Дипломдық ЖҰмыс тақырыбы: «Халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың жүзеге асыру барысын зерттеу» 5B051000 «Мемлекеттік және жергілікті басқару»
жүктеу/скачать 0.79 Mb.
|
|
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Факультет ЭжБЖМ Кафедра Менеджмент ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС тақырыбы: «Халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың жүзеге асыру барысын зерттеу» 5B051000 – «Мемлекеттік және жергілікті басқару» мамандығы Орындаған:_____________________________________ Алтайханова А.А. (қолы) Ғылыми жетекші:_________________________________ Тумбай Ж.О. э.ғ.к., доцент (қолы) «Қорғауға жіберілді» Хаттама № ____ «___»___________________2021ж. Кафедра меңгерушісі_____________________________ Тургинбаева А.Н. э.ғ.д., профессор (қолы және мөр) Норма бақылаушы:________________________________Әбділ Ә.М. (қолы) Алматы, 2021 ж. Мазмұны Кіpіcпе..................................................................................................................... 4 ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ 8 САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.................................................................................................. Аймақ тұрғындарын жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласы 8 басқару объектісі ретінде............................................................................ Халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғаудағы мемлекеттік 14 басқару құрылымы………………………………………………………… Халықты жұмыспен қамтуды және әлеуметтік қорғауды 21 ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі………………………………….. МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ІСКЕ АСЫРУ ШЕҢБЕРІНДЕ 26 ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАЙ-КҮЙІН ТАЛДАУ (Алматы облысы мысалында)………………………………………………………………… Жұмыспен қамту және халықты әлеуметтік қорғау саласындағы 26 мемлекеттік саясатының негізгі көрсеткіштерін талдау……………….. Мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалар негізінде халықты жұмыспен 37 қамту және әлеуметтік қорғау саласын басқару тиімділігін бағалау........................................................................................................... Жамбыл ауданының халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен 42 қамту салаындағы мемлекеттік саясаттың нәтижелерін бағалау ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ 49 САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ............................................................................. Халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласындағы 49 мемлекеттік билік пен жергілікті басқару жұмысын жетілдіру жөніндегі ұсыныстар.................................................................................... Халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласында 54 мемлекеттік билік және жергілікті басқару органдары жұмысының тиімділігін арттыру……………………………………………………….. Қopытынды........................................................................................................... 63 Қолданылған әдебиеттеp тізімі........................................................................... 65 ТҮЙІНДЕМЕ Дипломдық жұмыстың мақсаты- әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметінің тиімділігін арттыру бойынша теориялық ережелер мен практикалық ұсыныстарды зерттеу. Зерттеу пәні - Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту саласында қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық қатынастар . Зерттеу объектісі. Алматы облысының Жұмыспен қамтуды үйлестіру жәнеәлеуметтікбағдарламалар басқармасы Дипломдық жұмыстың көлемі 65 бет, 15 сурет, 7 кесте, 30 дереккөз РЕФЕРАТ Целью дипломной работы является изучение теоретических положений и практических рекомендаций по повышению эффективности политики государственных органов и органов местного самоуправления в области социальной защиты и занятости. Предмет исследования - социально-экономические отношения Республики Казахстан в области социальной защиты и занятости. Объект исследования. Управление занятости и социальных программ Алматинской области Объем дипломной работы 65 страниц, 15 рисунка, 7 таблицы, 30 источник. SUMMARY The aim of the thesis is to study theoretical provisions and practical recommendations to improve the effectiveness of the policy of state bodies and local governments in the field of social protection and employment. The subject of the research is the socio-economic relations of the Republic of Kazakhstan in the field of social protection and employment. Object of study. Department of Employment and Social Programs of Almaty Region The volume of the thesis is 65 pages, 15 figures, 7 tables, 30 sources Кіріспе Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Мемлекет басшысы Н.Назарбаев 2014 жылғы 14 желтоқсандағы "Қазақстан – 2050 "Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" атты Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауында өңдірістік жұмыспен қамтудың қолжетімділігін кеңейту, еңбек уәждемесін арттыру және халықтың табысын өсіру мақсатында халықты жұмыспен қамту саясатын жаңғырту қажеттігін атап өтті. Бұл жалпы республика ауқымында да, оның жекелеген әкімшілік-аумақтық бөліністері деңгейінде де халықты жұмыспен қамту жағдайын тұрақтандыру жолдарын іздеу проблемасын өзекті етеді. ["Қазақстан – 2050" Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" 2014 жылғы 14 желтоқсандағы]. Бүгінгі таңда әр аймақ нарықтық қатынастардың тәуелсіз және тең құқылы субъектісі болып табылады, белгілі бір ресурстарға ие, оның жеке әкімшілік-аумақтық бөліністерінің экономикалық дамуына әсер ететін құралдардың айтарлықтай арсеналына ие, сондықтан оның аумағында тұратын халықты жұмыспен қамту мәселесін шешу үшін жауапкершіліктің едәуір бөлігін алуы керек. Бұл проблеманы шешу өңірлерде әзірленіп жатқан олардың стратегиялық даму бағдарламаларымен, олардың негізіне алынған қағидаттар мен нысаналы қағидаттармен тығыз байланыста болуға тиіс. Алайда, әкімшілік, білім беру және әлеуметтік-еңбек аймақтық құрылымдары тарапынан халықтың жұмыспен қамтылуына үйлестірілген әсердің болмауы, еңбек пен жұмыспен қамту әлемінің жағдайын объективті бағалау үшін қолданылатын құралдар мен механизмдердің әлсіз тиімділігі, төмен кәсіпкерлік қызмет субъектілері мен қоғамдық пайдалы еңбекке қатысқысы келетін тұрғындарға басқарушылық әсер етудің тиімділігі. қазіргі жағдайда халықтың жұмыспен қамтылуын басқарудағы ғылыми негізделген тәсілдің болмауы туралы айтады. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының субъектілері алдында еңбек және халықты жұмыспен қамту саласын дамыту бойынша қойылған міндеттердің жалпылығына қарамастан, олардың табиғи ресурстары мен әлеуметтік-экономикалық сипатындағы айырмашылықтарға байланысты өзіндік ерекше проблемалары бар. Әрине, еңбек және әлеуметтік даму саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеу жүйесін қалыптастыру процесінде мемлекет жасаған жұмыстарға құрмет көрсету керек, бірақ уақыттың жаңа шындықтары мен қоғамның қажеттіліктері қол жеткен жетістіктермен тоқтап қалуға мүмкіндік бермейді. Халықты әлеуметтік қорғауды басқарудың тиімді нысандарын құрудың жаңа тәсілдерін іздеу барысында аталған саланы мемлекеттік басқарудың бұрын қолданыстағы жүйесі толығымен өзгертілуге тиіс. Сондықтан халықты әлеуметтік қорғауды мемлекеттік басқарудың тұжырымдамасы мен мазмұнын теориялық-құқықтық тұрғыдан зерттеу жүргізу реформаның заңнамалық базасын жетілдірудің негізгі бағыттарын, жаңа ұйымдастырушылық-құқықтық қалыптастырудың ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді халықты әлеуметтік қорғауды басқару моделі, әлеуметтік заңнаманың тұжырымдамасы, басқарудың формалары мен инновациялық әдістері, барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың өзара әрекеті, әкімшілік құқықтың ерекше бөлімі құрылымының мүмкін өзгеруі - әлеуметтік құқықтың пайда болуы. Халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласында қазіргі заманғы нарықтың қажеттіліктеріне барынша сәйкес келетін мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастыру, ең алдымен, басқару объектісінің шекараларын белгілеу мәселелерін шешуді талап етеді. Мұндай процестердегі мемлекет рөлінің шамадан тыс күшеюі жеке сектордың бастамасын тежейді және еңбек нарығының деформациясына әкеледі. Нарықтық қатынастардың дамуы халықты әлеуметтік қорғауды басқару жүйесіндегі шағын және орта бизнестің рөлін заңды түрде арттырады, өйткені халықтың еңбекке қабілетті бөлігін жұмыспен қамтамасыз ету және аз қамтылған ШОБ-қа көмек көрсету арқылы қоғамдағы әлеуметтік шиеленісті төмендетуге ықпал етеді. Алайда, жоғарыда аталған қоғамдық процестерді басқарудағы ырықтандыру да оң нәтиже бермейді. Қалыптасқан жағдай мемлекеттік билік және жергілікті басқару органдарының халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласындағы қызметін зерттеудің және осы басқару субъектілерінің тиімді өзара іс-қимыл тетігін қалыптастырудың әдіснамалық және қолданбалы тәсілдерін әзірлеудің өте өзектілігін тудырады. Мәселенің даму дәрежесі. Жұмыспен қамту және халықты әлеуметтік қорғау мәселелерін зерттеудің теориялық негіздері Экономика ғылымының классиктерінің еңбектерінде жатыр, олардың ішінде: А. Смит, Д.Рикардо, к. Маркс, Дж. Милл, А. Маршал, А. Пигу, Дж. М. Кейнс, Пол Самуэльсон. Жоғарыда аталған авторлардың жұмыстарының көпшілігі құқықтық және әлеуметтік-экономикалық қатынастардың белгілі бір жүйесі ретінде жұмыспен қамтуды басқарудың жекелеген мәселелерін шешуге бағытталған. Сонымен бірге, халықты жұмыспен қамтуды басқару субъектілерінің өзара іс-қимыл проблемалары, аймақтың және оның жекелеген әкімшілік-аумақтық құрылымдарының стратегиялық даму бағыттарын ескере отырып, осы субъектілердің өзара іс-қимыл тетігін құрудың әдістемелік тәсілдері толық зерттелмеген күйінде қалып отыр. Дипломдық жұмыстың мақсаты- әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының саясатының тиімділігін арттыру бойынша теориялық ережелер мен практикалық ұсыныстарды зерттеу. Көрсетілген мақсатқа қол жеткізу мынадай бірқатар міндеттерді шешуді талап етеді: халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласын басқару объектісі ретінде қарастыру; Қазақстан Республикасының еңбек және жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік басқару құрылымын зерттеу; дамыған нарықтық экономикасы бар елдердегі жұмыспен қамту нарығын және халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру тәжірибесін зерттеу; халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының негізгі нормативтік құқықтық актілерін талдау; есепті кезеңдегі халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласындағы мемлекеттік органдардың жұмысын ұйымдастыруды талдау; әлеуметтік-экономикалық даму тенденциясын анықтау мақсатында «Алматы облысының Жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтікбағдарламалар басқармасы» мекемесінің қызметі мысалында жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласын басқарудың тиімділігін бағалау қысқа және орта мерзімді перспективада аймақ; жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласындағы мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметінің тиімділігін арттыруға ықпал ететін әлеуметтік-экономикалық механизм моделін әзірлеу. Зерттеу пәні - Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту саласында қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық қатынастар . Зерттеу объектісі. Алматы облысының Жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы. Дипломдық жұмыстың теориялық негізі - зерттеу тақырыбына байланысты, Қазақстанда және сыртқы экономикалық ғылымда ұсынылған теориялық және әдістемелік тұжырымдамалар. Жазу барысында экономикалық теория классиктерінің еңбектері және қазақстандық ғалымдардың еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі ғылыми мақалалары, шетелдік авторлардың еңбек ұдайы өндіріс процестерін басқарудың теориялық және қолданбалы тәсілдерін қамтитын еңбектері жарық көрді. нарықтық экономика жағдайында жұмыс күші және халықтың жұмыспен қамтылуы қолданылды. Жұмыстың ақпараттық негізі «Алматы облысының Жұмыспен қамтуды үйлестіружәне әлеуметтік бағдарламалар басқармасы» сайтының мәліметтері, Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің статистикалық жинақтары. Жұмыста жергілікті атқарушы органдардың «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020-2021 бағдарламасын іске асыру туралы» (27.03.2020 ж., No 55-р) есептеріндегі материалдар, сондай-ақ мерзімді басылымдардан алынған ақпараттар қолданылды. Зерттеудің практикалық маңыздылығы мынада: жұмыспен қамтуды басқару субъектілері арасындағы өзара іс-қимыл тетігін әзірлеу бойынша жұмыста ұсынылған ұсыныстарды Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті атқарушы органдарының практикалық қызметінде қолдануға болады. 1 ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1 Аймақ тұрғындарын жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласы басқару объектісі ретінде Халықтың жұмысбастылығы негізінде оның экономикалық белсенді бөлігінің тұрақты жұмысының немесе легитимді, яғни заңға ұайшы емес, табысты істерінің бар болу жағдайы жатыр. Басқаша айтқанда, жұмысбастылық – бұл адамдарды eңбeк табысын, жұмысақы алып келетін қоғамдық қажетті жұмыспен қамтамасыз ету. Eңбeк ресурстарының жас бойынша шектері мен әлеуметтік-демографиялық құрамы мемлекеттің заңдық акт жүйесімен анықталады. Қазақстан Республикасының Eңбeк кодексіне байланысты eңбeкке қабілетті жас eңбeк шартын жасайтын тұлғаның жасымен анықталады. Бұдан шығатыны, оқушыларға жұмыс істеуге рұқсат етіледі: 14 жаста, eңбeк шарты бойынша оқудан бос уақытта, денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін және ата-анасының біреуінің рұқсатымен (қамқоршысы, тәрбиешісі); 15 жастан бастап –орта білім беру ұйымында негізгі орта, жалпы орта білім алған жағдайларда, 16 жастан бастап – барлығы. «Eңбeк ресурсы» түсінігінің мағынасын ұғыну үшін, біріншіден, жас шамасына байланысты халық үш тең емес бөлікке бөлінуі мүмкін: жасы eңбeкке қабілетті жастан төмен тұлғалар (туғаннан бастап 15 жасты қоса алғанда); еңбeкке қабілетті адамдар: әйелдер 16-58 жас , ерлер 16-63 жас арасы; еңбeкке қабілетті жастан асқан, яғни зейнеткерлер: әйелдер 58 жас, ерлер 63 жастан бастап. Екіншіден, eңбeкке қабілеттілікке байланысты eңбeкке қабілетті және қабілетсіз тұлғаларды бөледі. Басқаша айтқанда, eңбeкке қабілетті жас шамасында, алайда, eңбeкке қабілетсіз болуы мүмкін, мысалы зейнет жасқа дейінгі 1-ші және 2-ші топ мүгедектері, eңбeкке қабілетсіз жас шамасындағы eңбeкке қабілетті тұлғалар болуы мүмкін, мысалы, жұмыс істеуді тоқтатпаған зейнеткерлер. 1993 жылдан бастап Халықаралық eңбeк ұйымының ұсынысымен ҚР статистикасы халықты экономикалық белсенді және экономикалық белсенді емес деп бөлетін жіктеу жүйесіне көшті. Экономикалық белсенді халық тауар өндірісіне және әртүрлі қызмет көрсетуде өз еңбегін ұсына алатын халықтың бөлігі. Сан бойынша бұл топ қатаң тәртіппен анықталған, жұмысбастылар мен жұмыссыздар санынан құралады. Қазақстан Республикасының «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңына сәйкес жұмыспен қамтылған халыққа төмендегі тұлғалар жатқызылады: eңбeк шарты бойынша жұмыс iстейтiн, оның ішінде жұмысты ақы үшiн толық не толық емес жұмыс уақыты жағдайларында орындайтын немесе ақы төленетiн өзге жұмысы (eңбeк функциясы) бар; өзін-өзі жұмыспен қамтыған; ақы төленетiн қызметке сайланған, тағайындалған немесе бекiтiлген; Қазақстан т клРеспубликасының Қарулы Күштерiнде, саны басқа да әскерлерi ғтұрды мен әскери құралымдарында, құқық қорғау органдарында тқрушы және арнаулы жұмыспен мeмлeкeттiк органдарында қызмет өткерiп уджүрген адамдар; -және жұмыс орнында өрсетш eңбeкке қабілетсіздігіне,демалысқа с көзқр шығуына, біліктілігін жұмыспен арттыруға кетуіне, жұмыс ереуіл немесе зпайбасқа да отрғаны себептерге байланысты өндірістің оқыту тоқтап қалу себептерінен қсмты уақытша жоқ өмтұлғалар; жалпы қтхалң білім беретін ғзднң жұммекемелерде, бастапқы кадрлық кәсіби және знежоғары кәсіби гонд білім беру олардың мекемелерінде және клың халықты жұмыспен қамту рғжылд орталығыоқуға жіберген ауыл сырттай оқу і рднпмкурсын өтіп жүргендер ғқтдбйлспжатады. Экономикалық слпін белсенді емес тді халық (Росстат әдістемесі дңгйін бойынша) – eңбeк жұмыс ресурсы құрамына енбейтін жұмыспен халықтың бөлігі. эднмиОған жататындар: ғдаршкүндізгі оқу лнң бөлімінде оқитындар, қ лрустуденттер, курсанттар; суғж егде жасына лтиес және жеңілдік бғдм шарттарына байланысты және зейнетақы алатындар; стр жмүгедектікке байланысты ғыжзейнетақы алатындар; үй рбды шаруашылығымен айналысатын, өме балаларды немесе стбнйл науқас туысқандарын және күтумен айналысатындар; және жұмыс табудан тұру күдер үзгендер, яғни с м жұмыс істеуге дайын барлық және мүмкіндігі гжүзбар, алайда к ңбжұмыс іздеуді тоқтатқандар; әспттабыс көзіне орман байланыссыз, жұмыс істеуді қажетсінбейтін глтоны жеке тұлғалар [2]. және Экономикалық белсенді лпйнуғы халықтың санын ығ жоқткөбейтудің негізгі срлункөзі - eңбeкке қабілетті болатын жасқа толған ңбн кақым жaстaр болып яғни табылады. Халықтың кл жаңғыртылуын ұлғайтса және элетри туу деңгейін жұмыс жоғарылатса, eңбeкке қабілетті тді жасқа келетіндердің сқту саны да ғйынжартады. Айта ғaрң кететін жайт, туралы туудың әрбір кенет көзіне көтерілуі eңбeкке жұмыстан арналған ресурстардың тоқп көлеміне тек 15 кейбір жылдан кейін әсерін әсерлпбереді. Халықтың тңг саны және құрамы ғкaрда ңб туу мен өлімнің қтхалң табиғи үдерістерінің салдарынан ғана өзгермейді, амыңкөші-қон негізінен лын де болады – және жұмыс орнын гкбәс немесе тұрғылықты ларқжерін ауыстыру оқытумен мақсатында халықтың әкімшілік- ңбаумақтық құрылымдар немесе рнулы мемлекеттердің шекарасын ғарнш асып келуі лгтіркн немесе шығарылуы. рбды Халықтың мұндай қозғалысы әртүрлі басым экономикалық, саяси, т қмдіни, тұрмыстық лғн және басқа жылдам да себептердің слрдсалдарынан шығады жұмыс және адамдардың лы жағдайының, мәртебесінің, сқту жеке адам руд болашағының елеулі өзгерістерімен тлбақпен жұм байланысты. Көші-қон ғзднң жұм халықтың табиғи өсуі қысқарған п нықт шарттарда Қазақстанның экономикасы үшін бйті жалпы жағымды, сн жұм тек бұл үдерістер Қазақстан жұмыспен Республикасының заңнамасына жұмыспен сәйкес келуі нсикерек. Eңбeктік гсдбкөші-қон деген ары жоболады – бұл жұмыс халықтың жұмыс лбн ыорнын іздеумен байланысты қоныс жұмысқа аударуы. Көші-қонның опан мұндай түріне тдың маусымдық және і лб барыс-келіс клы көші-қоны жатады. әспт Сонымен қатар, көші-қонның грбн мынандай түрлерін оқыту бөледі: сыртқы роаджәне ішкі, ерікті нәтижелі және мәжбүрлі, қайтарылмалы eк ңбжәне қайтпайтын көші-қон. түрде Халық санауының басты тәжірибелік қажеттіліктері жұмысбастылықтың әртүрлі йінңгтүрлерін бөліп әстік пкөрсетуді талап бғден ыетеді. Экономикалық респубикаық белсенді халық –жұмысқа тауар өндірісі мен қызмет екнш көрсетуге жұмыс стбйлнкүшін ұсынатын eңбeкке қабілетті жұмыс азаматтар бөлігі. к ңб Мұндай құрылымнан экономикалық тік ервимұнай белсенді халықтың жұмыспен деңгейі – экономикалық гоның белсенді халықтың бойы санының халық оның санына қатынасы арқылы дмуын анықталады. Бұл садеңгей мына злуде жүргформуламен жазылады: (1) Да – ңжэкономикалық белсенді соған халықтың деңгейі; Х – улаен форхалық саны; Эб – тл экономикалық белсенді ктбедхалық саны [4]. лдң жЭкономикалық белсенді ктілр субъхалықтың жұмыстың батыс бар болуына қатысты қтхалң басқа жағдайы і зск жұмыccыздықболып табылады. кұру Ол адамдардың жұмыс табыс табу алты мақсатында жұмыс істеуімен, ұстардн екінші жағынан туақнң жұмыстың жоқтығымен табыс сипатталады. Адамды қсртуғж жұмыссыз деп қ зджұм мойындау оның гжүз жұмыспен қамту қызметі органдарына күшті жүгінгеннен кейін, қажет құжаттарды өткізгеннен тұра және жұмыс іздеуші ен алдымретінде тіркелгеннен е ңбкейін бірден ру жүзеге аспайды, глн икемдтек тіркелгеннен ниядгерм кейін 10 күн ішінде типрсынлайықты жұмыс згдтабылмаған жағдайда е ізужүрорындалады. Жұмыccыздық әртүрлі ғлндсебептерден пайда жұмыспен болады, ұзақтығы бойынша с нж және әртүрлі әлеуметтік-экономикалық ясындсалдармен ерекшеленеді. Әлеуметтік-экономикалық ғбд салдарға байланысты лбен жұмыссыздықтың бірнеше сқа бтүрі бар. 1-түрлері суретте көрсетілгендей, және жұмыссыздықтың әрбір түрі өзіндік республика сипаттарға ие. жолдауында Оны 1- кестеде жұмыс сипаттап көрсетеміз. ілСурет 1. Жұмыссыздықтың олардың түрлері. Ескерту- [5] әдебиет кдна мсынегізінде автор құрастырған Қазақстан Республикасы азаматтарының әлеуметтік қорғалу құқығы Қазақстан Республикасы әлеуметтік мемлекет болып табылады деп жарияланған ҚР Конституциясында бекітілген. Осыған байланысты әлеуметтік саясат адамның лайықты өмірі мен еркін дамуын қамтамасыз етуге жағдай жасауға бағытталған. Бұл ережені нақтылау Конституцияда қамтылған, оған сәйкес әрбір азаматқа еңбекке жарамсыз болған жағдайда, балаларды тәрбиелеу үшін және Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген өзге де жағдайларда әлеуметтік қамсыздандырылуға кепілдік беріледі [1]. «Әлеуметтік қорғау» ұғымы отандық әдебиетте 90 жылдардың басында пайда болды. Бастапқыда бұл түсініктің мағынасы халықтың кейбір санаттарына атаулы әлеуметтік көмек көрсету деп танылды. «Әлеуметтік қорғау» ұғымы көбінесе саясаттық мақсатта қолданылып, қоғамдағы мемлекеттің қабылдаған нақты әлеуметтік-экономикалық шешімдеріне сай келмеді. Шет ел сөзінің «social security» аударымы әлеуметтік қорғау емес, әлеуметтік қауіпсіздік деп анықталады. 1980-1990 жылдар аралығында “әлеуметтік қорғау“ ұғымы “әлеуметтік сақтандыру” мен “әлеуметтік қамсыздандыру“ ұғымы ретінде қарастырылып, әлеуметтік, экономикалық өзгерістердің зиянды зардабынан қорғау шаралары деп анықталған. Дегенмен 90-жылдары бұл ұғымның мағынасы одан әрі қарай дамытылып, оның маңызы өмір деңгейі мен сапасын бір қалыпты ұстау саясатының әдістері мен түрлері деп танылды. Ресейлік профессор М.Г. Назаров «әлеуметтік қорғау» әлеуметтік топтарға ең төменгі күнкөріс деңгейін қамтамасыз ететін экономикалық, құқықтық, әлеуметтік кепілдіктердің заң жүзінде бекітілген тәртібі, әдістері, нысандары деген анықтама берсе, В.Д. Роик «Әлеуметтік қорғау жұмыскерлерді өмір сүру сапасын төмендететін жағымсыз жағдайлардан қорғауда қолданылатын экономикалық, әлеуметтік, құқықтық, ұйымдастырушылық, медициналық және техникалық шаралар жиынтығы» деп атап көрсетеді [2]. Әлеуметтік қорғау субъектілері - тұрғылықты халықты әлеуметтік қорғаудың билік органдары (мемлекет), кәсіподақ, саяси және қоғамдық бірлестіктер соның ішінде қайырымдылық ұйымдары. Әлеуметтік қорғау объектілері- адам, халық, топтар, әлеуметтік институттар, әлеуметтік сала мекемелері. Халықты әлеуметтік қорғаудың басты мақсаты - нақты адамға күрделі өмірлік жағдайда қажетті көмек көрсету. Әлеуметтік қорғау туралы экономист-ғалымдардың әр түрлі көзқарастарын талдай отырып, екі топты бөліп көрсетуге болады: бір жағынан, әлеуметтік қорғау мұқтаж азаматтарды мемлекет тарапынан қаржылық қолдауды қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік саясаты деп қарастырылса, басқа жағынан әлеуметтік қорғау жеке адамның өзін - өзі әлеуметтік қорғауына, қалыпты өмір сүруіне, рухани дамуына жағдай жасайтын әлеуметтік қатынастар жиынтығы ретінде қарастырылады. Елбасымыз айтқандай еліміздің дамуының көзі – бұл халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайының жоғарылауымен сипатталады. Сондықтан кейбір адамдар әлеуметтік қорғауды қажет етеді. Яғни, мемлекет, кәсіпорындар және тағы басқа субъектілер арнаулы шараларды қолдануды талап етеді. Бұл жөнінде олар бағдарламаларды стратегиялық жоспарларды әзірлеп, тиісті жұмыс жүргізуге араласу қажет . Әлеуметтік қорғау мәселесі бүгінгі таңда өзекті мәселе.Әлеуметтік қорғау ұғымы мен оның теориялық танымдық мәселелерінің қоғамдық өмірдің ең кең мазмұнымен байланысты болуына сәйкес ол қоғамдық ғылымдардағы күрделі ұғымдардың қатарына жатады. Халықты әлеуметтік қорғау жұмысы келесідей бағытта жүзеге асырылады. тұрғындардың аз қамтамасыз етілген топтарын қорғау; тұрғындарды жұмыспен қамтуды ұлғайту мақсатына арналған мемлекеттің экономикалық саясатын жүргізу; жұмыссыз мәртебесіне ие болған азаматтарды қорғау [3]. Әлеуметтік қорғау - бұл әлдебір жағдайларға (кәрілік, мүгедектік, денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылуы) және өзге де заңды негіздерге байланысты экономикалық белсенді бола алмайтын әрі лайықты ақы төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтар үшін өмірлік қажетті игіліктердің және әл-ауқаттың белгілі бір деңгейін қамтамасыз етуге арналған жүйе [4]. Әлеуметтік қорғау - мемлекеттің халықаралық және ұлттық нормалар негізінде адамныңәлеуметтік құқықтарынқамтамасыз ету жөніндегі аса маңызды міндеті. Неғұрлым тар мағынада алғанда тұрмыс деңгейіне қатысты құқықтарды қамтамасыз ету. Демократиялық қоғамныңзаңнамасында жұмыспен қамтылу жәнееңбекүшінсыйақыалу, демалу, жасының ұлғаюына байланысты, сырқаттық,жұмыссыздықжағдайында, асыраушысынан айрылғанда әлеуметтік қамсыздандырылу, балаларды тәрбиелеу, білім алу, денсаулығын сақтау, мәдени өмірге қатысу құқықтары, тұрғын үйге құқық көзделеді. Халықты әлеуметтік қорғау құрамына; әлеуметтік қамсыздандыру, әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік көмек кіреді. Халықты әлеуметтік қорғаудағы негізгі элемент – оның ақшалай табыстарын индексациялау. Мұның негізгі міндеті – инфляцияның келтірген шығындарын өтеу болып табылады.Ең алдымен, әлеуметтік қорғау жүйесі қоғамның ең қорғансыз бөлігі – қарттар, мүгедектер, көп балалы отбасылар, жетім-жесірлерді, ауру-сырқауларды қорғауды көздейді, мысалы әлеуметтік көмек – зейнетақы, жәрдемақы, стипендия. Әлеуметтік міндеткерлік – тегін орта білім беру, адам өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, алғашқы медициналық көмекті тегін көрсету [5]. Мемлекеттік жәрдемақылар әлеуметтік қорғауға жататын жағдайлар туындаған кезде барлық азаматтарды кепілдікті төлемдермен белгілі бір деңгейде қамтамасыз етуге арналған. Жұмыс берушілер мен еңбеккерлер аударымдарының есебінен қаржыландырылатын міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі төленген жарна деңгейіне сай ресми жұмыс істейтін еңбеккерлерді қосымша қорғауға арналған. Жинақтаушы зейнетақы жүйесі әр азаматтың зейнетақы жинақтарын жасау процесін реттеуге арналған. . Халықты әлеуметтік қорғаудың белсенді әдістеріне мыналар жатқызылады: жұмыссыздарды даярлау және қайта даярлау; жұмысқа орналастыру және жұмыс орындарын әзірлеу; шағын бизнес үшін жеңілдетілген несиелеу жүйесін дамыту; халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын ынталандыру және жекелеген істі ашуға жұмыссыздарға жәрдемақылар беру; Белсенді емес әдістерге мыналар жатқызылады: балаларға, бала тууға, жерлеуге, әскери қызметкерлердің балаларына, мүгедек балаларға, аз қамтамасыз етілген отбасыларына әлеуметтік жәрдемақылар беру; жұмыссыздарға материалдық көмек беру; тұрғын үй жәрдемақысы; қоғамдық жұмыстарға тарту (формасы жағынан белсенді, мәні жағынан белсенді емес шаралар болып табылады, себебі ол мәселені толығымен шешпейді, тек оны кейінге қалдырады); мүгедектерге, зейнеткерлерге, балаларға әлеуметтік қызмет көрсету. Әлеуметтік қамсыздандыруды халықты әлеуметтік қорғау үдерісі деп, ал әлеуметтік сақтандыруды - осы үдерісті жүзеге асыру нысандарының бірі деп түсінген жон. Сонымен бірге бұл екі жүйенің арасындағы айырмашылық азаматтардың еңбек қызметіне қатысты және еңбекке жармасыздар үшін қорларды қалыптастыру әдістерімен қаланған (Сурет 2): Сурет 2. Халықты әлеуметтік қорғау принцптері. Ескерту – [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылға жүктеу/скачать 0.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|