Орта мерзімдік перспективада қаланың тұрақты әлеуметтік экономикалық дамуының негізгі проблемалары,қатерлері, ұстап тұрған факторлар, бәсекелестік айырмашылықтың және мүмкіндіктердің кешенді сипат

2.3 Орта мерзімдік перспективада қаланың тұрақты әлеуметтік экономикалық дамуының негізгі проблемалары,қатерлері, ұстап тұрған факторлар, бәсекелестік айырмашылықтың және мүмкіндіктердің кешенді сипаты.

Қала дамуының әлеуметтік экономикалық нәтижелердің кешенді сипаттамасы өңір дамуының күшті және әлсіз жақтарын, оның дамуының шектеулері мен мүмкіндіктерін белгілеген SWOT-талдауында айқындалған.

Басымдылық стратегиялық талдау нәтижелері аумақтың бес жылға дамуының пайымдауды, мақсаттары мен міндеттерін белгілеуге, проблемаларды шешу жолдарын анықтауға мүмкіндік береді.

SWOT экономикалық қызметтің түрлері бойынша – талдауы мынадай көрініс тапты:
Өнеркәсіп

Күшті жағы	Әлсіз жағы	Мүмкіндіктері	Қауіптері
Көп салалы құрылым (машина жасау, ағаш өндіру, жеңіл және тамақ өнеркәсібі және басқа)	Негізгі қордың және технологиялардың тозуы (физикалық және моральдік жағынан), сондай-ақ жабдықтардың жетпеуі, айналымдағы қаражаттың жетпеуі, білікті персоналдың болмауы	Жаңа технологияларды және инвесторларды тарту, шағын кәсіпкерліктің өнеркәсіпте белсенді қатысуы	Сатып алатын өнімнің төмен бәсеке қабілеттілігі, Ғылымды көп қажет ететін өнімнің жоқтығы
Қаладағы қайта өңдейтін кәсіпорындардың өңірдің шикі затпен толық қамтамасыз ету мүмкіндігінің болуы	Экономиканың сыртқы рынокқа жеткіліксіз бағытталуы, өзінің энергетикалық ресурстардың жоқтығы	Қайта өңдейтін өндірісті кеңейту үшін бос, техникалық жабдықталған өндірістік алаңдарды пайдалану	Кеден баждың көбеюі және ЖЭД шектелуі
Сыртқы рынокты жеңіп алатын өндірістің болуы	Инвестициялық жобалардың әзірлену жоғары деңгейінің жетіспеушілігі, әлсіз инвестициялық тартымдылық	Экспорттың әлеуметтің артуы, ноу-хау енгізу	Қостанай облысының басқа аудандары мен қалалары және Ресей өңірлері тарапынан бәсекелестік
Өткізу рыноктардың жақын орналасуы	Сатып алатын бағаның үнемі өсуі, жеткізушілердің алыста орналасуы	Экспорттық базаны кеңейту, жаңа өткізу рыноктарды игеру	Өз өндірісінің өнімін импорттыққа ауыстыру
Өндірістікке бағытталған шағын және орта бизнес кәсіпорындардың тұрақты дамуы	Өндірістерді, оның ішінде шағын және орта бизнесті қаржылық институттардың және бәрінен бұрын қаладағы банк мекемелердің жеткіліксіз қолдау көрсетуі	Жаңа технологияларды және инвесторларды тарту. Өндірістің диверсификациялау мүмкіндігі	Салық жүктемесіне, энергия тұтынудың ойластырмаған тарифтік саясатына байланысты өндіріс пайдалылығының түсуі; бизнестің дамуында көп тармақтану жоқтығы салдарынан бәсекелестіктің өсуі
Рынок инфрақұрылымның болуы	Өндірістің төмен ғылымды қажет етуі, тиімсіз қаржылық менеджмент және маркетинг, жарнаманың жоқтығы немесе нашар болуы, көрмелерде, жәрмеңкелерде және т.б. сирек қатысуы, ақпараттық қамтамасыз етуі дамымаған, нормативтік құқықтық базасының жеткіліксіздігі	Инновациялық орталықтарды, бизнес инкубаторларды, технопарктарды, сондай-ақ СЭЗ және ӘКК кіретін инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуы.	Инновациялық технологияларды қолдану мүмкін емес
Кредиттік ресурстардың жеткілікті саны	Кредиттер бойынша жоғары пайызы, олардың орта мерзімдік мерзіммен шектелуі	Өндірістерді кеңейту және дамыту, бизнесті белсендіру

Әлсіз жақтары мен қауіптер жалпы күшті жақтармен тепе тең келеді. Өндірісті дамыту үшін жеткілікті мүмкіндіктер бар. Сондықтан, өнеркәсіптің жалпы жай-күйі қанағаттанарлық деп бағалауға болады. Қайта өңдейтін өнеркәсіптің, оның ішінде тамақ өнеркәсібі үлесінің арту үрдісі байқалады. Қаланың жекелеген кәсіпорындары өндірістің автоматтандыру жүйесін, халықаралық сапа және басқару стандарттарын енгізе бастады. Ірі кәсіпорындардың техникалық қайта жарақтану жұмыстары жалғасып жатыр, жаңа өнім, оның ішінде тамақ өнімі өндірісі игерілуде. Орташа мерзімдік болжам бойынша егер, қауіптер жойылмаса және қолда бар мүмкіндіктер сатылап пайдаланбаса, кейбір кәсіпкерлер өз қызметтерін тоқтатуға мәжбүр болады.

Мұнда әлсіз жақтар күшті жақтардан аздап басым келеді. Геоэкономикалық орналасуының артықшылығы жеткіліксіз пайдаланады, сондай-ақ облыстық жолдардың қанағатсыз жай-күйі және көтерме сауданың жеткіліксіз дамуы назар аударуды қажет етеді.

Күшті жақтар мен мүмкіндіктерді дұрыс пайдалану және қауіптерді уақытылы төмендету кезінде, қала өзінің жоғары әлеуетін пайдалана алады және өңіраралық сауда орталығы бола (Қазақстаннан тыс шығу).
Қызмет саласы және туризм

Күшті жағы	Әлсіз жағы	Мүмкіндіктері	Қауіптері
Туризм және демалыс индустриясын дамытуға мүмкіндік беретін рекреациялық мүмкіндіктер	Мемлекет тарапынан сала ретінде туризмге өте шектеулі қаржылық қолдау мүмкіндіктері	Қолайлы климаттық табиғи жағдайы, ландшафт Тобыл өзеннің жағалауы ішкі өзен туризмін дамытуға тартымды
Жоғары және орта арнайы оқу орындарының көп саны болуы	Туристік -рекреациялық бизнес пен кәсіптіктің төмен деңгейі	Қаланы Қостанайлықтар үшін емдеу-сауықтыру, туристік орталық, демалыс аумағы ретінде дамыту мүмкіндігі	ЖОО түлектерінің көпшілігі мамандықтары бойынша жұмысқа орналаспауы
Халықтың әл-ауқатын арттыру	Сыртқы (шығу) туризмнің тарапынан бәсекелестік	Қаланың дамуына өз инвестициялық жобаларын ұсынуға дайын, оларды іске асыруда жеке және өз қаражатымен қатысуға бастамашыл халықтың болуы
Қалада мәдени ескерткіштердің, ойын-сауық орталықтардың және түнгі клубтардың және т.б. болуы	Жеткілікті дамымаған инфрақұрылым (туристерді орналастыру үшін жеткіліксіз орын, қызмет көрсетудің төмен деңгейі, жоғары баға, білікті мамандардың жоқтығы және т.б.)	Тарихи сәулет ескерткіштердің болуына байланысты танымдық туризмді дамыту	Қылмыстың жоғары деңгейі, азаматтар мен бизнестің қауіпсіздігін қамтамасыз етпеу
	Ойын сауық индустрия жеткілікті дамымаған, ол туристтерге кешенді қызмет көрсету мүмкіндігін шектейді және ықтимал клиенттердің шеңберін айтарлықтай төмендетеді	Туристік-рекреациялық саланың қарқынды дамуы (туризм инфрақұрылымды, ойын сауық индустрия, халық қол өнерін дамыту базасында сувенирлық өндіріс объектілерін дамыту жөніндегі өңірлік бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру)
	Тобыл өзенінің жағалауы және су туризмнің түрлері – парустық, су асты, балық аулау қолданылмайды	Табиғатты қорғау және көріктендіру есебінен табиғи-ландшафтты аумақтарды сақтау және қоршаған ортаның сапасын жақсарту	Экологиялық жағдайдың нашарлау қаупі
	Туризм саласында сақтандыру жүйесі дамымаған, ұсынатын туристік және басқа да қызметтердің бағасының қызмет көрсету сапасына және деңгейіне сәйкес келмеуі	Отандық және шетелдік инвестицияларды тарту Туризм саласында мамандарды даярлау (менеджерлер және қызмет көрсету персоналы)
		Жұмыспен қамту және жұмыссыздықты қысқарту (ең алдымен жастар арасында)
	Туризмді дамытудың қалалық құрылымның жоқтығы	Жергілікті бюджеттің табыс бөлігін салық және қызметтердің жаңа түрлерін көрсету есебінен түскен басқа түсім-дердің есебінен өсіру

Қала үшін қызмет көрсетуге, оның ішінде туристік қызметті көрсетуге төмен даярлығы, сондай-ақ шығармашылық көзқарастық жоқтығы (қызметтердің аз ғана түрлеріне бейімделуі, мысалы, дәмхана және шаштараз салондары). Қызметтердің жаңа түрлерін көрсетуге шектеулі даярлығы күшті жақтарды тиімді пайдалануға кедергі жасайды, оның салдарынан аз ғана жұмыс орындары құрылады. Бұл салада көптеген пайдаланбайтын мүмкіндіктер бар.

Қазіргі уақытта құрылыс саласында орасан өзгерістер басталды. Бұрын қолданыста болған құрылыс материалдардан салынған құрылыс тұтас жаңа құрылыс материалдардан салына бастаған құрылысқа ауысты, олардың көп бөлігі Ресейден сатып алынады, оның салдарынан салынып жатқан объектілердің қымбаттауына әкеп соғады. Қазірдің өзінде коммуналдық тұрғын үй құрылысы кезінде құрылыс материалдардың тапшылығы сезіледі, оның салдарынан тұрғын үйді пайдалануға беру мерзімінің бұзылу қауіпі туындайды.

Құрылысқа тендер өткізу кезінде бағаның өсуі және инфляция ескерілмейді, оның салдарынан бөлінген қаражатқа басталған құрылысты аяқтау проблемасы туындайды.
Көлік

Күшті жағы	Әлсіз жағы	Мүмкіндіктері	Қауіптері
Құрамына әртүрлі көлік инфрақұрылымы, автомобиль және темір жол, құбыр өткізу жүйесі, авиакәсіпорындары кіретін көп салалы көлік кешені	Қаладағы көлік кешені қайта жаңартуды, модернизациялауды және техникалық қайта жарақтануды қажет етеді	Көлік инфрақұрылымның бұрын қолданыста болғанды модернизациялау (троллейбус тасымалдауы) және жаңа объектілердің құрылысы	Көлік құралдарынан әуе ортаның көп ластану салдарынан экологиялық жағдайдың тез нашарлауы
Геоэкономикалық орналасуының артықшылығы. Аумақтың жоғары көліктік игерілуі	Көлікпен тасымалдау телекоммуникация және ақпараттық қызмет көрсету жүйесі жетілдіруді қажет етеді	Облыс, республика және шетел кәсіпорындарымен экономикалық өз ара әрекеттесуді күшейту
Жолаушыларды тасымалдау көлігінің жеткілікті санының болуы. Троллейбуспен тасымалдау инфрақұрылымның болуы	Тасымалдаушыларды ұзақ пайдалану мерзімі бар көліктермен жарақтандыру (10-17 жас). Троллейбустарды пайдалануды тоқтату	Орны аз автобустарды сыйымдылығы көп және ыңғайлы автобустарға ауыстыру. Троллейбус паркін және троллейбус тасымалдауын қалпына келтіру мүмкіндігі	Көлік санының көбеюіне және троллейбустарды пайдалануды тоқтатуына байланысты экологиялық жағдайдың нашарлауы
Жөндеу базасының болуы	Ақпараттық – логистикалық жүйенің және терминалдық логистикалық кешеннің жоқтығы	Логистикалық терминалдық кешенді құру
Арзан жұмыс күшінің көп ұсынысы	Жеткіліксіз менеджмент, мамандардың төмен біліктіліктері	Қажетті кадрларды даярлау жөніндегі оқу орындарының болуы	Жол көлік оқиғалар санының көбеюі

Қаладағы көлік кешені қайта жаңартуды, модернизациялауды және техникалық қайта жарақтануды қажет етеді. Көлік инфрақұрылымның қазір және бұрын қолданыста болғанды модернизациялау және жаңа объектілердің құрылысын қамтитын көлік кешенін дамыту жөніндегі өңірлік бағдарламаны әзірлеу және іске асыру мақсатқа лайықты.

Көлік секторы күшті жақтарын және мүмкіндіктерін дұрыс пайдаланса және бірдей уақытта қауіптерді төмендетсе, Қостанай қаласының әлеуметтік экономикалық дамуына орасан зор үлес қоса алады және оның бәсекелестік қабілетін арттыра алады.

ПИТК және ИТК құрылымдарының болуы тұрғын үй секторына жақсы қызмет көрсете алады, сондай-ақ 208 тұрғын үй, негізінде 2 қабатты құрылыстар ПИТК құрамынан шығарылған және қазіргі уақытта пайдалану қызмет көрсетілмейді.

Жылумен жабдықтау сапасын арттыру үшін ПИТК тарапынан және басқа да тұтынушылардың жағынан жылуды оқшаулаудың сақталуына бақылауды күшейту қажет.

Қоқысты қайта өңдеу зауытының құрылысы қаладағы экологиялық жағдайды жақсартқаннан басқа, жылыту қуатын өңдеуге, екінші шикі заттан бұйымдарды шығаруға мүмкіндік береді.

Еңбек ресурстарды пайдалануда туындаған жағдайда талдауы соңғы жылдары еңбек рыногының жағдайы жұмыссыздық деңгейінің төмендеу және халықтың жұмыспен қамтылған санының көбеюімен сипатталатынын көрсетті. Орташа еңбек ақысы өсіп келеді, жаңа жұмыс орындары ашылып жатыр. Сонымен қатар, күшті жақтардың басым болуына қарамастан, бір қатар проблемалар бар, оларды тиімді шешу арқылы қолдағы бар мүмкіндіктерді дұрыс пайдалану проблемасы туындайды. Сондай-ақ, қаланың одан әрі әлеуметтік экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін бұл саланың маңыздылығын дұрыс бағаламауға болмайды.

Соңғы жылдары халықтың әлеуметтік қорғалуын күшейту жөнінде едәуір жұмыс атқарылды, сондай-ақ шешілмеген көптеген проблемалар бар, оларды шешу үшін қомақты бюджеттік қаражат немесе жеке және заңды тұлғалардың демеушілік көмектері қажет.

Қазақстан Республикасына және оның ішіне жолданатын тауар ағымы үшін пайдалы қаланың геоэкономикалық орналасуын жоспарлы пайдалану кезінде еңбек ресурстарын, өнеркәсіпті және құрылысты, қызмет және сауда саласын дамыту қаланың кейінгі әлеуметтік экономикалық дамуы үшін орасан зор әлеуеті болып табылады. Осы әлеуетті іске асыру:

- оңтайлы дамыту және қолдағы ресурстарды пайдалануға;

- экономиканың одан әрі артуына;

- халықты толық жұмыспен қамтуға жетуге;

- қоғамда және экономикада жеткен тұрақтылықты сақтауға байланысты.

Талап етілетін шектеулі жағдайларды құру, қолдағы бар ресурстарды дамыту және пайдалану, геосаяси орналасу артықшылығымен қатар қаланың одан әрі әлеуметтік экономикалық дамуына тиісті үлестің:

- жұмыс істеп жатқан ықтимал бәсекеге қабілетті кәсіпорындардың оңалту;

- жұмыс істеп жатқан бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды дамыту;

- жаңа бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды құру есебінен күшейту мүмкін.
Мемлекеттік қызметтер

Күшті жағы	Әлсіз жағы	Мүмкіндіктері	Қауіптері
ЖАО жеткілікті техникалық жабдықталуы	Халықаралық тәжірибенің замануи үздік практика есебімен мемлекет-тік қызметтерді тиімді көрсету және сапасын бағалау мен мониторингісінің әдістемесінің жетілмеуі	ИКТ-саласын дамытудың мемлекеттік қолдау	Қала тұрғындарының төмен ақпарат етілуіне байланысты электрондық мемлекеттік қызметтердің қажеттілігінің жеткіліксіздігі;
Мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасына мониторинг өткізу үшін негізі бар	Ведомствоаралық әрекеттер үшін, сондай-ақ электрондық мемлекеттік қызметтердің тұтынушыларына өзара әрекеті үшін ақпараттық қауіп-сіздікті қамтамасыз ету бойынша нормативтік-құқық-тық базасының болмауы	Электронды түрде мемлекеттік қызметтердің алуына тұрғындардың қызығушылығы	Көрсетілетін электрондық мемлекеттік қызметтердің сапасымен тұрғындардың қанағаттанбауы
ҚР Үкіметінің қаулысымен бекітіл-ген мемлекеттік қыз-меттердің реестрімен 111 мемқызмет анық-талды, оның ішінде қаланың жергілікті атқарушы органның деңгейінде 85 қызметтер көрсетіледі.	Ресурсты басқаруда негізгі автоматтандырылмаған бизнес-процесстері	Ұялы телефондардың ауқымды таратуы «Е-әкімдікке» қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін пайдалануы мүмкін;
Wap сайтының версиясының жұмыс істеуі	Интернет-порталда әлеуметтік талап етілетін интерактивті, транзакционды мемлекеттік қызметтердің саны тұрғындардың мұқтажын өтемейді;	Халықаралық басқа елдердің тәжірибесін «е-үкімет» құру
Электронды құжатайналым бірыңғай жүйесінің бар болуы	Мемлекеттік қызметтерді көрсетуге процедураларды қысқартуына бағытталған АЖ болмауы	Электрондық түрде мемлекеттік қызметтерді ұсыну процессін қысқарту және оңтайландыру үшін ЦГО АЖ пайдалану;
Мемлекеттік органдардың жеке сайттарының болуы;	Мемлекеттік басқару саласының мониторингі бағытталған АЖ болмауы	Қала әкімдігі «электрондық үкімет» дамыту үшін инфрақұрылымды дамытудың жеткілікті жоғары деңгейінің болуы-бірыңғай көлік ортасы, бірыңғай құжат айналым жүйесі, серверлік және желілік жабдықтары, серверлік бөлмесінің болуы, мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасына мониторинг.
SMS- хабарлама арқылы ұялы қызметтердің бар болуы	«Е-үкімет» базалық компонентімен интеграциясының болмауы

Стратегиялық талдаудың нәтижесі бес жылға аумақтық дамуының пайымдауын, мақсаттарын, міндеттерін белгілеуге, проблемаларды шешу жолдарын анықтауға мүмкіндік береді.

2011-2014 жылдары 13 салалық және мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру жүргізілді, 7 бағдарлама бойынша іс-шаралар ороындалды, іске асыру мерзімі аяқталды.

2015 жылы Қостанай қаласы әкімдігінің мекпмелер жұмысы келесі мемлекеттік және салалық Бағдарламаларына сәйкес жүзеге асады:

1. 
   жоғары қосылған құнымен өнімді құруға бағытталған әртараптандыру экономикасымен серпінді дамып жатқан, ішкі және сыртқы рынокта бәсеке қабілетті;
   
2. 
   кәсіпкерлікті дамыту, инвестицияларды салу және инновациялар мен технологияларды енгізу үшін тартымды, халықтың өмір сүруіне және жұмыс істеуіне қолайлы жағдай жасауға қабілетті болу тиіс.
   

Сондай-ақ, ІӨӨ өсіруде негізгі екпін өнеркәсіп өндірісінің көлемін арттыруға жасалады.

Қостанай қаласының дамуының стратегиялық мақсаты халықтың тіршілік деңгейін, еңбек өнімділігін арттыруды қамтамасыз ететін, кәсіпкерлікті дамытуға қолайлы климат жасайтын, сондай-ақ инновациялық процесстерді енгізуді ынталандыратын қаланың бәсекелестік басымдылықты

Басты мақсатты жүзеге асыру маңызды нәтижесі халықтың әл-ауқатының жоғары деңгейін, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтамасыз етуде, білімде, мәдениетте, спортта, көлік инфрақұрылымда өмір сапасының жоғары стандарттарын және қолайлы тұрғын үйді қамтамасыз ететін серпінді дамып жатқан, теңгерімді және бәсекеге қабілетті экономикасын құру болып табылады.

Бағдарламаны әртүрлі сатыда оның орындалуын іске асыру құралдары:

- 2011-2015 жылдарға арналған Қостанай қаласының аумағын дамыту бағдарламасы жөніндегі іс-шаралар жоспары, тиісті мемлекеттік құрылымдар бөлімдерінің стратегиялық және операциялық жоспарлары, коммерциялық және қоғамдық ұйымдардың бизнес-жоспарлары және жобалары.

- аса жоғары қосылған құнымен жекелеген салаларын басымды дамыту үшін жағдай жасау және тиімді әкімшілік ету, сондай-ақ салалардың басымдылық дамыту үшін ұйымдастырушылық экономикалық алғы шарттарды құру.

- даму үшін бюджеттік қаражатты тиімді пайдалану болып табылады.

Әкімдіктің бәсекеге қабілетті және теңгерімділік экономиканы құру бойынша сатылы және мақсатқа лайықты саясаты дамудың келесі стратегиялық басымдылықтарға шоғырландырылады:
I басымдылық: еңбек өнімділігін арттыру:

- қайта өңдейтін және машина жасау өнеркәсібінің, өнеркәсіптің жалпы құрылымында құрылыс индустриясының, оның ішінде жоғары қосылған құнымен өнім үлесінің артуы;

- кәсіпорындардың негізгі қорларын жаңарту;

- әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды дамыту.

- жаңа технологияларды, инновацияларды және ноу-хауды қаланың өндірістік саласына енгізу;

- «электрондық үкіметті» одан әрі дамыту;

- қаладағы кәсіпорындарда НИОКР шығындарды көбейту және жергілікті инжиниринг және венчурлық орталықтарды дамыту;

- өндірістік қызметтің жаңа салаларында «жарып шығаратын» жобаларды іске асыру.
III басымдылық: инфрақұрылымдық дамыту деңгейін арттыру:

- көлік инфрақұрылымын жақсарту;

- тіршілікті қамтамасыз ететін инфрақұрылымды жақсарту;

- рекреациялық және туристтік инфрақұрылымды жақсарту.

- білім саласында ұсынылатын қызметтердің сапасын және қол жетімділігін арттыру;

- кадрлардың кәсіби даярлығының деңгейін арттыру;

- білікті жұмыс кадрлардың даярлау және қайта даярлау жүйесін жетілдіру.

- қала халқының табысын өсіру (қызметкерлердің еңбек ақысын көбейту, еңбекақы төлемін заңдастыру, оны төлеу бойынша берешекті жою);

- кедейшілік пен жұмыссыздық деңгейін төмендету;

- халықтың еңбек құқығын және жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету;

- халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету;

- денсаулық сақтау және білім салаларында ұсынылатын қызметтердің сапасын және қол жетімділігін арттыру.