Қазақстан республикасының білім және ғылым министлігі

Оқу жоспарынан көшірме

1 Кесте

1. 
   Пәннің қысқаша сипаттамасы:
   

Бұл курста иммуногенетиканың негізгі ережелерін,негізгі түсініктердің мәні иммунологияның биологиялық мәніарнайы емес резистенттілік пен қалыптасқаниммунитеттін механизмдерін, иммунды жұйенің құрылысы мен функциялауы қарастырылады.

Студенттерге иммунді жұйенің және оның негізін құрамы иммунокомпетентті клеткаларының құрылысы, құрылымы, функциялануы, иммундық жауапты генетикалық тұрғыдан қарастыру және қолданбалы иммунологияның негізгі ережелері жайында қазіргі түсініктерді баяндау.

3. 
   Курстың міндеті:
   

Иммунді жұйенің және оның негізін құрамы иммунокомпетентті клеткаларының құрылысы, құрылымы, функциялануы, иммундық жауапты генетикалық тұрғыдан қарастыру және қолданбалы иммунологияның негізгі ережелері жайында қазіргі түсініктерді баяндау.

3. 
   Пәнді игерген студенттер:
   

- ғылыми мәселелерді қоя білуге, лабораториялық және далалық жағдайларды зерттеу жұмыстарын іске асыруға практикалық дағды алу ;

-алған білімін ғылыми және практикалық мәселелерді шешуге колдана білуі тиіс.
3.4. Пәнді игеруге қажетті игерілген пәндер; генетика, цитология, гистология, анатомия,биохимия.

3.5. Шектес пәндер және олардың осы пәнмен арақатынасы; жануарлар физиологиясы, жануарлар биохимиясы, генетика , экология, табиғатты қорғау.

3. 
   Әдебиеттер
   

4.1. Негізгі әдебиеттер;

4.1.1. Бұлашев А.Қ Иммунология. Астана, 1998 ж.

2. 
   Генетика ./Меркурьева Е.К., Абрамова З.В.Бакай А.В.1991г., 446С. М.,
   

3. 
   Иммуногенетика и искусственные антигены. /Петров. Р.В, Хайтов Р.М.,
   

Пәннің мазмұны

Сабақ тұріне байланысты сағаттың бөлінуі

Тақырып: 1. Иммуногенетикаға кіріспе. Құрылымы мен зерттеу әдістері. Иммуногенетиканың анықтамасы. Иммуногенетиканың басқа ғылымдармен байланысы және негізгі бөлімдері.

1.1. Иммунология ғылымы және иммунитет туралы түсінік

Иммунология - иммунитет туралы ғылым - биологияның жедел дамып келе жаткан жас салаларының бірі. Оның жетістіктері микробиологияның, молекулалық биологияның, биотехнологияның, (биохимиянь, биофизиканың, генетаканың одан әрі алға басуына мүмкіншілік туғызып отыр. Классикалық иммунология жуқпалы .іурулардың алдьш алу, оларды балау мақсатында жүргізілген ғылыми жумыстардың нэтижелерінің негізіңде қалыптасқан болатын. Ксйіннен организмнің тек зардапты микробтарға ғана емес, сонымен і .ггар генетикалық болмысы бөгде кез келген затгарға да жауап бсре ілатындығы аныкталды. Осы жағдайға байланысты ғылыми лдсбиетгерде инфекциялық емес немесе жаңа иммунология дсген ІТау пайда болды. Дегенмен, иммунология осылайша жасавды түрде жіктелсе де, ол ортақ мақсаты мен өзіңдік зерттеу эдістері бар біртұтас ғылым. Оның иммунохимия, иммуногенетика, аллергология, трансплантациялык иммунитет, клиникалық иммунология, серология жсше тағы да басқа салалары бар. Ғылымның осы салаларынын исгізінде ветеринарлық иммунология қальштасты. Онын басты м;іксаты - жануарлардың жұкдалы ауруларының иммунологиялык мсханизмдерін зерттеу арқылы оларды балау, дауалау және емдеу глсіддерін жеііддіру.

Иммунитет латьнның - міндетген босану, тазару- деген сөзінен шыққан. Ол - организмнің генетикалык турғыдан илганда бөгде инфекциялык жэне инфекциялык емес заттарды жуктырмаушылығы. Иммунитеттің калыптасуына организм біртүтас жүйе ретівде қатысады. Жоғары сатыдағы организмдердің арнайы иммунитет ақзалары бар.

Иммунология көптеген ғылымдармен тығыз байланыс тауып отыр. Оған дэлел кейінгі кезде иммунохимияның, иммунопатоло-гияның, ісік иммунологиясының, трансплантациялық иммуноло-іияның жэне басқа ғылыми бағытгардың пайда болуы. Қазіргі ксзде иммунитет жасушаларының өнімі - антиденелер молекулалык биология, биохимия, микробиология, вирусология, фармакология і ылымдарында бағалы реагент ретінде қолданылып жүр.

Иммунитет турлері. Иммунитет организмнің ішкі ортасының турақшлығын (гомеостазын) және оның қызметінің біртұтастығын қамтамасыз ететін барлык тіршілік иелеріне тэн қасиет. Иммунитетгің калыптасуына организм біртұтас жүйе ретінде қатысады. Ол - тірі табиғатгың эволюциялық дамуьшың, табиғи сурыптаудың, паразит пен оның иесінің қарым-қатынасынын нэтижесі. Эволюциялык турғыдан алып қарасақ иммунитетгін конституциялық, фагоцитгік жэне лимфоидтык жүйелерін ажыратуға болады.

Конституциялық жүйе - иммунитетгің ең көне түрі. Ертеректс ол туа біткен иммунитет деп аталды. Ол барлық тірі организмдерге қатысты, ал микробтар мен өсімдіктерде иммунитетгің бірден бір түрі. Омыртқасыз жануарларда фагоцитгік жүйе, ал омыртазлыларда бұған қоса иммунитетгің ең жетілген түрі - лимфоидтық жүйе пайда болды. Консгатуциялық иммунитет әрбір жеке жан иелерінен бастап ең жоғарғы таксономиялық топтардың өкілдсріне тэн болып келсді. Айталық, буынаяктылар көптеген вирустар мен риккетсияларға (таптік иммунитет), ал кұстар класыньщ өкілдері аусылдың коздырғышына төзімді больш келеді (кластық иммунитет). Сонымен қатар, констиіуциялық иммунитет бір түрге жататын кейбір мал тұкымдарында, тіпті жеке жануарларда, не адамда байкалады. Мысалы, қойдьщ алжир туқымы топаланға шалдыкпайды, ал иттің оба ауруына боксер, бульдог, терьер тұқымдары төзімді келеді.

Белтілі бір түрге тэн иммунитет табиғатга жиі кездеседі. Айталық, сиырға, итке, шошқаға зардапты болып келетін оба вирустарына жылқы сезімталдык көрсетпейді. Сиырлар маңқамен, жүқпалы анемиямен, ал жануарлар соз ауруымен, мерезбен, қызылшамен ауырмайды. Ал, бір түрге жататын жеке жануарлардың иммунитетін індет барысында байкауға болады. Қандай бір жуғымтал аурулардың еңбір жаппай білінген кезінде де барлык мал түгелдей ауруға ұшырамайды. Қорыта айтқанда, конституциялық имунитет организмде иммундеусіз-ақ қалыптасып, бүкіл өмір бойы оны белгілі бір инфекциялык агентгерден корғай алады және тукым қуалайды. Иммунитеттін бұл түрін негізінен мына келесі факторлар қамтамасыз етсді: а) жануарлар жасушаларының ферменттік жүйесінің микроб әрекеттеріне төзімділігі; б) организмде микробтардьщ қурылымдарын синтсздеуге керекті ферментгердің болмауы; в) жасушалардың ферментгік жүйесін коздьфғыштардан қорғай алатын рецепторлардың түзілуі; г) организмде микробтың ферментгік жүйесінін қызмстін тежейтін табиғи антиденелердің болуы.

Конституциялык иммунитетгің турактылығы сьфтқы ортаның колайсыз жағдайларының эсерінен бузылуы мүмкін. Мысалы, тауык балапаны эдетте топалаңға төзімді болады, ал егер оның дене кызуын суық суға батыру арқылы жасанды түрде төмендетсек, ол осы инфекцияны жұкгарып алады. Қоршаған орта температурасының жоғарлауы бақалардьщ сіреспе ауруына төзімділігін элсіретеді. Демек, иммунитетің бул түрін абсолютгі деп айтуға болса да, кей жағдайда оны жеңуге болады екен. Иммуюггеттің фагоцитгік жүйесі организмге енген бөгде заттарды, соның ішінде микробтарды жуып, талқандай алатын фагоциттер деп аталатын жасушалардың қызметіне негізделтен. Ал,лимфоидтік жүйе иммунитетгі белгілі бір келімсек затқа үйлесімділігін жасушалар мен олардың өнімдері арқылы қалыптастырады. Бул

жүйе омыртқалы жануарларда, эсіресе сүт қоректілерде жетіліп, арнайы ақзаларды иемденген. Иммунитет жүйесі туралы мәліметгермен оқу қуралының келесі тарауларында толығырақ танысасыздар. Организмнің фагоцитгік жэне лимфоидтік жүйелері оның тіршілігі кезінде туынды иммунитетгі калыптастыра алады.

Әдетге иммунитетгің бул түрі белгілі бір уакщтан соң олсіреп, ксйіннен тіптен жоғалып кетеді. Оньщ табиғи жэне жасаңды түрлері болады. Табиғи туынды иммунитет адамның іс-әрекетісіз, ал жасанды түрі эртүрлі биопрепаратгардың көмегімен қалыптасады. Бүлардың әрқайсысы белсенді жэне енжарлы болып екіге бөлінеді. Ғгср организм қорғаныс затгарын өзі жасап шығарса, онда мундай иммунитет белсенді, ал оларды дайын күйінде қабылдаса енжарлы деп аталады. Табиғи белсенді иммунитет организмде оның жұкпалы аурулардан айықканынан соң пайда болады. Бүл иммунитет жануарлардың ауруға бейімділігін төмендетеді немесе мүддем ауруға ушыратпайды. Қоздырғыштан толык арылып, сауыққан организмде қалыптасатын жүкгырмаушылыкгы стерильді иммунитет деп атайды. Кейбір жүкдалы ауруларға қарсы иммунитет тек кана денеде қоздыршштын бары кезінде ғана сақгалады (мысалы, туберкулез жэне т.б.). Қорғаныстың мүндай түрін стерилъді емес иммунитет (премунция) деп белгілейді. Табиғи белсенді иммунитетгін иммундеуші субинфекция деп аталатын түрі де табиғатга жиі кездеседі. Бүл жағдайда иммунитетгің қальштасуы үшін жануарлардың ауруға шалдығуы шарт емес. Иммундеуші субинфекция организмнің микробтармен күнделікті тіршілігінде кездесуі негізінде бірте-бірте пайда болады. Жергілікті (аборигенді) маддар осы аймакта таралган инфекцияларға төзімділік көрсетеді, ал басқа жақган әкелінген жануарлар бүл ауруларға тез шалдығады.

Табиғи енжарлы иммунитетгің мысалы ретінде төлдің енесінен эртүрлі жолмен алатын қорғаныс қабілеіін айтуға болады. Гемохориалды кағанағы (плацентасы) бар сүт қоректілердің үрыктары табиш енжар иммунитетгі енелерінен өздерінің курсакгағы дамуы кезеңшде ала алады. Десмохориадцы немесе эпителиохориалды жануарлардың плаценталары антиденелерді үрықка өткізбейді, сондықган олардың төлдері ене иммуноглобулиндерін тек қана туғанынан соң уыз сүті аркылы ала алады.

Жасанды жолмен пайда болатын иммунитетгін де белсенді жоне снжарлы түрлері бар. Оның бірінші түрі жануарды уыпылығы элсіретілгсн тірі микробтармен, өлгірілген қоздырғыштармен немесе олардың зиянсыздандырылған тіршілік эрекетінің өнімдерімен (вакциналармен) егу нэтижесінде пайда болады. Оганизмнің тікелей қатысуымен қалыптасатын мүндай жасанды иммунитст бір-екі жумадан соң пайда болады да бірнеше айлар, ал кейде бір жыддан астам уакыт аралығында сакталады. Енжарлы иммунитет организмде оған құрамында антиденелері бар иммунды қан сарысуын немесе таза иммуноглобулиндерді енгізгсннен соң пайда болады. Иммунды сарысуды иммуңделінген маддардың немесе жүқпалы аурудан сауыккан адамдардьщ қанынан бөліп алады. Бүл иммунитетгің снжарлы деп аталатын ссбсбі, организм қорғаныс факторларын дайын күйінде кдбылдайды. Жасанды снжарлы иммунитет кан сарысуын (иммуноглобулиндсрді) организмге енгізгеннен соң бірер сағатган соң пайда болып, екі-үш жүма аралығында өз күшін жоғалтады.