Д. Н. СӘрсекова, Е. М. ҚАспақбаев орманшылық Алматы, 2008

жүктеу/скачать 1.52 Mb.

бет	18/86
Дата	09.11.2022
өлшемі	1.52 Mb.
	#464359

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 86

Д. Н. С рсекова, Е. М. Аспа баев орманшылы Алматы, 2008

Сұрақтар

1. «Биоценоз» ұғымын кім енгізді және оны қалай түсіндіріп бере аласыз?
2. «Экожүйе» терминін кім алғаш рет енгізді және оны түсіндіріп беріңіз?
3. Орман биогеоценозы дегеніміз не?
4. Биологиялық қауымдастықтың құрамына не кіреді және ол жайлы не білесіз?
5. Орманның табиғи жүйе ретінде қандай ерекшеліктерімен сипатталады және оларды талдап беріңіз?
Тапсырмалар
Кесте 1.5 деректері бойынша: а) орман құрамын, толымдылығын, формасын және бонитет класын; б) орман тауарлылық класын, орташа биіктігін және орташа диаметрін анықтаңыз.
Кесте 1.5 - Сүрекдіңдердің сипаттамасы

Варианттар	Ағаш түрі	Тегі	Жасы, жыл	Ағаш саны, дана/га		Орташа			Қоры, м³/га
Варианттар	Ағаш түрі	Тегі	Жасы, жыл	іс	отын	биіктік, м	диаметр, см		Қоры, м³/га
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1	Қ Ш	Тұқым. Тұқым.	50 50	720 600	35 40	17,3 6,3	17,6 5,9	160 10
2	Ақ Кт Қн	Тұқым. Вегет. Вегет.	50 50 50	120 180 180	19 10 15	17,0 17,1 16,8	17,5 17,0 17,0	25 30 36
3	Қ Е Шш Ақ Кт	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым. Вегет.	50 50 40 50 50	600 130 180 200 100	17 2 5 10 60	19,5 18,6 10,3 19,0 19,6	20,2 20,3 11,1 20,1 19,8	190 38 10 57 30
4	Е Шғ Ү Кт Қн	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Вегет. Вегет.	80 80 80 70 70	220 80 90 60 50	8 3 5 2 1	25,5 24,9 25,3 24,8 24,6	30,3 25,7 26,0 25,5 26,0	196 80 60 37 31
5	Ш Қ Кт Ақ Шғ	Тұқым. Тұқым. Вегет. Вегет. Вегет.	70 70 60 70 70	920 230 180 180 50	5 1 5 5 -	16,4 16,7 16,3 16,3 16,3	16,2 17,2 17,0 17,0 16,4	150 45 34 34 8
6	Е Шғ Кт Ақ Қн	Тұқым. Тұқым. Вегет. Тұқым. Вегет.	60 60 55 55 60	390 60 90 80 40	5 1 2 1 1	22,0 22,1 21,8 22,0 22,0	24,0 13,7 22,0 21,5 21,3	190 25 31 29 10
7	Қ Ш Ақ Кт Е	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым.	90 50 90 80 90	210 500 150 60 80	- 10 2 3 -	32,0 18,5 31,7 31,5 32,0	33,5 18,0 33,0 32,0 43,0	368 86 174 74 40
8	Ш Қ Шш Е Кт	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым. Вегет.	70 70 50 70 70	920 60 400 100 150	5 1 3 - 4	22,7 22,4 12,3 22,5 22,7	23,1 24,0 13,0 25,1 24,0	429 30 33 52 65
9	Е Ш Кт Ақ Шш	Тұқым. Тұқым. Вегет. Вегет. Вегет.	50 50 50 50 30	500 300 100 100 600	8 5 3 - -	19,6 19,5 19,4 19,5 13,8	18,5 17,6 18,0 18,0 11,0	128 62 29 27 21
10	Қ Ақ Кт Ш Шш	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым.	40 40 40 30 30	900 200 200 900 400	10 - 5 - -	16,3 16,5 16,0 6,3 6,0	16,5 17,0 16,0 6,0 6,0	162 23 32 10 4
11	Шғ Ү Кт Ақ Шш	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым.	80 80 75 75 50	240 100 80 50 300	3 - 4 - -	24,6 24,0 24,7 24,5 15,3	30,0 28,2 28,0 28,5 16,0	200 73 64 34 55
12	Ш Қ Ақ Кт Ш	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Вегет. Тұқым.	80 80 75 75 40	930 100 100 100 300	10 - - 40 -	18,6 18,5 19,0 19,0 8,2	19,0 19,3 18,8 19,0 8,0	246 27 24 36 7
13	Қ Ақ Кт Ш Ақ	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым.	100 80 80 50 30	380 50 53 950 100	10 - 3 10 -	29,5 29,3 28,1 13,2 14,0	35,0 35,0 36,1 13,0 12,0	530 60 70 88 18
14	Қн АҚ Кт Шғ Е	Вегет. Вегет. Вегет. Тұқым. Тұқым.	60 60 60 70 70	400 60 60 200 150	5 - 3 5 -	27,3 27,0 27,0 16,6 16,5	30,0 29,5 30,0 17,0 17,0	364 48 56 37 31
15	Кт Қ Ақ Е Ү	Вегет. Вегет. Тұқым. Тұқым. Тұқым.	50 50 50 50 50	500 150 200 110 80	10 - - - -	21,2 21,0 21,5 19,0 20,0	20,7 21,2 20,0 23,0 22,1	173 50 64 43 33
16	Ш Қ Ақ Ү Шш	Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым. Тұқым.	120 120 100 100 60	400 50 100 60 280	5 - - - -	28,0 27,8 27,5 27,0 14,8	29,0 30,0 28,0 28,0 17,3	355 43 73 47 54

1.4 ОРМАН ЭКОЛОГИЯСЫ

1.4.1 Орман экологиясы туралы түсінік және экологиялық факторлардың топтары. Организм мен ортаның өзара байланысын, организмдер мен орта арасындағы өзара ықпалды, жердiң тiрi жабылғысының тiршiлiк заңдылықтарын зерттейтiн ғылым экология деп аталады.
Орман экологиясы биогеоценоздарды, яғни, популяцияларды және әр түрлердiң аумақтық жиынтығын зерттейдi.
Биогеоценоз – биологиялық ортаның (биосфераның) алғашқы қарапайым бiрлiгi. Ол орман өсiмдiгі пен орта бiрлiгi екенiн өте анық көрсетедi.
Орман экологиясында екi мәселенi алып қарауға болады: экологиялық факторлардың (әсерлердiң) орман тіршілігіне ықпалы және сондай-ақ, ерекше, өзіне ғана тән орман ортасының құрылуы. Осылайша, орман экологиясы мiндетiне орта жағдайларының орманға ықпалының сипатын, сонымен қатар орманның өзiндiк алып жатқан аумағы мен жақын жатқан кеңiстiгiне әсерiн зерттеу де кiредi. Экологиялық факторлар (әсерлер) орманға толығымен, сондай-ақ, оны құраушы компоненттеріне ықпал етедi.
Экологиялық факторлар жиынтығын үш негiзгi топтарға бөледi: абиотикалық, биотикалық және антропогендiк топтар.
Абиотикалық топтарға бейорганикалық табиғат факторларын жатқызады: климаттық, эдафикалық және геологиялық факторлар.
Климаттық факторлар – бұл күн радиациясы (жарық, жылу), жауын- шашындар, ауаның ылғалдылығы, жел, булану, көмiрқышқыл газы мен атмосфераның басқа компоненттерінің концентрациясы.
Эдафикалық факторлар немесе топырақ ортасы – бұл топырақ ылғалдылығы және оның (жеткiліксiз немесе шамадан тыс, тоқыраған немесе ағынды) сипаты, топырақтың физикалық және химиялық қасиеттерi.
Геологиялық факторларға жер бедері, аналық тау жынысы, үстiңгi ағын кіреді.
Биотикалық факторлар өсiмдiк пен жануарлардың өзара әсерiн (ықпалын) құрайды. Оған сондай-ақ, өсiмдiктердiң бiр-бiрiне өзара ықпалы және жануарлар мен микроорганизмдердiң өсiмдiктерге ықпалы жатады.
Антропогендiк факторларға немесе адам iс-әрекетi факторларына орманды кесулер мен орман өрттерi, мал жаю мен шөп шабу, орманды жерлердi құрғату мен тыңайтқыштар енгiзу, орманның сүректен басқа өнiмдерiн дайындау, адамдардың демалысы үшiн орманды пайдалануы жатады.
Экологиялық жағдайлар – бұл тіршілк үшiн маңызды факторлар жиынтығы, олар табиғат жағдайында неше түрлi үйлесiмде бола отырып, өз кезегiнде жер үстiнiң салыстырмалы, тiптi кiшкене учаскесiнде таңқаларлық әр түрлi орманның сипатын көрсетедi.
Орманның экологиялық жағдайын, оның ашық жерлерге ұқсамайтын ерекше iшкi ортасын қалыптастыру қабiлетiн бiлу, орман табиғатын түсiну үшiн ғана емес, сонымен бiрге, адамның шаруашылық мүддесi тұрғысында сан қырлы қасиеттерiн пайдалану үшiн маңызды.
1.4.2 Климат және орман. Климат типтері. Климат жарық, жылу мен ылғал үйлесуiнiң белгiлi режимі ретiнде өсiмдiктiң әр түрлiлiгiне үлкен ықпал етедi. Климаттың жiктелуiне сәйкес, жер шарында мынадай климат типтерiн бөледi:
- тундра климаты – ең жылы айдың орташа температурасы 0-ден 20 градусқа дейiн және өзіне тән аласа бойлы өсiмдiктерiмен және жыл бойы түскен жауын-шашын 300 мм-ден аз болуымен сипатталады;
- тайга климаты – ең жылы айдың температурасы 10-нан 20 градусқа дейiн және көбiне жаз кезiнде болатын жыл бойы 300-600 мм жауын-шашын түседі, бұл жерде қылқанды және жалпақ жапырақты ормандар өсiп өнедi;
- қоңыржай аймақтың аралас қылқанды және жалпақ жапырақты ормандарының климаты – жылы төрт айлардың 10-нан 22 градусқа дейiнгі орташа температурасы және жыл бойғы жауын-шашын мөлшері – 400-700 мм болады;
- қоңыржай ендiктiң муссонды климаты – қысы аз қарлы және жылдың жылы уақытында түсетiн жауын-шашынды (жауын-шашынның жылдық қосындысының 85-90 пайызы);
- дала климаты – жаз айларының температурасы 20-33 градус және жауын-шашын мөлшерi 200-400 мм, дала өсiмдiгi басым.
- Жерорта теңiзі климаты – ыстық және құрғақ жазды, қысы жылы және ылғалды;
- субтропикалық ормандар өңiрiнiң климаты – ең салқын айының температурасы 2 градустан жоғары, мол жауын-шашынды.
Климаттың бұл түрлерiнен басқа, қоңыржай белдеудiң iшкi материктiк шөлдерi, субтропикалық шөлдер, саванналар немесе тропикалық орманды далалар және ылғалды тропикалық ормандар климаттарын бөледi.
Климаттық жағдайлар жер шарындағы ормандардың таралу шекарасын анықтайды; әр климат типтерiнінің өзіне тән ерекше ормандары болады.
Климат орманға әсер етсе, орман да оған әсер етедi. Өз кезегiнде орман өзiне климаттың ықпалын сезiнсе, бұл климатқа орман да әсерін тигізеді.
ТМД елдерi аумағы мынандай өсiмдiк аймақтарына бөлiнеді: тундра, орман аймағы, дала және шөл.
Тундрада орман өспейдi және жылудың аздығынан өсуi де мүмкiн емес, ал Каспий маңы ойпатында да ауадағы және топырақтағы ылғалдың жеткiлiксiздiгiнен осындай жағдай орын алады.
Теңiз деңгейiнен жоғарылаған сайын температура төмендей бередi, шамамен әр 100 м-ден соң 0,5 градус түседі. Сондықтан таулы жерлерде, биiк таулардың жоғарғы өңiрлерiнде көбіне сүректi өсiмдiк болмайды.

жүктеу/скачать 1.52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 86