Әож 008 (574) кбж 63. 5 я 7 к 33 Пікір берушілер: Б. К. Бегахметова

Пікір берушілер:

КБЖ 63.5 я 7

Оқу-әдістемелік құралы медициналық жоғары оқу орындарының студенттеріне арналады. Оқу құралында грамматикалық тақырыптар, қазақ халқының салт-дәстүрлері және мәдениеті туралы мәтіндерімен қамтылған, жазба жұмыстары мен білімді меңгеру бақылауларына да орын берілген.

ҚММА Әдістемелік кеңесінде талқыланды және қолдау көрсетілді

Хаттама № 8 08.04.2009.

ҚММА Ғылыми кеңесінде талқыланды және шығаруға ұсынылды

Хаттама № 8 30.04.2009.

© Р.С. Кенжебекова, 2009

Оқу-әдістемелік құрал шет тілі Типтік бағдарламасы (Астана, 2006) негізінде дайындалған.

Ұсынылып отырған оқу-әдістемелік құрал ағылшын тілінен медициналық жоғары оқу орындарының қазақ бөлімі студенттеріне арналған.

Оқу-әдістемелік құралы 1 курстың тематикасына сай құрастырылған. Тапсырмалар шығармашылық сипат береді және өздігінен ізденіп оқудың дамуына үлесін қосады.

Мәтін, мәтіндердің интерпретациясынан құралған. Мәтінді қазақ тіліне аудару, мәтіннің мазмүның әңгімелеу, сонымен бірге студенттің сөздік қоры дамытылған және лексикалық талдау жасауға бағытталған жұмыстардан тұрады (синонимдерді, антонимдерді табу), толық сөйлем білу үшін және сөздік қорын байыту үшін баяндамалар жасау. Негізгі орында сөздік қорын байыту қамтылады. Ауызша сөздік қорын байыту үшін келесі тапсырмалар жүйесі: пікір-талас, дөңгелек үстел және пікір сайыстар мәтіннің құрамы бойынша жүргізіледі.

Аяқталған шақтар тапсырмаларында, сабақтас құрмалас сөйлемдердің аударылу ерекшелігі және мәтінде берілетін бағыңқы сөйлемдерді қолдану ағылшын тіліндегі мезгілді пайдалану жүйесін байытады.

Халқымыздың ғасырлар бойы жинақталған салт-дәстүрімен және мәдениетімен оқу материалына енгізіп отырып, өсіп келе жатқан ұрпақты өз елінің мәдени өмірін және салт-дәстүрлерін сыйлауға ықпал етеді.

1. 
   Тақырып: Қазақстанның мәдениеті. Күрделі сөйлемдердің аударылу ерекшеліктері.
   

He thought that the train arrived at 6.15. Поезд 6.15-те келеді деп айтады.

He will get the letter tomorrow if you send it off now. Егер хатты енді жіберсеңіз, ол оны ертең алады.

After the agreement had been signed, the delegation left Astana. Келісімге қол қойылған соң, делегация Астанаға кетті.

Бағыныңқы сөйлем тұрлаулы сөйлеммен жалғаулық шылаусыз және шылау сөздерсіз де байланыса алады.

He said he would come in the evening. Ол кешке келетінін айтты.

Had I been there, I should have helped him. Егер мен онда болсам, көмектесер едім.

Бағыныңқы сөйлем күрделі сөйлемде сөйлемдегі бір мүшенің қызметін атқарады: бастауыш, күрделі баяндауыштың атаулық қызметін, толықтауыш, анықтауыш және пысықтауыш.

Бағынынқы сөйлем күрделі сөйлемде бастауыш қызметін атқарып, who? кім? what? не? деген сұрақтарға жауап береді. Олар тұрлаулы сөйлем мен шылаулар: that не, who(m) кімді, whose кімнің, what қандай, which қайсы, when қашан, where қайда, why неге арқылы байланысады.

That he has made a mistake is strange.

Баяндауыш бағыныңқы сөйлем

Бағынынқы сөйлем күрделі сөйлемде баяндауыш қызметін атқарып, бастауышты what is the subject? қандай? ол не? деген сұраққа жауап береді. What is the subject like? Бастауыш дегеніміз не? Олар тұрлаулы мүшемен жалғаулықтар және жалғаулық шылаулар арқылы байланысады.

The question is whether they will be able to help us. Мәселе мынада болып тұр, олар бізге көмек тесе алар ма.

The weather is not what it was yesterday. Ауа райы кешегідей емес.

He told us that he felt ill. Ол өзін нашар сезінеді, себебі ауырып турғандығы туралы айтты.

The man who was here yesterday is a painter. Кеше болған адам суретші.

1. 
   Мезгіл бағыныңқылы сөйлем
   
2. 
   Мекен бағыныңқылы сөйлем
   
3. 
   Себеп -салдар бағыныңқылы сөйлем
   
4. 
   Қимыл-сын бағыныңқылы сөйлем
   
5. 
   Қарсылықты бағыныңқылы сөйлем
   
6. 
   Мақсат бағыныңқылы сөйлем
   
7. 
   Шартты бағыныңқылы сөйлем
   
8. 
   Себеп бағыныңқылы сөйлем
   

The manager will ring you up when he comes.

I went away because there was no one there.

As it is wet, we shall stay at home

how? деген сұраққа жауап береді. Олар басыңқы сөйлеммен шылаулар арқылы байланысады as, as if, as though:

Eric sat down in the nearest chair as if he were collapsing from fatigue.

Қарсылықты бағыныңқылы сөйлем (Adverbial Clauses of Concession)

in spite of what? деген сұраққа жауап береді. Олар басыңқы сөйлеммен шылаулар арқылы байланысады though (although), however, whoever, whatever, whichever:

Whatever weather it is the airplane will start early in the morning.

Мақсат бағыныңқылы сөйлем (Adverbial Clauses of Purpose)

what for? for what purpose? деген сұрақтарғаа жауап береді. Олар басыңқы сөйлеммен шылаулар арқылы байланысады that, in order that, so that, lest

The teacher speaks slowly so that his students may understand him.

Себеп бағыныңқылы сөйлем (Adverbial Clauses of Result)

Олар басыңқы сөйлеммен шылау арқылы байланысады so that.

The night was so dark that I could hardly see the road.

Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем (Adverbial Clauses of Condition)

Шартты пысықтауыш іс әрекеттің болуы ықтимал нәтижесін көрсету үшін қолданылады. Шартты сөйлем құрмалас сөйлемнің басында немесе соңында туруы мүмкін. Шартты сөйлемде if; unless; provided (that), providing (that), on condition (that); in case (that); supposing (that), suppose (that) жалғауларын қолдануда олардың мәнін есте сақтаңыздар.

If I see him tomorrow, I shall ask him about it.

Шылаусыз байланысқан басынқы сөйлем. Ағылшын тілінде толықтауышты, анықтауышты басыңқы сөйлемде шылаусыз байланысу жиі байқалады, ал шартты сөйлемде сирек байқалады.

Шылаусыз байланысқан толықтауышты басыңқы сөйлемнің бастауышы басты сөйлемнен кейін келеді.

The report the teacher`s delegation made on returning home was listened to with great interest by the members of our department. Біздің бөлімнің мүшелері баяндаманы үлкен ықыласпен тыңдады, өйткені оны Отанына қайтып келген оқытушылар делегациясы жасады.

Шылаусыз шартты басыңқы сөйлем үстеуі бар сөйлемдегі етістіктерде кездеседі.

Were it not for your help, I would still be homeless. Сенің көмегің болмағанда, мен әлі үйсіз жүрер едім.

1. 
   - тапсырма. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыныз, бастауыш, күрделі баяндауыштың атаулық қызметін, толықтауышты анықтаңыз.
   

1 She was proud to think that with her as a model he had made his first real success. 2. He was relieved to see that the first of the two extra trucks had arrived. 3. I was taken aback to find Edna's secretary at her desk. 4. The artist had been quick to see that there was something modern and amusing in her proportions. 5. I was startled to hear him speak quite loudly. 6. I've been crazy to meet you. 7. She was impatient now to make the next call. 8. They never spoke alone and she was desperate to question him. 9. For long, ever since he had regained his health, Gray had been impatient to go back to America and get to work again. 10. Matthew was surprised to see both faces very faintly cloud over. 11. Dorothy, like a good many bad-tempered people, was quick to forgive affronts, so that she could start giving and receiving them again. 12. She noticed that he was looking disturbed, and was careful not to speak to him. 13. She was interested to see how very disagreeable and ill-dressed many of the women visitors seemed. 14. But he was shocked to find, now that it was suddenly released, how much sheer animosity he had in him against his young mistress. 15. She was frightened and a little shocked to find herself think in this way. 16. He was sorry to have seen his father ineffectual, frightened, and resigned. 17. I was surprised to see him last night. 18. I was somewhat taken aback to find so many people in the hall in which I was to speak. 19. I was more than a little intimidated to see a number of middle-aged and elderly persons, some of whom I suspected were members of the faculty. 20. I guess he was surprised to see Riley's car, and surprised to find me in it.

1. Leave the frog where it is. 2. The recent increase of water in the reservoirs has created what is described as an "alarming situation". 3. Miranda was as pale as her mother, but her face had the transparency of marble where Ann's had the dullness of wax. 4. They went heavily, pulling and climbing up the granite shelf and over its upper edge to where there was a green clearing in the forest. 5. And I can't forbid the house to a man who thinks what my husband thinks. 6. She was happy now where a few weeks before she had been miserable. 7. The mountainside sloped gently where he lay. 8. He had no rights at all where she was concerned. 9. The question of how to obtain the money worried her not a little. 10. It was well, a sort of habit I hung onto from when I was a little girl. 11. I want an explanation of why Mr Wells was shifted from his original room to 1439. 12. His only moment of risk was when he walked back to his hotel with the paper in his pocket. 13. Also, she feared any diminishment of what she thought of her circle. 14. As if my dear brother-in-law had ever felt any emotions where I was concerned except amazement and contempt. 15. Hugh was hesitating about whether and how to pursue the subject. 16. They could wait, both of them, they could wait for what was left of Fanny's cash. 17. He was moved by how young she looked.

1. 
   Сөздерді дұрыс айтуға жаттығыңыз
   

Warrior - жауынгер

contribution – қию, құрбандыққа беру

burial mound- мола төбе

world culture- дүние жүзілік мәдениет
crown - тәж

to refer to - сілтеу, сүйену

carpet- кілем

nomadic way of life- көшпелі тұрмыс қалпы

decoration- әшекейлеу, әдемілеу

interior of yurta- кигіз үйдің ішкі көрінісі

household- үй шаруашылығы

to shake up- сілку, қағу

saddle- ер тоқым

Pommels- алғы қасы

jewelry- қымбат, асыл, құнды заттар

folk craftsman- халық шебері

to graduate from- аяқтау, бітіру

brim- ернеу, кенере, қыр

landscape- әсем көрініс, кескіндеме

churn-staff- піспек, бұлғауыш, араластырғыш

to emboss - кеңірдектеу

fringe – шоқ, шашақ

filigree – өте шеберлікпен істелген нәзік жұмыс

Зерттеп оқуға арналған мәтінмен жұмыс

1- тапсырма. Мәтінді оқыңыз және қазақ тіліне аударыңыз

The skill of Kazakh jewelers and tanners showed itself brillianty in the making of male and female belts adorned with leather embossing and different silver-incised, engraved, nielloed and filigree plates, stone insets.

Female jewelry decoration was called saukele, breast adornments - onizhiek and alka. These adornments would be worn on ceremonial occasions. They comprise several, usually three, plates freely articulated in vertical or horizontal. Amulet-holders of triangle form called tumarsha and boitumar were also used as breast decorations.

Kazakh women used to wear ear-rings from childhood till the old age. They were of various forms. Widely spread were flat ornamented ear-rings, wire ear-rings of simple and intricate configuration, filigree ear-rings with stone insets, globe shaped with brackets of long chains, in the form of bells with a fringe on the brim and others. Kazakh women used to wear bracelets, like ear-rings all the life. There were open work bracelets, bracelets with stone insets, bracelets with plated filigree, with carving, raised embossing etc.

Signet rings and rings were cast, open work, forged and decorated with niello, engraving, embossing and stamped patterns. Till the present time widely spread are signet rings with inset semiprecious stone and glass. Kazakh jewelers used to make signet rings with casts in the form of a cone, a bird beak. Original are massive signet rings with two ties which were to be presented to match-makers. Kazakh craftsmen could make splendid objects of wood, leather and metal. The tradition of artistic working of these materials continues living in the works of the present day folk craftsmen.

The history of Kazakhstan painting began in the 19^th century when Russian painters, such as V. Shtenberg (1818-1845), A. Goronovich (1818-1889) and others visited Kazakhstan. They made drawings reflecting the life of Kazakh people. Nikolai Khludov (1850-1935) a Russian painter graduated from Odessa art school lived in Kazakhstan for 50 years. He dedicated all his works to Kazakh land and people. The most famous pictures of his are “In the Yurta” and “The Nomads Camp”. The first professional Kazakh painter was Abylkhan Kasteev (1904-1973). His art is diverse and includes historical paintings, portraits and landscapes. The 1920’s and 30’s is the peak of the creative activity of brothers Kulahmet and Hojahmet Hojikovs. They created some famous graphic works. M. Kisametdinov, B. Pak, I. Isabayev, A.Guriev, A. Rakhmanov and others should be named among the well-known Kazakhstan painters.

1. 
   What are the most ancient works on the territory of Kazakhstan?
   
2. 
   When was the grave of the young sak warrior found?
   
3. 
   What is the Golden Man?
   
4. 
   Where was the Golden Man found?
   
5. 
   What is Otar earthenware with elegant ornament referred to?
   
6. 
   What tradition has been kept up to now?
   
7. 
   What was the main decoration of the interior yurta?
   
8. 
   When was the history of Kazakhstan painting begun?
   
9. 
   What is Nikolai Khludov?
   
10. 
    Who was the first Kazakhstan professional painter?
    
11. 
    What did the brothers Kulahmet and Hojahmet Hojikovs create?
    
12. 
    Who can be named as the well-known Kazakhstan painters?
    

3. 
   - тапсырма. Мәтіннен тақырыпты ашатын тірек сөздерді көшіріп теріп жазыңыз.
   

2 ancient

3 petrogliphs

4 treasure

5 sample

6 to date back to

7 remarkable

8 to reflect

9 to dedicate

10 diverse

11 interior

12. 
    ainter
    

2. Sak warrior was found in the 5^th century.

3. Carpets with ornaments are the interior decorations of yurta.

4. Nikolai Khludov dedicated all his works to Kazakh land and people.

5. N. Baskov is the well-known Kazakhstan musician.

6. Abylkhan Kasteev was the first professional Kazakh painter.

7. The history of Kazakhstan painting began in the 19^th century.

6- тапсырма. Мәтін бойынша сөйлемдерді толықтырыңыз

1. The most ancient works of art are the ___________ of animals.

2. It _____ back to the fifth century B.C.

3. This find is a ______ contribution to the world culture.

4. The Golden Usun crown from the Kargaly ________ is in “animal style”.

5. Otar earthenware is referred to ten _______ of decorative applied art.

6. Household articles are decorated with ________ ornaments.

7. Elegant __________ carpets were the main decorations of yurta.

8. They made drawings __________ the life of Kazakh people.

9. He _________ all his works to Kazakh land and people.

10. His art is _______ and includes historical paintings, portraits and landscapes.

11. They _______ some famous graphic works.

12. The most famous ________ of his are “In the Yurta” and “The Nomad’s Camp”

7- тапсырма. Мына сөздерге синонимдер тауып айтыңыз.

Ancient

town

burial mound

treasure

decoration

occasion

drawings

diverse

young

ancient

modern

childhood

continue

include

9- тапсырма. Мәтіннің жоспарын жасаңыз, жоспар бойынша мазмұнын айтыңыз.

10- тапсырма. Оқыған мәтіннен түсінгеніңізді айтып, өзіңізге белгілі қосымша мәліметтерді хабарлаңыз.

11- тапсырма. What is the difference in meaning between the following words?

• physical features – cultural features

• ethnic groups – race groups

• acquire – get

• life style – mode of life

• spoken language – native language

• communicate – socialize

12- тапсырма. Group work

Problems for Discussion:

1. The advantages and problems of multinational country for the development of national cultural features.

2. The continuity of the history of Kazakhstan painting in modern world culture.

1. 
   1. It is necessary that the pressure (should) be further increased. 2. It is essential that the behavior of these particles (should) be carefully studied. 3. It is desirable that they (should) give a proper explanation. 4. It is important that you (should) find a means for carrying out this work. 5. It is unlikely that atomic power (should) have been used for these purposes.
   
2. 
   1. He suggested that during the experiment the direction of light (should) be slightly altered. 2. Professor insisted that we (should) first hear everybody's opinion on the subject. 3. It is required that the procedure (should) be slightly reversed. 4. The head of our laboratory insisted that the materials to be used in constructing the machine (should) be carefully tested. 5. They suggested that we (should) use the data obtained at once. 6. I wish they finished writing the program next week. 7. I wish they had carried out all the calculations before noon. 8. I wish the amendment had been made in due time. 9. I wish the required data were supplied as soon as possible.
   
3. 
   1. He speaks about computers as if he were an expert on them. 2. The Earth behaves as though it were a large magnet. 3. I wrote down the translation of the words lest I should (so that I should not) forget what they mean. 4. In order that relation might be valid two conditions should be observed. 5. We ought to discuss every detail lest there should be (so that there should not be) a misunderstanding. 6. Whatever be the error we must detect it.
   

1. If I had known who was invited, I would have never come. 2. You would hardly recognize her if you met her. 3. If a passer-by hadn't helped us, we would not have found the way. 4. Mother would have had a short rest if the sick boy had gone to sleep. 5. We wouldn't have made friends with them if we hadn't stayed at the same hotel. 6. It wouldn't have been so cold in the morning if the wind had stopped blowing. 7. Peter would accept your invitation if he were in London. 8. They wouldn't have quarreled if they both bad not been so nervous. 9. If they didn't like each other, they wouldn't spend so much time together. 10. If it snowed, the weather would get warmer.

1. If he (book) tickets yesterday, he (lie) on the beach now. 2. She (not forgive) him if she (not be) his mother. 3. If you (drink) less last night, you (not feel) so bad today. 4. If he (be) cleverer, he (not behaved) so foolishly yesterday. 5. If I (know) English well, I (translate) the article long ago. 6. I (take) part in the last competition if I (be) younger. 7. If he (do) work yesterday, he (be) free today. 8. If you (take) into account his behavior then, you (not have) so much trouble now. 9. You (may be) a star now if you (be offered) the part in the film then. 10. If she (not decide) to change a job last year, she (go) to China next month. 11. He (not go) to sleep over that book if it (not be) so dull. 12. If he (be) a good musician, he (take part) in yesterday's concert.