Өтініштерде көтерілген мәселелер сипаттамасы

Ақмола облысының прокуратурасына ата-анасы мен өзіне ақталу туралы анықтама беру туралы хат жазғаннан кейін, оларға прокуратура «Жаппай саяси құғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заңның 2-бабының 1 бөлігіне сәйкес осы Заңның күші қазіргі уақытта Қазақстан азаматы болып табылатын адамдарға қатысты қолданылады деген жауап берген.

Ресей ішкі істер органдары шағымданушылардың ақталу мәселесін шешуден бас тартқан, себебі оларға қатысты қуғын-сүргін Қазақстан аумағында орын алған.

Осылайша, біздің бұрынғы азаматтарымыз іс жүзінде саяси құғын -сүргіннен зардап шеккен бола тұра, оған құжаттық дәлелдеме алуға мүмкіндігі болмайтындай жағдай туындап отыр.

Қазақстан ратификациялаған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 9-бабының 5 бөлігіне сәйкес заңсыз тұтқындалған немесе қамауда болған әр адам талап арыз күші бар өтемақыға құқылы.

Сонымен бірге, қалыптасқан жағдайда шағымданушылардың өтемақы алуға әлеуметтік құқықтары бұзылып отыр.

Прокуратура органдары «Жаппай саяси құғын -сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заңның 10 және 8-баптарына сәйкес жаппай саяси құғын -сүргін құрбандарын ақтауды жүзеге асыратын уәкілетті орган болып табылады.

Осыған байланысты, құрметті Қайрат Әбдіразақұлы, көршілес мемлекеттік органдардың мемлекеттік органдарымен қазіргі кезде Қазақстан азаматтары болып табылмайтын шағымданушыларды саяси құғын-сүргін құрбандары, олардан зардап шеккендер деп тану тәртібін реттеу туралы мәселені шешуді сұраумен хат жолдаймын.

Мысалы, Комитеттің Атырау қаласы бойынша басқармасының УГ -157/ 9 мекемесінде жазасын өтеп жатқан сотталушы К. Жапиннің мүддесіне Қазақстандық адам құқықтары мен заңдылықты сақтау жөнідегі бюросы хат олдады.

Жапин оған қатысты мекеме қызметкерлері қатыгез және адамның қадір қасиетіне нұқсан келтіретін қарым қатынас жасағаны үшін дене мүшесін зақымдау актісін жасаған. Бұл оқиға туралы «В моей смерти прошу винить» мақалада хабарланған («Свобода слова» газетінде 2008 жылғы 6 қарашада жарияланған).

Атырау облысы бойынша Ішкі істер департаментінің біздің сұратуымызға берген ақпаратына сүйенсек, сотталушыға қатысты 2008 жылғы желтоқсанда соттық психиятриялық сараптама жасалып, «Психопатия истеро возбудимого круга с яастными декомпенсациями на фоне ограниченной недостаточночти» деген диагноз қойылған.

Бірақ бұл диагноз ол өзіне дене жарақатын слғаннан кейін анықталған, ал сотталған Жакин қылмыстық атқару жүйесінің мекемелерінде жылдан астам жазасын өтеп жатыр.

Менің атыма Шығыс Қазақстан облысы бойынша ӘМ ҚАЖКБ ОВ – 156/ 2 Мекемесінде жазасын өтеп жатқан ұлының мүддесіне азаматша Н.А. Телятникова оның алып жатқан медицинаық көмек сапасына шағыммен жолданды. Шағымданушының пікірінше 3 топ мүгедегі болып табылатын ұлының денсаулығы төмендеуде.

Павлодар облысы бойынша ӘМ ҚАЖКБ АП – 162/ 4 Мекемесінде жазасын өтеп жатқан ұлының мүддесіне М.С. Исаева өзінің хатында оың ұлы арнайы гигиена заттарына және төсек режиміне мұқтаж екенінабарлайды. Ауыр сырқатына байланысты ол, 2002 жылдан бастап балдақпен жүреді және кезең кезеңмен ҚАЖКБ АП – 162/ 4 Мекемесіне емдеуге жіберіліп тұрады. Бірақ ананың пікірінше, баласынын емдеу тәсілдері тиімді емес, медицина қызметінің қызметкерлері жергілікті МСЭКқа мүгедектікті анықтау және арнайы гигиена заттарын бөлу үшін жіберуден бас тартып отыр.

Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пактінің 12- бабына және Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабына сәйкес әркім дене және психикалық денсаулығының неғұрлым жоғары деңгейіне және оны қорғауға құқылы.

БҰҰдың Сотталушылармен қарым қатынастың ең төменгі стандартты ережелерінің 24-тармағына, Қылмыстық атқару кодексіне және ҚР әділет органдарының түзеу мекемелерінде және тергеу изоляторларында ұсталатын адамдарды емдеу профилактикалық қамтамасыз ету ережелеріне сәйкес әрбір қамаудағы адам оны қабылдау кезінде және кейін қажетіне қарай оның енсаулығы мен ой өрісі түзу екенін анықтау үшін медициналық тексеруге жатады.

Бірақ жоғарыда келтірілген жағдайлар сотталушылардың өкілдері бас бостандығынан айыру жерлеріндегі медициналық қызметтің сапасына күмәндануына негіз бар екенін куәландырады.

Одан әрі, Жапиннің мүддесіне жазған хаттың материалдары мекемелердің медициналық қызметкерлері тарапынан сотталушылардың денсаулығына тиісті бақылау жүргізбейтінін дәлелдейді, сонының арқасында сырқаттар уақытылы анықталмайды да қоғамда әртүрлі пікір туғызатын жағымсыз салдарларға әкеп соғады.

Атырау облысында 2008 қарашада өткен ведмстволық медицина мәселелері жөніндегі республикалық семинар кеңесте айтылғндай, өткен жылы сотталушыларды профилактикалық терең тексеру барысында бес мыңға жуық әртүрлі аурулар анықталған.

Осыған байланысты, құрметті Рашид Төлеутайұлы, Сізге Денсаулық сақтау министрлігімен бірлесіп медициналық бөлімдерді білікті кадрлармен жабдықтауды қарастыра отырып, сотталушыларға көрсететін медициналық көмектің сапасын арттырудың арнайы бағдарламасын әзірлеп енгізу мәселесін ауруларды тиімді диагностикалау және емдеуді қамтамасыз ету мақсатында қарауды ұсынамын.

Қосымша: сотталушылар Жапин, Телятников және Исаевтың мүдделеріне арыздардың көшірмелері мен оларға қоса берілген құжаттардың көшірмелері бетте

Ү.ж. 21 сәуірде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл жанындағы Азаптауларды қолдану фактілерін қарау жөніндегі жұмыс тобының кезектен тыс отырысы жиналды, онда ү.ж. 16 сәуірінде Петропавловск қаласының ЕС – 164/ 3 мекемесінде орын алған төтенше жағдай (жаппай дене мүшелеріне зақым келтіру) талқыланды .

ӘМ ҚАЖК төрағасының, Бас прокуратура өкілдерінің, құқықтық қорғау ұйымдарының, сондай-ақ оқиға орнында болған Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық қызметкерінің ақпараттары тыңдалды.

Жұмыс тобының отырысында оқиғаға себеп болған мән жайларды бағалау әртүрлі болса да жүмыс тобы мүшелерінің пенитенциарлық жүйе қызметінде осы уақытқа дейін сотталушылармен қарым-қатынастың халықаралық және ұлттық стандарттарына сәйкестігі бағытында жүйелі сипаттағы мәселелердің болуы туралы ортақ пікірі дау тудырмады.

Осы мағынада бас бостандығынан айыру және шектеу саласында адам құқықтарын қамтамасыз ету ахуалын талдау құқық қорғау органдарының қызметінде Қазақстанның осы саладағы жаңа халықаралық міндеттемелерін орындау аясында үйлестіру жоқтығын көрсетеді.

Атап айтқанда БҰҰ азаптау мәселелері бойынша арнайы баяндаушысы М. Новактың ү.ж. 4-14 мамырда жоспарланып отырған инспекторлық сапарына келісіп дайындалудың болмауын куәландырады.

Аталған сапар азаптау немесе контингентпен лайықсыз қарым-қатынас жасау фактілерінің болуы ықтимал объектілерге (тергеу изоляторлары, колониялар, арнайы қабылдағыштар, балалар үйлері, гауптвахталар, қарттар үйлері, психиатриялық ауруханалар және т.б.) баруды көздейді.

Арнайы баяндаушының Қазақстанның ЕЫҚҰ төрағалық етуі алдындағы және Мемлекет басшысы «Еуропаға жол» бағдарламасын жариялағаннан кейін шеккен сапарының қорытындыларына аса назар аударылатыны анық, бұл оған айтарлықтай саяси мән береді.

Осыған байланысты осы сапарға дейін БҰҰ Азаптауларға қарсы комитетінің 2008 жылы берген ұсыныстарын іске асыру жөніндегі Үкіметтің ұлттық жоспары жобасының, сондай-ақ еліміздің пенитенциарлық жүйесін реформалаудың қазіргі таңдағы шындықтар ескеріліп түзетілген стратегиясының болмауы алаңдатушылық тудырады.

Арнайы баяндамашымен болатын келіссөздер барысында осы мәселелерді талдау жоспарланады.

Осы уақытқа дейін баруға ұсынылатын мекемелер тізілімі белгіленбеген және келісілмеген. Сондай-ақ, арнайы баяндаушының қазақстандық құқықтық қорғаушылармен ү.ж. 28 сәуірдегі Вена қаласында өтеді деп белгіленген алдын ала кездесу алдында мемлекеттің ұстанымын үйлестіру жөнінде қажетті шаралар қабылданбаған.

Мазмұндалғанның негізінде ҚР Президенті Әкімшілігінің құқық қорғау жүйесі бөлімінің негізінде БҰҰ арнайы баяндаушысының Қазақстанда болуы кезінде мүдделі мемлекеттік органдардың әрекеттерін үйлестіру жөнінде жұмыс кеңесін өткізу жөн деп санаймыз.

Қарауды сұраймын.
Құрметпен,

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл А. Шәкіров

2009.23.04.

Қазақстан Республикасының

Премьер –Министрі

К.Қ.Мәсімовке
ҮНДЕУ
Құрметті Кәрім Қажымқанұлы!
Соңғы кезде баспананы кепілге беріп, банктерден несие алған азаматтардан шағымдар жиі келіп түсетін болды, оларға қарыздарын өтеудің ай сайынғы сомасы уақытылы төленбеген жағдайда жылжымалы мүлкі сауда саттыққа шығарылатыны не хабарландырусыз сатылатыны туралы мәлімдеме жіберіледі.

Бұл ретте, банктер Азаматтық кодекстің кепілге берілген мүлікті сату рәсімін қамтитын «Кепіл» деген 3 параграфын, 1995 жылғы 23 желтоқсандағы «Жылжымайтын мүлік ипотекасы» Заңының 20, 24, 25, 27-тармақтарын, «Қазақстан Республикасында банктер және банк қызметі туралы» Заңның 3-бабының 3- тармағын басшылыққа алады.

Сонымен бірге Қазақстан Республикасы Конституциясының 25-бабы баспанаға қол сұқпаушылығын және одан айыруға тек сот шешімімен ғана жол беріледі деп бекітілген.

Қазақстан Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пакті бойынша ( 11- бабының 1-тармағы) міндеттемелеріне сәйкес әркімнің өзіне және оның отбасына деген, баспананы қоса алғанда, лайықты өмір сүру деңгейіне құқығын мойындайды.

Аталған құқықтарды қамтамасыз ету, сондай-ақ басқа да халықаралық құжаттарда бекітілген.

Осылай, БҰҰдың экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі комитетінің № 7 (1997) Жалпы реттегі ескертулерінің 16-тармағына сәйкес үйден шығару үйсіз адамдардың пайда болуына әкеп соқпауы тиіс. Ескертулердің 15- тармағы тиісті сот талқылауы мәжбүрлеп үйден шығару жағдайларында аса маңызға ие болып, барлық құқықтарды қорғаудың маңызды аспектісі болып табылады. Жалпы алғанда, жалпы қабылданған халықаралық стандарттар мәжбүрлеп үйден шығару рәсімдерімен байланысты қорғаудың рәсімдік аспектілері, мүдделері қозғалатын адамдармен кеңес жүргізу, жоспарланып отырған шығарулар туралы уақытылы және негізді түрде хабардар ету қажеттігін қамтиды.

БҰҰ Бас Ассамблеясы комитетінің ү.ж. наурыз айында өткен үшінші отырысында «несиелер мен ипотекалық қарыздарды төлеумен байланысты мәселелер табысы төмен отбасыларды қауіпті жағдайға ұшыратады және оларды үйсіздер қатарына қосады» деген алаңдатушылық білдірілді.

Осыған байланысты, кепілге қойылған жылжымалы мүлікті іске асырудың орын алып отырған банк тәжірибесі, егер бұл несие алушы және оның отбасы тұрып жатқан жалғыз баспанаға қатысты болса, бұл Конституцияның, сондай-ақ Қазақстан ратификациялаған халықаралық актілерге қайшы келеді.

Сонымен қатар, БҰҰдың лайықты баспанаға құқық жөніндегі арнайы баяндаушысы Ракель Рольниктің үстіміздегі жылы инспекторлық сапармен келуін күтуімізге байланысты елімізде жоғарыда аталған халықаралық актілердің талаптары мен нормаларын адамның баспанаға құқығын қамтамасыз ету бөлігіндегі бұзушылықтар жағымсыз халықаралық сипатқа ие болуы мүмкін.

Жоғарыда мазмұндалғандарды ескере отырып, сондай ақ ү.ж. Қазақстан Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пактіні орындауы туралы елдік баяндаманы қорғау қарсағында Сізге, құрметті Кәрім Қажымқанұлы, құзырлы мемлекеттік органдарға қолданылып жүрген заңнамаға баспананы сот тәртібінен тыс сатылуы мүмкін жылжымайтын мүлік есебінен шығару мәселесі бойынша түзетулер енгізу мәселесін қарауды тапсыру туралы өтінішпен үндеу жолдаймын.