Мемлекеттік қаржының экономикадағы маңызы

1. 
   Мемлекеттік қаржылар түсінігі және мәні
   
2. 
   Мемлекеттік қаржылардың рөлі мен құрамы
   
3. 
   Мемлекеттік қаржылардың функциялары
   

Мемлекеттік қаржылар үшін мемлекеттік шығыстардың өсуінің жалпы мемлекеттік өнімнің өсуінен жоғары болуы сипатты болып келеді және де бұл Вагнер заңы деп аталады.

Вагнер заңы 3 факторлармен байланысты:

1. 
   экономиканың өсуіне байланысты экономикалық өмірдің қиындауы және еңбек бөлінуінің тереңдеуі тиімді экономиканы қолдауды қажет етеді;
   
2. 
   техника және технологиялық дамулар үлкен мөлшерде капитал қажеттіліктерін қажет етеді. Оларды акционерлік қоғам мен мемлекеттік корпорациялар қамтамасыз етеді. Мемлекет техникалық шаралар арқылы монополиялық өнірістер пайда болатын жерде олардың қызметін реттеуші ретінде қатысуы керек;
   
3. 
   мемлекет білім беру және денсаулық саласында белсенділік танытады. Өйткені бұл салалардан түсетін пайда экономикалық бағалауда төзімді болып келеді.
   

Мемлекеттік қаржылар құрамына кіретіндер:

1. 
   мемлекеттік бюджет;
   
2. 
   бюджеттік емес қорлар;
   
3. 
   мемлекеттік несие;
   
4. 
   мемлекеттік қоғамның қаржылары.
   

Бюджеттік қарым-қатынас мемлекеттік қаржы құрамында маңызды рөл атқарады. Бюджеттік өзара байланыс арқылы ақша қаражаттары қайта бөлінеді, яғни шаруашылық мекемелерден мемлекеттік пайдасына және керісінше.

Оның қорлары жалпы мемлекеттік іс-шараларды жүзеге асыруға арналған. Республикалық бюджеттің көмегі арқылы экономиканың тұрақтылығы, бюджет теңгерімділігі мәселелері шешіледі.

Бұл экономикалық процесті реттеу үшін өндірістік күштерді орнатуы, территориялық инфрақұрылымның дамуы үшін қолданылады. Әлеуметтік шығындарды қаржыландыру барысында үлкен рөлді жергілікті бюджет атқарады.

Бұл жеке мақсатты іс-шараларды аударымдармен және басқа да дерек көздермен қаржыландыру.

Мұнда қарым-қатынастар мекеменің уақытша бос ақша-қаражаттарын мобилизациялаумен байланысты, оларды мемлекеттік мекемеден берілуі мемлекеттің қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін керек.

Мемлекеттік қаржылар меншіктің жіктелу тұрғысынан қарағанда мемлекеттік заңды тұлғаның меншігі және мемлекеттік қазына болып табылады.

Мемлекеттік заңды тұлғаның бөлігі заңды түрде жеке дара болып табылады және мемлекеттік қаржылардың негізін құрайды.

Мемлекеттік қазына 2-ге бөлінеді:

1. 
   республикалық;
   
2. 
   жергілікті.
   

1. 
   республикалық бюджет қаражаттары;
   
2. 
   алтын валюта қорлары;
   
3. 
   тек қана мемлекеттік меншігіндегі мүліктер (жер, флора мен фауна, табиғи ресурстар);
   
4. 
   республикалық меншікке жататын жеке дара емес мүлік.
   

1. 
   жергілікті бюджет қаражаттары;
   
2. 
   коммуналдық меншікке жататын жеке дара емес мүлік.
   

Қайта өндіру концепцияларын жақтаушылар қаржылардың 3 функциясын атап өтеді:

1. 
   ақша қорлары мен кірістердің пайда болуы;
   
2. 
   ақша қорлары мен кірістердің пайдалануы;
   
3. 
   бақылау функциясы.
   

1. 
   Қоғамдық тауарларды өндуруден және оларды қамтамасыз етудегі қаржының рөлі.
   
2. 
   Экономиканы мем.к қарж.қ реттеу
   

Қоғамдық тауарлар рыноктік тауарлардан айырмашылығы: олар бөлінбейді және шығарып тастау қағидатының іс- әрекетіне ұшырамайды.

Қоғамдық тауарлар бөлінбейді, өйткені олар жеке сатып алушыларға бөлшектіп сатылмайды. Бұл жерде шығарып қағидаты тастау жұмыс істемейді. Рыноктік тауарлардан алынған пайда оларды сатып алу кезінде, ал қоғамдық тауарлардан алынған пайда өндіру кезінде жүзеге асады.

Бірқатар қыметтер көрсету шығарып тастау қағидатының ықпалына түсіп кетеді. Мысалы медициналық қызметтер,білім деңгейін көтеру, бұл қағидат бойынша қызметтерді көрсету мемлекет белгіленген кепілдіктіминиумнан жорағы қамтасыз етіледі. Мұнада мұражайлардың, кітапханалардың, қоғамдық телидидар мен радиохабарын тарату қызметтері, жол желісі және т. б. Сондықтан ресурстарды бөлудегі үйлесімсіздікті болдырмау үшін мемлекет едәуір дәрежде оларды өндіру мен қаржыларды қамтамасыз етеді. Бұлар ‘аралық’ қоғамдық қызметтер көрсету д.а.

Теориялық айқындамалар тұрғысынан қоғамдық тауарлардың оңтайлы саны тұтынушы теориясына, тұтынушылардың соңғы қосымша өлшемді төлеуге әзір екендігі, яғни оның бағасы қоғамддық тауарлардың бұл өлшемнінің шекті шығындарымен тенестірілгенде шекті шығындарға сәйкесті қағидасы бойынша баға мен өндіріс көлемінің есептеуіне сәйкес анықталады. Бұл шекті пайдалылық теориясы д. а. Сондықтан қоғадық тауарлардың санын ‘шағын- пайданы’ пайданы талдау әдісмен анықтау мемлекеттік органдарының шешімдерімен толықтырылады және жалпы қоғамдық тауарлармен қамтамасыз етуі оларды өндіру үшін экономикалфқ республикаларды бөлу проблемасы мемл.к әлеуметтік экономикалық саясатының, соның ішінде қаржы сясатының пәні б. т. Сойтіп экономикалық республикаларды қайта бөлу проблемасы саяси тұрғыдан алғанда салық бюджет механизмі арқылышешілетін және қоғам дамуының бұл кезенінең мемлекеттің қаржы саясатаның тиімділігі мен мақсатқа сайлығының мән- мағынасын құрайды.

1. 
   өзін-өзі реттеу
   
2. 
   мемле.к реттеу
   

Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеу- макроэкономикалық тепе–теңдікке және экономиканың жұмыс істеуінің әрбір нақтылы кезең.де оның үдемелі дамуына әсер ету үшін, сондай-ақ қаржы ресурстарын шебер пайдаллануын күнделікті процесін қамтамасыз ету үшін шарушылық жүргізуші субьектілерге мем.ң қаржылық ықпал жасауының нысандары мен әдістері мақсатты негіздемелер мем.к қаржылық рет.ді жүзеге асырудың алғы шарттары болып табылады.

1. 
   Қоғам дамуының обьктивті экономикалық заңдарының іс- әрекетін есепке алу
   
2. 
   Қоғамның барлық мүшелерінің түпкілікті мүдделерін қоғам дамуының ғылыми негізделген стратегиялық бардармаларын әзірлеу
   
3. 
   Көз-қарастарды білдіруін демократиялық жүйенің болуы және халықтың мүдделерін еркін білдіруін демократиялық институтының болуы.
   
4. 
   Шаруашылық қызметте халықтың нормасымен ережесіне шегіністіжедел және ацқын сезінетін заңнамалық жүйенің болуы
   

1. 
   Материалдық өндіріс сфераларында жұмалдыратын ресуртатардың жалпы деңгейін реттеу.
   
2. 
   Өңдірістік сферасындағы монополиялық қызметті экономикалық шектеу.
   
3. 
   Кәсіпорынның, ұйымдардың сыртқы экономикалық қызметін реттеу және олардың құқықтық және келісімшарт тәртібін қамтамасыз ету.
   
4. 
   Кәсіпорындара өндірістік дамуда материалдық жағынан ынталандыру.
   
5. 
   Кәсіпорындардың ақшалай русурстарын бөлудің аракатынасын реттеу.
   

1. 
   Экономикалық қурлымдық жағынан кайта кұру
   
2. 
   Басқарудың барлық денгейнде және меншіктің барлық нысандарында шаруашылық процестер мен қурлымдарды монополиялау.
   
3. 
   Нарықтық бастамаға комерциялык қызметтің және басқада қызметтің түрлеріне еркіндік беретін барлық шаруашылық жургізуші субэктілер меншігінің бүкіл нысандарына шынайы теңдігін жасау негізінде бәсекені және кәсіпкерлікті дамыту.
   
4. 
   Жанағы айтылғандардан туындайтын мемлекет шеңберіндегі халыкаралық корпорация мен еңбек бөлінісінің артықшылығынан туындайтын ынтымақтастықты дамыту.
   

1. 
   Экономикалық , яғни ол қаржылық, валюталық, кредиттік.
   
2. 
   Экімшілік
   

Салықтық, бюджеттік, валюталық шаруашылық ішіндегі кедендік, тарифтік.

Каржылық реттеудің түріне сәйкес оның мынадай нысандары болады, яғни бюджетте қаржыландыру ол- субвенсиялар, субсидсялар, трансферттер.

Салықта тура және жанама салық салу.

Валюталық қаржыда яғни бұл сыртқы инвестициялау.

Сыртқы қарыздар және борыш бұл қаржылық реттеудың ең негізгі нысандары, олардың бәріне оратақ бұл жоспарлау.

Дүние жүзілік практикадағы қаржылық әдістерге мыналар жатады: салық салуда- 1)салықтың молшері; 2)салық салу жөніндегі жеңілдік пен санкциялар, 3)табыстарды, мүлікті, активтерді мағұлдамалау.

Аванс төлемі және басқалары бюджеттен қаржыландыру кезінде шығыстарды нормалу қаржыландырудың әдістері бюджет тапшылығын қаржыландыру %-к аударымдар, амортизацияның нормалары аударымдардың нормативтері.

Әлеуметтік қамсыздандырудың нориативтері

Бұл реттеуіштер ақша және қолма – қолсыз ақша эмиссияның көлемі валюталық бағам, кредит (кредит үшін сыйақылар, есеп мөлшерлемесі және Ұ.Б.ң резервтік талаптары ашық рыноктарда банк операцияларының ауқымы)

Баға (реттемелі бағалардың деңгейін, еркін және тіркелмеген бағалардың арақатынасы, рентабельтіліктін шекті деңгейі)

Мем.к қарж.қ ретт.ң ішінде салықтарға аса маңызды орын беріледі. Салықпен реттеу кәсіпорындар мен халықтытың экономикалық белсенділігін кәсіпорындарға қалатын ақша көлемі және де рентабельділік реттеліп отырады. Бұған салық салу әдістері арқылы қол жеткізіледі мемлекеттік қаржылық реттеу проблемасының 2- ші жағы бюджеттен қаржыланадыруды пайдалану, қаржыландыру тиімділігінің дәрежесі б. т. Валталық- қаржылық реттеудің әдістері мыналар:

1. 
   Валюталық бағам
   
2. 
   Ақша капмталының %-к мөлшерлемесі
   
3. 
   Халықаралық төлем қаражаттары
   
4. 
   Бағалы қағаздар бағамы
   
5. 
   Валюталық ттәуекелдіктерді сақтандыру
   

Сонымен бірге экономика мемлекеттің қаржылық ықпал жасауының бәрін қамти алмайды. Ол әдетте өлшеулі және экономикалық реттеудің қосымша нысандары мен әдістерін қажет етеді.

1. 
   мемлекет кірістерінің түсінігі және рөлі
   
2. 
   мемлекет кірістерінің құрамы
   
3. 
   мемлекет кірістер және мемлекет бюджетінің кірістері және олардың қалыптасу көздері
   
4. 
   қоғамның таза табысы ұғымының экономикалық мәні
   

Мемлекет қызметінің іс-әрекеті кезіңде 2 процесс пайда болады:

1. 
   қаржы ресурстарын жұмылдыру
   
2. 
   қаражаттарды мемлекеттің қызметіне пайдалану
   

1. 
   Меншік нысандарын ұйымдық-құқыұтық рәсімдеуге қарай мемлекеттің кірістері мыналапдан тұрады:
   

b) Жеке кәсіпкерлік сектордың салық түсімдерінен

c) Халықтың салық төлемдерінен

d) Кооперативтік және ұжымдық кәсіпорындардың салық түсімдерінен

B. Жасау сферасына байланысты 2-ге бөлінеді:

1. 
   Материалдық өндіріс сферасында қалыптасатын түсімдер
   
2. 
   өндірістік емес сферада қалыптасатың түсімдер
   

a) Салықтық

b) Салықтық емес

c) Салықтық кірістерді жұмылдыру жағдайына байланысты:

 Орталықтанған

 Орталықтандырылмаған

4. 
   Жұмылдыру әдісіне байланысты
   

 Орталықтанған –негізінен салық түсімдері, сыртқы экономикалыққызметтен алынатың кірістер, халық төлемдері есебінен құрылады.

 Орталықтандырылмаған –кәсіпорындардың өздерінің ақшалай табыстары мен қорланымдарынан құрылады

Мемлекет табыстарының қалыптасуы мемлекеттің тікелей белсенді қатысуымен жүзеге асырылады: ол бюджетке орталықтандырылатын жеке шаруашылық жүргізуші субъектілерге қалдырылатың қоғамның таза табысының үлесін белгілейді және де тағыда басқа қаражаттарын шоғырландырады.

Мемлекет өндіріс құралдарының және тиісінше, қосымша өнімнің иесі болып отырған жағдайда мемлекет меншігінен алына­тын табыстар мемлекет кірістерінің айтарлықтай көзі болып табылады.

Мемлекеттік меншіктен алынатын табыстарға мыналар жа­тады:

1. 
   мемлекеттік кәсіпорындар жалпы табысы, кеден та­быстары ретіндегі табысы;
   
2. 
   мемлекеттік мүліктен алынатын табыс;
   
3. 
   мемлекеттік мекемелер көрсететін ақылы қыз-
   меттерден алынатын табыстар;
   
4. 
   бюджеттік мекемелердің үй-жай үшін жалгерлік төлемді және басқаларды қамтитын арнаулы қаражаттары.
   

Нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің кірістерін жұмыддырудың негізгі әдістері:

 салықтар

 қарыздар

 эмиссия

Таза табыс өсуінің басты факторы:

1. 
   еңбек өнімділігін арттыру
   
2. 
   өнім өндіруге жұмсалатын материал және ақша ресурстарын үнемдеу
   
3. 
   өнім сапасын жақсарту
   
4. 
   негізгі және айналым өндірістік капиталдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру
   
5. 
   табиғи өндіріс жағдайлары
   

2009 жылдың 1 мамырына қаладағы есепті деректер бойынша 20617 шағын бизнес субъектісі тіркелген,(соның ішінде 3213 заңды тұлға, 17404 жеке кәсіпкерлер) олардың 15782-і (2504 заңды тұлға, 13278 жеке кәсіпкер) қолданыста (77,0 %), еңбек ететіндер саны 31154 адамды (9656 заңды тұлға, 21498 жеке тұлға) құрайды.

2009 жылдың cәуір айында жүзеге асырудың барлық каналдары бойынша бөлшек тауар айналымы 17687,5 млн. теңгені құрайды, келесі кезеңге сәйкес былтырғы жылдан 10,5 % азайған.

2009 жылдың қаңтар мен сәуір айында барлық тауарлар мен қызметтердің жалпы тұтыну құн индексі 100,8% құрады, 2008 жылғы желтоқсан айына 102,3% құрады, оның ішінде азық-түлік тауарларына тұтыну құн индексі 101,0% сәйкесінше 102,0% құрап отыр.