Қазақстан Республикасы Деңсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің 2014 -2018 жылдарға арналған Стратегиялық жоспары туралы

БҰДЖ шеңберінде қаржыландыру тетіктерін (қор ұстау, екі компонентті жан басына шаққандағы нормативті) енгізу жолымен қол жеткізілген бәсекелестік ортасын қалыптастырудағы оң өзгерістерге қарамастан мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарының төмен басқарушылық дербестігі мен денсаулық сақтау ұйымдарындағы менеджерлердің жеткіліксіз біліктілік деңгейі медициналық қызметтерді берушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға кедергі келтіреді.

ТМККК нақты тізбесінің жоқтығы және медициналық қызметтерге қолжетімділіктің теңсіздігі азаматтардың мемлекет кепілдік берген көлемде медициналық көмек алу құқықтарын толық көлемде іске асыруына мүмкіндік бермейді. Нәтижесінде азаматтардың бір бөлігі ақылы негізде қызметтер алу үшін жеке денсаулық сақтау секторына қаралады. Бұл жағдай азаматтарды денсаулығын сақтауына арналған құқықтары туралы нашар ақпараттандыруға байланысты қиындай түседі.

Медициналық қызметтердің сапасының жеткіліксіз деңгейі сақталуда, медициналық ұйымдардағы ішкі аудит жүйесі жеткіліксіз дамыған, тәуелсіз сарапшылардың жеткіліксіз әлеуеті орын алған. Пациенттердің құқықтарын қорғау жүйесі нашар дамыған.

БҰДЖ белсенді енгізуге қарамастан, денсаулық сақтаудағы ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның жеткіліксіз деңгейі, медицина қызметкерлерінің арасындағы компьютерлік сауаттылықтың төмен деңгейі сақталып отыр.

Медициналық ұйымдардың жеткіліксіз материалдық-техникалық базасына байланысты мәселелер проблема күйінде қалып отыр. Бұл ретте лизинг жүйесінің мүмкіндігіктері толық пайдаланылмайды.

Қазақстанның ауылдық денсаулық сақтау жүйесі инфрақұрылымның оқшаулануына (алыста орналасуына), нашар дамуына, материалдық базаның нашар болуына, қатаң климаттық жағдайларға, медицина қызметкерлерінің жеткіліксіздігіне және кадрлардың кетуіне байланысты елеулі қиындықтарға ұшырап отыр.

Ауылдағы бірқатар медициналық ұйымдар бейімделмеген, санитариялық-гигиеналық талаптарға сәйкес келмейтін үй-жайларда орналасқан, қазіргі заманғы медициналық жабдықтармен, санитариялық автокөлікпен, жеткіліксіз жарақтандырылған.

Қабылданып жатқан шараларға қарамастан фармацевтикалық қадағалау, фармакоэкономикалық зерттеулер, дәрілік заттардың жанама әсерлерін мониторингілеу жүйесі, жалған және контрафактілік дәрілік заттардың өндірісімен және таралуымен күрес жұмыстары одан әрі жетілдіруді қажет етеді.

Халықтың, әсіресе ауылдық жерлерде тұратын халықтың дәрілік заттарға қолжетімділігін қамтамасыз ету мәселелері одан әрі шешуді қажет етеді.

Денсаулықты сақтау мәселелерін шешуде ведомствоаралық өзара іс-қимылдың жеткіліксіз тиімділігі өзекті болып қалуда.

Денсаулық сақтауды қаржыландыру көздері әртараптандырылмаған, мемлекетке негізгі қаржылық жүктеме жүктелген, іскери қоғамдастықтың үлесі жеткіліксіз, ал азаматтардың қаржылық қатысуы өз денсаулығы үшін олардың жауапты көзқарасын ынталандырмайды.

Кадрларды даярлау сапасына, жұмыс істейтін мамандардың біліктілік деңгейіне негізгі проблемалық мәселелер сақталуда болып отыр.

Даярланған медицина кадрларын шығаруды жыл сайын ұлғайтуға қармастан медицина кадрларын бөлуде теңсіздік орын алған: 10 мың адамға шаққанда 20-дан 45,7-ге дейін. Ауылдық денсаулық сақтау саласының дәрігерлермен қамтамасыз етілуі әлі де төмен болып отыр және
10 мың адамға шаққанда 11,0-ден 18,9-ға дейінгі шекте ауытқиды.

Ғылыми зерттеулердің бәсекеге қабілеттілігінің төмен болуы және денсаулық сақтау саласындағы маңызды инновациялық жетістіктердің болмауы орын алып отыр, бұл медициналық ғылымды дамытуға кедергі болатын көптеген факторлардың болуына байланысты, оның ішінде медициналық ғылыми ұйымдардың әлсіз материалдық-техникалық базасы, ғылыми зерттеулердің тиімсіз менеджменті, зерттеушілердің жеткіліксіз әлеуеті және өзін-өзі дамытуға олардың уәждемесін арттырудың тиімді тәсілдерінің болмауы.

ЖОО-ның ғылымын дамыту деңгейінің төмен болып қалуы жалғасуда, бұл білім ұйымдарының жеткіліксіз ғылыми әлеуетіне және ғылыми бағдарламалар мен жобалардың іске асырылуына профессорлық-оқытушы құрамының төмен жұмылдырылуына байланысты.
 Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау

Халыққа медициналық көмек көрсету деңгейіне мынадай ішкі және сыртқы факторлар ықпал етеді.

1. 
   қаржыландырудың пайдаланылатын құралдары денсаулық сақтау экономикасының тиімділігіне жеткіліксіз әсер етеді;
   
2. 
   Қазақстанның климаттық-географиялық ерекшеліктері.
   

Ішкі факторлар:

1. 
   саладан медицина қызметкерлерінің кетуі, әсіресе ауылдық жерлердегі және мамандар біліктілігінің жетіспеушілігі;
   
2. 
   пациенттерді қадағалап қарауда кезеңділікті сақтамау;
   
3. 
   өңірлерде амбулаториялық-емханалық деңгейдегі медициналық көмекті қаржыландырмау;
   
4. 
   медицина персоналын уәждеудің сіздігі тиімді жүйесінің жетістік;
   
5. 
   медициналық ұйымдардың материалдық-техникалық базасының жеткіліксіз деңгейі;
   
6. 
   басқарушылық шешімдерді қабылдаудағы медициналық ұйымдардың дербестігінің төмендігі.
   

1. 
   міндетті медициналық сақтандыру жүйесін енгізу;
   
2. 
   БҰДЖ шеңберінде МСАК-ты жетілдіру: қаржыландырудың жаңа әдістерін дамыту, МСАК-тың әлеуметтік бағдарлылығы;
   
3. 
   медициналық ұйымдардың қызметін бағалаудың нысаналы индикаторларын құру арқылы медициналық қызметтердің сапасын сыртқы мониторингілеу жүйесін жетілдіру;
   
4. 
   аккредиттелген субъектінің мәртебесін алуға және сақтауға уәждемелерінің жүйесін әзірлей отырып, денсаулық сақтау ұйымдарын және тәуелсіз сарапшыларды аккредиттеу ресімдерін жетілдіру;
   
5. 
   мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамыту;
   
6. 
   корпоративтік басқару қағидаттарын енгізе отырып, мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарының дербестігін арттыру;
   
7. 
   денсаулық сақтау жүйесінің инфрақұрылымын жетілдіру;
   
8. 
   көліктік медицинанын, оның ішінде авиациялық медициналық тасымалдауды дамыту;
   
9. 
   денсаулық сақтау мамандарын даярлауға жергілікті атқарушы огандардың мақсатты тапсырыстарын қалыптастыру практикасын жалғастыру.
   

Сыртқы:

Сыртқы факторларды жою үшін дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдардың және медициналық техниканың айналысы саласындағы нормативтік құқықтық актілердің үйлесімділігі, рұқсат құжаттарын өзара тану, Кеден одағы шеңберінде дәрілік заттардың сапасын инспекциялау мен бақылаудың интеграцияланған жүйесін құру қажет.

Ішкі факторлар:

1. 
   отандық фармацевтикалық нарықтың бәсекеге қабілетсіздігі;
   
2. 
   жалған және контрафактілік өнімдерді тестілеу үшін зертханаларды жарақтандыру деңгейінің жеткіліксіздігі;
   
3. 
   дәрілік заттардың бірыңғай дистрибуциясының тиімді менеджментінің жеткіліксіздігі;
   
4. 
   медициналық жабдықтарды, әсіресе қымбат тұратын медициналық жабдықтарды мониторингілеу деңгейінің жеткіліксіздігі.
   

1. 
   жабдықтарды жеткізудің лизингтік тетіктерін және сервистік келісімшарттар жүйесін енгізе отырып, медициналық техникамен орталықтандырылған қамтамасыз ету және оған қызмет көрсету жөніндегі үйлестіру орталығын құру;
   
2. 
   дәрілік заттарды сертификаттау мен бақылау бойынша мемлекеттік зертханаларды халықаралық аккредиттеу.
   

Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарына сәйкес экономиканың сапалы өсуі елдің үдемелі индустриялық-инновациялық дамуына ықпал ететін физикалық инфрақұрылымды жаңғыртуға, адами ресурстарды дамытуға және институционалдық базаны нығайтуға негізделеді.

Бұл проблеманы шешу демографиялық ахуалдың жақсаруына және халық санының тұрақты өсуін қамтамасыз етуге байланысты. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында көзделген халық санының 10 % өсіміне қол жеткізу үшін бала туу санының одан әрі өсуін және көші-қонның оң сальдосын қамтамасыз ету қажет.

Осы проблемалардың шешімі Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті органдарының қызметін үйлестіруді және өзара іс-қимылын ұйымдастыруды қажет етеді.

Демографиялық процестерді басқару жүйесіндегі буындардың бірі болып табылатын Министрлік бала тууды арттыру, балалы отбасылардың жағдайын жақсарту үшін қолайлы жағдайлар жасауға жәрдемдесуге арналған.

Министрліктің бала туу өсіміне жәрдемдесу жөніндегі қызметінің негізгі бағыттары оның қазіргі жағдайы ескеріле отырып айқындалған.

Өткен кезеңде халық санының артқаны байқалады: ол 2014 жылғы 1 қаңтарға 17,2 млн. адамды құрады, бұл 1999 жылғы деңгейден 2,2 млн. адамға көп.

Халық санының өсімі бала туу өсімінің есебінен қамтамасыз етілді. Соңғы үш жылда туылған балалардың орташа жылдық саны 381,5 мыңнан асты (2011 жылы – 372,2 мың, 2012 жылы – 379,1 мың, 2013 жылы – 393,4 мың) бала туу коэффициенті 2011-2013 жылдары орта есеппен 23-ті құрады.

(жалпы бала туу коэффициенті, 1000 адамға шаққанда)

Халықтың жас құрылымы оң тұрғыдан өзгерді. 2014 жылдың басына:

1) еңбек етуге қабілетті азаматтардың үлесі 49,6 %-дан (2003 ж.) 63,3 %-ға дейін көбейді (2011 жылы – 6 3,2 %, 2012 жылы – 63,8 %);

2) 18 жасқа дейінгі балалардың үлесі ел халқының үштен бірінен асты (2011 - 2013 жылдары 30,9 %)

Демографиялық ахуалды жақсартуға балалы отбасыларды әлеуметтік қорғау жүйесі айтарлықтай ықпал етті. 2003 жылдан бастап халықаралық тәжірибеде кеңінен таралған мынадай қолдау түрлері кезең-кезеңімен енгізілді:

1) отбасыларға табысына қарамастан 30 айлық есептік көрсеткіштен (бұдан әрі – АЕК) (2014 жылғы 1 сәуірден бастап 31,41 АЕК-ден) (бірінші, екінші және үшінші баланың туылуына) бастап 50 АЕК-ге дейінгі мөлшерде (2014 жылғы 1 сәуірден бастап 52,35 АЕК) (төртінші және одан кейінгі балалардың туылуына) республикалық бюджеттен төленетін баланың туылуына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақылар;

2) бала 1 жасқа толғанға дейін оның күтімі бойынша жәрдемақы. Жұмыс істемейтін аналарға ол табысына қарамастан республикалық бюджеттен 5,5 АЕК-ден 8,5 АЕК-ге дейінгі 2014 жылғы 1 сәуірден бастап 5,76 АЕК-ден 8,90 АЕК-ке дейінгі мөлшерде (отбасында туылған және тәрбиеленіп жатқан балалардың санына байланысты) төленеді. Жұмыс істейтін аналар бала туған күнге дейін соңғы 24 айдағы сақтандырылған табысының 40 % мөлшерінде «Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры» АҚ-дан әлеуметтік төлемдер алады;

3) мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған ата-аналарға, қамқоршыларға арналған ең төмен жалақы, 2014 жылғы 1 сәуірден бастап – ең төмен жалақының 1,05 мөлшеріндегі жәрдемақы (2010 жылдан бастап енгізілді);

4) табысы азық-түлік себетінің құнынан аз күнкөрісі төмен отбасыларға жергілікті бюджеттен бір АЕК, 2014 жылғы 1 сәуірден бастап – 1,05 АЕК мөлшерінде тағайындалатын және төленетін 18 жасқа дейінгі балаларға арналған жәрдемақы.

2010 жылдан бастап көп балалы аналарды «Алтын алқа» және «Күміс алқа» белгілерімен марапаттау шарттары өзгертілді және оларға төленетін арнаулы мемлекеттік жәрдемақының мөлшері арттырылды (3,9 АЕК-ден 6 АЕК-ге дейін), 2014 жылғы 1 сәуірден бастап 6,4 АЕК.

Ана мен баланы қорғаудың жаңа жүйесі қызмет еткен кезеңде баланың тууына байланысты жәрдемақы алатын отбасылардың саны 157,5 мыңнан (2003 жылы) 391,7 мыңға дейін (2 еседен астам) артты.

Халықаралық тәжірибе Ресей Федерациясында, Беларусь және Украина Республикаларында балалы отбасыларды әлеуметтік қолдау жүйелерінің ұқсас екенін көрсетті. Мәселен, аталған елдерде балалы отбасыларды қолдауға бағытталған шаралар жүйесі жұмыс істейді, ол жүктілік және босану бойынша жәрдемақы, бала тууға берілетін біржолғы жәрдемақы, бала күтімі бойынша жәрдемақы түрлерін қамтиды. ТМД елдерінің жүйелері де Қазақстан Республикасындағы секілді тұрақты дамып, жетілдіріліп отырады.

2008 жылдан бастап жұмыс істейтін әйелдер үшін жүктiлiгiне және босануына байланысты табысынан айрылған жағдайға мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру енгізілді. Осы қатер басталған жағдайда, жұмыс істейтін әйел міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтіліне және жүктiлiгі және босануы бойынша уақытша еңбекке жарамсыздық парағында көрсетілген кезең үшін қатер басталғанға дейін соңғы 12 айдағы сақтандырылған табысына байланысты әлеуметтік төлем алады. Осы төлемдерді қаржыландыру көзі болып Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қоры белгіленген.

Сонымен қатар, егер бұл еңбек және (немесе) ұжымдық шарттың талаптарында, жұмыс берушінің актісінде көзделген болса, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүктілік және босану бойынша берілетін әлеуметтік төлем сомаларын шегеріп, орташа жалақыны сақтай отырып, жұмыс беруші жүктілік және босану бойынша демалыстың бір бөлігін, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге демалысты төлейді.

Бұдан өзге, әйелдердің зейнетақы жинақтарының деңгейін арттыру және жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу үзілістерін болдырмау мақсатында жұмыс істейтін әйелдер үшін бала туу және олардың күтімі бойынша демалыстарда болу кезеңіне мемлекет қаражаты есебінен қосымша міндетті зейнетақы жарналарын субсидиялау енгізілді.

Халықаралық тәжірибеде басқа елдерде де осыған ұқсас төлемдер жүзеге асырылады. Бұл ретте қаржыландыру көздері әртүрлі болады, Ресейде Әлеуметтiк сақтандыру қоры болса, мысалы Ұлыбританияда, бұл Үкімет пен жұмыс беруші, Германияда – Медициналық сақтандыру қоры мен жұмыс беруші болады.

1. Халық тығыздығының салыстырмалы түрде төмендігі (бір шаршы километрге 5,7 адам) өңірлік даму мүмкіндіктерін шектейді және әлеуметтік-экономикалық тұрақтылыққа әсер ететін факторлардың бірі болып табылады.

2. Халықтың қартаю үрдісінің дамуы. Болашақта (2020 жылға дейін) соғыстан кейінгі кезеңде туған адамдардың есебінен (бала туудың «қарқынды» кезеңінде) еңбекке жарамды жастан асқан адамдар үлесінің артуы болжанып отыр. Халықтың қартаю үрдісі кейінгі жылдары да сақталатын болады. Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің есебі бойынша 2030 жылға қарай қарт адамдардың үлесі 11,1 – 11,3 %, 2050 жылға қарай – 14,7 – 15 % дейін артады.

Халықтың қартаюы экономиканың өсуіне, жинақтар мен инвестицияларға, жұмыс күшінің ұсыныстары мен жұмыспен қамтуға, зейнетақымен қамсыздандыру бағдарламаларына, денсаулық сақтауға және әлеуметтік қызмет көрсетуге, салық салуға, отбасының құрамына және тұрмыс тәртібіне әртүрлі әсер ететін болады.

3. Ұлттық еңбек нарығындағы еңбек ресурстарының тапшылығы.

4. Балалар мен отбасылық жәрдемақылардың мөлшері салыстырмалы түрде көп емес, бұл балалардың теңдей бастапқы дамуына мүмкіндік жасауға кедергі болады.

Еңбек ресурстарының өсу деңгейіне мынадай сыртқы және ішкі факторлар ықпал етеді.

1. 
   қоршаған ортаның жай-күйі және организмге зиянды әсері;
   
2. 
   ана мен бала өлім-жітімі;
   
3. 
   мектепке дейінгі мекемелерге және балалар үшін сапалы білімге қолжетімділік;
   
4. 
   тұрғын үй жағдайларының болмауы;
   
5. 
   көші-қон ағыны;
   
6. 
   халықтың қартаю үрдісі;
   
7. 
   еңбек нарығындағы ахуал.
   

Әлеуметтік қолдау деңгейін айқындауда және бағалауда сондай-ақ жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және отбасындағы еңбек етуге жарамды мүшелердің табыстарының өсуіне ықпал ету, отбасылық міндеттердің өндіріске қатысумен үйлесім табуы үшін жағдайлар жасау, әлеуметтік қызметтерге қолжетімділік және оның сапасы сияқты ресурстарды назарға алу қажет.

Ішкі факторлар:

1. 
   еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілік;
   
2. 
   азаматтаардың табыс деңгейі;
   
3. 
   әйелдердің репродуктивтік денсаулығы;
   
4. 
   қызмет көрсету сапасы.
   

Мыналар:

2) «шартты әлеуметтік көмек» және отбасылардың әлеуметтік қызметтерге қолжетімділігін қамтамасыз ету механизмдерін пилоттық режимде енгізу;

3) қиын өмірлік жағдайда жүрген отбасылар мен балаларды жеке әлеуметтік қолдау және қызмет көрсету жүйесін дамыту көзделеді.

Бұдан басқа, ұзақ мерзімді перспективаға жаһандық дамудың әлемдік үрдістері де ықпал етеді, экономикалық белсенді халық санының азаюы соның бірі болып табылады. Әлемнің көптеген елдерінде еңбекке қабілетті жастағы халық санының қысқаруы және соның салдары ретінде, экономикалық белсенді халық санының азаюы болжанып отыр, бұл еңбек ресурстары ұсынысының қысқаруына алып келеді және еңбек нарығындағы ахуалды ушықтырады.

Келешекте бала тууды ынталандыру, көп балалы болуды және балалы отбасыларды қолдау үшін қолайлы жағдай жасау мақсатында ана мен баланы қолдау жүйесін жетілдіруді жалғастыру көзделіп отыр.

4-стратегиялық бағыт. Нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу

Саланы дамытудың негiзгi өлшемдері
Жұмыспен қамту саясатында әлеуметтік жаңғыртуды жүзеге асыра отырып, Министрліктің қызметі бір жағынан, еңбекке ынталылықты арттыруға және нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесуге және екінші жағынан экономиканың жоғары білікті жұмыс күшіне қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталатын болады.

Жоспарланып отырған жұмыспен қамту саласындағы әлеуметтік қатерлерді басқару жүйесін дамыту бүгінгі таңда аталған салада қалыптасқан болмыстың, проблемалары мен үрдістерінің көрінісі болып табылады.

Еңбек нарығы және жұмыспен қамту.

Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер барысында елімізде қарқынды дамып келе жатқан еңбек нарығы құрылды, экономикалық белсенділік және халықтың жұмыспен қамтылу деңгейі тұрақты дамуда. Халықтың экономикалық белсенділік деңгейі 2011 жылғы 52,6 %-дан 2014 жылғы екінші тоқсанда 71,7 %-ға дейін, жұмыспен қамтылған халықтың саны 8,3 млн. адамнан 8,7 млн. адамға дейін көбейді (2012 жылы – 8,5 млн. адам, 2013 жылы – 8,6 млн. адам ). Бұл ретте жеке меншік нысандағы кәсіпорындарда жұмыспен қамтылу басым болып отыр.

2014 жылғы екінші тоқсанда 15 және одан жоғары жастағы экономикалық белсенді халықтың саны 9,1 млн. адамнан асқан (2011 жылы – 8,8 млн. адам, 2012 жылы – 9,0 млн. адам, 2013 жылы – 9,0 млн. адам). Экономикалық белсенді халықтың жалпы санында қала халқы 5,0 млн. адамды (54,7 %), әйелдердің саны – 4,5 млн. адамды (49 %) құрады.

Экономикалық тұрғыдан белсенді халықты жұмыспен қамту деңгейі 94,9 %-ға жетті. Жұмыспен қамтылған халық құрылымында жалдамалы қызметкерлердің саны 6,0 млн. адамды немесе 70,1 % құрады (2011 жылы – 5,6 млн. адам, 2012 жылы – 5,8 млн. адам, 2013 жылы – 6,0 млн. адам), өзін-өзі жұмыспен қамтығандар – 2,6 млн. адам немесе 30,2 % (2011 жылы – 2720 мың адам, 2012 жылы – 2693 мың адам, 2013 жылы – 2621 мың адам), әйелдердің үлесі 48,6 %-ды құрады (2011 жылы – 48,8 млн. адам, 2012 жылы – 48,6 млн. адам, 2013 жылы – 48,8 млн. адам).

Жұмыссыздық деңгейі – 2011 жылғы 5,4 %-дан, 2013 жылы 5,2 %-ға дейін, 2014 жылғы бірінші тоқсанда 5,1 %-ға азайды. Ресейде жұмыссыздық деңгейі – 5,5 %-ды, АҚШ-та – 7,4 %-ды, Польшада – 10,3 %-ды, Францияда – 9,9 %-ды, Түркияда – 8,8 %-ды, Чехияда – 7,0 %-ды құрады (ҰЭМ Статистика комитетінің 2013 жылға берген деректері).

Жұмыссыз халықтың саны 2013 жылы 470,7 мың адамды құрады, бұл 2000 жылмен салыстырғанда 2 есеге аз, 2014 жылғы бірінші тоқсанда 464,0 мың адамды құрады (2011 жылы – 473,0 мың адам, 2012 жылы – 474,8 мың адам, 2013 жылы – 470,7 мың адам).

Соңғы жылдары қалыптасқан еңбек нарығындағы тұрақты оң ахуал уақтылы дағдарысқа қарсы шараларды іске асыруды да қамтамасыз етеді. Бұл, ең алдымен – Жұмыспен қамтудың жол карталарын (2009, 2010 жылдар) іске асыру. 2011 жылы Жұмыспен қамтудың жаңа стратегиясы дамытылды. Мемлекет басшысының тапсырмасымен 2011 жылғы 1 шілдеде басталған және тұрақты және нәтижелі жұмыспен қамтуға ықпал ету жолымен халықтың табысын арттыруға бағдарланған Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) әзірленді және Жұмыспен қамту 2020 жол картасы болып өзгертілді.

2011– 2014 жылдары Бағдарламаны іске асыруға 280 млрд. теңге бөлінді. Бұл Бағдарламаға үш жүз жиырма мыңға жуық адамды тартуға мүмкіндік берді, оның ішінде 60 %-ынан астамы бұрынғы жұмыссыздар, 30 %-дан астамы өзін-өзі жұмыспен қамтығандар. Келісімшарт жасағандардың қалған бөлігі табысы аз адамдар мен жалдамалы қызметкерлер (0,7 %).

Бағдарлама іске асырыла бастағалы бері 279 мың адам жұмысқа орналастырылды. Бағдарламаға қатысушылардың 115 мыңынан астамы оқуға жіберіліп, оқуын аяқтағаннан кейін шамамен 85,5 %-ы жұмысқа орналастырылды. Әлеуметтік жұмыс орындарына халықтың нысаналы топтары өкілдерінің 82,8 мыңы жұмысқа орналастырылды, жастар практикасы шеңберінде 56,7 мың оқу бітіруші уақытша жұмыспен қамтамасыз етілді.

Бағдарлама шеңберінде алынған микрокредиттердің есебінен 15 мыңнан астам адам ауылда жеке ісін ашты және 7 мыңнан астам адам бизнесін кеңейтті, нәтижесінде қосымша құрылған жұмыс орындарына тағы да 19,5 мың адам жұмысқа орналастырылды.

Экономикалық әлеуеті жоғары елді мекендерге 14,7 мыңға жуық адам көшірілді. Көшірілген еңбек етуге қабілетті азаматтардың қатарынан 75 %-ы тұрақты жұмысқа тұрды.

2341 жобаны іске асыру шеңберінде 43 мың жұмыс орны құрылып, оларға 23 мың Бағдарламаға қатысушы тартылды.

Халықаралық тәжірибеге жасалған талдау, еңбек нарығындағы белсенді саясат (бұдан әрі – ЕНБС) озық елдердің ұлттық жұмыспен қамту саясаттарының шеңберінде үлкен маңызға ие екенін көрсетті. Қазақстанда ЕНБС шет елдерде қолданылатын көптеген құралдарды қамтиды. Дамыған елдерде халықтың қартаюының белсенді демографиялық үрдістері аясында жастарды, зейнеталды жастағы және қарт адамдарды жұмыспен қамту проблемасы ерекше өткір тұр, жоғары жастағы қызметкерлер қатарының көп болуы, сондай-ақ жас қызметкерлерді еңбек нарығынан ығыстыру соның салдары болып табылады.

Жастарды, зейнеталды жастағы және қарт адамдарды бір мезетте жұмыспен қамту проблемасы ішкі қарама-қайшылықпен сипатталады: үлкен жастағы қызметкерлер жастарға жұмыс орындарын босатуға тиіс. Халықаралық зерттеулер көрсеткендей, 55 жастан асқан адамдарды жұмыспен қамтуды 1 %-ға арттыру жастарды жұмыспен қамту деңгейін 0,2 %-ға төмендетеді.
Негiзгi проблемаларды талдау

Сонымен қатар, ұлттық еңбек нарығын дамыту белгілі бір проблемалар мен қиындықтарға тап болып жатады.

1. Ұлттық еңбек нарығы теңгерілмеген. Жұмыссыздық сақталуда, оның деңгейі әсіресе жастар арасында жоғары. Жұмыссыздықтың орын алуына қарамастан кәсіпорындар мен ұйымдарда орналастырылмаған жұмыс орындары (бос жұмыс орындары) сақталуда. Жаппай жұмысшы кәсіптері қызметкерлеріне, сондай-ақ жоғары білікті қызметкерлерге де сұраныс қанағаттандырылған жоқ.

2. Экономиканың формальды емес секторы әлеуметтік қорғаудан шет қалған экономикалық белсенді халықтың елеулі бөлігін құрап тұр. Жұмыс істейтін халықтың 33,4 %-дан астамы нәтижесіз жұмыспен қамтылғандар болып табылады.

3. Еңбек ресурстарының сапасы инновациялық экономиканың қажеттілігіне жауап бермейді (шамамен жұмыс істейтін тұрғындардың үштен бірінің кәсіптік білімі жоқ).