Елді мекендердің су тұтынуды және су бұруды пайдалану нормаларлын (хспн) анықтау әдістемесі

5. Халықтың мұқтажына су тұтынуды пайдалану нормаларының

негіздемесіжәне принциптері

1-сурет. ХСПН әзірлеудің блок-схемасы

Әр кірмеге арналған есепке алу карточкасын жасау





Тұрғын үй алаңын 1 және 2 дәрежеде абаттандыру бойынша табиғи зерттеу үшін объекті таңдау


Халықтың нақты су тұтыну көлемі

(өткен жыл)

Табиғизерттеулер жүргізу

Бір тұрғынға шаққанда орташа нақты су беру

Бір тұрғынға шаққанда су беру бойынша жоспарлы тапсырма

талдау және салыстыру

Жоғары тұрған ұйымның бекітуі

Жалпы елді мекенде әр Тұтынушы бойынша су ысырабын бағалау

5.2. Өзге бірдей жағдайларда, әр тұрғын үй ғимаратында нақты меншікті орташа тәулік су тұтыну шамасына q_нақты әсер ететін факторлар мынадай екі санатқа бөлінеді:

- салыстырмалы тұрақты, бірақ бір немесе бірнеше елді мекендерде есепке алуға жатпайды (климат жағдайы, халықтың су пайдалану дәстүрі, тұрғындардың демографиялық және әлеуметтік құрамы, ішкі сумен жабдықтау жүйелерін техникалық пайдалану деңгейі және басқа);

- ауыспалы факторлар, олар әр ғимарат үшін жеткілікті дәлдігімен белгіленуі мүмкін (тұрғын үй қорын абаттандыру дәрежесі, тұрғын үй ғимаратының пәтерлеріндегі тұрғындардың сан коэффициенті, құбырлар мен жабдықта орташа су қысымы).

5.3. q_нақты шамасына су бөлу жабдығы арқылы тікелей ысыраптар үлкен әсерін тигізеді, олардың шамасы түпнұсқа су тұтыну минимум болатын түнгі кезеңдегі су шығындарымен сипатталауы мүмкін.

5.4 Жоғарыда баяндалғаны ескеріп, халық үшін ХСПН белгілеудің негізгі принциптері анықталады:

а) объективтілік – ХСПН ұқсас су тұтыну жағдайлары бар бір елді мекен немесе бірнеше елді мекендер үшін нақты су тұтынуды зерттеу негізінде әзірленуі тиіс;

б) сараланғыштық – ХСПН тұрғын үйдің абаттандыру дәрежесі, ғимаратта пәтерлердегі тұрғындардың сан коэффициенті, құбырлар мен жабдықта орташа су қысымыбойынша сараланып белгіленуі тиіс;

в) екі кезеңділік – ХСПН белгілеу кезінде алдымен су ысырабын нақты қол жетміді деңгейге дейін қысқартуға, кейін ішкі сумен жабдықтау жүйелерін техникалық пайдалануды жетілдіру есебінен, алайда тұрғындардың барлық суға мұқтажын ұтымды қанағаттандыра отырып, ғимаратта қандай да болмасын шектеусіз, су ысырабын іс жүзінде толық жоюға бағдарлануы керек.

5.5. ХСПН анықтау кезеңдері:

1) біркелкі аббаттандыру дәрежесіндегі ғимараттарды кездейсоқ таңдауды қалыптастыру;

2) су шығынын, оның ішінде түнгі кезеңде өлшеу және нақты су тұтыну шамасына – q_тиім әсер ететін факторларды тіркеу;

3) ХСПН есептік жолмен белгілеу.

5.6. ХСПН белгілеу кезінде техникалық пайдалануды жетілдіру есебінен су ысырабын қысқартудың әртүрлі деңгейіне бағдарлануға болады. Су ысырабын іс жүзінде толық және барлық жерде қысқа мерзім ішінде жоюға қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан бастапқыда таңдалған ғимараттың 15-35%-ында орын алған шынында қол жетімді деңгейге дейін су ысырабын қысқартуды көздейтін, уақытша ХСПН белгілеу ұсынылады. Мұндай жағдайда ХСПН сақтау үшін жалпы тұрғын үй қоры бойынша 65-85% ғимаратта ішкі сумен жабдықтау жүйелерін пайдалану деңгейін жақсарту, ал қалғандарда оны қол жеткізілген деңгейде қолдау қажет. Бір мезгілде су ысырабын іс жүзінде толық жоюға бағдарланған шекті ХСПН белгіленуі тиіс. Шекті ХСПН уақытша нормаларды кезекті қайта қарау кезінде (нақты су шығынын өлшеу бойынша жұмыстары жүргізілмейтін кезде) және меншікті су тұтыну көрсеткіштерін белгілеу кезінде қолданылады, олардың негізінде көп пәтерлі тұрғын ғимаратындағы тұрғындардың төлеміне жататын су көлемі анықталады.

5.7. Бір климаттық аймақта орналасқан және аббаттындыру дәрежесі бірдей тұрғын үй ғимараттарының топтары бойынша табиғи өлшемдерді регрессиялық талдау деректері негізгі әсер ететін факторлардың ішінен нақты объектіде (тұрғын үй ғимараттарының тобы - таңдау) меншікті орташа тәулік су тұтынудың q_нақты(л/тәулік∙адам) жалпыланған тәуелділігін белгілеуге мүмкіндік берді. Бұл тәуелділік мынадай теңдеумен сипатталады:
q_нақты = b₀ + b₁q_түн + b₂H_тиім+ b₃П , (1)
мұнда: q_түн – түнгі кезеңде меншікті су тұтыну (л/сағ∙адам), ол объектіде су ысырабының шамасын, яғни ішкі сумен жабдықтау жүйелеріне пайдалану деңгейін сипаттайды;

Н_тиім– су бөлу жабдығында орташа қысым (м. су. ст.), оны белгілегенде кірмелердегі су қысымы мен ғимараттардың қабаттылығы бір мезгілде есепке алынады;

П- пәтерлердегі тұрғындардың сан коэффициентінің орташа шамасы (адам/пәтер);

b₀, b₁, b₂, b₃ – регрессия коэффициенттері.

b₁, b₂, b₃ коэффициенттер шамасы нақты меншікті су тұтыну q_тиім мәнін таңдау бойынша орташасына байланысты және мынадай түрде анықталады:

b₁ = 20,5 – 0,007 q_нақты ;

b₂ = 0,0065 q_нақты ;

b₃ = − (5 + 0,02 q_нақты).

Сонымен, q_нақты өзгерген кезде коэффициенттер мынадай мәндерді қабылдайды:

q_нақты = 150 л/(тәулік∙адам) болғанда: b₁ = 19,4 , b₂ = 0,98 , b₃ = −8;

q_нақты = 250 л/( тәулік∙адам) болғанда: b₁ = 18,8 , b₂ = 1,62 , b₃ = −10;

q_нақты = 400 л/( тәулік∙адам) болғанда: b₁ = 17,7 , b₂ = 2,6 , b₃ = − 13.

b₀ шамасы таңдап алынған ғимаратта су тұтыну сипаттамасы болып табылады, оның сандық мәні әр таңдама үшін мынадай теңдеу бойынша белгіленуі мүмкін:

b₀ = q_нақты – (b₁q_түн + b₂H_тиім + b₃П) , (2)

мұнда q_нақты , q_түн , H_тиім, П –таңдама бойынша тиісті шамалардың орташа мәндері.

Формула (2) факторлар өзгерісінің мынадай диапазоны үшін алынған:

q_н – 0 - 12 л/сағ∙адам.; Н_эф − 10 - 60 м.; П − 2 - 5 адам/пәтер.

5.8. ХСПН белгілеу бойынша есептеулер екі кезеңде жүргізіледі:

1) базалық ғимарат үшін ХСПН есептеу;

2) базалық мәндерден Н_тиім және П ерекшеленетін нақты тұрғын үй ғимараттар үшін ХСПН есептеу.

Базалық ғимараттың ХСПН есептеу негізгі факторлардың q_түн, Н_тиім және П әсерін ескермей, әртүрлі ғимараттарда меншікті орташа тәулік су тұтыну шамаларын салыстыруға мүмкіндік береді. Тұрғын үй қорының әртүрлі аббаттандыру дәрежелері мен әртүрлі елді мекендер үшін ХСПН объективті салыстырма жүргізу үшін базалық ғимараттың параметрлерін Н_тиімδ және П_δ. бірыңғай деп қабылдау орынды. q_нδ, шамасына қатысты, ол таңдама бойынша әр жағдайда q_түн нақты шамасын негізге алына отырып белгіленуі (нормалануы) тиіс.

5.9. Әр объекті үшін «базалық» ғимараттағы су тұтыну шартында есептелген меншікті су шығынын білдіретін шама. Қайта есептеу (1) теңдеуді қайта құру арқылы мынадай формула бойынша жүргізіледі:

q_δi = q_i - b₁ (q_{түн i} – q_{түн δ}) – b₂ (H_{тиім i}– H_{тиім δ}) – b₃ (П_i - П_δ) , (3)

Таңдама бойынша q_δi мәндердің шашылуы q_{нақты i} мәндерінің шашылуына қарағанда елеулі аз болады. q_δ орташа арифметикалық мәні базалық ғимараттың ХСПН үшін қабылданады.

5.10. Есептеудің екінші кезеңінде нақты тұрғын үй ғимараттарының ХСПН қамтитын, H_{тиім j}және П_j базалық мәндерден ерекше q_{түн j} шамалары белгіленеді. Есептеулер мынадай формула бойынша жүргізіледі:

q_түнj = q_δ + b₂ (H_{тиім j} – H_{тиім δ}) + b₃ (П_j – П_δ) , (4)

Бұл ретте, барлық ғимараттарда q_{түн i} = q_{түн δ} шамасы алынады.

Осы есептеулерді жүргізу орнына (4) формулаға сәйкес әртүрлі мәндер үшін құрылған номограммалар немесекестелер қолданылуы мүмкін.

5.11. Номограмма бойынша пайдалану нормасы тиімді тегеуріннің мәндері мен пәтерде тұрғындар саны коэффициентіне байланысты қолданылуы мүмкін. (4) формула бойынша номограмма құру үшін q_п.н.екі мәні есептеледі: бірінші Н_тиім = 0, П = 1 болғанда, екінші Н_тиім еркін таңдау мәні (мысалы, 50 м) және П сол сияқты мәні кезінде. Алынған нүктелер арқылы тік сызық жүргізіледі, оның негізінде кез келген тегеурін мәні мен пәтерде тұрғындар саны коэффициенті болғанда ХСПН анықтау мүмкін. Көрсеткіштердің басқа мәндеріне тиісті сызықтар номограммасын алу үшін Н_тиім = 0 және П әртүрлі бүтін мәндері кезінде жаңа мәндерді есептейді. Алынған q_п.н. мәндер арқылы П = 1 мәні кезінде q_п.н. анықтау үшін параллельді салынған сызықтар жүргізіледі (2-сурет 3-қосымша).

5.12. Нақты су тұтыну өлшемдерінің негізінде ХСПН белгілеу осы елді мекенде тұрғын үй қорының кеңінен тараған абаттандыру дәрежесі үшін жүргізуге болады. Қалған абаттандыру дәрежелері үшін түзету коэффициенттерді қолданып, q_δ қайта есептеу жолымен ХСПН белгіленуі мүмкін (6.1.-т. қара).

5.13. Тұрғын емес үй-жайлардың меншік иелерінің су тұтыну өлшемі ХСПН-ға қосылмайды және кондоминиум объектісі мен тұрғын емес үй-жайлардың сумен жабдықтау жүйелері арасында пайдалану жауапкершілік шегінде орнатылған есепке алу аспаптарының көрсеткіштері бойынша тұрғын үй қорының су тұтыну жалпы балансында ескеріледі.