ғылымның екі саласын қамтиды: адам организмінің , жеке мүшелердің және мүшелер жүйелерінің қызметінің жас ерекшеліктерінің заңдылықтарын, даму жолдарын қарастыратын жас өспірімдер физиологиясы және адамның денсаулығын сақтауға қажетті жағдайларды қарастырып, анықтап, түрлі ұсыныстар жасайтын гигиена ғылымдары.

Бұл пәннің негіздері адам мен жануарлар анатомиясы және физиологиясы, жалпы гигиена мен медициналық гигиена, биохимия, биофизика, психология, педагогика, гистология, цитология, генетика т. б. Биологиялық және табиғат тану ғылымдарының табыстарына сүйенеді.

Басќа ѓылымдар іспетті жас өспірімдер физиологиясы және мектеп гигиенасы бірнеше ѓылыми зерттеу єдістерін пайдаланады: баќылау, табиѓи, лабораториялыќ тєжірибе (эксперимент), функциялыќ ж‰ктеме, телеметрия, антропометрия т.б.

Балалар мен жастардыњ организмі ‰немі µсіп дамуда болады. Организмдегіклеткалардыњ саны мен салмаѓыныњ ±лѓаюына байланысты дене кµрсеткіштерініњ артуын µсу деп атайды. ¤сумен ќатар организмде даму ж‰ріп жатады. Даму сапалы кµрсеткіш. Организмніњ дамуы деп сан корсеткіштерініњ сапалыќ кµрсеткіштерге айналып, ±лпалардыњ жекешеленіп белгілі бір ќызмет атќаруѓа бейімделуін, оганизм мен оныњ жеке м‰шелерініњ ќызметініњ артуын, баланыњ аќыл-ой µрістерініњ молаюын айтады. Организмніњ дамуы екі т‰рлі болады: физикалыќ жєне функциалыќ дамуы.

Адам µмірін негізінен ‰ш кезењге бµлуге болады: µсіп даму жєне жетілу, кемелдену, ќартаю. Б±л ‰шеуініњ айырмашылыѓын дене кµрсеткіштерін µлшеп, организмніњ даму дєрежесін аныќтап жєне сыртќы ортмен байланысын тексеруге арќылы білуге болады.

¤су мен даму адам µмірінде бірде жылдамданып, бірде баяуланады. М±ны µсу мен дамудыњ гетерохрондылыѓы дейді (гетерос-єрт‰рлі, хронос-уаќыт). Осыѓан байланысты бала организмі ‰немі µзгеріп турады.

Баланыњ µсу мен дамуыныњ сыртќы белгісіне оныњ дене пропорциясыныњ µзгеруі жатады.

Оќу-тєрбие ж±мыстарын ±йымдастыруда балалардыњ жасын белгілі бір топќа бµлуге тура келеді, яѓни єрт‰рлі жастаѓы балаларды бір топќа ќосады. Осыѓан байланысты адам µмірін 12 жас кезењдеріне бµледі:

1. 
   Жања туѓан сєби (алѓашќы 10 к‰н µмірі);
   
2. 
   Емшектегі сєби (10 к‰ннен 1 жасќа дейін);
   
3. 
   Алѓашќы балалыќ шаќ (1-3 жас);
   
4. 
   Бірінші балалыќ шаќ (4-7 жас);
   
5. 
   Екінші балалыќ шаќ (ќыздар 8-11 жас, ±лдар 8-12 жас);
   
6. 
   Жеткіншек немесе жасµспірімдер (ќыздар 12-15 жас, ±лдар 13-16 жас);
   
7. 
   Кємелеттік немесе жігіттік/бойжеткендік (ќыздар 16-20 жас, ±лдар 17-21 жас);
   
8. 
   Кемелге келу немесе ересектік мерзімініњ 1-ші жартысы (єйелдер 21-35 жас, ерлер 22-35 жас);
   
9. 
   Ересектік мерзімініњ 2-ші жартысы (єйелдер 36-55 жас, ерлер 36-60 жас);
   
10. 
    Егде жас (єйелдер 55-74 жас, ерлер 60-74 жас);
    
11. 
    Ќариялар немесе кєрілік (єйелдер мен ерлер бірдей 74-90 жас);
    
12. 
    ¦заќ µмір с‰рушілер (90 жастан єрі ќарай);
    

Негізгі:

1. 
   Х. Сәтпаева, Ж. Ніддібаева, Ә Өтепбергенов Адам физиологиясы. А. Білім 1995ж.
   
2. 
   Физиология человека Уч. Инс. Физ. Куль Н.В. Зимкина М. ФиС 1975г.
   
3. 
   Физиология мышечной деятельности Уч. Инс. Физ. Куль Я.М. Коца М. ФиС 1982г.
   
4. 
   В.Смирнов, В. Дубровский Физиология человека воспитания и спорта. М. 2002г.
   
5. 
   А. Солодков, Е. Сологуб Физиология человека. Уч. Инс. Физ. Куль М. 2001г.
   
6. 
   С. Ж. Бұғыбаева Адам физиолгиясы А. 2003ж.
   
7. 
   З. Алиакбараова Мектеп ижасындағы балалардың анатомиясы, физиологиясы және мектеп гигиенасының негіздері. А. 1993ж.
   
8. 
   С. Жұмабаев Жас ерекшеліктер физиологиясы. 1997ж.
   
9. 
   М. Матюшонок, Г.Г. Турик, А:А: Крюкова Балалармен жасөспірімдер физиологиясы және гигүиенасы. А. Мектеп. 1986ж.
   

10. 
    Физиология человека Уч.для мед. Инс. Медицина 1984г.
    
11. 
    Физиология человека. В. 4 томах. М. Мир, т.1,2. 1985г. Т. 3,4,5. 1986г.
    
12. 
    Общии курс физиологии человека и животных М. 19991г.
    
13. 
    В. Флинин, В. Фомин. Возрастные основы физического воспитания. М. 1972г.
    
14. 
    Физиология человека. Медицина 2001г. 607 стр.
    
15. 
    Физиология человека. В. Смирнова М. Мед. 2001г. 668 стр.
    
16. 
    Физиология человека. В.М. Покровскии 2 том. М. Мед. 2001 г.
    

Адам физиологиясы және жас ерекшеліктері физиологиясының дамуындағы негізгі кезеңдер.

1. Адам физиологиясы мен жас физиологиясының дамуы

2. Анатомия мен физиология ғылымдары

3. Ғалымдардың зерттеу әдістері1.

4. Әдістер түрлеріне сипаттама. Ерекшеліктері.
ОБСӨЖ мақсаты:
ОБСӨЖ мәтіні: Анатомия мен физиология ғьшымдары ерте заманнан бастап дамығанымен балалардың дене қүрылысы мен мүшелерінің қызмет ерекшеліктерін зерттеу кейінірек басталған. Себебі, балалардың организмін зерттеу жалпы адам мен жануарлар организмін зерттеуден басталады. Ондай зерттеулер тек қана ХУІІІ - ХІХ ғасырларда ғана белгілі бір жүйеге келтірілді.

Жасқа байланысты анатомия мен физиология жөне балалар гигиенасы жалпы алғанда медициналық қажеттіліктерге байланысты дамыған. Соңцықтан да негізгі зерттеулер балалар ауруы мен олардың алдын алу мәселелерімен тығыз байланысты] Бүл түрғьщан алғанда Н. Ф. Филатов, П. Ф. Лесгафт секілді дөрігерлердің ең-бектері аса маңызды орын алады. П. Ф. Лесгафт балалардың дене қүрылысының дене шынықтыру тәрбиесіне байланыстылығын анықтап, баланың психологиясын, ақыл-ойын, ішкі сезімдерін дамытумен байланыстырады г-ХІХ ғасырда еңбек еткен ғалымдар балалар анатомиясы мен физиологиясының педагогика мен төрбие жүмыстарын дамытудағы маңызын алғаш рет дәріптей бастады.

К. Д. Ушинский балалардың дене қүрылысы мен мүшелер қызметін білмей тәлім-тәрбие жүмыстарын, балаларға білім беруді бағытталған дүрыс жолға қою мүмкін еместігін айтқан.

Атақты ғалым физиолог И. П. Павлов "Балаларды тәрбиелеу мен оларды дамыту физиологияға негізделуі керек," — дейді. Оның бүл ойын П. Ф. Лесгафт тіпті де терендете түскен: "педагогика биология ғылымының бір бөлімі болуы керек". Бүл ғалымдардың ойымен П. П. Блонскийдің пікірі үндескендей: "атақты тәрбиелеу жүйесінің реформаторы аталған педагогтардың өзі педагогиканы тек қана психологиямен үштастырып, баланың денесі мен антропологиялық көз қарастарды үмытады," — деген.

Алғаш рет 1939 жылы А. Н. Северцев түжырымдаған, кетйіннен

П. К. Анохин дамытқан (1949) системогенез туралы ілімнің мүшелер мен мүшелер жүйелерінің гетерохронды (гетерос - әр түрлі, хронос - уақыт) түрде болу негізінің жасқа байланысты физиологияның дамуына ықпалы күшті болды.Л. К. Анохиннің бүл пікірі бойынша, бала организмінің алғашрет түрлі кезеңдерде дамуы оның қүрылымдарының бір-біріне уақытша байланысты өзгеруі арқылы жетілетіндігін байқатады. Функциялық жүйелердің әр уақытта пайда болуы мен өртүрлі дамуы ең алдымен дёненің бейімделу қасиеттерін негіздейді. Бүлай бейімделу ңөтижелері биологиялық жүйелердің қызметінің беріктігін, мықтылығын көрсетеді. Ал мүның өзі онтогенездің түрлі кезеңдерінде көптеген жағдайлардың әсер етуінен пайда болады. П. К. Анохиннің өріптесі А. А. Маркосян 1969 жылы биологиялық жүйелердің бірліктігі тірі организмдердің қасиеттеріне негізделген жекеленіп дамудың жалпы заңдьглығы екенін тапқан. Биологиялық жүйелердің бірінің қызметін екіншісі жартылай болса да орындай алуы, қайталауы, мүмкіндігінің қажеттіліктен артық болуы, оның жеке болімдерінің түрақты қалпына тез келуін қамтамасыз етеді.

Биологиялық жүйелердің беріктілігі онтогенездік даму барысында бірнеше кезеңдерден өтіп, бейімделу реакцияларын дамыта түседі. Өсіп, дамып келе жатқан организмнің сыртқы ортамен байланысы күрделенген сайын бейімделуі де жоғары сатыға дами түседі.

Жеке басының дамуы кезіндегі мүшелер қызметінің қалыптасу зандылықтарына орыс ғалымдары И. П. Павлов, В. М. Бехтерев, И. А. Аршавский, А. Г. Хрипкова, т. б. ат салысқаіғ/Олардың еңбектерінің арқасында баланың жасына лайық шартты рефлекстердің қалыптасуы, бағдарлау реакциясының дамуы, сөйлеу қабілетінің қалыптасып дамуы, түрлі эмоциялық жағдайлардың байланысы, өзгермелі сыртқы ортаның жағдайларына бейімделу заңдары анықталды, балалар мен жастарға арналған оқулықтар шықты.