- ОБСЕ.
Из региональных контрольных механизмов в области прав человека прежде всего необходимо отметить Европейский суд по правам человека и Комиссара Совета Европы по правам человека, созданный в соответствии с положениями Европейской конвенции прав и основных свобод человека 1950 года.
Положительным в ней является то, что эти органы полномочны рассматривать вопросы по жалобам отдельных физических лиц о нарушениях прав человека.
Европейский суд по правам человека — международный орган, юрисдикция которого распространяется на все государства Совета Европы, ратифицировавшие Европейскую конвенцию о защите прав человека и основных свобод, и касается всех вопросов, относящихся к толкованию и применению Конвенции, включая межгосударственные дела и жалобы отдельных лиц.
Европейский суд не является высшей инстанцией по отношению к судебной системе государства-участника Конвенции. Поэтому он не может отменить решение, вынесенное органом государственной власти или национальным судом, не даёт указаний законодателю, не осуществляет абстрактный контроль национального законодательства или судебной практики, не имеет права давать распоряжения о принятии мер, имеющих юридические последствия. Суд рассматривает только конкретные жалобы с тем, чтобы установить, действительно ли были допущены нарушения требований Конвенции. Однако Суд вправе присудить «справедливое удовлетворение претензии» в виде финансовой компенсации материального ущерба и морального вреда, а также возмещение выигравшей стороне всех издержек и расходов.
В соответствии со ст. 46 Конвенции, надзор за исполнением решений Суда осуществляет Комитет министров Совета Европы, который во исполнение этой нормы призван следить не только за своевременной выплатой денежной компенсации, но и за тем, как государство-участник Конвенции исправляет ставшие очевидными в свете решения Суда расхождения норм его внутреннего права или позиции судебной практики со стандартами Совета Европы. Юридически решение, вынесенное Судом, обязательно лишь для государства-ответчика по делу. Однако нередко значимость решений Суда выходит за национальные пределы, воздействуя на право и судебную практику и других государств-участников Конвенции.
Комиссар Совета Европы по правам человека занимает несудебный пост и не подменяет собой другие институты Совета Европы по правам человека, в том числе и Европейский Суд по правам человека. Он призван, в первую очередь, содействовать осуществлению информационно-просветительской деятельности в области прав человека в государствах-членах Совета Европы.
В функции Комиссара входит содействие совершенствованию законодательства в области прав человека в государствах-членах Совета Европы. Он может выявлять возможные недостатки в законодательстве, несоответствие национальных норм нормам Совета Европы, и оказывать помощь в устранении таких недостатков.
Комиссар оказывает содействие деятельности национальных омбудсменов или аналогичных институтов в области прав человека. При осуществлении своих функций Комиссар независим и должен быть беспристрастным. Он представляет ежегодный доклад Комитету Министров и Парламентской Ассамблее и может представлять свои рекомендации, заключения и доклады по конкретным вопросам, в частности, по итогам поездок в проблемные регионы.
Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе (ОБСЕ), крупнейшая в мире региональная организация, занимающаяся вопросами безопасности. Она объединяет 56 стран, расположенных в Северной Америке, Европе и Центральной Азии.
Основными целями организации, являются предотвращение возникновения конфликтов в регионе, урегулирование кризисных ситуаций, ликвидацию последствий конфликтов и защита прав и свобод человека.
Основные задач организации:
- защита прав и свобод человека;
- контроль над распространением вооружений;
- дипломатические усилия по предотвращению конфликтов;
- меры по построению доверительных отношений и безопасности;
- развитие демократических институтов;
- мониторинг выборов;
- экономическая и экологическая безопасность.
Все государства-участники ОБСЕ обладают равным статусом. Решения принимаются на основе консенсуса. Решения не носят юридически обязательного характера, но имеют большое политическое значение.
Экономический и Социальный Совет (далее сокращенно ЭКОСОС) дает рекомендации в целях поощрения уважения и соблюдения прав человека и основных свобод для всех. На его ежегодных сессиях проблемы прав человека - главнейшие среди других вопросов экономического и социального характера.
Комиссия ООН по правам человека функциональная комиссия Экономического и Социального Совета в этой области - на состоит из 53 представителей государств - членов ООН, избираемых ЭКОСОС на трехлетний период. В ее рамках действуют различные рабочие группы, специальные докладчики по тем или иным проблемам прав человека. На своих ежегодных сессиях Комиссия принимает большое число резолюций практически по всей правочеловеческой проблематике. Среди функций Комиссии - проведение исследований, представление рекомендаций ЭКОСОС. Комиссия содействует также кодификации и прогрессивному развитию международного права в области прав человека, подготавливая проекты международных деклараций, соглашений и других документов [4, c. 77].
Подкомиссия по предупреждению дискриминации и защите меньшинств вспомогательный орган Комиссии. Состоит из 26 экспертов. работающих в личном качестве. В круг ведения Подкомиссии входят проведение исследований, представление Комиссии докладов и рекомендаций. На своих ежегодных сессиях она принимает также значительное число резолюций по вопросам прав человека. Одна из ее важнейших задач - проведение исследований и подготовка рекомендаций о предотвращении дискриминации любого рода в отношении прав и свобод, а также защите лиц, относящихся к расовым, национальным, религиозным, языковым меньшинствам.
Хотелось бы отметить новый самостоятельный орган в области защиты прав и свобод человек - Международный уголовный суд, первый постоянный правовой институт, в компетенцию которого входит преследование лиц, ответственных за геноцид, военные преступления и преступления против человечества и другие нарушения прав и свобод человека. Создан Римским статутом, принятым в 1998 г. Существует с июля 2002 г.
Он нам интересен тем что, это первый орган международной юстиции, который выдвинул обвинение и выдал ордер на арест действующего главы государства, президента Судана Омар аль-Башира, по обвинению в геноциде в связи с конфликтом в Дарфуре 21 июля 2008 года. Для начала правосудие по любому предполагаемому преступлению, нужен один из следующих механизмов, которые задействуют это право:
- прокурор государства-участника передаёт Суду некоторую ситуацию;
- возбуждать дела по представлению Совета Безопасности ООН;
- прокурор Международного уголовного суда, начинает расследование в отношении некоторого государства-участника по своей инициативе (proprio motu).
Международный суд привлекает к уголовной ответственности руководителей государства, служащих его механизмов и аппаратов, за тягчайшие нарушения прав и свобод человека.
Физические лица не являются субъектами международного права, поэтому они не несут ответственности по нормам о международной ответственности. Однако стало общим понимание того, что именно деяниями людей, руководящих государствами, совершаются международные деликты и международные преступления, что государство просто используется ими как орудие посягательства на ценности, охраняемые международным правом, и как инструмент причинения вреда другим государствам, его юридическим и физическим лицам. Причем стараниями этой категории людей внутреннее законодательство государств-делинквентов может оказаться устроенным таким образом, что их преступные по международному праву действия, по крайней мере это относится к руководителям государств, являются правомерными по их внутреннему праву. Привлечение к уголовной ответственности руководителей государств-делинквентов и других официальных лиц — пособников и исполнителей преступных приказов этих руководителей было и во многом еще остается исключительно трудным делом по политическим соображениям из-за отсутствия отлаженных механизмов международного правосудия, а также из-за злоупотребления государствами своим правом на невыдачу преступников.
Исходя из вышесказанного и перечисленного можно сделать вывод, что в международном праве отсутствует централизованный аппарат принуждения и привлечения к ответственности государств за нарушения прав и свобод человека.
Для контроля за нарушениями прав и свобод человека необходимо усилить контрольные механизмы, принять меры к более детальному информированию гражданского населения, поскольку многие люди не имеют представления
Инициаторами рассмотрения фактов нарушения прав и свобод человека государством, может быть как частное лицо, собственно чьи права были нарушены, так и органами созданные для контроля за выполнением соглашений в области прав и свобод человека, так и с представления любого государства, считающего, что какое-либо государство нарушает права человека.
Список литературы:
-
Декларация Тысячелетия Организации Объединенных Наций. Принята в г.Нью-Йорке Резолюцией 55/2 на 8-ом пленарном заседании 55-ой сессии Генеральной Ассамблеи ООН. [электронный ресурс] : от 8 сентября 2000 г.
-
Бойцова В. В. Службы защиты прав человека и гражданина. Мировой опыт / В. В. Бойцова. – М.: Издательство БЕК, 1998. – 407 с.
-
Бекяшев Д. К., Ануфриева Л. П. Международное публичное право / под ред. К.А.Бекяшева. – М.: Издательство БЕК, 2002. - 394 с.
-
Азаров А., Ройтер В., Хюфнер К. Права человека. Международные и российские механизмы защиты / А.Азаров, В.Ройтер, К.Хюфнер. - М.: Моск. шк. прав человека, 2003. - 560 с.
http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=INT;n=8597
Түйін
Мақалада адам құқықтары мен бостандықтарының сақталып орындалу сұрақтары, олардың бұзылуындағы мемлекеттердің жауапкершілігі және адам құқықтары мен бостандықтарының орындалуына қадағалауды жүзеге асыратын механизмдер мен халықаралық органдар мәселелері қарастырылады.
Summary
The international bodies and the mechanisms exercising control, of observance of the rights and freedoms of the person, and attraction of the states for violation of the rights and freedoms of the person to responsibility.
This article deals with the rights and freedoms of the individual, the responsibility of states for violations, and international institutions and mechanisms that monitor compliance with human rights and freedoms.
УДК: 336.71(574)
Кудайбергенов Нургали Сапаралиевич,
Д.А. Қонаев атындағы көлік және құқық гуманитарлық университетінің магистрі.
Ғылыми жетекші – доцент Оразалиев Б.
ҚАЗАҚСТАНДА ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ ДАМЫТУДЫ ҚОЛДАУҒА БАЙЛАНЫСТЫ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕР
Мақалада Қазақстандағы шағын және орта бизнесті дамытуды қолдауға байланысты мәселелер қарастырылған.
Кілттік сөздер: жеке кәсіпкерлік, кәсіпкерлікті қолдау, шағын және орта бизнес, мемлекеттік реттеу, салық салу, Индустрияландыру картасы, инвестициялық жобалар,
Әлемдік экономикада шағын және орта бизнесті ұйымдастырып, жүзеге асырудың әртүрлі механизмдері бар. Ол механизмдер көптеген факторларға байланысты болып келеді. Бұл факторларға экономиканы мемлекеттік реттеудің ерекшелігі, нақты кезеңдегі экономиканың хал-ахуалы, ғылыми потенциалдың мүмкіндігі, тұрғылықты халықтың менталитеті. т.с.с.
Осы факторларға байланысты шағын және орта бизнесті қолдаудың жүйесі қалыптасады. Қазақстандағы қазіргі кездегі шағын және орта бизнестің өркендей түсуіне байланысты оның даму сферасы ұлғайып келеді.
Қазақстанның тәуелсіздігін алғаннан бергі өмір жолында оның экономикасының дамуына әсер ететін бірден-бір факторлардың бірі - бұл шағын және орта бизнес, ал шағын және орта бизнесті қолдау және дамыту мемлекеттің экономикалық саясаты жағынан, заңнамалық тұрғыдан белгілі бір жүйеде жүргізіледі. Қазақстанда бұл сектордың экономикалық және әлеуметтік секторға әсер етуі шетелдердегідей, соның ішінде Батыс Еуропа, Америка және Оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегідей, біздің елімізде де іскерлік өмірде дамыған динамикалық бөлімдерінің біріне айналды [1].
Шағын және орта бизнес жеке кәсіпкерлікті құрайтын қазақстандық жүйе болып табылады. «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Заңына сәйкес, шағын бизнес субъектілеріне жеке тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалар, құрамында орташа жылдық санмен 50 қызметкері бар және бір жылдық активтердің жалпы құны 60 мың айлық есептік көрсеткішке тең болатын (қазіргі таңда 55 миллион теңгеден жоғары немесе 400 мың АҚШ доллары) кәсіпорындар жатады. Сонымен қатар, шағын кәсіпкерлік құрамы заңнамамен бөлінеді, яғни жеке кәсіпкерлер және орташа жылдық санмен 10 жұмысшы саны бар заңды тұлғалар[2].
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың жүйесіне, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік бағдарламалары кіреді.
Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту жолындағы мақсаттар 1997 жылы Президенттің «Шағын бизнесті қолдау мен дамытудың мемлекеттік шаралары туралы» және «Қазақстан Республикасында шағын бизнесті қолдау мен дамытудың жергілікті бағдарламалары туралы» жарлықтарынан бастау алады. Осы нормативтік актілерде мемлекеттік саясаттың осы сферадағы бағыттары көрсетіледі. Орталық және жергілікті атқарушы органдардың шағын кәсіпкерлікті қолдау координациясы, сондай-ақ олардың халықаралық қаржы институттарымен шағын кәсіпкерлк бағытына техникалық және қаржылық көмек жасау туралы қарым - қатынаста болуы сипатталады. Бұл бағыттарды қолдау Қазақстан Республикасының экономика және сауда министрлігі құрамындағы шағын кәсіпкерлікті қолдау Агенттігіне жүктеледі. Қазіргі таңда шағын және орта бизнесті қолдау аясындағы қызметтер Қазақстан Республикасының индустрия және жаңа технологиялар министрлігіне тапсырылады.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудағы алғашқы бағыттар мыналар болып табылады:
- халық тауарларын өндіруді дамыту, импорт, құрылыс материалдарын, әртүрлі құрылғы түрлерін шығару;
- қызмет сферасын дамыту:
- аграрлық жүйе өнімдерін шығару өндірісін дамыту [3].
Қазіргі уақытта Индустрияландыру бағдарламасын іске асыру мақсатында 23 салалық және функционалдық бағдарламалар әзірленуде. Онда экономиканың басым бағыттарын жүйелі, әрі селективті қолдау шаралары нақтыланады. Ал аймақтарды дамыту бағдарламаларын әзірлеу шеңберінде өңірлік қолдау шараларын қолға алу көзделіп отыр. Салалық және өңірлік бағдарламаларды іске асыру мақсатында Индустрияландыру картасы аясында біріктірілген қаржылық және қаржылық емес шараларын ұсыну арқылы нақты жобалар қолдауға ие болады. Бүгінде жинақталған Индустриаландыру картасы жалпы құны 7,2 трлн. теңгені құрайтын 237 инвестициялық жобадан тұрады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі осы жылдың сәуірінде Индустрияландыру картасын бекіткен болатын. Оған жалпы сомасы 6,7 трлн. теңгені құрайтын 101 инвестициялық жоба енгізілді. Сонымен қатар облыстардың және Астана мен Алматы қалаларының әкімшіліктері өңірлік Индустрияландыру карталарын жасауда. Осы уақытқа дейін оған жалпы құны 490 млрд. теңгені құрайтын 136 жоба қосылды. Жобалардың іске асырылуын тәуелсіз бағалау мақсатында Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Сауда-өнеркәсіптік палатасымен әріптестік туралы меморандумға қол қойды. Сонымен қатар Индустрияландыру картасының жұмысы «Қазақстан Республикасының инвестициялық жобаларын басқару» ақпараттық жүйесі арқылы үйлестіріледі. Өндірістік қуаттарды 2015 жылға дейін оңтайлы орналастыру схемасы Мемлекеттік бағдарламаны іске асырудың тағы бір тетігіне айналмақ. Схемада Индустрияландыру картасының жобаларын негізге ала отырып елдегі инфрақұрылымдық және ресурстық базаның даму жоспарын үйлестіру нәтижелері көрсетілген.
Осылайша, «Жол картасына» қосылған жобалардың ресурстарға және инфрақұрылымға қосымша қажеттігін ескере отырып, арнайы тізім бойынша минералды-шикізаттық, энергетикалық, су, жер және еңбек ресурстарының 2013 жылға дейінгі жобалық баланстары нақтыланып, әзірленді. Сонымен бірге энергетика, автожол, темір жол, құбыр өткізу, су және әуе инфрақұрылымдардың алдағы уақыттағы даму схемалары дайындалды. Әзірленген Индустрияландыру картасы және схема - ұдайы өзектендіріліп, бағдарлама орындалған сайын нақтыланып отырады. Бұдан басқа, схема қазіргі 2020 жылға дейінгі стратегиялық жоспарды іске асыру мақсатында әзірленіп жатқан елдің 2020 жылға дейінгі аумақтық-кеңістіктік дамуының болжамды схемасының құрамдас бөлігі болмақ [4].
Мемлекет шағын кәсіпкерлікті қолдауда келесі бағыттарды ұстанады:
- шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік, қаржылық, статистикалық, материалдық-техникалық, ақпараттық ресурстар және ғылыми-техникалық технологиялар субьектілерінің қатысуымен жеңілдіктер жасау;
- шағын кәсіпкерлік субьектілерін мемлекттік түрде қабылдау, олардың іс-әрекетін лицензиялау, өнімдерін сертификаттау;
- шағын кәсіпкерлік субьектілерінің құқықтық тәртібін қалыптастыру, соның ішінде шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау үшін шетелдік инвестицияларды тұтыну жүйесін қолдану;
- қаржы көздерін анықтауда шағын кәсіпкерлік субьектілерін несиеге беру бағдарламасын қабылдау;
Осылайша, мемлекет экономикасының толық дамуын, шағын кәсіпкерлік субьектілерін қорғау және қолдау мақсатымен оларға жеңілдіктер бере отырып, шағын кәсіпкерліктің дамуына үлкен мән беріледі.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгі қағидалары:
- шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдылығы;
- шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
- инфрақұрылымды дамытуда және кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық формаларын таңдауда жағдай туғызу;
- алдыңғы қатарлы шетелдік тәжірибені қолдау [5].
Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы жаңа заң еліміздің құқықтық, саяси және экономикалық жүйесінің дамуының жаңа кезеңін ескере отырып, жаңа өкілеттіктер белгіледі. Оларды біліктілікпен жүзеге асыру, әсіресе кәсіпкерлік сияқты аса маңызды және үнемі дамып отыратын салада, басқарушылық және құқықтық сауаттылыққа, олардың жаңашылдық қабілетіне және ең бастысы - бастамашылдығына байланысты болып табылады.
Осы іс-шараларды ескере отырып Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті қолдау құрылымының іргетасы қалыптасу үстінде деп айтуға болады.
Шағын және орта кәсіпкерлікке қолдау көрсету құрылымы деп бұл жағдайда шағын кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін, шағын кәсіпорындарға ақылы және басқа негізде білім, консалтинг, ақпарат, технология, техника, қаржы салаларында, қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында қызмет көрсететін және қолданылып отырған заң негізінде кәсіпкерлермен, сондай-ақ, бір-бірімен өзара қимыл жасайтын мемлекеттік, қоғамдық және комерциялық құрылымдар жүйесі айтылып отыр [6].
Солардың қатарында, бүгінде кәсіпкерлер қауымы жақсы білетін «Даму» қорының жұмысы дағдарыстан кейінгі дамуға бет алған шағын кәсіпкерлік үшін орны ерекше десек, артық айтқандық емес.
«Даму» қоры туралы сәл тоқтала кетсек: 1997 жылы еліміздегі шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, сондай-ақ шағын бизнеске қолдау көрсету үшін мемлекет тарапынан бөлінетін қаржыны тиімді пайдалану мақсатында «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ құрылған болатын, «Даму» қорының шағын кәсіпкерлікті сапалы дамыту мақсатында жүзеге асып жатқан бағдарламалардың бірнешеуіне тоқтала кеткен жөн болар.
Қаражатты екінші деңгейдегі банктерге шартты түрде орналастыру бағдарламасы. Бағдарлама бойынша несиелендірудің негізгі шарттары бар: 12,5 пайыздан аспайтын жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі – қаржыландырудың ең жоғарғы лимиті 750 000 000 теңге. Сондай-ақ шарт бойынша өтімділігі жоғары кепіл мүлкі болуы тиіс. Бүгінде қаражатты екінші деңгейлі банктерде шартты түрде орналастыру бағдарламасы бойынша серіктес банктер қатарында «Қазақстан Халық Банкі» АҚ, «Альянс Банк» АҚ, «БТА Банк» АҚ, «Банк Центр Кредит» АҚ, «АТФ Банк» АҚ, «Казкоммерцбанк» АҚ, «Каспий Банк» АҚ, «Цесна Банк» АҚ бар.
Бұдан басқа қаржылық бақылау агенттігі, Ұлттық банк, Бәсекелестікті қорғау комитеті, Есеп комитеті және әлеуетті органдардан тұрады [7].
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуда кездесетін тосқауылдарға мыналарды жатқызуға болады:
-
шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының жеткіліксіз дамуы;
-
қолданып жүрген заңдарды жергілікті деңгейде орындау тәжірибесінің әлсіздігі;
-
салық салу және салықтық тексеру жүйелерінің тым күрделілігі;
-
негізгі қаражатты алуға және айналым қаражатын молайту үшін несиелік қорларға қол жеткізудің шектеулігі:
-
мамандарды даярлау және шағын кәсіпкерлікті ақпараттық қолдаудың тұтас жүйесінің жоқтығы;
-
шағын кәсіпкерліктің мемлекеттік құрылымдар мен өзара іс-қимыл жасаудың ұйымдық мәселелері;
-
шағын кәсіпкерліктің даму жолындағы әкімшілік тосқауылдар тағы басқа.
Демек шағын және орта бизнесті қолдаудың жүйесі мен құрылымын одан әрі жетілдіріп, нығайту қажет.
Әдебиеттер тізімі:
-
Исабеков Б. Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру жүйесі және оның даму перспективалары.//Қазақстан жоғарғы мектебі-2003ж.
-
«Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Заңы
-
«Таңдамалы еңбектер» О.Сәбден, Алматы, 2012, 6-том.
-
Үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2013 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
-
«Таңдамалы еңбектер» О.Сәбден, Алматы, 2012, 6-том.
-
Бейсенғазиев М.Б. Кәсіпкерлік негіздері. 2009ж, Орал.
-
www.goverment.kz (Қазақстан Республикасы Үкіметінің сайты).
Резюме
В статье рассматриваются актуальные вопросы поддержки государством развития малого и среднего бизнеса в РК и основные направления их развития в будущем.
Summary
The article deals with the maintenance of the state of development of small and medium business in Kazakhstan and the main directions of development in the future.
УДК: 342.533 (574)
Кутаманова А.К., магистрант
Гуманитарного университета транспорта и права имени Д.А. Кунаева
ПАРЛАМЕНТСКОЕ ПРАВО – ПОДОТРАСЛЬ КОНСТИТУЦИОННОГО ПРАВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
В статье раскрывается содержание парламентского права как подотрасли конституционного права Республики Казахстан. Показано, что парламентское право имеет определенную специфику предмета и метода правового регулирования, как основных критериев, используемых при построении системы права. Парламентское право регулирует как сущностные (материального характера), так и организационно-обеспечительные, процессуальные отношения. Материальные нормы парламентского права определяют статус субъектов парламентских правоотношений.
Ключевые слова: конституционное право, парламентаризм, парламентское право, парламент, система парламентского права, методы парламентского права.
Одним из важнейших восприятий Республикой Казахстан демократических достижений, накопленных мировым сообществом, является институт парламентаризма, как специализированной системы организации государственной власти, структурно и функционально основанной на принципах разделения власти, верховенства закона при особой роли парламента. Поэтапные демократические реформы, идущие в Казахстане, показывают, что только последовательное развертывание демократических основ конституционного строя страны может означать движение страны к развитому парламентаризму, где все его составляющие работают согласованно и в полную силу. Поэтому особенность высокого статуса и реальных профессиональных полномочий Парламента, по авторитетному мнению С.З. Зиманова, должны рассматриваться как многообразие форм государственной деятельности в рамках общих целей, направленное «на обеспечение гражданского мира и строительства правового государства, основанного на рыночной экономике» [1, с.209].
Повышенная роль и значение Парламента Республики Казахстан в конституционном механизме осуществления власти отразились в особой законодательной базе его функционирования, как высшего представительного органа, осуществляющего законодательные функции. «Парламенту Республики Казахстан предназначена ведущая роль в политической системе и конституционном механизме демократического государства, - отмечает в этой связи Н.Н. Турецкий. - Эта роль объясняется тем, что Парламент является выразителем интересов и воли народа, то есть всей совокупности граждан Республики Казахстан, так как формируется на основе всеобщего участия населения, прежде всего, путем всеобщих выборов» [2, с.55-56]. Но для приведения парламентаризма в рабочее состояние необходима четко налаженная система правовых норм и организационных правил, определенно и строго рассчитанных на его материально-процессуальное обеспечение. Такой жизненной формой норм и принципов, конституционно заложенных в рабочую модель парламентаризма, является парламентское право.
В настоящее время развитие законодательной базы парламентаризма привело к образованию парламентского права, как самостоятельной подотрасли конституционного права, как ведущей отрасли действующего права Республики Казахстан. В правовой литературе парламентское право определяется, как особая система правовых норм и организационных правил, регулирующих внутренне устройство и процессуально-организационную деятельность парламента, его взаимоотношения с другими органами государственной власти и избирательным корпусом.
Парламентское право является неотъемлемой частью права конституционного, его подотраслью, т.к. несет в себе его динамические характеристики. Поэтому если в конституционном праве первенство находится за статутно-институциональной группой конституционно-правовых норм и принципов, то в парламентском праве – за процессуально-организационной, технологической группой таких норм и принципов. Как правильно, на наш взгляд, отмечал видный российский конституционалист И.М. Степанов: «Парламентское право – динамическое «я» конституционного» [3, с.12]. Академик Сапаргалиев Г.С. также отмечает: «Нормы парламентского права, как нормы любой отрасли права, представляют собой правила поведения субъектов, но специфических субъектов, а именно субъектов парламентских правоотношений. Парламентские правовые нормы выражают весьма сложный процесс осуществления законодательной власти» [4, с.8].
По мнению российского исследователя О.Н. Булакова, в предмет парламентского права включаются две условно разграничиваемые группы общественных отношений. «Одну из них можно обозначить как сущностные (материального характера), посредством которых выявляется предназначение парламента, то есть это, прежде всего, отношения между парламентом как представительным и законодательным органом и народом – источником власти, а также отношения, которые призваны определить место парламента в системе разделения властей, - отношения межинституционального характера. Вторая группа отношений – это организационные, процессуальные отношения – парламентские процедуры, парламентский процесс, то есть круг отношений, которые можно было бы определить как собственно парламентские» [5, с.40-41].
Как видно, парламентское право имеет определенную специфику предмета и метода правового регулирования, как основных критериев, используемых при построении системы права. Парламентское право регулирует как сущностные (материального характера), так и организационно-обеспечительные, процессуальные отношения. Материальные нормы парламентского права определяют статус субъектов парламентских правоотношений. Процессуальные нормы – устанавливают процедуру реализации предусмотренных материальными нормами полномочий субъектов, вступающих в правоотношения.
При этом в механизмах собственно парламентского права превалируют организационно-обеспечительные, процессуальные отношения (например, между Парламентом и другими государственными органами, Палатами Парламента, комитетами Палат и др.). Именно организационно-институциональная значимость парламентского права, как подотрасли отечественного конституционного права, показывает место парламентского права в системе действующего права страны, как и роль Парламента и самого парламентского права в системе парламентаризма. Ведь для приведения парламентаризма в рабочее состояние необходима специальная система правовых норм и организационных правил, определенно и строго рассчитанных на его материально-процессуальное обеспечение.
Кроме того, если в целом для конституционного права характерны методы, основанные на властно-императивных началах, то для парламентского права – свойственны методы, основанные, прежде всего, на началах координации и согласования.
В целом нормы парламентского права составляют единую систему, для которой своеобразно наличие как собственно правовых норм, обеспечивающих деятельность Парламента Республики Казахстан, его Палат, депутатов, но и норм-принципов и норм-идей (например, нормы, закрепляющие основные принципы деятельности Парламента, выражающие идеи казахстанского парламентаризма и др.).
Система парламентского права основывается на основе связей, существующих между его институтами, т.е. группами родственных норм парламентского права, регулирующих относительно самостоятельные сферы парламентских правоотношений. В этой связи можно выделить такие институты парламентского права, как институты депутатства, законотворчества, контрольной деятельности Парламента и др. При этом, отличаясь своеобразием назначения, содержания и другими особенностями, институты парламентского права тесно взаимосвязаны, находятся во взаимодействии между собой, чем обеспечивается единство парламентско-правового регулирования [4, с.7].
Нормы парламентского права представляют собой правила поведения субъектов парламентских правоотношений, сориентированных на процедурное упорядочение таких правоотношений самого различного вида и на самых различных уровнях. В этой связи можно выделить: внутрипарламентские отношения и процедуры (Парламент – Сенат – Мажилис – комитеты Палат – комиссии Палат и др.); межинституциональные (Парламент – Президент – Правительство и др.); процедуры в сфере отношений публично-правовой ответственности (Парламент – избирательный корпус (электорат) и др.)
Парламентское право, как подотрасль конституционного права, имеет свои правовые источники, которые исходят от органов государства и выражаются в определенных формах нормативных правовых актов (Конституции, конституционных законов, законов, регламентов Парламента и его Палат), содержащих правила поведения субъектов парламентских правоотношений. Созданная за короткий исторический срок правовая база в виде Конституции, законодательных актов для формирования и функционирования Парламента Республики Казахстан, как отмечает академик Сапаргалиев Г.С., является «достаточным юридическим основанием для выделения парламентского права, как подотрасли конституционного права» [4, с.23].
В целом парламентское право составляют нормы Конституции, законов, регламенты Парламента и его Палат, а также иных нормативных актов, регулирующих парламентские правоотношения. Основным источником парламентского права является Конституция Республики Казахстан 1995 г. (с дополнениями и изменениями), как Основной закон государства, IV раздел которой посвящен вопросам конституционного регулирования Парламента, как высшего представительного органа. Так, в 39 статьях из 98 статей Конституции закреплено правовое положение отечественного Парламента, что, по мнению Г.С. Сапаргалиева: «свидетельствует о признании ведущей роли Парламента в системе ветвей государственной власти в Республике Казахстан» [4, с.14].
На основе Конституции Республики Казахстан принят Конституционный закон «О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов» от 16 октября 1995 г. №2529 (с дополнениями и изменениями), подробно определяющий правовые вопросы организации и деятельности Парламента и статуса его депутатов. Конституционным законом детально регламентированы статус Парламента, как высшего представительного органа Республики, осуществляющего законодательные функции; компетенция Парламента и организационные формы ее осуществления; законодательный процесс в Парламенте; осуществление Палатами Парламента полномочий по даче Президенту согласия на назначение на должность, избранию, назначению на должность и освобождению от должности должностных лиц Республики, а также правовой статус депутатов Парламента Республики Казахстан.
Особое место среди источников парламентского права занимают Регламенты Парламента и его Палат, как единые юридические акты, в которых объединены и систематизированы нормы и правила, конкретизирующие на базе Конституции и Конституционного закона о Парламенте правовой статус Парламента и его Палат, порядок их организации и формы деятельности. Парламентский регламент, по сути, по мнению исследователей, парламентский кодекс, выстроенный по схеме: внутреннее устройство и органы Парламента; права и обязанности депутатов; депутатские объединения (комитеты, комиссии и др.); законодательные и контрольно-распорядительные процедуры; международное парламентское сотрудничество и др. [3, с.15]. В этой связи регламенты, как отмечает ряд ученых, «можно считать основными источниками парламентского права в том смысле, что они содержат наиболее подробное регулирование внутренних отношений палат» [6, с.41].
Нормы парламентского права содержатся и в Конституционных законах «О Президенте Республики Казахстан», «О выборах в Республике Казахстан», «О Правительстве Республики Казахстан», «О республиканском референдуме», «О судебной системе и статусе судей», «О Конституционном Совете Республики Казахстан», особенность которых состоит в том, что их нормы в отношении Парламента являются не первичными. Они «в основном повторяют нормы о Парламенте, содержащиеся в Конституции и Конституционном законе о Парламенте и статусе депутатов» [4, с.22].
К источникам парламентского права необходимо отнести и подзаконные акты Парламента, Президента, Правительства, принимаемые в связи с осуществлением ими полномочий в сфере законодательного процесса (положения, инструкции о разработке планов законопроектов; правила организации законопроектной работы; положение об экспертизе законопроектов и др.).
Таким образом, в Казахстане создана обширная нормативно-правовая база в виде основных источников парламентского права, ставшая прочной основой для утверждения полноценного демократического института казахстанского парламентаризма.
Достарыңызбен бөлісу: |