Каучук пен резинаның физика-химиялық қасиеттері

Жалпы деформация полимері үш суммлық тұрғыдан қарастырылады: икемділік, жоғарыпластикалық, пластикалық.

Каучук пен резеңке қоспаларынан вулканданған резеңкенің айырмашылығы онда кеңістіктік торлар құрылып, пластикалық қайтымсыз деформация үлесі төмендейді, эәнеде температураның кеңейген температурасында деформация жоғары эластикалық қайтымды сипатқа ие болады. Сондықтан резеңкені созылмақ серпінді матриалдарға жатқызылады.

Каучук пен резеңке қоспалары ақырсыз аз жылдамдықпен деформацияланғанда қасиеті бойынша сұйықтық тәрізді кернеу нөлге жақындайды, әрі сол мезетте резеңке өзін кернеуі ақырғы мән болатын қатты серпінді дене ретінде де көрсете алады. Осылайша каучук пен резеңке қоспаларына тән қасиеттерді өңдеу кезіндегі құлқы көрсетеді, жәнеде ол бұйымның сапасына да әсерін тигізеді.

Каучуктың және резеңке қоспаларының негізгі қасиеттері болып пластоэластикалық және адгезионды қасиеттері болып табылады.Резеңке қоспалары үшін вулкандану бейімділігі жатады.Каучук пен резеңке қоспаларының араласу кезіндегі іс-әрекетің, қалыптасу кезіндегі маңызды көрсеткіші жалпы деформациядағы пластикалық және жоғары эластикалық құрамы, немесе пластоэластикалық қасиеті.

Материалдың пластикалық қасиеті деп жеңіл деформациялануы мен деформациядан кейінгі өз формасын сақтап қалу бейімділігін айтады.Элластикалық қасиеті әрқашан материалдың кері деформациясымен көрінеді немесе эластикалық қалыптасуы.

Кері өзгеруге қарсылық үлгісі каучук пен резеңке қоспаларының созылмалығы.

Материалдың пластоэластикалық қасиеттерін, материалдың температураға байланысты өзгеруі мен деформация жылдамдығына қарап білуге болады.Температураға байланысты пластиканың табиғи өзгеруі термопластикалық қасиеті және материаалдың пішінделу бейімділігі.

Вулкандану процесі кезінде резеңке қоспаларының пластикалық қасиеті кеміп жоғары

Эластикалық қасиеті жоғарлайды.Сондықтан резеңке қоспалардың қыздырғанда пластоэластикалық қасиетінің өзгеруіне резеңке қоспаларының вулкандану қасиеті тәуелді.

Жумыс кезінде технологиялық айналымда және резеңке қоспаларын сақтау кезінде жоғары температура жағдайында каучуктың вулкандану агентімен өзара әсері нәтижесінде пластоэластикалық қасиетінің жағымсыз өзгеріске ұшырауы мумкін.

Ол өзгеріс алдын ала болған вулканизация немесе астынғы вулканизация деп атайды.

Сыртқы жабысқыш бейімділігі,кушпен әсері,соның нәтижесінде турлі денелердің жабысуы адгезие деп аталады. Бірдей жағдайда жоғары жанасуы аутогезия болып табылады.

Когезия –бір түрдегі молекулаларды тартылыс куші әсерінен бір-біріне жанасуы.Резеңке қоспаларымен каучуктың когезинді беріктігі ең маңызды технологиялық мінездемесі және олардың бұйымға айналу мумкіндігін анықтайды.Аутогезинді беріктігі когезинді беріктігінен әркез төмен.Ұзақ уақытта жанасуы біріңғай жақтың құрылым зонасында қалыптасуы барлық дене көлеміндегі нуктелерге тән.Аутогезинді беріктігінің бірігуі материалдың когезинді беріктігіне жақындайды.

Полимердің аутогезиясын жылдам еритін немесе жоғары эластикалық жағдайын элементтердің кері диффузиясы мен олардың макромолекулаларының бір қабаттан екінші қабатқа өткендегі жанасуымен түсіндіруге болады. Резенке қоспаларымен каучуктың желімділігі олардың куш өлшемдерімен,қажетті үлгісінің бөлінуіне берілген уақыт арасында берілген кушпен көшірілуімен анықталады.

Табиғи каучук адамға өте ертеден белгілі. Каучукты алғаш рет каучукты тропикалық ағаштарының шырынынан бөліп XVI ғасырда қолданған. Табиғи каучуктың Еуропада алғаш өнеркәсіпте қолданылуы ХІХ ғасырда басталды. Алғашында органикалық еріткіште каучук еріткіштерін қолданып, резеңкелі талшықтар тағайындады. Алайда уақыт өте келе мұндай бұйымдар тәжірибелік мақстаттарға аз қолданды. 1839 жылы вулкандану процесінің ашылғанынан кейін, термопластикалық жабысқан каучукты жоғарыэластикалық резеңкеге айналдыру мүмкіндігі туды.

Сөйтіп дамыған елдерде әр түрлі өндірісте қолдануға сұраныс көбейді. Ал Ресейде резеңкелі өнеркәсіп вулкандану процесінің ашылуына дейін пайда болған. Өткен ғасырдың 80 жылдары ірі резеңкелі зауыттардың «Треугольник», «Каучук», «Богатырь», «Проводник» т.б.

ХІХ ғасырдың аяғы техникалық қарқынды әрі тез дамуы каучукке деген қажеттілікті арттырды. Каучукты қолдану аясы кеңейді.

Ресейдегі төңкеріске дейін резеңкелі өнеркәсіп импортты НК қолданып, толығымен шетелдік рынокқа тәуелді болды.

Басқа да өндіргіштермен бірге синтез әдісі де бірге жетілдірілуде, оларға ассортименттерін кеңейту және синтетикалық каучук жатады.

Қасиеттеріне әуестенбей және қолдану ортасына қарай оны жалпы қолданылатын каучуктер, олар массалық бұйымдарды өңдеуде қолданылады (шиналар, резеңкелер, техникалық бұйымдар, аяқ киім т. б.) және арнайы қолданылатын каучуктер оларды резеңкелердің арнайы қасиеттері үшін қолданылады (қоршаған орталарға бекемдігі, газ жібермеулігі, суық немесе аяз өткізбеушілігі және т. б.).

Балық белгілері қазіргі кезде каучуктер полимерлер болып саналады – жоғарғы молекулалық қосылыстармен, олар бір немесе бірнеше рет қайталанатын структуралық бірліктер. Каучуктердің қасиеттерін көбінесе негізгі құрылыстарынан, молекулалық массадан, молекулалық – массалық үлестіру мен макромолекулалардың өзара орналасуларынан анықтауға болады.

Каучуктердің қасиеттері мен физикалық жағдайы

Каучуктер аморфты полимерлер сияқты қажетті температурадан басқа 3 физикалық жағдайда болады: әйнек түрінде, жоғарғы эластикалық түрде болады. Жоғары эластикалық қасиеттері ең негізгісі: бұл жағдайда олар ең негізгі физикалық қасиеттерге ие болады, ол - эластикалық жағдай.Қайтымды деформациялы каучуктердің ең үлкен көлемі 500-1000% -дан аспауы керек. Каучуктердең қайтымды деформациясы жоғары эластикалық деп аталады.

Аморфты каучуктерді қыздырғанда бір күйден екінші күйге ауысады, бұл кезең – жайлап асады, кейбір температуралық интервалдарда молекулалар құраушысы мен молекулалар тізбектері өзгеріске ұшырайды. Каучуктердің физикалық қасиеттері мен физикалық константтарының ауытқуы, олардың біртекті каучуктер еместігін полимерлеу дәрежесі, жеңіл қышқылдану және әр түрлі құрылымдық өзгерістер, сонымен қатар кристалдану қасиеттерінен байқаймыз. Осыған қарай каучуктердің физикалық қасиеттері оларды алу шартына және алдын ала сақтау түріне байланысты, сондықтан физикалық константтары бір-бірінен өгеше болады.

Диэлектрикалық қасиеттері

Табиғи каучук және көптеген синтетикалық каучуктер жақсы диэлектриктер болып табылады.

Диэлектрикалық қасиеттері мынадай түрлермен сипатталады:

1. 
   диэлектрикалық өткізгіштік – 2,4-4,0;
   
2. 
   диэлектрикалық бұрыштың тангенсі 0,0003-0,001 тең(50герц)
   
3. 
   үлесті көлемді кедергімен, 10¹¹-10¹¹ Ом-см
   
4. 
   сынақтарға беріктігімен 15-40кв/мм
   

Көптеген полимерлі каучуктердің тығыздығы бірлік дәрежеден төмен болады; кей жағдайда ғана хлоропендік каучуктер 1,2-1,3г/см дәрежеге ие. Қалған каучуктердің тығыздығы бірлік дәрежеден жоғары болады: полисуьфидті каучук – 1,5-1,7г/см³ , силоксанды каучук – 1,7-2,0г/см³ , уретанды каучук – 1,1-1,3г/см³ , фторлы каучук – 1,8-1,9г/см^*, акрилді каучук – 1,2-1,3г/см³.

Каучуктердің жылу өткізгіштігі төмен, оның шегі 0,32— 0,4:4ккал/(м-с. -град). Олардың жылу өтізгіштігі құрыштың жылу өткізгіштігінен 100 есе төмен..

Каучуктың жылу өткізгіштігі газдың каучукте еріп, аучук арқылы димффузияланатынымен тығыз байланысты. Газөткізгіштігі каучуктың малекулалық құрылымы мен газ табиғатына байланысты. Үлесті газ өткізгіштік деп газдың см³ көлемі аталады, ол секундына бет арқылы қалыңдығы 1 см^* ге тең каучук қабаты арқылы 1 мм с. б. өтеді.

Табиғи каучуктың жұтып алу және су өткізу қабілеті ондағы глобул қабықшасын (ақуыз, шайыр, минералды заттар) құрайтын глобулярлық құбылыс пен каучуктік емес құрамды бөліктермен байланысты. Глобул қабықшалары каучукта ылғалдылық диффузиясы өтетін үзілмейтін тор түзеді.Вольцевания кезінде бұл тор үзіледі де, каучуктың су өткізгіштігі төмендейді.

Синтетикалық каучуктың және резиналардың су өткізгіштігі оның құрамына және қоспаларға байланысты.

Пластикалық және иілгіштік қасиеттері

Пластикалық деп сыртқы күштердің әсер ету жағдайларында өз пішінін сақтап қалатын материалдың құрылысын айтамыз. Басқаша айтқанда, пластикалық материалдың майысуға ұшырамау бейімділігі. Иілгіштік деп материалдың жеңіл деформациялануы және бастапқы пішініне қайта келе алу қасиетін атайды.

Иілгіштік деформация – аз деформацияланатын күштерге қарағанда ауқымды көлеммен сипатталатын қатымды деформация.

Каучуктың пластикалығы және иілгіштігі бір уақытты байқалады, каучук өндірісі кезінде осы құрылымдардың әрқайсысы жоғары немесе төмен дәрежеде болады. Вулканизацияланбаған каучуктер үшін пластикалық қасиет маңызды құрылым болып табылады, ал вулканизацияланған каучуктар жоғары иілгіштігімен сипатталады.

Алайда деформация кезінде вулканизацияланбаған каучуктарда аздаған бастапқы қалпына келу әрекеттері байқалады, яғни кейбір иілгіштіктер т.б.

Иілгіш деформация үлкен жиіліктегі аз амплитудада өтетін қысқа уақтылы деформациялағыш күштер немесе көп өзгерісті деформация арасында орналасады. Көп жағдайларды көлемі деформациялағыш күштердің жалғасуы барысында ұлғая түсетін жоғары иілгіштік резиналармен жұмыс істеуге тура келеді. Пластикалық деформация вулканизацияланбаған каучуктарға арналған, олар сыртқы деформациялағыш күштердің әсерінен молекулалардың өзара әсерлесуі кезінде пайда болады. Вулканизацияланбаған каучуктарда төзімді молекулалар арасындағы байланыс қиын,сондықтан вулканизаттар сыртқы күштердің әсері аяқталған соң қалпына келеді. Толтырылған резиналарды бақылау кезінде жоғалмайтын деформациялар молекула аралық байланыстардың, сондай-ақ каучук пен компоненттердің арасындағы байланыстардың бұзылуына себепші болады. Жоғалмайтын қалдық деформациялар аз жылдамдықпен иілгішті қалпына келу әрекеттерінде байқалады.

12, 13-дәріс:

ТАЛШЫҚ ЖӘНЕ ЖІП
Дәріс жоспары:

1. 
   Маталардың белгілері
   
2. 
   Синтетикалық талшықтар
   

Резеңке өндірісінде әртүрлі текстильді материалдар қолданылады, жәнеде: маталар, трикотажды материалдар, оралған жіптер, шнур. Арнайы текстильді материалдар жоғары сапалы бұйымдардан тұрады, олардың деформациялануының

Табиғи талшықтарға өсімдіктен және жануардан алынған талшқтар жатады. Олардың ішінен ерекше топты минералды талшық –асбест құрайды.

Жануарлардан алынған талшықтар (жүн, жібек) белоктық заттардан тұрады. Олардың өсімдіктен алынған талшықтарға қарағанда біршама артықшылықтары бар, жылуөткізгішітігі аз, иілгіштігі жоғары т.б.

Жасанды талшықтар

Жасанды талшықтар табиғи жолмен алынған жоғарымалекулярлы органикалық қосылыстардан алынады, мыслы целлюлозадан.

Оларға вискозды, медноаммиакты және ацетатты талшықтар жатады. Химиялық құрылымы бойынша вискозды және медноаммиакты талшықтар целлюлозадан еш айырмашылығы жоқ.

Резеңке өндірісінде жоғарыда аталған жасанды талшқтардың ішінен кеңінен қолданысқа енгені вискозды талшық.

Вискозды талшықтар

Вискозды талшықты дайындауда целлюлозаны арнайы өңдеу арқылы ерітілген күйге келтіреді. Алдымен целлюлозаның ксантогенатын—қызғылт сары түсті сусымалы затты алады. Ол үшін целлюлозаны натрийдің 18% ерітіндісімен өңде, 33—38% күкірт көміртегін қосып, араластырады. Целлюлоза ксантогенаты пайда болады. Целлюлоза ксантогенатын 6—7% натрий ерітіндісімен өңдегенде созылмалы сұйықтқ пайда болады, ол вискоза (тоқыма ерітіндісі).

Вискозаны талшықты пішіндейтін тоқыма машиналарына салады. Тоқыма машиналарында тоқыма ерітіндісін фильердің кішкене тесіктерінен ішінде күкірт қышқылы, натрий сульфаты, мырыш сульфаты бар ваннаға қысып шығарады. Целлюлоза ксантогенаты бөлініп, висвозаның әрбір аққан еспесі талшыққа айналады (целлюлозанң регенерациясы)

Көпмөлшердегі талшықтан жіп құралады. Фильердегі қуыстар саны және жіп құрайтын талшықтар саны өндіргіш талшықтың түріне байланысты үлкенжоғары деңгейде өзгереді. Осылай текстильді жіп алуда фильердегі қуыстар саны 24-120 болады, қорда жасауда 300-2000.

Вискозды жіпті қышқылдар мен тұздардан тазартады, жіп бірқатар операциялардан өтіп, өрілуге ұшырайды.

Вискоздв талшық қорлда өңдеуде кеңінен қолданылады және басқа да техникалық маталарда да қолданылады. Бағасы жағынан визкозды талшық мақтаға жақын. Мақта талшығымен салыстырғанда ол жылу сақтау қасиетімен ерекшеленеді.

Синтетикалық талшықтарды мұнайдың құрамындағы көмірқышқылдан, крекин газдарынан, табиғи газдардан және тас көмірдің өзгертілген өнімдерінен алады. Ауқымды және қол жететін шикізаттық қор синтетикалық талшықтар өндіруге ықпал жасайды. Жыл сайын синтетикалық талшықтардың мөлшері көбеюде. Оларды әртүрлі техникалық маталарды өндіру үшін қолданылады.

Синтеикалық талшықтар гетеротізбекті (по­лиамидті, полиэфирлі) және карботізбекті (нитрон, винол) болып бөлінеді.

Полиамидті талшықтар

Полиамидті талшықтарға капрон, нейлон (анид) жатады; олар өздерінің қасиеттері мен ауқымды шикізат қорының өндірілуіне байланысты қолданысқа келді.

Капрон полимеризацияның капролактам (циклогексанон изооксимі) өнімі болып табылады. Технологиялық процесс полиамидті талшықтар өндірісі 3 басты бастамадан тұрады: 1) полимер синтезі; 2) талшықты пішіндеу; 3) созу, өру және басқа өңдеулер.

Полиэфирлі талшықтар

Полиэфирлік талшықтар түрі лавсан, тағы полипидті талшықтар сияқты, гетероцепті талшықтарға жатады. Жоғары – ерігіштік полиэфир, төзімді жіптер алуға, полиэтилентерефталат болып келеді, өз алдына конденсациялық терефталық қышқылдың НОО₆Н₄СООН этиленгеликолмен бірге НОСН₃СН₂ОН көрсетеді.

Талшықты пішіндеу полиэфирлердің аналогиялық полиамидті талшықты пішіндеуге әкеп соғады. Полиэтилентерефталаты талшықты пішіндеуге қолданады. Ол молекулярлық салмаққа 15000-20000 ие және ерігіштік температурасы 250-265 ⁰С.

Лавсан талшығы төзімділігі жағынан полиамидті талшыққа дес бермейді, жоғары иілгіштігімен ерекшеленеді, сондықтан жасалған өнімдер уқаланбайды. Полиэфирді талшық дымқылданса да төзімділігі өзгермейді. Лавсан жібі бастапқы жоғары модульді қамтиды (3-5 рет жоғары), ол полиамидті талшықтардың алдында маңызды бұйым болып табылады. Әсіресе қорда өндіруде маңызы зор.

Полиэфирді талшық басқа талшықтармен салыстырғанда жыпылық ұстағыштығымен ерекшеленеді. Температураны көтерсе, төзімділігі төмендейді, бірақ 180⁰С де полиэфирді талшық 30-40% өзінің бастапқы қалпын сақтайды.

Түрін өзгертуге байланысты бұл талшық полиамидті талшықтарға жол береді. Төзімділігі жағынан вискозді талшықтан асады, жоғары түс сақтаушылық қасиетін қамтиды, тағы да басқа талшықтардан асады. Полиэфирді талшық ыстық пен суыққа төзімді болып келеді.

Жоғары төзімділік, иілгіштік, бастапқы модульдері лавсанды қорда жасауда және басқа да техникалық металдарды өңдеуде маңызы зор.

14, 15-дәріс:

Дәріс жоспары:

1. 
   Жалпы деректер
   
2. 
   Физикалық қасиеттері
   
3. 
   Механикалық қасиеті
   
4. 
   Физика-химиялық қасиеті
   
5. 
   Химиялық қасиеті
   

1. 
   Жалпы деректер
   

Құрылысшы құрылыс жабдықтарын ғимараттарда дұрыс таңдап және дұрыс қолдана білуі керек, ерекше құрылымдық белгілерімен, сыртқы ортаның әсер етуі, сонымен қатар, технико-экономикалық және шарттарымен де таныс болуы қажет.

Инженер – құрылысшы және технологтар құрылыстың нәтижесін және құрылыс сапасын, құрылыс жабдықтарын жақсы білуі қажет.

Құрылыста әртүрлі материалдар қолданылады. Олардың ерекшеліктерін оқуды жеңілдету үшін, техникалық қасиеттерді төрт топқа бөлу қажет: физикалық, механикалық, физико-химиялық және химиялық.

Физикалық жабдықтардың қандай да болсын ерекшеліктерін физикалық жағдайдан көрсетеді (мысалы, тығыздығы т.б.) немесе жабдықтардың әртүрлі физикалық процесстерге қатыстығын анықтайды (мысалы, су өткізгіштік, жылу өткізгіштік, электр тогы).

Механикалық қасиеттері көп жағдайда, жабдықтың сыртқы механикалық күштерге қарсы тұруын анықтайды. Олар, жиырылу, созылу, майысу, кесу, сызылу, иілгіштік т.б.

Физико-химиялыққа мынадай ерекшеліктер жатады, жабдыққа физикалық жағдайдың әсер етуі, белгілі химиялық ағыстың болуы.

Химиялық қасиет жабдықтың, заттың әсерінен химиялық өзгеріске ұшырауы, бір-бірімен шектеседі. Мұнда қажетті өзгерістер де болады. (мыс, цемент ұнтағының цемент тасына ауысуы) және зияндылар (мыс, цемент тасының агрессивті сұйықтықпен бұзуы).

Жабдықтың қасиеттері көп мөлшерде олардың құрылысына тәуелді болады. Мысалы, жылуөткізгіштік, коэффициенті к жабдықтардың жеңілдігімен байланысты.

Құрылыс сол сияқты, табиғи жабдықтардың қасиеті олардың жаралуынан және құрастырылу шарты, құрылыс және жасанды құрылыс жабдықтары шикізат қасиетімен байланысты. Осылардан, техникалық дайындықтар және жабдық өңдеулер болады.

Біріншіден материалды физикалық қалпын,қасиетін,мінездемесін көрсетеміз.

Тығыздығы (р)-бұл масса бірлігі материалдың абсолютті тығыздығының қалпы г.см³

P=t/u&

Анықталған көлем массасы көбінесе,дұрыс геометриялық формуламен (мысалы куб,цилиндр.). Өлшемін дененің,V_ei көлемімен г.см³ немесе кг.м³ формуласымен орындалады.Көлем массасы табиғи және жасанды материалдарын көп мөлшерде ауытқиды,мысалы көлем массасы стеклопороның 10-20,газабеттоның 250-1200,кәдімгі бетон 2250-2500 кг.м³.

Кәдімгі кең диапазон көлем массасы көбінесе (тортырылған) ауамен анықталған. Бір негізінде бағыттаушы техникалық прогресс құрылыста орнығады, ғимараттың кішіоейтілген массасы және құрылыста,сондықтан ауа кішкентай (көпіршектер),аралығын толтырып,ең негізгі құрылыс материалын компоненті болады.Көлемдік масса материалының астындағылардың,көп болғанмен оның осуіне әсер етеді.

Ауа, аралығында болған, өте нашар жылу өткізеді, материалдың қаттылығы осыған байланысты болады;сондықтан материалдың көлемдік масса өлшемнің жылу өткізгіштігімен анықтауға болады.Кәдімгі құрылыстарда жылынатын ғимарат оның сыртқы қабырғаларының қалындығы,оның учеттік материалдың жылу өткізгіштігінің анықталады.Егер қабырға топырақта немесе селикаттық кірпіштен,олардың көлемдік массасы орташа 1800 кг.м³ тең, теплотехникалық өлшеулер бойынша ол 64см құрауы керек , онда қабырғаның газобетондық көлемдік массасымен, мысалы; 900 кг/м³ болуы мүмкін немесе екі есе жіңішке болуы мүмкін, және көлемдік массаны көңілге алсақ, онда кірпіш төрт есе жеңіл болады.

Қажетті көлем массасының көрсеткіші, жиілігінде, материалдың жұмсақтығы есептеді.

Жұмсақтық – бұл матриялдың көлемін толтыру бағамы. Тетікшелер материиялдағы өте кішкентай ұяшықтар, ауа мен су толтырылған. Тетікшелер өлшемі онның миллионнан миллиметрлеріне , ауа немесе сумен толтырылған. Жұмсақтығын есептеу үшін анықтау;

п=

П = материалдың жұмсақтығы,%; р=тығыздық; ту = * - колемдік масса.

Жұмсақтық – материалдың ең маңызды мінездемесі, өйткені жұмсақтығынан оның: көлемдік масса, төзімділігі, су жұтымдылығы, жылуөткізгіштігі, суыққа төзімділігі сияқты қасиеттеріне әсер етед.

Әртүрлі конструкцияға әртүрлі жұмсақтығы бар материалдар пайдалады. Мысалы: жылытатын сыртқы қабырғаға жұмсақтығы ең төмен материалдар пайдаланады, өйткені олар өте төмен жылуөткізгіштігмен және, жақсы жылуизоляциясының қасиетмен анықталады. Су құбырларына және канализациялық құбырларға, керіснше , төмен жұмсақтығы бар материалдарды керек етеді, олар қажетті су өткізгіштігімен ерекшеленеді.

Құрылыс конструкциясында (жүкті тиеу және сақтау процессінде) материалдар кәдімгі жағдайда судың пар күйіндегі және сұйық негізідерінде әсер етеді.

Материалдың төзімділігі деп деформация мен материалдың ішкі кернеуін болдыратын күштерге төтеп бере алу қасиетін айтамыз. Сол күштердің әсерінен материал қысылуға, созылуға, иілу мен кесілу, бұралуға ұшырай алады.

Кейбір материалдарды сынақтан өткізу кезінде төзімділіктен басқа, олардың қаттылығы, тозуға қарсылығы, қажалуын да көрсетуге болады.

Қаттылығы — бұл материалдың оған басқа қатты дененің енуіне қарсы тұра алу қабілеті. Бетондардың қаттылығын тексеру үшін оған темір шарларды белгілі бір күш түсіріп батыру арқылы тексереді.

Қажалу — бұл материалдың оған түскен күштің әсерінен материалдың ұсақ бөлшектерінің жұлыну мен жойылу тәсілі арқылы бұзылуына қарсы тұра алу қабілеті.

Тозуға төзімділік — бұл материалдың бір мезетте соққы мен қажалуға төтеп бере алу қабілеті. Бұл қасиетті айналып тұрған барабанда материалдардың үлгісіне сынақ жасау арқылы тексереді.

Берілген параграфта келесі физикалық-химиялық қасиеттері қаралады: дисперстілігі, ұсақталған материалдардың бетінің үлесі, пластикалық қасиеттері және сұйық дисперсияның пайда болуы.

Көптеген органикалық емес құрылыс материалдары— гипс, цеменбасқа да заттар, саздар, пигменттер дисперсті болып келеді.

Материалдың химиялық қасиеті дегеніміз материалға сонымен тығыз байланыста болған басқа заттардың әсер етуі. Материалдардың химиялық реакцияларға төзімділігі пайдалы және зиян болуы мүмкін. Цемент, гипс, әктасқа судың әсері бар, әсері болмаса олардан бетондар, т.б. заттарды алу мүмкін болмас еді. Бірақта, сыртқы ортаның негізінде сол заттарымыз бұзылуы да мүмкін, мысалы, су мен ауада.

Шикі мұнайды өңдеу. Карбюратор отыны. Карбюратор отынының детонационды тұрақтылығы (антидетонациондылық қабілеті). Отынды сипаттау үшін октанды санның қажеттілігі.

№ 4,5,6 дәріс тақырыптары бойынша

1. 
   Жүктердің жіктелуі. Жүкті тиеу жоспары мен есебінің номенклатурасы. Оларды тасымалдау мен сақтаудың негізгі шарттары.
   
2. 
   Жүкке әсер ететін күшті есептеу әдістерін зерттеу және жылжымалы құрамдағы
   

1. 
   Бекіту конструкциясын құру мен пайдалану мәселелерін шешудің жалпы тізбегі.
   
2. 
   Жүкке әсерін тигізетін күшті үлестік жүктеме көмегімен есептеу. Үлестік жүктемені анықтау әдістемесі.
   

1. 
   Цилиндр пішінді жалпақ бетпен тірелген жүкке әсер ететін күш шамасының сипаты және оны есептеу.
   
2. 
   Ауырлық ортасы жоғары орналасқан доңғалағы бар жүктерге әсер ететін күш шамасының характері мен оны есептеу
   

№ 10, 11 дәріс тақырыптары бойынша

1. 
   Пакеттелген материалдарды, орман материалдарын және т.б. ашық жылжымалы құрамда тасу кезіндегі күшті есептеу ерекшеліктері .
   
2. 
   Ыдыспен даналап тасылатын жүктерді жабық автопоездтар мен контейнерлермен тасымалдаудағы және пакеттеудегі күшті есептеу ерекшеліктері.
   

1. 
   Жүктердің вагон платформасында тігінен, көлденеңінен қозғалуы, домалау, лақтырылуға, соққыға төзімін тексеру әдістемесі
   
2. 
   Көпайналымды ыдыстарды қолданудың тиімділік шарты
   

1. 
   Пленканы құрайтын жабысқақ сұйық түрден қатты тұтас пленка күйіне өту. Лакпен боялған құрам мен қақпақтың белгілену жүйелері мен классификациясы..
   

4.1.Өздік жұмысты ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар: студенттің өздік жұмысы (СӨЖ) реферат түрінде орындалады және студенттердің өздік жұмысын қойлатын талаптарға сәйкес тапсырылады.

Өздік жұмысты бақылау келесі формада өтуі мүмкін:

– жасалған жұмысты көрсету;

– өздік меңгерген тақырып бойынша баяндама;

– аудиториялық сабақтарды немесе ОБСӨЖ-де ауызша сұрау;

– жазбаша орындалған тапсырмаларды қорғау.

Өздік жұмысының нәтижелерін тапсырмаған студент қорытынды аттестацияға жіберілмейді.

1. 
   Сақтау, тиеу, түсіру, қайта тиеу жағдайларының бұзылуынан, шіру, коррозия мен деформацияға ұшырау салдарынан болған жүк шығынының факторлары мен себептері.
   
2. 
   Алға қойылған мақсатына қарай жүктер қалай жіктелуі мүмкін?
   
3. 
   Біртұтас тарифті-статистикалық номенклатура ұғымы.
   
4. 
   Біртұтас тарифті-статистикалық номенклатураны құруға арналған негізгі критерийлер.
   
5. 
   Жүктердің көліктке қарай жіктелуі.
   
6. 
   Сусымалы жүктер.
   
7. 
   Үйілген жүктер. Жылжымалы құрамда үйілген жүктерді тасу.
   
8. 
   Ыдысты-қатталған және даналанған жүктер.
   
9. 
   Жылдам бұзылатын жүктер. Гигроскопия.
   
10. 
    Бөтен иісті тез қабылдайтын жүктер.
    
11. 
    Өзіндік иісі бар жүктер.
    
12. 
    Тасымалдау және сақтау процесінде өзінің физикалық-химиялық қасиеттерін тұрақты сақтайтын жүктер
    
13. 
    Құрылыс материалдарының негізгі қасиеттері.
    
14. 
    Құрылыс материалдарының құрылымы мен құрамы.
    
15. 
    Синтетикалық смола мен пластмассаның жалпы сипаттамалары
    
16. 
    Резина көпкомпонетті жүйе ретінде
    
17. 
    Самосалдың кузовының көлемін таңдау.
    
18. 
    Тіркемелермен тасылатын қадыңбетті прокат ілігінің максималды ұзыңдығы.
    
19. 
    Болат құбырларды тасымалдауға арналған жылжымалы құрам.
    
20. 
    Орман материалдарын тасымалдауға арналған жылжымалы құрам.
    
21. 
    Мұнай өнімдерін тасымалдауға арналған жылжымалы құрам.
    
22. 
    Кабель өнімдерін тасымалдауға арналған жылжымалы құрам.
    
23. 
    Өнеркәсіп өндірісінің қалдықтарын тасымалдауға арналған жылжымалы құрам.
    
24. 
    Желімді материалдардың құрамы мен қасиеттері.
    
25. 
    Қауіпті жүк. Көлік жағынан төнетін қауіп, оның құрылымы мен жіктелуі.
    
26. 
    Пакеттеудің алып журетін құралы.
    
27. 
    Ыдыс. Жалпы деректер.
    
28. 
    Қатуға бейім жүктердің сипаттамасы және оларды тасудың климат жағдайлары.