Шет тілін білу не үшін қажет? Оларды үйрену жолдары

22. Шет тілін білу не үшін қажет? Оларды үйрену жолдары.

Қазіргі заман ашықтық пен жан-жақтылықты талап етеді, сондықтан өмірден өз жолын табуға, беделді кәсіпті игеруге, өзіне және өзінің отбасына жақсы көңіл-күй, жарқын болашақ сыйлауға тырысқан адамдар үшін шет тілдерін білу қажеттілігі туындап отыр.

Тілдерді өз бетінше үйрену кезінде сөздіктерді оқу, (тіпті түсінбесең де) радио тыңдау пайдалы. Үйренуді сөздікпен бастаңыз; өзіңізге белгілі бір жағдайларды ойдан шығарыңыз: досыңызбен кездесу, кино, спорт және т.б. жайлы. Дұрыс сөйлеп үйрену өте маңызды – бұл тек ауызша сөйлеуді ғана емес, сонымен қатар жазбаша сөйлемдерді де дұрыс және жеңіл айту, жазудың кепілі. Шет тілінде сөйлеу – сол тілде ойлау дегенді білдіреді.

1. Тіл үйренумен күн сайын айналысыңыз! Аптасына 10-12 сағат оқығанда ғана сәттілікке жетуге болады.

2.Сабақтарды түрлі нысандарда өткізіңіз (грамматикасын үйренуден шаршасаңыз – оқыңыз; оқудан шаршасаңыз – үйреніп жатқан тілдік аудиокурсты, радио немесе магнитофон және т.б. тыңдаңыз; үйреніп жатқан тілде фильмдер көріңіз).

3. Тізім бойынша емес, сөйлем құрамындағы сөздерді жаттаңыз (белгілі бір жағдайларда). Сізге «айтқым келіп еді», «назарыңызды аударғым келеді», «менің ойымша», «мән-мағынасы бар», «ойлануға бір минут уақыт беріңіз» және т.б. ауызекі сөздері біліп алыңыз, ал одан кейін әңгіме барысында кезекті сөздеріңізді ойыңызға түсіріп алу үшін уақыт ұтатындай, белгілі бір қыстырма сөздерді сөздік қорыңызға қоса бересіз.

4. Сол тілде сөйлей алатын адамдармен сөйлесудің кез келген мүмкіндігін пайдаланыңыз (бірақ тіл ортасына тек негізгі тілді жеткілікті білгеннен кейін ғана бару керек).

5. Өзіңізге ана тіліңізде қызықты болатын, тілдік қатынастардағы мәтіндерді мүмкіндігінше жаттап алыңыз.

6. Үйреніп жатқан тілдеріңізде көп оқыңыздар, онда да өзіңізге қызықты тақырыптарды оқыңыздар. Сонда ғана сіз өзіңізді оқуға міндеттемей, «одан кейін не болар екен» деген сұрақ оқуға итермелейтін болады. Мақалдар, мәтелдер, жаргондар және т.б. олардың мәндерін барынша кеңінен жаттау керек, (егер етістігі болса) оларды бірінші жақта айтып үйренген жақсы.

Қазіргі заманда шет тілдерін үйрену үшін Интернет көп мүмкіндік беріп отыр. Көптеген пайдалы сайттар тегін, дегенмен олардың ішінде де ақылы түрде қосымша (кеңейтілген) қызметтер ұсынады. Келесі сайттар сізге пайдалы:

Сонымен қатар, оқулықтар, кітаптар, журналдар, өлеңдердің сөздері, сөздіктер, оқу бағдарламалары және т.б. жинақталған бар электронды кітапханалар бар. Мысалы: www.greylib.uz., www.french-book.net, www.uz-translations.net.

Араласудан тәжірибе алудың ең логикалық тәсілі – үйреніп жатқан тіліңізде сөйлейтін елге барып, сол елде жергілікті тұрғындармен көп араласу. Бұл әдіс ең қымбат болатын әдіс, бірақ нәтижесі де соғұрлым жоғары - ол тілді жетік білуге дағды алуға мүмкіндік береді.

Егер Сіз тілдерді тіл курстарында үйренбек болсаңыз, онда бәрінен бұрын қай тілді таңдайтыныңызды білуіңіз қажет. Сіздің тіл үйренудегі мақсатыңыз жұмыс үшін бе, әлде, туристік мақсатқа керек пе, соны анықтау керек. Осыған байланысты нақты мақсаттарға қажетті қызмет, бағдарлама және оқу нысанының түрі таңдалады. Курстардың тақырыптарына да назар аударған жөн, өйткені өмірдің түрлі салаларына түрлі сөздік қор қажет.

Курсты анықтау кезінде не туралы ойлану керек? Бірінші кезекте оқытушылардың біліктілігіне. Бейіндік білім мен халықаралық сертификаттар – бұл жақсы баға. Бірақ, сонымен қатар, олардың курстарда жұмыс істеп, білім беру әдісі жақсы қалыптасқан болса, өте жақсы. Топтағы адамдардың санына да назар аударған жөн. Егер білім алушылар көп болса, басқа топқа барған жөн. Тіл курстарының міндетті түрде мемлекеттік үлгідегі лицензиясы болады, ол курсты аяқтаған соң берілетін құжатта көрсетіледі.

Пайдалы сілтемелер:

1) www.learn-english.ru/ - ағылшын тілін үйренудің онлайн-курсы (тіркелу тегін, бірақ бірқатар оқу мәтіндері ақылы);

2) http://lingualeo.ru/ - LinguaLeo ағылшын сөздерін дауыстап айту, оқу және дұрыс сөйлеу дағдысын арттырушыларға, сондай-ақ күніне сөйлемдегі бірнеше сөзді есте сақтап өзінің сөздік қорын кеңейткісі келгендерге арналған (ресурс тегін, бірақ сайт әзірлеушілері қызметтердің ақылы түрлерін де пайдалануды ұсынады, олардың пікірі бойынша ол шет тілін үйренуді жеделдетеді);

3) http://ru.forvo.com/ - Сөздерді қалай айту керек екендігін білмейсіз бе? Өзіңізге қажетті сөзді тауып, «сөйлеу белгісін» басыңыз, сонда Сіз оның дұрыс айтылуын естисіз (тіркелу – тегін).

4) http://lexiconer.narod.ru/index.html - сөздік қорыңызды толықтыру үшін тегін бағдарлама;

5) www.lingva-city.com/software.html - мұнда шетел сөздері мен сөйлемдерін үйрену үшін бірнеше тегін оқу бағдарламалары жүргізіледі.

11-13 жасқа дейін балаға сыртқы орта маңызды рөл ойнайды. Ол сыртқы ортамен үлкен қызығушылықпен танысады, өзінің қиялы мен эмоциясын қосады. Ал жасөспірімдік дағдарыс кезеңінде бала өзінің жан-дүниесіне назар аудара бастайды, іштегі толқуларына қызығушылықпен қарап, айналасындағы адамдар арасында өз дәрежесі мен өзінің бірегей болмысын білгісі келеді.

Жасөспірімдік жастағы бала қанында үлкен көлемде өсу мен жыныстық гормондар бөліне бастайды. Соның нәтижесінде баланың бойы мен салмағы артып, жыныстық жетілу, көңіл-күйінде өзгерістер байқалады.

Жасөспірімдік жас дағдарысы процесінде көп кездесетін физиологиялық және психологиялық өзгерістер мынадай нәтижелерге әкеледі:

• 
  өз бет-әлпетіне деген қызығушылық;
  
• 
  тәуелсіздік пен еркіндікке ұмтылу;
  
• 
  құрбыларымен топтасу;
  
• 
  жыныстық қатынас пен жыныстар арасындағы қарым-қатынасқа деген жоғары қызығушылық;
  
• 
  жалғызсырау;
  
• 
  өзінің жеке кеңістігіне деген қажеттілік және оны қызғану;
  
• 
  кесіп айту, үзілді-кесілді пікір;
  
• 
  қаталдық көрсету арқылы ренжу.
  

Әр ата-ана баласының өз теңін тауып, отбасы бақытына бөленуін армандайды. Алайда оны тек қалау аз. Бала үйде болып жатқан оқиғаларды санасына құйып отырады. Үйдегі қарым-қатынас оның болашағындағы өмірінің үлгісі ретінде қабылдануы керек. Отбасындағы қарым-қатынастар – ол баланың болашақтағы, ересек өміріндегі тәртібі. Бірқалыпты қарым-қатынас, махаббат арқа қағу мен бет сүюмен ғана емес, бір-біріне деген сыйластық, қолдау арқылы болатынын түсіндіру қажет. Бала жыныс арасындағы қарым-қатынастар туралы ойланған кезде, тек сексуальдық қызығушылықтардан бөлек, оған түсіністік және сүйіспеншілік негіздерін түсіндіруіңіз керек. Төсек қатынасы туралы әңгіме уақытында, егжей-тегжейсіз әрі құпиясыз айтылу керек. Сенімді диалог құрып, физиологиялық сұрақтарды түсіндіру керек.

Жасөспірімдік жас – барлық салаға өзгерістер әкелумен қатар, денсаулықта да өзгерістер байқалады. Балада физиологиялық, психологиялық өзгерістер орын алады. Осы мәселелер бәрі түйінді пробелмаға айналады. Бала үшін ол - ауыр жүк. Алайда жасөспірім осы кезеңнің сынақ уақыты екенін әлі сезбейді. Әлеуметтанушылардың зерттеулері бойынша, әр оныншы бала осы кезеңде өзі-өзіне қол жұмсау туралы ойланады екен. Әр бесіншісі мынадай сөз айтады: «Ештеңе де жақсы емес, үмітім үзілген, жылай бергім келе береді». Жалғызсырау сезімі оларға қорқыныш ұялатады. Ересек өмірге өтуді бақылап, оған жауапкершілікпен қарау керек. Беттегі бөртпелер және майланған шаш (май және жыныстық бездердің көптеп бөлінуінен) жағдайды қиындата түседі. Қыздар мен ұлдарда жыныстық жетілу мен түрлі эмоциялардың орын алуы өмірді жаңашылдықпен толтырады.

Сезім қабілеті де ерекше дами бастайды. Осы кезеңде бала бір нәрсемен айналысуды бастайды. Баланың осы қызығушылығын қолдау керек. Сезімдер даму керек. Ол қиын да күрделі қаншама түндерді жылаумен өткізуі мүмкін, алайда бұл эмоцияларсыз адам тұлға ретінде қалыптаса алмайды. Эмоциялық адам, өзгелерге де қызықсыз әрі тартымсыз болады.

Жасөспірім өмірінде оның мектептегі ұжымы, оның достары, жасөспірімдік жастың соңғы кезеңінде ортасы үлкен рөл атқарады. Ата-анамен қарым-қатынасы жақсы орныққан болса да, олар достарды алмастыра алмайды. Бұл баланың ересек өмірдегі шынайы, реніштер мен қуаныштардың алғашқы тәжірибесі. Балалар оның басымдықтарын достары арқасында қалыптастырады.

Балаға ұжыммен араласуға көмектесу керек, ол үшін маңызды сұрақтарын тыңдап, оның мәселесін шешуде көмектесу керек.

1. Жасөспірім қарым-қатынасында ең маңыздысы – «ойнамау», жағдай мен көңіл-күйге байланысты өзгеруге икемділігіңізді көрсетуіңіз керек, баланың пікіріне құлақ асу, оның тұлғасын құрметтеу керек.

2. Ата-аналардың бұйрық беріп, жетекшілік жасау уақыты әлдеқашан өтіп кетті. Сондықтан балаңызға айғайлап ұрысқаннан еш нәтиже шықпайды. Сіз жеңіліске ұшырайсыз. Оның орнына өзіңізді ұстамды, дәрежелі көрсетіп, нақты ісіңізбен ғана қарым-қатынасты орната аласыз.

3. Жасөспірімдік жастың бір ерекшелігі - өз ісінің дұрыстығын дәлелдеу болып табылады. Оны түсіну қиын, алайда балаңызбен бірге тәуекелге бел байлауға тура келеді. Осылайша оған біршама жақын болып, өзіңіздің тапқырлығыңызды көрсетесіз.

4. Әзіл мен оптимистік сезімді ұмытпаған дұрыс. Жасөспірім басынан өткен оқиғаның бәрінде трагедияның үлесі бар деп ойлайды. Сондықтан бұл жерде сіздің тарапыңыздан әзілдеу көмекке келеді. Алайда баланың сезіміне күлудің еш қажеті жоқ, әзіл сол қалыптасқан жағдайдың өзіне бағытталуы керек.

Пайдалы сілтемелер:

1) www.vitasite.ru/articles/baby-article/podrostok-article/ - денсаулық тақырыбына арналған сайт;

2) www.nnmama.ru/content/vospitanie/Upperschool/PsyArt1 - ата-аналарға арналған сайт;

3) http://www.megabook.ru/Rubricator.asp?RNode=3465 – энциклопедия.

Өз ісіңді таңдар алдында қандай мамандықтар бар екендігін және бұл мамандықтың не үшін керек екендігін біліп ал. Мамандық жайлы толық түсінік алу үшін: «Маман иесі не істейді?», «Оның қызметінің нәтижесі неге алып келеді?», «Маман иесі қандай жағдайда жұмыс істейді?» деген сұрақтарға жауап табу керек.

Кәсіби қызметтің нәтижесі – кез келген жұмыстың негізі. Біздің өмірде неге қол жеткізгіміз келетіні туралы түсініктің өзі біздің арманымызға жетуге мүмкіндік береді. Әрине, мамандық таңдағанда маманға тек қана білімі мен іскерлігі ғана емес, сондай-ақ оның қабілеті мен жеке қасиеттерін дамыту деңгейі жағынан да қандай талаптар қойылатынын білу маңызды.

Мұндай ақпараттарды қайдан алуға болады? Өз мамандығы туралы кәсіби маман ғана жақсы айтып бере алады. Мамандық таңдау алдында кез келген жасөспірім белгілі бір мамандықтың иесі болып табылатын ересек адамдардың қасында болады. Олардың өз мамандықтары туралы қызықты әңгімелері жасөспірімді қызмет саласындағы белгілі бір қызығушылықты дамытудың себепкері болуы мүмкін.

Сонымен қатар, мамандарды ЖОО-да, колледждерде, техникумдарда және басқа да мамандарды дайындайтын кәсіби оқу орындарынан табуға болады. Олармен қалай кездесу керек? Ең қарапайым тәсіл – ашық есік күндеріне келіп, өзіңді қызықтырған факультет деканатының, кафедраның қызметкерлерінен тиісті ақпарат алу. Сонымен қатар, ЖОО-ның кәсіби қызмет туралы, сол мамандық бойынша оқудың ерекшеліктері туралы нақты ақпарат бере алатын қызметкерлерімен жеке кездесу жөнінде келісуіңізге болады.

Енді таңдалған мамандықтың бағыты туралы түсінік. Бірнеше мамандық бойынша осындай түсінік алып, өзіңе не ұнайтынын, ненің ұнамайтынын, немен сәттілікке жететініңді, немен жете алмайтындығыңды шешесің. Мамандықтар туралы ақпаратты қаншалықты көп жинасаң, өлшесең, соғұрлым таңдауың нақты және түсінікті болады.

Мамандық таңдаудың тиімді тәсілдерінің бірі – мектептегі демалыс уақытында кәсіпорындарда тәжірибеден өту. Бұл тәсіл мамандық туралы шынайы түсінік алуға мүмкіндік береді.

Айтпақшы, сен өзіңнің болашақ мамандығыңды таңдамас бұрын тағы да бір өте маңызды сұраққа жауап беруге тиіссің: «Бұл жұмыс маған не береді?». Көпшілігі жоғарғы еңбекақы алғылары келеді. Шындығында, кейде ол да жұмыстан адам күткендей қуаныш сыйламайды, өйткені адамға даму, жаңашылдыққа ұмтылу тән. Өзгеріске деген ұмтылысың қаншалықты күшті болса, соншалықты тұлғалық және кәсіби өсу үшін өз жұмысыңнан мүмкіндіктерді көп табасың.

Ал мамандық алып, кәсіпті игеру үшін оқу орнын таңдау керек екені түсінікті. Бұл жерде неге назар аудару керек? Кез келген оқу орнының басты құндылығы оның оқытушылық құрамы болып табылады. Мамандарды қалай дайындап шығаратындықтары оның кәсіби шеберлігіне байланысты екендігі саған белгілі. Сабақ кестелерімен де танысқан жөн. Оларда көрсетілген пәндер, сондай-ақ олардың әрқайсысына бөлінген сағат сандары аталған факультет ұсынатын білімнің көлемін бағалауға мүмкіндік береді. Оқу процесінің техникалық және материалдық жабдықталуына да (кітапхана, компьютерлік сыныптар, арнайы жабдықталған бөлмелер және т.б.) назар аударған жөн. Студенттердің, әсіресе осы оқу орнының түлектерінің пікірін тыңдау керек.

Мамандық таңдау – қиын және еңбекті қажет ететін іс және сіз қаншалықты ізденсеңіз, нәтижесі де соғұрлым жақсы болады. Мамандық әлемімен танысуды 5-6 сыныптан бастаған тиімді.

1. 
   www.vyborprofessia.narod.ru – «Танымал мамандықты таңдау» сайты;
   
2. 
   http://mirsovetov.ru/a/miscellaneous/employment/correctly-choose-profession.html - «Пайдалы кеңестер» сайты;
   
3. 
   http://shkolazhizni.ru/archive/0/n-11529/ - «Өмір мектебі» сайты;
   
4. 
   http://www.urc.ac.ru/abiturient/PsyTest/prof.html - «Абитуриент» жалпыресейлік ақпараттық-анықтамалық жүйе;
   
5. 
   http://www.find-job.ru/profession/ - мамандық таңдау бойынша ақпараттық портал;
   
6. 
   http://mirsovetov2.ru/page.php?id_n=371 – «Пайдалы кеңестер мен мақалалар» сайты;
   
7. 
   http://www.goldentime.ru/safe_prof_2.htm - «Алтын уақыт» сайты;
   
8. 
   http://nsk.erabota.ru/info/articles/5450/ - жұмыс пен қызметкерлерді іздеуге арналған сайт.
   

Қазақстанның жоғары оқу орындарында оқу түрінің 4 нысаны бар: күндізгі, кешкі, сырттай және дистанциялық. ЖОО түсу үшін оқушылар ұлттық бірыңғай тесттен (ҰБТ), ал орта арнайы оқу орындарын бітіргендер – кешенді тесттен (КТ) өтуі керек. Сонымен қатар, оқуды қаржыландырудың бірнеше: мемлекет есебінен, мемлекеттік емес көздерден, өз есебінен іске асырылатын тәсілдері бар.

• 
  мемлекет есебінен – мемлекеттік білім гранты және жоғары оқу орнының өз гранты, орталық және жергілікті атқарушы органдардың гранттары мен стипендиялары және т.б.;
  
• 
  мемлекеттік емес қаржы көздері – атаулы стипендиялар, халықаралық ұйымдардың гранттары, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдардың жеке гранттары, түрлі қорлардың демеушілік көмегі және т.б.;
  
• 
  жеке қаржы есебінен – өз қаржысы, банк несиесі.
  

• 
  несиені беру уақытына сәйкес толық оқу мерзіміне теңгемен берілетін несиенің жоспарланған көлемі;
  
• 
  несиенің берілу мақсаты;
  
• 
  несиені беру шарттары мен оны өтеу мерзімдері;
  
• 
  тараптардың міндеттері, оның ішінде несиені алушының несиені қайтару жөніндегі міндеттемелері (тұрақты табыс көзі бар бір немесе бірнеше жұмысқа қабілетті адамның немесе заңды тұлғаның сенім білдіруі).
  

Жоғары оқу орнын таңдау кезінде оның орналасқан жері, оқу ақысы, мемлекет есебінен оқу мүмкіндігі туралы ақпарат алу қажет. Оқу орнында қосымша сынақтар, әңгімелесулер, емтихандардың болатын-болмайтынын білу де артық болмайды. Сапалы білім алу үшін оқу орнының техникалық жабдықталуы, оқытушылар құрамының сапасы, ғылыми-зерттеу немесе жобалау жұмыстарымен айналысу мүмкіндігі жайлы сұрастырған абзал. Сонымен бірге, тіл үйрену, шетелде іс-тәжірибеден өту, тренингтерге қатысу, білімді шетелде жалғастыру мүмкіндіктеріне назар аударыңыз.

Қазақстанның жоғары оқу орындарында 4 оқу түрі қарастырылған:

• 
  күндізгі;
  
• 
  кешкі;
  
• 
  сырттай;
  
• 
  қашықтықтан оқыту (дистанциялық).
  

1) «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;

2) «Жоғары білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік ережелерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2007 жылғы 19 желтоқсандағы № 638 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2007 жылғы 28 қаңтарда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 5115 болып енгізілді.

Пайдалы сілтемелер:

1) www.edu.gov.kz/ - «Электрондық үкімет» порталы;

2) www.univer.kz/ - «Студенттік ақпараттық кеңістік. Қазақстандағы жоғары білім» сайты;

3) www.uchi.kz/ - «Қазақстанның білім қоғамдастығы» сайты.