Әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулардың; әдістемелік ұсыныстардың

Қосымша

10. 
    Бигалиев А.Б Жамалбеков Е.У Қазақстан топырақ экологиясы, Алматы, 1998
    
11. 
    Бараев А.И ж.б Почвозащитное земледелие. М. 1975
    
12. 
    Джанпеисов Р ж.б Почва Павлодарской области, Алматы, 1960
    
13. 
    Джанпеисов Р. Эрозия и дефляция почв Казахстана. Алматы
    
14. 
    Жамалбеков Е. Жер құнары-өмір нәрі, Алматы, 1985
    
15. 
    Жамалбеков Е. Халық қазынасы. Алматы, 1978
    
16. 
    Тазабеков Т. Тазабекова Е. Топырақтану түсіндірме сөздігі. «Наука», 1982
    
17. 
    Почвоведение. Агрохимия. Защита растений.Растениеводство:Электронный реферативный журнал.-Алматы:КазгосИНТИ, 2000, 2002, 2003
    
18. 
    Розанов Б.Г. Морфология почв:Учебник для вузов по спец."Почвоведение"-М.:Академический проспект,2004.-431с.
    
19. 
    Муха В.Д. Агропочвоведение:учебник для вузов по агрономич. спец./В.Д.Муха, Н.И.Картамышев, Д.В.Муха; под ред. В.Д.Мухи.-2-е изд., испр. и доп.-М:КолосС,2003.-528с.:ил.
    
20. 
    Белобров В.П. География почв с основами почвоведения:учебное пособие [ для вузов по спец. 032500 "География"]/В.П.Белобров, И.В.Замотаев, С.В.Овечкин С. В.-М.:Академия,2004.-352с.:ил.-(Высшее проф. образование)
    
21. 
    Повышение продуктивности почв Казахстана.- Алма- Ата:Наука КазССР,1980.-191с.
    
22. 
    Практикум по почвоведению: учебное пособие для агр. спец. с.-х.вузов.-Изд. 3-е, перераб. и доп.-М.:Колос,1980.-272с
    
23. 
    Растворова О. Г. Физика почв: (Практическое руководство)/О.Г.Растворова.-Л.:Изд-во Ленингр. ун-та,1983.-193с.
    
24. 
    Дитц Л.Ю. Методологические аспекты ландшафтно-индикационного изучения почвенного покрова: (на примере Барабинской лесостепи)/Л.Ю.Дитц; отв. ред.В.А.Хмелев.-Новосибирск:Изд-во СО РАН,2003
    
25. 
    Дурасов, А.М. Почвы Казахстана/А.М.Дурасов, Т.Т.Тазабеков.-Алма-Ата:Кайнар,1981
    
26. 
    Практикум по почвоведению: учебное пособие для агр. спец. с.-х.вузов/ под ред. И.С.Кауричева.-М.:Колос,1973
    
27. 
    Мұқашева Ж.Н. Жалпы жер тану:Оқу құралы.-Алматы:Ғаза· ун-тi,2002
    
28. 
    Шаушеков Т.К. Почвоведение [Электронный ресурс]:курс лекций.
    Караганда,2003.-1 дискета
    

ТАПСЫРМА: топырақ түзуші жыныстардың классификациясы негізімен танысу (1 кесте); жыныстар коллекциясын және анықтағышты қолданып қасиеттерін сипаттау. Солтүстік Қазақстанның негізгі топырақ түзуші жыныстарын анықтап атау.

ҚОЛДАНАТЫН ОҚУЛЫҚТАР – И.Б.Борголов Геология курсы. Москва агроөнеркәсіп баспасы, 1989

• 
  Біртекті (шығу тегі жғне механикалық құрамы бір);
  
• 
  Қостекті (2 қабаттан құралған);
  
• 
  Көптекті (шығу тегі жғне механикалық құрамы әртүрлі 2-ден артық қабаттан құралған);
  

Химиялық құрамына қарай топырақ түзуші жыныстар былайша бөлінеді:

• 
  Карбонатты (HCI – нан қайнайды);
  
• 
  Лезде еритін тұздармен қаныққан;
  
• 
  Гипсті (құрамында созыңқы сары кристалл түріндегі гипс бар);
  
• 
  Глейленген (өте ылғалды, байланысты кµк жасыл түсті балшық топырақ оның түсі құрамында темірдің шала тотық тұздарының көп болуына байланысты);
  
• 
  Карбонатсыз (HCI – нан қайнамайды).
  

Кесте 2 - Негізгі топырақ түзуші жыныстардың қасиеттері

Сұрақтар:

1. 
   Қандай жыныстар топырақ түзуші деп аталады? Олардың классификациясына не негіз болады?
   
2. 
   Олар топырақ қасиеттеріне қалай ғсер етеді, олардың химиялық құрамы құралуы?
   
3. 
   Аллювиалды, эолды, эллювиальды жыныстардың негізгі ерекшеліктері қандай?
   
4. 
   Топырақ дамуына қандай жыныстар қолайлы, неліктен?
   
5. 
   Солтүстік Қазақстанда кездесетін негізгі топырақ түзуші жыныстарды атап беріңдер.
   

ТАПСЫРМА: топырақтың негізгі морфологиялық белгілерімен танысу. Морфологиялықбелгілерді білудің агрономиялық құндылығын анықтау. Монолитті сипаттауға дағдылану.

КӨРНЕКТІ ҚҰРАЛДАР: топырақ үлгілері, моноллиттер, топырақ құрылымы үлгілері, Захаровтың бояу түсі үшбұрышы кестелер.

Қолданылатын оқулықтар – И.С.Кауричев. топырақтану практикумы. Москва, Агроөнеркәсіп баспасы, 1986 ж. 3-21 беттер.

Топырақты зерттеудің маңызды бөлімі топырақ кескінін морфологиялық (сыртқы) белгілеріне қарай сипаттау.

Морфологиялық белгілері арқылы топырақты жыныстан, бір топырақты басқа топырақтардан айыруға және топырақ түзу процесінің бағытын, оның байқалу дәрежесін ажыратуға болады.

Топырақтың құрылысы – топырақтың генетикалық қабаттарының вертикал бағытта кезектесіп орналасуы. Топырақтың генетикалық қабаттарының геологиялық қабаттардан айырмашылығы олардың бір-бірімен тығыз байланыстылығында. Топырақ қабаттарында ауа, су, жылу мен еріген тұздар және газдар бір қабаттан екінші қабатқа өтіп жиі алмасып отырады. Мынандай генетикалық қабаттарға бөледі:

А₀ – органогендік қабат, жерге түскен жапырақтардың органикалық қалдықтарынан және өлі өсімдіктердің сабақтану байламынан құралған. Тың жерлерде болады.

А – органикалық заттардың жиналу қабаты кескіннің жоғарғы жағында қалыптасады. Бұл қабатты сипатына қарай былай ажыратады: А – қарашірінділі аккумулятивтік қабат. Бұл қабатта органикалық (қарашірінді) және қоректік заттар ең көп жиналған, минералдық заттардың бұзылуы және сілтісізденуі байқалмайды. Бояу басқа қабаттармен салыстырғанда күңгірт болады. А₁ – қарашірінділі-элювиальді қабат. Қарашірінді жиналуымен қатар минералдың бұзылуы және бұзылған заттардың төмеңгі қабаттарға шайылып жылжып тұруымен сипатталады.

А₂ – элювиальды қабат.

Бұл қабатта топырақ түзілу процесінде бірқатар заттар төмеңгі қабаттар немесе топырақ кескіні астына шайылады. Сондықтан қабатта балшықты минералдар азайып кремний негізді заттар көбейеді.

В – иллювиальды немесе аралық қабат.

Дұнда жоғарғы қабаттан шайылған заттар, кей жағдайда қанығуы жоғары рельефтерден жер асты сулары арқылы келген заттар жиналады. Топырақ кескінімен жылжушы заттарға байланысты иллювиальді қабат әртүрлі қосындыларымен байытылуй мүмкін: қарашіріндімен (В_һ), лаймен (В_і), карбонаттармен (В_к) темір қосындылармен (В_Fe). Егер топырақта мұндай заттардың жылжуы болмаса В-қабаты иллювиальді емес аралық, қарашірінділі аккумулятивті қабаттан аналық жынысқа алмасу қабаты деп аталынады.

С – аналық тау жынысы өзгермеген немесе топырақ түзу процестерінің сәл әсері болған жыныс.

Топырақты қабаттаға бөлгенде, қабаттар алмасуына көңіл бөлу керек. Бір қабаттан екінші қабатқа алмасу шекарасының сипатына қарай түзу, түзу емес, біртіңдеп, анық және бірден деп бөлінеді.

Бір қабат бояуы екінші қабат бояуына алмасуы 5-см-ге созылса біртіндеп алмасу, 2-5 см анық, 2 см-ге дейін, бірден алмасу – деп аталынады.

Бояуы көзге ең бірінші байқалатын морфологиялық белгі. Басқа белгілерді ескере отыра топырақ түсі топырақтың типін анықтайтын негізгі белгі.

С.А.Захаровтың анықтауы бойынша топырақ бояуынегізінен төмендегі қосындылардың 3 тобына байланысты: 1) қарашірінді; 2) темір қосындылары; 3) кремний қышқылы, көмір қышқылы известь пен каолин. Қарашірінді заттар қара, күңгірт сұр және сұр бояу береді.

Топырақ құрылымы – топырақ бөлшектене алатын түйіршіктер (агрегаттар). Олар бір-бірімен байланысқан механикалық элементтер және ұсақ агрегаттар.

С.А.Захаровтың анықтауынша, негізгі үш құрылым типі бар: 1) Куб тәріздес – құрылым бөлшектері бір-біріне перпендикуляр үш ось бойы мен қалыптасқан; 2) призма тәріздес – бөлшектер негізінен вертикаль ось бойымен қалыптасқан; 3) плита тәріздес – бөлшектер негізінен горизонталь екі ось бойымен қалыптасқан.

Бірігуі тығыздықпен кеуектіліктің сыртқы байқалуы. Ол механикалық құрамына, құрылымына топырақ фаунасының әрекеті және тамыр жүйесінің жетілуіне байланысты. Тығыздық дәрежесіне қарай топырақтарды былай бөледі: құйма, тығыз, қопсынды, бытыраңқы.

Кеуектілік құрылым бөлшектерінің ішіндегі және олардың арасындағы түтіктердің көлемі мен мөлшеріне байланысты.

Жаңа жарандылар - әр пішінді және химиялық құрамды заттардың жиналуы.

Физикалық, химиялық, биологиялық процесстердің әсерінен және өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүру әрекетінен химиялық және биологиялық текті жаңа жарандылар жиналады.

Химиялық жаңа жарандыларды пішініне қарай былай бөлшектейді:

1. 
   жарғақтар және қонымдар – топырақ бетіне жұқа пленка түрінде шыққан химиялық заттар.
   
2. 
   қабыршақтар, жұғындар, топырақ бетінде не жарықшақтарында жұқа қабат түрінде.
   
3. 
   арна, түтікше – құрт жолдары мен тамырлар жолдарына толған химиялық заттар.
   
4. 
   қабаттық – қабаттарда көп мөлшерде жиналады.
   

Егер жаңа жарандылар – топырақ түзілу процесі кезінде емес жаңа түзілген болса, онда ол агрономиялық қолайсыз қасиеттерге нұқсайды. Бөгде заттар – топырақ қалыптасу процесіне қатыссыз органикалық және минералдық заттар. Бұларға өсімдік қалдықтары, көң, жануарлар сүйектері, жыныстар сынығы, археологиялық қазбалар, кірпіш, көмір тағы сол сияқты заттар жатады.

1. 
   Топырақты негізгі қандай морфологиялық белгілер сипаттайды?
   
2. 
   Топырақ кескіні дегеніміз не?
   
3. 
   топырақтың құрылым классификациясы?
   
4. 
   Жаңа жарандылар топырақ қасиеттеріне қалай әсер етеді?
   

Механикалық элементтердің сандық анықтау - механикалық анализ деп аталады. Көлемі 0,01 мм-ден кіші механикалық элементтерді физикалық балшық, ал 0,01-ден үлкен механикалық элементтерді физикалық құм деп атайды. Сонымен қатар, 1мм-ден кіші бөлшектерді топырақтың майда бөлігі, ал 1 мм-ден үлкен бөлшектерді топырақ қаңқасы деп атайды.

Жыныста немесе топырақтағы механикалық элементтердің салыстырмалы мөлшерін топырақтың механикалық құрамы (гранқұрамы) деп атайды, ал оны сандық анықтау - механикалық анализ деп атайды.

Гранқұрамы бойынша топырақтың алғашқы классификациялардың бірін профессор Н.А. Сибирцев берді. Ол физикалық балшықтың физикалық құмға арақатынасына негізделген.

Қазір Н.А. Качинскийдің классификациясы кең тараған. Осы классификацияда 5 фракция ажыратылған:

• 
  Қиыршық тасты (3-1мм);
  
• 
  Құмды (1-0,05 мм);
  
• 
  Ірі шаңды (0,05-0,01 мм);
  
• 
  Шаңды (0,01-0,001 мм);
  
• 
  Тозаңды (0,001 мм-ден кем);
  

Кесте 4 - Топырақтың гранулометриялық құрамының классификациясы.

1. 
   Механикалық элементтер қалай сипатталады және олардың топырақтары құрам мен қасиеттер бойынша немен ерекшеленеді?
   
2. 
   Механикалық құрам деп нені айтамыз және механикалық құрам бойынша топырақ пен жыныстардың классификациялау принциптерінің құрылуы қандай?
   
3. 
   Топырақ түзуші жыныстардың гранулометриялық құрамы топырақ түзуге қандай ықпал жасайды?
   
4. 
   Топырақтардың механикалық құрамы (жеңіл, орташа, ауыр) олардың агрономиялық қасиеттерге қалай әсер етеді?
   
5. 
   Неге механикалық құрамы бірдей топырақтар әртүрлі зоналарда агрономиялық бағасы әртүрлі?
   

1. 
   Почвоведение/ И.С. Кауричев, Н.П. Панов, Н.Н. Розов и др.; М.-Агропромиздат, 1989.-С.101-108
   
2. 
   Вальков В.Ф., Казеев К.Ш., Колесников С.И. Почвоведение: учебник для вузов.- М.- ИКЦ «МарТ», 2004. - С.40-50
   
3. 
   Практикум по почвоведению/ Под ред. И.С. Кауричева. - М.: Колос, 1980.-С.73-88.
   

Қара, қоңыр және торфты топырақтың бір өлшемін бөлек колбаларға салу. Дистиллденген судың 5 есе мөлшерін құй. 5 мин. ішінде шайқа да, сүз.

Бояуды анықта. Коагуляцияға қабілеті мен мөлдірлігін анықта. Нәтижелерін табл. 5 жаз.

Кесте 6 - Гумус қышқылдарының суда ерігіштігі

Қара, қоңыр және торфты топырақтың бір өлшемін бөлек колбаларға салу. Әрбір колбаға сілтінің ыстық ерітіндінің 5 есе мөлшерін құй. 5 мин. ішінде шайқа да, сүз. Көргеннен кейін түсін және коагуляцияға қабілетін анықта.

Пробиркаға сүзгіштің 1/3 бөлігін құйып, оған HCl-дың 10%-ті ерітіндісін (пробирканың ортасына дейін) құйып шайқа да қоя тұр. Мақта тәрізді тұнбаның бар болуы коагуляцияның өткенін көрсетеді: «++» - күшті, «+» - әлсіз, «-» - жоқ. Егер тұнба болмаса, ерітіндіні спирт шамында қыздыр. Нәтижелерін табл. 6 жаз.

Кесте 7 - Гумус қышқылдарының сілтілерде ерігіштігі

Топырақ	Горизонт	Сілтілі вытяжка		Ерітіндіде қандай гумусты қышқылдар ең көп кездеседі
		бояуы	коагуляцияның дәрежесі	коагуляцияға дейінгі	тұнбада	коагуляциядан кейін
Қоңыр А
Қарашірінді А
Батпақты Ат

Бақылау сұрақтары

1. 
   Гумусты қосылыстардың суда, қышқылда және сілтілерде ерігіштігін салыстыр.
   
2. 
   Топырақтарда қандай гумусты қышқылдар және қай формада жиналады?
   
3. 
   Топырақтан қандай гумусты қышқылдар және оның қосылыстары шайылады?
   
4. 
   Қандай жағдайларда (ортаның реакциясы) гумусты қосылыстар топырақтан шайылады, онда жиналады?
   
5. 
   Гуминды қышқылдар және оның қосылыстары топырақтың қасиеттеріне қалай әсер етеді?
   
6. 
   Фульвоқышқылдар және оның қосылыстары топырақтың қасиеттеріне қалай әсер етеді?
   

1. 
   Почвоведение/ И.С. Кауричев, Н.П. Панов, Н.Н. Розов и др.; М.-Агропромиздат, 1989.-С.109-121
   
2. 
   Вальков В.Ф., Казеев К.Ш., Колесников С.И. Почвоведение: учебник для вузов.- М.- ИКЦ «МарТ», 2004. - С.64-81
   
3. 
   Практикум по почвоведению/ Под ред. И.С. Кауричева. - М.: Колос, 1980.-С.117-141.
   

қалақша,техникалық таразы,фасфор ыдыс-аяқтылар.

Механикалық элементтер екі жағдайда болуы мүмкін:жартылай –бөлшекті және агрегатты.

Топырақтың қатты кезенің агрегатты қалпы келесі қорытындыға келеді:топырақ горизонттары әр түрлі мөлшердегі кесектерден құралған,олар бір-бірімен байланысқан немесе илмен жабыстырылғнн құм мен шаң бөлшектерінен тұрады.Түйіршіктер көп немесе аз дәрежеде бір-бірінен ажыратылған.Осындай топырақ түйіршіктердің жиынтығы топырақ құрылымын құрайды.

Құрылымдық топырақта түйіршіктердің мөлшері әр түрлі болады. Агрономиялық бағалы суға төзімді топырақ құрылымы деп саналады,мөлшері әр түрлі түйіршіктерден 10-нан 0,25-мм-ге дейін макроқұрылым тұрады.Түйіршіктер осындай мөлшерде –агрегаттар,ал топырақ құрылымын –агрегатты деп аталады.Ауыл шаруашылықта аса бағалы суға төзімді агрегаттар.Мөлшері 1-ден 4 мм дейін саналады, астықты-агрегатты құрылымның жиынтығын құрайды.Түйіршіктер 0,22 мм кем микроагрегаттар деп аталады.

1.Топырақ үлгілерін қалың емес қабатпен қағаз бетіне немесе картонға салады.Жеңіл құрғақ қалпына дейін кептіреді.Ірі түйіршіктерді кептіру кезінде пайда болған жарықтар трещинабойымен ұсақтарға бөледі.Тастар,ірі өсімдік қалдықтарын және басқа бөгет заттарын алып тастайды.

2.Топырақты елеуіш арқылы кіші порциялармен елейді.Елеуішті 10;5;3;2;1;0,5;0,25 мм

алады.Топырақты барлық елеуіштердің жиынтығымен қағуға болмайды.Елеуішті топырақпен қақпайды,үшкір емес бұрышта еңкейтіп ,елеуіштің қабырғасына алақанмен барлық топырақ түйіршіктері түспегенше соғады.

3.Елеуіштің 10 мм тесіктер арқылы өткен топырақты,5 мм тесіктері барлық елеуіш жиынтықтары арқылы елеу керек.

4.Әрбір елеуіште қалған барлық агрегаттар жеке фасфор ыдыстарға салады және техникалық таразыларда өлшейді.

Алған нәтижелерін №10 кесте түрінде жазады.

10 кесте

онда Д –макроқұрылымның салыстырмалы салмағы

М –барлық фракциялардың сандық салмағы 0,25-тен 10 мм,г

а- фракция салмағы 0,25-тен кем,г

в- фракция салмағы 10 мм үлкен,г

5.Агрегатты топырақ құрамына баға беру

1. Қандай құрылым агрономиялық бағалы деп есептеледі ?

2.Топырақтың агрегатты құрамын аңықтаудың қажеттілігі қандай ?

3.Топырақтың агрегатты құрамының экологиялық маңызы қандай ?

1.Практикум по почвоведению\Под ред.И.С.Кауричева.-М.:Колос,1980.-С.88-91

2.Почвоведение\И.С.Кауричев Н.П.Панов, Н.Н.Розов и др ,.М.-Агропромиздат,1989.-С 178-188
Зертханалық жұмыс 7 - ТОПЫРАҚ ЫЛҒАЛДЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУ
САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Топырақ ылғалдылығынанықтау әдісін үйрену.

ТАПСЫРМА:

1. 
   Топырақтың ылғалдылық қасиеттерін зерттеу және оларды бағалаумен танысу.
   
2. 
   Формулалар бойынша топырақтың ылғалдылығын процент және мм өлшемімен анықтау.
   
3. 
   Алынған нәтижелерге баға беру.
   

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ОҚУЛЫҚТАР:

И.С.Кауричев. Практикум по почвоведению. Москва, агроөнеркәсіп, 1986 ж. Ш.Т.Тайжанов Топырақтану. Павлодар, 2002 ж.
Топырақтың құрамында әрқашан да белгілі бір мөлшерде ылғал болады. Топырақта ылғал жауын-шашыннан түскенде, ыза суларының көтерілуі арқылы, атмосфер ауасындағы су буларының конденсациялануы кезінде және топырақты суландыру шараларын жүргізгенде жиналады. Суармалы емес аймақтарда топырақтағы ылғалдың негізгі көзі жауын-шашын ылғалы. Топырақтағы ылғал оның бойында өтіп жататын биологиялық, химиялық, физикалық-химиялық құбылыстардың пәрменділігіне, заттардың жылжуына, ауа, қоректік заттар, жылу режимдеріне және топырақтың физикалық-механикалық қасиеттеріне үлкен әсерін тигізеді. Сөйтіп, топырақтың құнарлылығын анықтайтын көптеген қасиеттерінің дамуына, түзілуіне әсер етеді.

Топырақ ылғалдылығы туралы ілімнің дамуына үлкен үлес қосқан ғалымдар А.А.Измаильский (1851-1914), Г.Н.Высоцкий (1865-1940), А.Г.Дояренко (1874-1958), С.И.Долгов (1905-1977), И.А.Качинский (1894-1976), А.А.Роде (1897-1979).

А.А.Роденің классификациясына сәйкес топырақтағы ылғал бес категорияға бөлінеді. Олар: қатқан су, химиялық байланысқан ылғал, су буы, физикалық байланысқан ылғал, еркін су.

Топырақ құрамындағы ылғалдың қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіштер, оның ылғалдылық қасиеттері болып есептелінеді. Негізгі ылғалдылық қасиеттер мыналар: топырақтың су сыйымдылығы, су тұтқыштығы, ылғалды көтергіштігі, су өткізгіштігі.

Табиғи ылғал сыйымдылық топырақтың механикалық құрамына, құрылымына, тығыздығына байланысты. Ауыр механикалық құрамды, құрылымы жақсы топырақта табиғи су сыйымдылығы 30-35, ал құмды топырақта 10-15% болып келеді.

Топырақтың ылғал өткізгіштігі 1 шаршы ауданы бар алаңнан судың бағанасы 5 см, ал оның температурасы 10⁰С болғанда, 1 сағатта топырақта өтетін су мөлшерімен өлшенеді. Н.А.Качинскийдің ылғал өткізгіштілікті бағалауы келесідей:

Ылғал өткізгіштілік,

мм 1 сағатта Бағалау

1000-нан жоғары.........................................құлама

1000-500.......................................................артық, өте жоғары

500-100.........................................................өте жақсы

100-70...........................................................жақсы

70-30.............................................................қанағаттандырарлық

30-дан төмен................................................нашар

Топырақтың ылғал көтергіштігі – қылтүтік күштері арқылы астыңғы қабаттардан жоғары қарай ылғалдың көтерілуін сипаттайды.

Жер асты (ыза) судың деңгейінен қылтүтік күші арқылы құмды топырақ ылғалды 0,5-0,7 м-ге, ал саздақ – 3-6 м-ге көтеруі мүмкін.

Тәжірибе жүзінде топырақты қолданғанда, оның ылғалдылығын анықтап, оған баға беру қажет болады. Іс жүзінде топырақ ылғалдылығын кептіріп өлшеу әдісі арқылы анықтау кеңінен таралған.

ЖҰМЫСТЫҢ БАРЫСЫ:

Топырақ ылғалдылығын анықтау үшін топырақты бұрғылап алады. Үлгілерді әрбір бөлек қабаттарынан алады. 1-ші қабат 0-10 см аралығынан,2-шісі 10-20 см дейін, әрі қарай да осылай алынады. Аллюминийдің жасалған стаканды таразыда 0,01 г дейін дәлдігімен өлшейді, одан кейін 1/3 бөлігін топырақпен толтырады, қақпағын жауып қайтадан өлшейді. Сосын оны ашық күйінде кептіргіш шкафқа салып қояды. (t=100-105⁰С) және тұрақты массасына дейін құрғатады. Кептіргеннен кейін жабық стаканды эксикаторда (түбінде СаСІ₂-сі бар) суытады да, өлшейді.

Топырақтың табиғи ылғалдылығын төмеңдегі формуламен анықтайды:

W=100a/в

Мұндағы: W - табиғи ылғалдылық, %

а – буланған ылғалдылықтың массасы, г;

в – құрғақ топырақтың массасы

Топырақтың ылғалдылығының есептеу көрсеткішінің өлшем бірлігін процентпен (%) мм-ге айналдыруы келесідей анықталады:
В=w*h*V/10

Мұндағы: В – топырақ қабатының ылғал қоры, мм;

W – топырақтың % өлшенген ылғалдылығы;

h – ылғалдылық анықталатын қабатының қалыңдығы, см;

v – топырақтың тығыздылығы, г/см³
Егер ылғал анықталатын қабаттың қалыңдығы 10 см-ге тең болса, онда формула келесідей болады:

В=W*V

Келесі кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша ылғалдылықты есептеңіздер.

ПЫСЫҚТАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. 
   Топырақ ылғалдылығының тиімділігі қандай формуламен есептеледі?
   
2. 
   Топырақ ылғалдылығыныі маңызы қандай?
   
3. 
   Топырақ ылғалдылығы туралы ілімнің дамуына үлкен үлес қосқан ғалымдар?
   
4. 
   Топырақтағы ылғалдың категориялары, түрлері?
   
5. 
   Негізгі ылғалдылық қасиеттері?