Ғылыми кітапхана Көркем әдебиет секторы «Бір ел – бір кітап» акциясы

Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген. Жүсіпбектің 15 жасқа дейінгі өмірі өз ауылында өтеді. Әкесі Аймауыт балаларын оқып білім алумен қатар, қол өнер кәсібіне де баулыған. Жүсіпбек пен ағасы Ақатты ауылдағы етікші, ағашшы, өрімші сияқты шеберлерге жіберіп, қол өнерге үйретеді. Ән салып, домбыра тартуға баулиды. Осылардың нәтижесінде Жүсіпбек едәуір қол өнер кәсібіне төселеді. Ол ауыл молдасынан оқып сауатын ашады. Тиіп-қашып әр қилы молдалардың, өз айтуынша, Жүсіп қожа, Шәймерден қожа, Қожахмет молда, Қапар қажы, Мұхамеджан алдын көріп, ескіше білім алады. Содан кейінгі біраз уақытта өзі молдалық құрып,бала оқытады.

Торғай уезінің ашыққан халқына жәрдем ұйымдастырып, жиналған малды «өзі пайдаланып кетті» деген жаламен жауыпқа тартылып, артынан ақталады. 1929 жылы «Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар» деген сылтаумен қайта тұтқынға алынады.Қолдан ұйымдастырылған жасанды іс бойынша Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі 1931 жылы, 42 жасында, нағыз творчестволық толысқан кезінде дүниеден өтеді.

Жүсіпбек Аймауытов алғашқы өлеңін 13 жасында жазады. Өлеңдері алғаш 1913 жылы «Қазақ» газетінде басылып шығады.

Жүсіпбек Аймауытов қазақ әдебиеті тарихындағы алғашқы үлкен романшы және драмашы ретінде белгілі. Алайда мұндай жанрларды игеру және оны ұлттық әдебиетке бастаушы болу абыройы жазушыға бірден келген жоқ. Ол оған дейін үлкен әдеби мектептен өту,іздену, өсу кезеңдерін басынан кешірді. Жүсіпбек Аймауытов өзінің алғашқы әдеби тәжірибесін М.Әуезовпен бірге күнделікті баспасөз беттерінде, публистік, журналистік қызметпен қатар бастады.

1917 жылы –ақ ол Семейде шығатын «Сарыарқа», «Алаш» газеттерінің белсенді авторларының бірі болды. 1918 жылы М. Әуезовпен «Абай» журналын шығарысты. Жүсіпбектің шығармашылық жолға біржола бет бұрысы революциядан кейін басталады. Көптеген өлеңдер,газетке арнап мақалалар, көркем өнер үйірмелеріне бір актылы пьесалар жазумен шұғылды. Олар сол кезде Қазақстанда шыққан газет, журналдар бетінде, жеке жинақтарда басылып тұрды.

Ол қазақ әдебиетінде революция қарсаңында ғана бастаған осы жанрдың да негізін салушылардың бірі. Жүсіпбек қазақтың халық театр өнерінің де бастауында тұрған адам. Жүсіпбек драмалақ шығармалар жазумен де ерте айналысқан .

Бұл жанрда еңбек етуіне оның өнер сүйгіштігі айрықша әсер еткен.

1922 жылы «Еңлік- Кебектің» қайта жазылған нұсқасын жаңалап жазып сахнаға шығарады. 1925 жылы қазақ автономиялық республикасының бес жылдығына арнап Қызылордада «Ел қорғаны» пьесасын сахнаға шығарады. Кейін сол театр сахнасында «Шернияз» атты пьесасын қояды.

Жиырмасыншы жылдар ішінде осы жанрдағы ізденісін жалғастырып, ол «Сылаң қыз», «Рабиға», «Мансапқорлар», «Қанапия Шәрбану», «Шернияз» сияқты көп актылы пьесалар жазды.

Жүсіпбек Аймауытов қазақ драматургиясының іргесін алғаш қалаған драматург,ол алғаш пьеса жазып, оны көркем өнер үйірмелері сахналарына қойғыза бастаған тұста, бұл жанрмен шұғылданған жазушы болған емес. Сөйтіп Жүсіпбек салған тар соқпақ жол, қазақ драматургиясының даңғал жолына айналды. Бүгінгі қазақ драматургтерінің Жүсіпбектен үйренері, алар сабағы мол. Жанрдың ішкі ерекшеліктерін меңгеруде, оны сахналық режиссураға лайықтауда, тіпті төгіліп тұрған ақындық тілдің байлығы жағынан да Жүсіпбек Аймауытов әлі де қол жетпейтін биікте тұр.

Ақбілек трагедиясы- осы бүкіл халықтық трагедияның бір ұшқыны. Ақбілекті ақ солдаттарының алып қашып кетуі, оны қара мұртты офицердің әйел қып ұстауы – бір қыздың ғана емес, бүкіл елдің ұлттық намысына тиетін ауыртпалық. Қыздың бостандыққа ұмтылғанымен, ел бетін көре алмай қиналуы, әкесінің Ақбілектен қашқақтауы, атастырған күйеуінің тайсақтауы, ел-жұрттың оған бір түрлі аяушылықпен қарауы – бәрі де қызын алақанына салып, мәпелеп, аялап өсірген қазаққа өлімнен де ауыр. Оның үстіне орысты кәпір деп қарайтын ұғым бар. Ауыл жігіттерінің зорлығы болса, еленбей де қалуы мүмкін нәрсені «кәпірдің қолына түсіп, соған қатын болған» деген сөз тіпті көпіртіп әкетеді.Ел көзіне көріне алмай, күлкі болып ауылдан кеткен Ақбілек қалаға барып оқып, адам қатарына қосылып жар тапты, бақытты өмірге қадам басты. Ол білім-алып, қатарға қосылған алғашқы қазақ әйелдерінің өкілі.Жалпы алғанда, «Ақбілек» - бір қыздың тағдыры негізінде әлеуметтік революциялар дәуіріндегі қазақ ауылының жаңаруын суреттейтін алғашқы қазақ романының бірі.

Сонымен қатар халық ағарту жүйесінде ұзақ қызмет еткен Жүсіпбек Аймауытов жас ұрпақты жаңа рухта, адамгершілікке, жақсы құлық-мінезге тәрбиелеуге де белсене қатысқан Оның «Тәрбиеге көмекші», «Псиқолоғия», « Жан дүниесі мен өнер таңдау» атты кітаптары кезінде педагогикалық оқу орындарында оқулық қызметінде, педагогика мен психология саласындағы алғашқы ғылыми зерттеудің ролін де атқарған. «Псиқолоғия» оқулығы жинақ болып араб әрпімен 1926 жылы Ташкенде жарық көрген. Ал « Жан дүниесі мен өнер таңдау» атты еңбегі Мәскеу қаласында жарық көреді.Бұл еңбектері арқылы Жүсіпбек Аймауытов қазақ жастарына осы ғылымдар саласынан алғашқы мәлімет берді. Олардың ғылыми терминологиясының тууына негіз қалады. Жаңа қоғамның жас мүшелерін тәрбиелеу ісіне елеулі үлес қосты.

Аймауытов, Ж.

Қирабаев, С.

Кітапшада бұл туралы егжей-тегжейлі айтылған.

Аймауытов, Ж.

1937 жылы репрессия құрбаны болған халқымыздың аяулы ұлдарының бірі Ж. Аймауытов творчествосы қайта құру саясатының арқасында елімен қайта қауышты. Әдебиеттің барлық жанрында дерлік қалам тартқан Ж. Аймауытов артына творчестволық мол мұра қалдырған үлкен дарын иесі. Бұл жинаққа оның «Сылаң қыз», «Мансапқорлар», «Рәбиға», «Ел қорғаны», «Қанапия – Шәрбану», «Шернияз» драмалық шығармалары мен екі аударма пьесасы еніп отыр

Қирабаев,С. Қирабаев, С.

Аймауытов Жүсіпбек – қазақтың көрнекті жазушысы. Ол адамның жан-жүйесін (психологиясын) қазақта тұңғыш зерттеп, оқулық жазған қайраткер, ағартушы, шын мәніндегі ұстаз, 30-жылдар зорбалаңының құрбаны болған суреткер, драматург, ғалым. Оның шығармашылық еңбектері араға жарты ғасырдан астам уақыт салып, соңғы жылдары ғана жарық көре бастады. Белгілі ғұлама ғалым Қирабаев Серіктің ұсынып отырған мынау зерттеу кітабында Аймауытов Жүсіпбектің осы қиын да күрделі тағдыры әңгімеленіп, өмір жолы, болмыс-бітімі, тыныс-тірлігі жан-жақты суреттеледі.

• 
  Алматы: «Рауан», 1995.-312 бет.
  

Қазақ әдебиетінің классигі, көрнекті ағартушы-ғалым Жүсіпбектің бұл жинағы ана тілімізде жазылған тұңғыш психологиялық, педагогикалық құнарлы ғылыми еңбектің бірі, әрі төлтума оқулықтың бірегейі саналады. Жинақ Жүсіпбектің араб әріпімен 1926 жылы Ташкенде жарық көрген «Психология», және Мәскеуден шыққан «Жан жүйесі мен өнер таңдау» деп аталатын кітаптарынан құрастырылды. Түпнұсқадағы қазіргі оқушыға түсініксіздеу терминдерге, түсіп қалған,қате басылған сөздерге сілтеме жасалғаны болмаса, жинақтың «Псиқолоғия» деген әуелдегі атынан бастап, жазушы-ғалымның сөз қолданысына дейін қаз қалпында берілді.

Жинақ жоғары және арнаулы оқу орындарының оқытушыларымен студент –шәкірттеріне, жалпы тәрбие жұмысының мамандарына арналған.



Аймауытов, Ж.

Ақбілек

(Құраст. Асқаров.Е.)

• 
  Астана: Елорда, 1998.-325 бет.
  

Қазақтың көрнекті жазушысы- Аймауытов Жүсіпбектың бұл кітабына «Ақбілек» романы, «Күнекейдің жазығы» повесі, «Әнші», «Елес» әңгімелері енгізілген. Кітап көпшілік қауымға арналған.

• 
  Алматы: Атамұра, 2003.-280 бет.
  

Ж. Аймауытов қазақ әдебиеті мен мәдениетінің тарихында аса бай құнды әдеби мұра қалдырды.

Осы жинаққа жазушының «Ақбілек» романы мен «Күнекейдің жазығы» повесі еніп отыр. Аймауытов бұл шығармаларында сол бір аласапыран жылдардағы қазақ аулы өмірінің шындығын, адамдар тағдырындағы өзгерістерді, ел тұрмысын,, заман тынысын кеңінен суреттейді.

Жинақ қалың оқырман қауымға арналған.

• 
  Алматы: «Алаш» баспасы, 2005.-304 бет.
  

Үшінші томға қазақ әдебиетінің классигі Жүсіпбек Аймауытовтың бір повесі мен бірнеше әңгімесі және көркем аудармалары еніп отыр.