Бағдарламасы Баспа №2 «Жүк тасымалдау ережелері»

Мазмұны

1. Глоссарий

2. 
   Дәрістер
   
3. 
   Практикалық сабақтар
   
4. 
   Студенттің өздік жұмысы
   

1. Глоссарий

Машинаның (құрылғының) энергия сиымдылығы – энергияның үдемелі шығыны.

Сақталғыштық - бұл заттың сақтау кезеңінде, транспорттау кезеңінде және одан кейін де түзелетін қалпын және жүмысқа икемділік жағдайын сақтай алу қажет.

ССТ(ОСТ) – салалық стандарттар, ол берілген саланың барлық кәсіпорындары мен ұйымдарына, сонымен бірге өнімін пайдаланатын басқа да ұйымдарға міндетті саналады.

РС – берілген одақтық республиканың республикалық және жергілікті бағынышты барлық өнеркәсіптері мен ұйымдарына міндетті саналатын республикалық стандарттар.

КСТ(СТП) - тек жеке кәсіпорынға ғана міндетті кәсіпорын стандарты.

МЕСТ (ГОСТ) - СССР және Одақтық республиканың халық шаруашылығының республикалық және жергілікті бағынышты барлық салаларына, кәсіпорын ұйымдары мен өнеркәсіптеріне қолданылуы міндеті болып саналатын мемлекеттік стандарт.

Механикалық тиеуші - электроқозғалтқыш жетегімен акумуляторлы батареялы қоректенетін немесе иілгіш кабель арқылы немесе іштен жану двигательімен жетегімен өзі жүретін дөнгелекті жүрісті немесе шынжыр табанды жүрісті машиналар.

2. Дәрістер

Дәріс жоспары:

1. 
   Тиеу – түсіру жұмыстары мен қоймалық операциялардың сипаттамасы.
   
2. 
   Тиеу – түсіру жұмыстарын ұйымдастыру.
   

Айтылған көлік түрлері көліктін экономикасының дамуына маңызды әсері бар елдерде көлік жүйесін құрайды. Өндірістің өнімдерін және алынған барлық өнімдерді көлікке түскеннен бастап жүк деп атайды.

Тасымалдау процесі жүкті транспоттауға дайындау, тиеу – шығару, қоймалық және транспорттық (тасымалдау) операцияларынан тұрады. Тиеу – түсіру жұмыстары мен қоймалық операциялардың көлемі көлік құралдарын таңдап алу мен тасымалдау процесінің ұйымдастырылуына тәуелді. Қазір жоғары концентрлі жұкағымды тасмалдаулардың көп бөлігі теміржолмен орындалады.

Тиеу – тасымалдау жұмыстарының және қоймалық операциялардың өнімдік процесі механикаландырылған, комплексті – механикаландырылған және автоматтандырылған болуы мүмкін. Механикаландырылғанға негізінен негізгі операциялары машинамен орындалатын операциялар, ал кейбір көмекші, мысалы: жүк пакетін формалау, застропка және отстропка, көтерудегі және орналастыру кезіндегі бағыттау мен тарту, - бұл операциялардың механизациясы қиын орындалатын немесе ол жағдайда тиімсіз болғандықтан қолмен орындалады. Бұндай жағдайларда айтылған опереацияларға қол еңбегін уақытша экономикалық тиімді құрылғылар немесе бейімделулер болғанға дейін ғана қолдануға болады.

Комплексті – механикаландырылған процестерге барлық операциялар машина және құрылғылар арқылы орындалатын, ал адам тек басқарып және машина жұмысын бақылап қана отыратын порцестер жатады. Жүк операцияларының автоматтандырылған процесінде адамның бақылауынсыз автоматты жұмыс істейтін машиналар мен құрылғыларды қолдануды қарастырылады.

Егер жүк операцияларын орналастыру барысында машиналар мен құрылғылардың тек жекелеген негізгі жұмыстары немесе бақылау, реттеу және басқару процесі ғана автоматтандырылған болса автоматтандыру бөліктік деп аталады. Ол кейіннен барлық операциялар мен бақылау процесі, басқару мен реттеу берілген өнімділік пен жұмыс сапасына адамның қатысынсыз-ақ қол жеткізуге болатындай етіп автоматтандырылған комплексті автоматтандырылған процеске ауысуы мүмкін. Адамның қызметіне тек машина жұмысына бақылау жасау мен керек жағдайда басқаруды өзіне алуға дайын болу қалады.

Тиеу – түсіру және қоймалық жұмыстар жағдайының негізгі сандық көрсеткіші олардың механикаландыру мен комплексті механикаландыруының деңгейімен өлшенеді.

Механикаландырылған және комплексті механикаландыру деңгейі жұмыс көлеміннің пайызы тиеу – түсіру жұмысының барлық көлеміне қатынасымен анықталады, яғни

Мұндағы, – чел сағ/т(чел-) әрбір жүк түрі бойынша механикаландырылған немесе комплексті механикаландырылған жұмыстың еңбексиымдылығы;

2.Тиеу –түсіру жұмыстарын ұйымдастыру.

Тиеу- түсіру жұмыстарының және қоймалық операцияларды ұйымдастырудың түрлі формалары бар.

Олар жөнелтуші мен алушының құралдары арқылы жалпылық емес пайдалану пункттері - енгізу қоймаларында немесе өндіріс пункттерінде жүкті пайдаланатын, яғни кіру жолдарында кемелердің айлақтарында жекелеген өнеркәсіптік ұйымдарға жататын орындалады.

Көлік ұйымдардың құралдары арқылы тиеу – түсіру жүмыстары мен қоймалық опирацияларда магистралдық темір жол, өзен немесе автомобильдік көліктің енгізулерінде орналасқан жалпы пайдалану пунктерінің қоймаларында орындалады.

Магистральді темір жол транспортында темір жол орындары мен жүкті сақтау темір жол станцияларының енгізулерінен тұрады, ал олармен жұмысты тиеу-тасу машиналарымен, құрылғыларымен және материалды құралдармен жабдықталған хабарлама жолдары. Министлігінің тиеу-тасу жұмыстарының механикалық дистанциялары жүргізіледі.

Тиеу-тасу машиналары жұмыстары мен қоймалардың технологиялық процестерін ұйымдастыруда маңызды болып осы мақсатқа автоматикалық басқару жүйесін (АБЖ) қолдану саналады. АБЖ мыналарды қамтамасыз етеді: қоймалау бойынша тексеру, сақтауға қою, жүкті қоймадан шығару, жүкті қоймада орналастыру есебі және барлық жүктердің қоймада орын ауыстыруы туралы ақпарат. Автоматтандырылған қойманы тиеу-түсіру және көлік құралдарын басқаруды өндірістік операциялар туралы ақпараттар легін көбейтетін, өнімділікті жоғарлататын, жоспарлау мен есептеуді өңайлататын ЭЕМ көмегі арқылы жүргізеді. Оперативті басқару есептерін шешу үшін универсалды (әмбебап), шағын (мини, микро) ЭЕМ-дерді пайдаланады.

Дәріс 3,4

Классификациялау (сұрыптау) және тиеу – түсірудің механизация және автоматизация жұмыстарының құрамын таңдау және қоймалық операциялар

Дәріс жоспары:

1. 
   Классификациялау және тиеу – түсіру машиналар мен құрылғылардың сапалы көрсеткіштері
   
2. 
   Эксплуатациялық көрсеткіштер
   
3. 
   Стандарттаудың көрсеткіштері , бірыңғайлаулар және агрегаттандырулар.
   
4. 
   Эргономикалық, эстетикалық, еңбек және табиғаттың күзеттерінің көрсеткіштері.
   

1. 
   Классификациялау және тиеу – түсіру машиналар мен құрылғылардың сапалы көрсеткіштері
   

Тиеу – түсіру жұмыстарында және қойма операцияларында қолданылатын машиналар мен құрылғыларды келесі группаларға бөлуге болады:

а) үздіксіз әрекет, мұнда жұмыс істейтін мүше жүкті үздіксіз немесе жартылай үздіксіз ағымымен жылжытады.

б) ағымды әрекет, мұнда жұмыс істейтін мүше жүкпен бірге тиеу жерінен түсіру жеріне бір айналымды жылжиды. Жұмыс істеу мүшесінің қозғалыс мінезінің классификациясы технико – эксплуатациялық өнімділігінің есебін жүйеге келтіруіне рұқсат береді, привод қуаттылығы және әрбір группадағы машина мен құрылғылардың басқа параметрлері.

Машина мен құрылғылар тағайындалуына қарай, арнайы болып бөлінеді, ол белгілі бір жүктерді ғана тиеп – түсіруге арналған және жан – жақты, әр түрлі даналы және бұқаралық жүктерді шамадан тыс жүктейді, олардың қолдану сферасын кеңейтеді.

Машина мен құрылғылардың сапалылығын келесі эксплуатация – техникалық көрсеткіштермен жоруға болады: өнімділік; қуатсиымдылық; материалсиымдылық; еңбексиымдылық; қолдану саласы; сенімділік; технологиялық дәрежесі; машинаның стандартизация және унификация дәрежесі; жалпы және жеке агрегаттары, бөлшектері; шетелде және совет елдерінде техниканың патентті қауіпсіздігінің дәрежесінің патентті – құқықтық мәліметі, және де оның патентті тазалығына; эргономикалық көрсеткіштер, жүйені сипаттайды «адам – машина – қоршаған орта»; эстетикалық сипаттама, мәнерлемені білдіру, өзіндік, машинаны үйлесімді хаттау, қоршаған орта мен стильге сәйкестігі; еңбекті деңгейімен қамтамасыз ету; табиғатты қорғау; экономикалық көрсеткіштер.

Техникалық өнімділік машинаның 1 сағаттағы үздіксіз жұмысын сипаттайды, бірақ жүктің нақты салмағын машинамен тасымалдағанда есепке алғанда.

Техникалық өнімділік машинаны немесе құрылғыны нақты тиеуде белгілі бір жүкті, белгілі бір жерде қолдануға баға береді. Ол эксплуатациялық өнімділікте қолдануда анықталады, және де машина мен құрылымды белгілі бір дәрежеде қолдануына баға береді.

Эксплуатациялық өнімділік машинаның белгілі бір жүкті тиеуде қолдануда және қолдану уақытын ескереді және тиеу – түсіру жұмыстарында механизация мен автоматизация проектін зерттеуде негізгі болып қызмет етеді, және де өнімділік нормасы.

Эксплуатациялық өнімділік 1 сағат жұмысымен, кезекпен, 1 айлықпен, 1 ширекпен, 1 жылмен анықталады. Машиналардың өнімділігіне әсер ететін факторлардың функциялық байланыстылығын келесі түрде көрсетуге болады:

• 
  Үздіксіз әрекет жасайтын:
  

• 
  Периодты әрекет жасайтын
  

мұндағы , - машинаны уақытымен және тиеумен қолданудағы

коэффициент

- бір погонды түсіретін жұмыс

- номиналды жүккөтергіштік

- үздіксіз әрекет жасайтын машиналардағы жұмыс істеу мүшесінің

жылдамдығы

Машинаның қуаттылығы жүк бірлігінің қайта өңдеуге кететін сыбағалы шығыс қуатымен сипатталады, белгілі бір уақыт аралығында қайта өңделетін шығыс қуатының қатынасы кВт, 1 тоннадағы жүк көлемі, шт, м3 ретінде анықталады.

Машинаның немесе құрылымның металлсиымдылығы немесе материалсиымдылығы оны жасап шығаруға кеткен материалдар массасымен сипатталады. Қолдану саласы машинаны техникалық мүмкінділігін жүктің түрі бойынша және қайта өңдеу жерінде тығызмамандырылған шарт немесе универсалды және арнайы қолдану мүмкіндіктері бойынша қарастырады. Ол тасымалдығымен, қозғалу жылдамдығымен, қысым сыбағалымен сипатталады.

Сенімділік комплексті сипаты болып ол қай жерде қолданбаса да, істен шықпауы, көп мерзімге шыдамдылығы, жөнделуге бейімді және сақталуы жатады.

Істен шықпау – бұл белгілі бір уақыт ішінде объектінің жұмыс істеуін үздіксіз сақтау, созылмалдығымен немесе объектінің жұмыс көлемімен сипатталады. Ол ч, т, м3, км және т.б. бірліктерімен көрсетіледі.

Объектіні сынаудан өткізгенде немесе эксплуатациялық процесінде үстінен жұмыс таңдайды: 1 күндік, 1 айлық, бірінші тоқырауға дейін, тоқырау арасында және т.б.

Объекттің жұмыс істеуінде бұзушылықты тоқырау деп атайды. Объектілердің тоқырау себебі болып, дефекттер бола алады, құрылыста, өндірісте жіберілген, жөндеуде, эксплуатациялық нормасында ереже бұзылуы, әр түрлі зақым келуі, және де ескіреуі.

Тоқырау аяқ астынан болуы мүмкін, бір немесе бірнеше берілген параметрлердің секірмелі және келе – келе өзгеруі.

Кейбір жағдайларда тоқырауды классификациялау үшін, мынадай терминдер қолданылады: жүйелі тоқырау, бірнеше рет қайталанады және объектінің құрылысында дефекттермен шарттастырады.

Жұмыс істеу қабілетін қысқа мерзімге бұзылуға әкелетін өзі жойылатын тоқырау – ағаттық деп аталады. Бірінші тоқыраудан кейінгі жөнделмейтін немесе ауыспайтын объектілер үшін, тоқыраушылықтық көрсеткіші болып, тоқырау жұмыс мүмкіншілігі қызмет етеді.

Нормативті – техникалық құжаттар астында стандарттар, техникалық шарттар және басқа да құжаттар түсіндіріледі. Егер ол біреуіне де сәйкес келмесе, онда ол түзелмейтін деп аталады.

Жұмыс істеу мүмкіндігінің бұзылу, яғни машинаны эксплуатация процесінде тоқырау, машиналар мен бүкіл жұмыс күшін ғана емес, жылжымалы құрамның тиеу – түсіру операциялары да шығарылмайтын тұрыпқаушылық туғызады. Ол тасымалдау процесінің технико – экономикалық көрсеткішін бірден төмендетеді.

Сақталу – объекттің ағымындағы және сақтаудан кейінгі түзелетін және жұмыс істеу мүмкіндік жағдайда үздіксіз сақтау қасиеті.

Машинаның қызметінің мерзімі физикалық, технико – экономикалық факторлар мен машинаның моральды тозуымен анықталады.

Ұзақ мерзімді түйіндер мен бөлшектердің шыдамдылығы мен тозуы физикалық фактор болып табылады. Өнімнің өзіндік құны мен машинаның жұмыс істеу мүмкіндігі қалпына келтіру және жаңасын алуға кеткен шығындар аралығындағы қатынас техникалық – экономикалық фактор болып табылады. Мына коэфициенттер сенімділіктің комплексті көрсеткіші болып табылады: дайындық; техникалық қолданулар; жөндеудің орта немесе сыбағалы жұмыс сиымдылығы.

Егер тоқырауға наработка белгілі болса, tо және tв – қалпына келтірудің орташа уақыты, онда дайындықтың коефициенті

Дайындықтың оперативті коефициентін объектінің тосу режимінде болып табылатын уақыттың еркін моментінде жұмыс істеу мүмкінділігі болуының және осы уақыттан бастап тоқыраусыз жұмыс істеу мүмкіндігін ескереді.

tреж – барлық объекттердің жоспары және жоспарысз ремонтта тұрудың жалпы наработкасы

tобс – барлық объектілердің жоспарлы және жоспарсыз техникалық қызметте тұрудың наработкасы.

3.Стандарттаудың көрсеткіштері , бірыңғайлаулар және агрегаттандырулар.
Стандарттау және бірыңғайлаулар көрсеткіштері стандартталған бұйымдардың және бұйым құрама бөлімдерінің бірыңғайлау деңгейінің машинада қолдану дәрежесінің мінездемесін береді . Машиналардың стандарттауы және жабдықтауы қоғамдық еңбек өнімділігі жоғарылауына , олардың сапалары және сенімділіктерінің жоғарылауына бағытталған . Мемлекеттік стандарттарда прогресшіл көрсеткіштерді ескереді : сапалы , сенімді, және машиналардың техникалық деңгейі мен жабдықталуы өндірістің маңызды құралының эффективті өсуі сияқты.

Біздің елімізде стандарттаудың бірыңғай мемлекеттік жүйесі ГОСТ 1.0-68 жасалған және ол ендірілген, ол үкімет қаулысымен сәйкес халық шаруашылығының барлық салаларында қолданылуға міндетті.

ГОСТ 1.0-68 стандарттардың төрт категориясын алдын ала ескеріледі :

ГОСТ - мемлекеттік стандарттар , оны қолдану барлық кәсіпорындармен , ұйымдармен және одақтық , республикалық және жергілікті бағындыру мекемелерімен, СССР халық шаруашылықтары және одақтық республикаларда қолдануға міндетті;

ОСТ - салалық стандарттар, ол берілген сала бойынша барлық кәсіпорындар мен ұйымдар үшін, сонымен қатар олардың өнімдерін қолданушыларға міндетті;

РС - одақтық республикалардың республикалық стандарттары , республикалық және жергілікті бағындыру ұйымдары мен кәсіпорындарға олардың ведомстволық бағынушылығынан тәуелсіз барлығына міндетті;

СТП - кәсіпорындардың стандарттары , тек қана жеке кәсіпорындарға міндетті.

Машиналардың негізгі параметрлері және жабдықтау жалпы одақтық масштабпен мемлекеттік стандарттармен ( ГОСТ ) регламенттелінеді. Стандарттауға анағұрлым жетілген машиналар , түйіндер және бөлшектер жатады . Әдетте стандартты бұйымдар сериялы түрде дайындалынады, және жоғары сенімділік пен төмен өзіндік құнға ие болады .

Сапа белгісі бұйымдарына өнім сапасы, мемлекеттік іскерлік сараптау жүйесі және иеленулері енгізілген . Өнімнің сапасының мемлекеттік аттестациясының қабылданған жүйесінің ерекше қасиеті болып атестатталынған өнімнің өңделуі мен арнайы қалауларының бекітулері табылады, және де ол техникалық прогресске ынталандырады.

Жобалы-конструкторлық жұмыстардың айналымын маңызды қысқарту және оның еңбек сіңіргіштігінің төмендету, инженерлі-техникалық жұмышыларының еңбек өндірісін көтеру мақсатында Конструкторлы құжатнаманың бірыңғай жүйесі енгізілді (ЕСКД). ОЛ СССР-дың барлық ұйымдары мен кәсіпорындарына бірыңғай рет, жаңа машинаны жобалау мен жабдықтаудың ұйымының реттілігін, сонымен қатар конструкторлы құжатнаманың бірыңғай ережелері мен олардың орындалуын қарастырады.

Өзара бір-бірімен ауыстырылу бұйымда мынадай коэффициентпен көрсетілген:


Мұндағы:

nвз - машинада өзара бір-бірімен алмастыратын элементтердің саны ;

nоб - машинадағы элементтердің жалпы саны .

Машинада өзара бір-бірімен алмастырылатын агрегаттар түйіндері мен конструкторлы элементтің орынды деңгейі – төмендетудің маңызды құрылғысы болып табылады: уақыттардың шығындарының , еңбекті және құралдардың қабыл алмаулардың жойылуы кезінде, техникалық қызмет ету мен жөндеулер орындауда .

СССР-да құралдардың жалпы мемлекеттік жүйесі қабылданған ( ГСП), ол мыналарды алдын ала ескереді : құрылғыларда одақтарды бірыңғайлау , тапсырыс алуына арналған қызмет ететіндердің , өңдеулер және ақпараттың қолдануын; негізгі метрологиялық жайды; сигналдардың стандарттауын; мөлшерлер; қоректену қайнарларының параметрлері; қосалқы материалдардың қасиеттері; ақпаратты тапсыруына арналған электрлік , пневматикалық , гидравликалық және механикалы сигналдар .

4.Эргономикалық, эстетикалық, еңбек және табиғаттың күзеттерінің көрсеткіштері.

Эргономика ( эргономия , инженерлі психология ) еңбек шарттарының сәйкестігін (температура, ауаның булануы, шум, вибрация, жарықтану және т.б.) адамның анатомиялық, антропометриялық, физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін оқиды. Сондықтан бұйымның сапасының эргономикалық көрсеткіштерінің негізгі болып гигиеналық, антропометриялық, физиологиялық, психофизиологиялық, психикалық көрсеткіштері болып табылады.

Еңбек процессі «человек-машина» процесімен орындалғанда анағұрлым көп эффект алынады, яғни, адам үздіксіз машина немесе механизммен басқарғанда өзі жүйенің кері байланысқан звеносы болады. «Человек-машина»-ның ең нәтижелі мысалына жүкті түсіру мен тиеуді жатқызады. Бір адам-оператормен басқарылатын машина тек қана таза техникалық және экономикалық көрсеткіштермен ғана емес( өнімділікпен , ожау көлемімен , жүктің барынша көп көпшілігімен және т.б.), сонымен қатар адамға машина сәйкестілігі дәрежесімен , ыңғайлылық дәрежесімен сипатталады .

Факторларды ұсыну , еңбек өнімділігінің жасырын резервтертерінің жоғарлауын қолдануға мүмкіндік беретін құрастырушылар мен эксплуатациялаушыларға психология позициясынан және техникалық эстетика талаптарын есепке алатын маңызды есепті өз алдына көрсетеді.

Гигиеналық көрсеткіштер болып - жарықтандыру деңгейлері, температура, дымқылдық, атмосфералық қысымдар , магниттік және электрлік полелердің қысымы, шаңдық, улылық, шум, вибрация болып табылады.

Антропометриялық көрсеткіштерге машинамен басқару орындарының мөлшері мен оны басқаратын адамның денесінің мөлшері сәйкес келуі жатады.

Адам мүмкіншіліктеріне физиологиялық , психофизиологиялық және психологиялық талаптар бұйым сәйкестігінде болады : күш беретін, шапшаң, психофизиологиялық, есту, сезу, ақпаратты қабылдау және өңдеу, сонымен қатар бекіту тауып алынған немесе жұмыс жаңадан қалыптастырылушы дағдылары .

Эксплуатация кезінде түсіру және жүктеу машиналарының сенімділігі көп жағдайда оператордың машинаны басқаруда жұмыс қозғалысын дұрыс орындауына тәуелді болады.

Басқару органдары жұмысты оператордың сол және оң қолдары арасында тең дәрежеде жайғастырады. Сондай-ақ оң қолмен ең жауапты және де дәлдік пен күшті талап ететін операциялар орындалуы керек. Басқару органдарының әртүрлі биіктікте орналасуынан қашқақтағаны жөн, ол кезде қолды қайта-қайта көтеріп түсіріп отырады. Барлық басқару органдарын мүмкіндігінше жұмыс қозғалысында иық, қол буындары білезік жұмыс істеу үшін жайғастырады (иық буынынан басқасы). Негізгі басқару органдары жиі қолданылатын және маңыздылары жұмыс кеңістігінде үйлесімді орналасады.

Еңбектің айқын шарттарының жиынтығын комфорт деңгейі анықтайды.

Эстетикалық көрсеткіштер машинаның мынадай қасиеттерін сипаттайды: айқындық , түпнұсқалық , үйлесімділік , бүтіндік , ортаға және стильге және сәйкестікті және т.б.

Техникалық эстетика көрсеткіштеріне : функционалды - техникалық мақсатқа лайық көркем шешім , оның үйлесімділігі , көркем өзгеше түрі , контрукцияның түрлі түсті және графикалық шешімі , фирмалық белгілердің және сілтеуіш кестелердің графикалық бейнелеу және т.б.

Еңбек күзетінің көрсеткіштеріне жүкті түсіру және тиеу жұмыстары мен складтық операциялары кезінде жұмыстың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін талаптары, жабдықтау құрылғыларының Госгортехнадзормен қабылданған ережелері мен жүк көтергіш машиналарының эксплуатациясы, сонымен қатар темір жол жұмысындығы ережелер мен шарттар, шум деңгейі, вибрация деңгейі, газдың ауаны ластауы жатады. Қоршаған ортаға машинаның жұмысының кері әсер етуі улы химикаттарды түсірі және тиеу кезінде, және басқа да жүктердің табиғат күзетімен анықталатын көрсеткіштер болып табылады.