Қазақстан тарихын оқытудың Әдіс-тәсілдері с. А. Нусупбаева., М. Н. Ибрагимова

Қазақстан тарихын қазақ тілінде әрең сөйлейтін тыңдаушыларға түсіндіру өте қиын. Сондықтан слайд арқылы тыңдаушылардың көз алдарына бүкіл сабақты келтіреміз. Слайдта сабақ қысқаша лекция түрінде беріліп, тірек сызбалар, карта мен сол ғасырлардағы суреттер қосымша көрсетіледі. Бұл тыңдаушылардың қатесіз жазуына, көзбен, суреттер арқылы есте сақтауына мүмкіншілік береді. Енді жаңа сабаққа тоқталатын болсақ:

1.Оралман тыңдаушыларға қазіргі қазақ жерінде құрылған феодалдық алғашқы мемлекет «Түрік қағанаты» туралы түсінік қалыптастырып, жүйелі білім беру.

2.Жерімізге жаңадан аяқ басқан шетелдегі қандастарымызды еліміздің тарихымен таныстырып, патриоттық сезімдерін ояту.

3. Қазақстан тарихынан алған білімдерін дамыту, тарихи оқиғаларды жүйелеп, жіктеп айтуға, тарихи оқиғаларды ажырата білуге, қорытындылауға үйрету.

Сабақтың көрнекілігі: карта, кесте, тірек-сызба, тақырыпқа қатысты суреттер

Жаңа сабақты бастамас бұрын үй тапсырмасын ауызша, тест, сұрақ-жауап түрінде сұрап, тыңдаушалардың үй тапсырмасын қаншылықты меңгергенін тексереміз. Айтылмай қалған жерлерін толықтырып, түсінбеген сұрақтарын қосымша қысқаша түрде қайталап өтеміз.

Үй тапсырмасын сұрауды аяқтағаннан кейін жаңа тақырып «Түрік қағанатын» бастаймыз. Сабақтың жоспары слайд түрінде тақтаға көрсетіледі.

Сабақ жоспары:

Жаңа сабақта қарастырылатын сұрақтар

І. Түрік қағанатының құрылуы мен этникалық құрамы

ІІ. Тәуелсіздік үшін күресі және саяси жағдайы

ІІІ. Шаруашылығы мен мәдениеті

ІV. Түрік қағанатының ыдырауы

Сабағымыздың бірінші сұрағына тоқталатын болсақ:

1. 
   Алғашқы орта ғасырда Еуразияда құрылған Түрік қағанатының жер аумағы шығыста Алтайдан бастап, батыста Каспий теңізге дейін созылып жатты. Қағанат оңтүстік –шығысында Қытаймен, оңтүстік-батысында Иран елімен шектесті. Түрік қағанаты жерімізде ірге тепкен алғашқы феодалдық мемлекеттің бірі. Түрік этнонимі алғаш рет қытай  жылнамаларында 542 жылы аталады. Қытай жылнамалары  түркілерді ғұндардың  ұрпағы деп атаған. Бастапқы кезде түркі деген сөз түркі тілдес көшпелілердің ішіндегі басқарушы ақсүйек ру өкілдеріне ғана қатысты болды. Содан кейінгі кездерде түркі деген атау саяси мәнге ие болды. 552 жылы түріктер мемлекеттік дәрежеге жетті.
   
2. 
   (Слайдтан қазіргі Қазақстанның картасы көрсетіліп, екіншісінде Түрік қағанатының алып жатқан аймағы көрсетіледі.)
   

1. 
   тірек сызба)
   

ІІ. Түріктер – ежелден Алтайды мекендеген жұрт. Ежелгі ғұндардың ашина тайпасынан құрылып, «түріктер» деген атауға ие болған. Ашина тайпасы жужандардың қол астында болған.(1.42) Ү ғасырда Солтүстік Моңғолияда көшпелі өмір салтын ұстанған жужан қағандығы (402-552) құрылды. 150 жылдай өмір сүрген. (1.41).

(2-тірек сызба)

(3-тірек сызба)

(4-тірек сызба)

(5-тірек сызба)

Төрт түлік малдың бәрін өсірген

Жылқы малы басты көліктері болған

Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы

(6-тірек сызба)

сияқты өзен бойлары болған. Ірі өзендердің бойларында жер өңдеумен айналысқан.

(7-тірек сызба)

Түріктер жерлеу рәсімінде ең алғашқы кезеңдерде мәйітті отқа өртеп, оның күлін қойғаны белгілі. Бұл отқа табынушылықты білдіреді. Кейінгі жерлеуде адамның тірі кезінде қолданылған заттарын бірге көмген. Заттарды бірге көму о дүниеде өмір бар дегенді білдіреді.

Түріктердің отқа табыну салты түрік қағанатына Византия елшісі Земархты жанып тұрған оттың арасынан өткізіп отырып кіргізуінен көрінеді. Келген қонаққа қойдың басын тартқан.

Қорыта келе айтарымыз, Қазақстан тарихын тиімді соңғы технология әдістерін пайдалану арқылы түсіндіру оралман тыңдаушылардың дәріске деген қызығушылығын арттырып ғана қоймай, қысқа уақыт аралығында бүкіл бағдарламаны меңгеруге мүмкіншілік жасайды.

1. 
   Түркі мемлекеттерінің тарихы Алматы, 2010
   
2. 
   Құнапина Қ.Қ., Құмғанбаев Ж.Ж., Махаева А.Ш. Қазақстан тарихынан әдістемелік-анықтамалық нұсқау. 2011-2012 оқу жылы. 214бет., 99-бет.
   
3. 
   Б.Жұбанышев Қазақстан тарихы (пәні бойынша тест сұрақтары мен жауаптары) Алматы, 2015
   

2. Оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту.

3. Оқушыларды жүйелілікке, ұғымталдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: аралас сабақ. Әдістері: Әңгімелесу, баяндау, пікірталастыру.

Көрнекіліктері: Дүниежүзінің саяси картасы, сызба суреттер, буклет, сөзжұмбақ т.б.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

1. 
   Сызба нұсқамен жұмыс.
   

Сөзжұмбақ шешу.

1. 
   Африканың бір елі.
   
2. 
   «Африка» деп аталу себебі.
   
3. 
   Ең ірі көл.
   
4. 
   Ең ірі жануары.
   
5. 
   Ең ірі сарқырамасы.
   
6. 
   Ең терең көлі.
   

Африка ежелден-ақ ғылым мен мәдениеттің ошағы ретінде белгілі. Африка жеріндегі Египет, Эфиопия, Гана тәрізді ежелгі мемлекеттерде қолөнер, cауда, құрылыс ірі өркениет, мәдениеттің дамуына айтарлықтай үлес қосқан. Египеттегі ежелгі пирамидалар Александрия шамшырағы (маягы) «Әлемнің жеті кереметінің» қатарына жатады. Сондай-ақ, піл сүйегі мен ағаштан ойып жасаған айшықты ою-өрнектер, қоладан жасаған мүсіндер көптен сақталған. Кейбір ғалымдар мәдениеттің дамуындағы алғашқы жетістіктері үшін адамзат ең алдымен Африкаға қарыздар деп есептейді.

Египет Африканың солтүстік-шығысында орналасқан, алып жатқан жер көлемі 101,4 мың км². Астанасы – Каир, халқы – 57,2 млн адам. Араб – негізгі мемлекеттік тілі, ұстанатын діні – ислам, басқару формасы – республикалы. Әкімшілік құрылыс формасы – унитарлы.

Ежелгі Египеттен бастау алған көрнекті сәулет өнері, бұл – ежелгі тас бетіне салынған таңбалардың дәстүрін сақтаған сәндік қолтаңбалы өнер.

Ежелгі Египет – өркениеттің бесігі, оның дүниежүзілік мәдениетке қосқан үлесі зор. III – VI перғауындар әулеттері тұсында қазір үстіне зор пирамидалар салынды. Пирамидалар Каир қаласының манындағы Ғазизда орналасқан. Осы жерде Хеопс, Хефрен пирамидалары бой түзген.

Ең үлкен пирамида б.з.б. 2800 жылы Хеопс перғауынға арнап салынған. Биіктігі – 146,6м. Пирамида ақ тастардан салынған. Құрылысқа 2300 үлкен тас жұмсалған, оның ең кішісінің салмағы 2,5 тонна.

Б.з.б. 4-жылдың өзінде-ақ Египеттіктерде білімнің түрлі саласы дамыған.

Сонымен қатар шаруашылықта қой, түйе, ешкі өсірумен айналысады, егіншілігі астық дақылдарымен бау-бақша, қант қамысы өсіріледі.

Пайдалы қазбаларына марганец, темір, фосфореит пен мұнаймен табиғи газға бай.

Халқы, негізінен, араб тілінде сөйлейтіндіктен, мәдениеті мен тұрмыс-салтына байланысты «Араб Африкасы» деп те атайды.

2. Карточкамен жұмыс.

Каир 1969 жылы өзінің 1000 жылдығын атап өткен. Ежелгі өзіндік сәулет өнері ескерткіштерімен, дүниедегі керектің барлығын табуға болатын шығыс базанларымен ерекшеленеді.

Египет. 2-тапсырманы оқу, кескін картаға түсіру.