Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Милет мектебі
- Анаксимандр
- (апейрон ), алғашқы негіз (архе
|
3.2. Натурфилософия Натурфилософия (Сократқа дейінгі кезең философиясы) «фюзис» мәселесін қарастырады. Оның ӛкілдері адам мен ғарыш, дүниенің алғашқы пайда болуын және оның құрылымын зерттейді. Ғарыш мәңгі тірі табиғаттың жетістігі, ал адам – «микроғарыш» болып табылады. Бұл дәуірде философияның қалыптасуына милет, элей мектептерінің ӛкілдері пифагорлықтар, атомистер және ӛзге ойшылдардың да бірқатары іс- әрекеттерін жүзеге асырады. Милет мектебі – Грециядағы алғашқы философиялық мектеп. Милет мектебінің ӛкілдері Фалес, Анаксимандр, Анаксимен барлық заттардың, денелердің генетикалық бастамасын, түпнегізін Құдайлардың құдіретінен іздемейді, олардың ӛзіндік ішкі мазмұнынан іздейді. Генетикалық бастаманың, түпнегіздің табиғаты, бір жағынан, зат тәріздес болса, екінші жағынан, ақыл-ойдан да қашық емес, сондықтан ол Құдайлармен пара-пар құбылыс. Милет мектебінде қалыптасқан философиялық дәстүрді ілгері қарай дамытқан Эфес қаласынан шыққан саяси қайраткер, ғұлама ойшыл Гераклит (шамамен б.д.д. 544-483 жж.) болды. Оны іліміндегі терең ойлары үшін «тұңғиық» деп атаған. Негізгі еңбегі: «Табиғат туралы». Бұл еңбектің 130-дай фрагменттері ғана сақталып, бізге дейін жеткен. Б.д.д. (VII-VI ғғ.) Грекиядағы саяси және экономикалық қолайлы жағдай философиялық ойлаудың жақсы дамуына оң ықпал етті. Дәл осы уақытта алғашқы қоғамдық құрылыстан құлиеленушілік кезеңге кӛшу жүзеге асты. Әлеуметтік-мемлекеттік ұйым полис (грекше қала-мемлекет) азаматтардың этикалық кӛкжиегін айқын кӛрсетті. Мемлекет нормаларына сай мемлекет бостандығы жеке адамның бостандығының кепілі болды. Сондықтан колониялардығы бостандық пен ӛзге жақпен байланыстың жақсы болуына орай философиялық ой алғашқы болып Грекияда емес Милетте, Шығыста – Кіші Азияда және Оңтүстік Италияда жақсы дамыды. Содан кейін ғана Грекияның ӛзінде дамыды. Тағы да бір себеп Жерорта теңізіне жақын қалалар бар әлеммен ғана емес, ойкумендер сыртындағы дүниемен де тығыз мәдени қарым-қатынаста болды. Сондықтан оның тұрғындары әр түрлі бағыттағы сауда-саттық, қолӛнер және соғыс, мәдени және ғылыми білімдерді жақсы игерді. Натурофилософия (Сократка дейінгі кезең) Фюзис мәселелерін, алғашқы фундаменталды ақиқатты қарастырған. Оның ӛкілдері әлемнің алғашқы негізін, құрылымын, ғарышты және адамды қарастырған. Ғарыш мәңгі тірі және мінсіз табиғат ісі, ал адам оның бӛлшегі микрокосмос болып табылады. Философияның осы даму кезеңінде Милет, Элей мектептері, пифогорлықтар, атомистер және т.б. ойшылдардың кӛзқарастары дамыды. Грекиядағы алғашқы философиялық мектеп – Милет мектебі. Бұл бағыт «иондық натурфилософия» ӛкілдері – Милеттен шыққан Фалес, Анаксимандр, Анаксимен. Милет – Кіші Азияның экономикалық жағынан ең дамыған бӛлігі. Алғашқы негіз мәселесін олар аңғырт материализм және стихиялық диалектика жағынан қарастырған. Бұл ойшылдар тұңғыш рет адамзат тарихында ғаламды үйлесімді, ӛзінен-ӛзі дамитын, ӛзін-ӛзі реттейтін жүйе ретінде түсіндірді. Иондық философтар дүние әлемін ешқандай Құдай, ешқандай адам жаратқан жоқ, ол мәңгі ӛмір сүреді деп есептеді. Бұлай қабылдау жаратылыс туралы діни- мифологиялық түсінуден адамның ақыл-ойы арқылы (космосты) дүние болмысын түсінуге ұмтылған алғашқы қадам болды, яғни мифтен логосқа жасалған алғашқы қадам. Фалес (б.д.д. 624-547 жж.) Цицеронның айтуынша алғашқы болып барлығының негізі су деп айтқанымен, ол басқаны меңзеді. Оны «Грекияның алғашқы философы» деп алғашқы антик философтары Диоген Лаэртский, Аристотель, Плутарх, Страбон, Плиний және тағы басқа философтар айтқан. Фалеске сүйенсек, барлығы байланысты және үнемі ӛзгеріс, даму процесінде болады дейді. Антик философтары бұл ұғымды әркімге түсіндіріп беру әдет емес деді. Бірақ бір субстанция туралы жобалады. «Алғашқы ылғалды» ол аморфты, ағымдағы «материяның түйіні» ретінде анықтады. Фалестің шәкірті Анаксимандр ( б.д.д. 585-525 жж.) бұл мәселені тереңірек қозғады. Фалес «Алғашқы негіздің» қалай және неліктен пайда болатынын ойламаған. Анаксимандр одан жоғарырақ кӛтеріліп, барлығының негізі ретінде материалдық қалыптан айырылған мәңгі, шексіз (апейрон), алғашқы негіз (архе) болады деді. Ол дүниенің алғашқы негізі туралы идеяны әлдеқайда тереңірек жетілдірді. Анаксимандрдың ізін басушы – Анаксимен (б.д.д. 585-525 жж). Ол дүниенің бір негізі барлығын, ол ауа екендігін кесіп айтады. Ол ауа табиғатының күрделілігін, ұшқырлығын, әлемде болып жатқан қозғалыстармен байланыстырады. «Алғашқы негізді» Анаксимен «әлем материясы» және «бейнесіз қуат» деп айтады. Сонымен Анаксимен барлығының себебін, әлемнің кӛпқырлылығын алғашқы негізбен байланыстырады. Оның барысында бӛлшек пен бүтін қатынасын және кӛптеген теориялық мәселелерді кӛтеріп, парасаттылықпен шешімін табады. Милеттіктер әлемді біртұтас жанды ретінде қарастырғанымен олар тірі мен ӛлі, психикалық пен физикалықты ажыратпаған, принципиалды ерекшелікті бӛлмеді. Олар ӛліні тек тіршілік азық деп қараған. Ол – жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|