Дипломдық ЖҰмыс 5В010800- мамандығы Дене шынықтыру және спорт мазмұны кіріспе 7
Жас футболшыларда жалпы төзімділікті тәрбиелеу
жүктеу/скачать 2.01 Mb.
|
| Жас футболшыларда жалпы төзімділікті тәрбиелеу
Футболшылардың ойын әрекеттерін талдау футболшылардың қимылдарының жекелеген қозғалыстардың бағыты, жылдамдығы, амплитудасы жағынан да, олардың басқа қимылдармен өзара үйлесімінің ұзақтығы мен алмасуы тұрғысынан да алғанда алуан түрлі сипатқа ие болатындығын көрсетіп отыр. Күш салудың қарқындылығы максималдыдан бастап орташаға дейін өте кең шеңберде ауытқиды және ұзақтығы әртүрлі демалыс аралығымен кезектесіп отырады. Мұндай жұмыс футболшылардың организмінен жоғары төзімділікті талап етеді . Футболшылардың төзімділігі ойыншының максималды жұмысқа қабілеттілікті көрсетіп, техникалық-тактикалық әрекеттердің тиімділігін сақтай отырып, оны белгілі бір ойын режимдерінде ұстап тұруға қабілеттілік ретінде анықталады /4,12/. Көбірек жетілген төзімділік бүкіл ойынның ұйымдастырылуына ықпал етеді, командаға қарқынды арттыруға, ал жекелеген ойыншыларға дұрыс орынды таңдауды жеңілдетіп, осылайша қарсыласқа ойынның қарқынын және оның жалпы барысын мәжбүр етуге мүмкіндік береді. Онымен қоймай, шаршап-шалдығудың кешірек туындауы нашар координациядан және мүмкін болатын жарақаттанудан сақтайды /4,40/. Сондықтан жас футболшылардың жаттығу процесінде төзімділікті дамытуға көп көңіл бөлінеді. Спорттық практикада жалпы төзімділікті және арнайы төзімділікті бөліп ажыратады. Жалпы төзімділік төзімділіктің көрініс табуының қалған барлық түр тармақтарын тәрбиелеу үшін негіз болып табылады. Жалпы төзімділік, «бұлшық ет аппаратының көпшілік бөлігінің қызмет етуін қосатын, орташа қуаттылықтағы ұзақ жұмыстарға қатысты төзімділік» /43, 12 бет/. Жалпы төзімділік жаттығуда күш салудың көп көлемін орындау, жас футболшылардың жұмысқа қабілеттілігін жылдам қалпына келтіру мүмкіндігіне себепші болады, сондай-ақ денсаулықты (жүрек-қан тамыры және тыныс алу жүйелерін қарқынды ету есебінен) нығайту міндетін шешеді, арнайы төзімділікті тәрбиелеу үшін негіз құрады /22,38, /. Бастапқы спорттық мамандану кезеңіндегі жалпы төзімділікті тәрбиелеу тәсілдері мен әдістері Жас футболшыларды даярлау жүйесі кезең-кезеңмен құрылатын, күрделі көпжылдық процесс болып табылады: бастапқы даярлық кезеңі (8-10 жас); бастапқы спорттық мамандану кезеңі (11-15 жас), бұл кезең екі кезеңге бөлінеді - 11-12 жас және 13-16 жас; спорттық жетілдіру кезеңі (16-18 жас) /91/. Жас футболшыларды даярлаудың көрсетілген кезеңділігі В.П.Филин, Н.А.Фомин ұсынған мәліметтерге негізделеді /15,10/. Бастапқы спорттық мамандану кезеңінің негізгі міндеттері болып: дене жаттығуларының алуан түрлі кешендерінің көмегімен балалардың дене қасиеттерін жан-жақты дамыту, оларды техниканың негіздеріне үйрету, сонымен қатар спорттық сабақтарға деген тұрақты қызығушылықты қалыптастыру табылады. Педагогикалық және дәрігерлік-физиологиялық зерттеулердің мәліметтері күш салуларды мұқият мөлшерлеу тәсілдері мен әдістерін ұтымды қолдану арқылы, аталған кезеңде төзімділікке бағытталған дене жаттығуларын қолданудың мақсатқа лайықтылығын растап берді /22,6/. Арнайы әдебиетті талдау футбол практикасында төзімділікті тәрбиелеудің келесі тәсілдері қолданылатындығын көрсетті: негізгі жаттығулар – футбол; қосымша жаттығулар – жалпы дамытатын және арнайы (жүгіру) . Жекелеген авторлар ұзақ уақыт қозғалумен байланысты жаттығулар- ды - жылдам жүруді, жүгіруді (800-2000 м), кросстарды (3-5 км), шаңғы тебуді, суда жүзуді, велосипед тебуді қолдануды ұсынады /10, 11, 15/. Сонымен бірге, өзге зерттеушілер баскетбол, шайбалы хоккей және т.б. секілді спорттың ойындық түрлерін кең қолдануды ұсынады /92/. Жасөспірімдерде жалпы төзімділікті тәрбиелеудің негізгі әдістері болып жаттығудың бірқалыпты, айнымалы, ойындық және шеңберлік тәсілдері табылады /10,22, /. Жаттығудың қандай да бір әдістерін қолдану туралы пікірлер әртүрлі. Бастапқы спорттық мамандану кезеңінде жасөспірімдердің төзімділігін дамыту тәсілдері мен әдістерінің тиімділігін зерттеулердің бірқатары балалардың қарқындылығы 60%-дан 90%-ға дейінгі ұзақ уақытқа созылған бұлшық ет жұмысын орындауға деген қабілеттілігінің мұнда жалпы дамытатын жаттығулармен және ұзақ уақытқа созылатын жүгірумен қатар қайталама және ауыспалы жүгіру қолданылатын кешенді жатығудың көмегімен көбірек дәрежеде арта түсетіндігін көрсетіп отыр /110/. Басқа бір мамандар жалпы төзімділікті тәрбиелеудің бірқалыпты және айнымалы әдістеріне басымдық береді . Жаттығудың бірқалыпты әдісінің бірқатар басымдылықтары бар: біріншіден, организмнің барлық жүйелерінің жұмысқа үйлесімді және біртіндеп енуі үшін қолайлы жағдайлар жасалады; екіншіден, шамадан тыс жаттығу мүмкіндігі төмендейді. Спортшының организмі аэробты режимде жұмыс істейді . Дәл сол уақытта жалпы төзімділікті тәрбиелеу үшін ойын әдісінің мүмкіндіктері, стандартты жаттығулар әдістерін қолданғанға қарағанда анағұрлым төменірек /2/. Зерттеушілердің бір бөлігі барлық әдістерді кешенді қолдану қажет деп есептейді /22, /. Бастапқы спорттық шеберлік кезеңінің мақсаты – жалпы төзімділікке біршама басымдық бере отырып, жас футболшылардың барлық дене қасиеттерін кешенді дамыту. Бұл кезеңде болашақта табысты спорттық өсу үшін негіз құрылады. Арнайы дене қасиеттерін даярлау көлемінің үлес салмағы жыл өткен сайын арта түседі. М.Я.Набатникова /8/ көпжылдық даярлықтың әртүрлі кезеңдерінде жалпы және арнайы дене қасиеттерін даярлаудың келесідей арақатынастарын ұсынады (1 кесте). 1 кесте
Кестеден көрініп отырғанындай, спорттың барлық түрлерінде жалпы дене қасиеттерін даярлауға жылдық күш салудың жалпы көлемінің 30-60%-ын бөлу (тіптен тереңдетілген мамандану кезеңінде де) ұсынылады. М.Я.Набатникова, Н.А.Фомин және т.б. жас спортшылардың даярлығының спорттық деңгейін арттыру үшін негіз ретінде жалпы төзімділіктің жоғары деңгейінің болуы қажет деп есептейді . Жалпы төзімділікті тәрбиелеу жас футболшылардың дене қасиеттерін даярлаудың құрамдас бөлігі болып табылады. Сонымен бірге, дене қасиеттерін даярлау тактикалық және техникалық даярлықпен ажырамастай байланысқан. Даярлықтың осы жақтарының жаттығу процесіндегі оптималды ара қатынасы туралы мәселе өзекті болып қалуда. Жас футболшылардың жаттығуындағы уақытты жалпы бөлу мәселесі жөніндегі ғылыми-әдістемелік әдебиетті талдау әртүрлі авторлардың пікірлерінің алшақтап жатқанын көрсетіп отыр. Бір авторлар дене қасиеттерін даярлауға басымдық беруде /3/. Дәл сол кезде өзге зерттеушілер жас футболшыларды жаттықтыруда техникалық даярлыққа басымдылық беруді мақсатқа лайықты деп есептейді /23,89/. Көптеген зерттеушілер жас футболшыларды жаттықтыру барысында олардың дене қасиеттерінің және техникалық даярлығының оптималды үйлесімі қажет дегенге келісіп отыр. Алайда осы ара қатынасты сандық тұрғыдан көрсетуге қатысты бірыңғай пікір болмай отыр /3,9/. Балалар мен жасөспірімдердің спорт мектептеріне арналған 2002 жылғы бағдарламада 10-12 жасар спортшылар үшін жалпы және арнайы даярлыққа 155 сағат – 40% және техникалық-тактикалық даярлыққа -234 сағат – 60%; 12-13 жастағыларға - 132 сағат – 35% және 250 сағ. – 65%; 13-14 жастағыларға – 132 сағ. – 35% және 250 сағ – 65%. Ал 2005 жылғы балалар мен жасөспірімдердің спорт мектебі мен Олимпиада резервтерінің мамандандырылған балалар мен жасөспірімдердің спорт мектебіне арналған бағдарламада мынанша уақыт бөлінеді /13/:
Бастапқы спорттық мамандану кезеңінде жалпы төзімділікті тәрбиелеу тәсілдері мен әдістері жөніндегі әдеби мәліметтерді талдау авторлардың көпшілігінде аталған мәселе бойынша бірыңғай пікір жоқ екендігін, 12-13 жасар жас футболшыларда жалпы төзімділікті тәрбиелеу бойынша нақтылы ұсыныстар жоқ екендігін көрсетті. жүктеу/скачать 2.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||