Әдебиет туралы ғылым және оның салалары
жүктеу/скачать 462.32 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жай қайталау.
- Кезекті
| Зарлай арнау - ақынның зарлана, қайғы жұтып өзгеге, жұртқа арнайы тіл қатуы. М.Шахановтың «Нарынқұм зауалы» поэмасында Махамбетті өлтіріп, сыйлыққа ішік алып келген ұлына әкесінің өкінішпен айтқан сөзі де зарлай арнау түрінде берілген:
-Ой, залым-ай, Жүзіқара залым-ай. Мұнша залым екеніңді қалай келгем танымай! Бұдан өткен зор қасірет болар ма, Бұдан өткен зор қасірет болар ма! Жә, не қайыр, налы мейлі налыма, Сорлы балам, Туыпсың-ау сорыма. Қайталау – ақын немесе жазушы ой екпінін, әсерді кү- шейту мақсатында, айрықша назар аударғысы келген нәрсені не құбылысты бірнеше мәрте қайталап, айтар ойға ерекше леп беру. Қайталаудың да бірнеше түрі бар. Жай қайталау. М.Мақатаевтың «Ей, өлең» деген шы- ғармасында «өлең» сөзіне ерекше екпін түсіру, назар аудару мақсатында оны бірнеше рет қайталайды: Ей, өлең, қайтсем саған жан бітірем? Жансыз өлең жанымды алды кілең. Бір ойым жүрегімде қаза болып, Бір ойым көмейімді қалды тіреп, Ей, өлең, қайтсем саған жан бітірем. Еспе қайталау. Бұл – ой мен сырды еселей жеткізу жолы. Сап-сары бел, еседі жел, еседі, Еседі жел, көшеді жел, көшеді. Дала ұйық, бала тұйық, екі үнсіз, Дала жұмбақ, бала жұмбақ шешусіз. (М.Жұмабаев) Кезекті қайталау эпифора – (грекше epiphora – қосымша) – мәтіндегі сөйлемнің соңында немесе өлең жолының аяқ жа-ғында бір сөзді әдейілеп бірнеше рет қайталай беру, сол арқы-лы қайталанған сөзге ерекше мән үстеу, айрықша тыныс беру, арнайы назар аудару. Эпифора - поэзиялық шығармаларда жиі кездесетін бейнелеу тәсілдерінің бірі. Ж.Әбдіраштың «Көше тәр-тібі» өлеңінде осы тәсілді көреміз: Мінетін жерің – мына ара, Түсетін жерің – мына ара, Тоқтайтын жерің – мына ара, Соқпайтын жерің – мына ара, Өтетін жерің – мына ара, Жететін жерің?... Сұрама! Прозалық шығармаларда да сөздерді қайталау ойға эмо- циялық ажар, әуезділік сипат береді. Ол мәтінге ырғақ, ерекше экспрессивтік бояу дарытады. О.Бөкеев шығармаларындағы қайталау - поэтикалық тілдің элементі. О.Бөкеев туындыларында жекелеген сөздерді, сөз тіркестерін әр кезеңде қайталап отыру табиғат суретіне айрықша реңк дарытып, оның саздылығын, әсерлілігін күшейтеді. Жазушының баяндау мәнерін ерекше- лендіретін синтаксистік тәсілдің бірі экспрессивтік даралау қыз- метіндегі қайталаулар болып табылады. Мысалы, қаламгер «Мезгіл әуендері» суреттемесінде көктем мезгілін: «Ұйқылы-ояу табиғат дүр сілкінді де, жылдар бойы қаңсып, табанын тас отарлаған жасыл жағалаулы көне арнамен, алтын ағысты, асығыс ағысты, сұрапыл шуымен сел ақты; ол көктемгі тасқын; ұмытылған қаңсық арнаға оқыс құлаған, бір кезде қағажу көрген судың байып, өз еркі, өз ырқы өзіне тиген соң, құлындай құлдыраған әрі бақытты, әрі шаттықты, уа, қайғылы сұңғыла са- пары - оң сапары еді; бұлақты адасып барып, алжасып барып ар- насын тапқан тасқынның Толқыны, салтанатты Толқыны, шыр- қап салған ғажап даусы жарып барады... е, ақсарбас... е, ақсарбас жылайды Толқын, шулайды Толқын, тулайды Толқын; бұл - ғайыптан емес, табиғаттан пайда болған, жаһан құрсағын тепсіне шығып, еңіреп келген айналайын алапат тасқынның кеуделі де кесірлі Толқыны!» - деп суреттейді. «Толқын» сөзінің жиі қайталануы автор толғанысына эмо- циялық әр қосып, ерекше ырғақ, көтеріңкі леп берген. Мұндай тәсіл автордың табиғат тамашасына бас ию, табыну көңіл-күйін күшейтеді. Бөкеевте лексикалық қайталаулар анағұрлым күрделі тәсіл синтаксистік қайталаудың бір компоненті түрінде көрінеді. Жиі кайталанып, тұрақты түрде кездесетін сөздер шығарманың негізгі ойын ашуға септеседі. жүктеу/скачать 462.32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|