Фитналар кезінде және мұсылмандардың халифасы болмаған кезде не істеу керек? Бірде Хузайфадан (Аллаһ оған разы болсын): «Қандай фитна ең жаман болып табылады?»

Бірде Хузайфадан (Аллаһ оған разы болсын): «Қандай фитна ең жаман болып табылады?» - деп сұрағанда, Ол: “Сенің алдыңда игілік пен жауыздық болып, сенің қайсысын істеу абзал екендігін білмеген кезің!” – деп жауап берді. Ибн ‘Абдуль-Барр “әл-Исти’аб” 1/335, Ибн әл-Асир “Асад әл-ғаба” 1/468.

Хузайфа айтатын: «Әдетте адамдар Аллаһтың Елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, игілік туралы сұрақтар қоятын еді, ал мен жамандық туралы сұрайтынмын, өйткені ол (жамандық) менің басыма түседі деп қауіптенетінмін. (Бірде) мен: «Уа, Аллаһтың Елшісі! Надандық кезінде біз ең нашар хәлде едік; кейін Аллаһ бізді осы игілікке жеткізді, ал осы игіліктен кейін жамандық қайта оралып келеді ме?» - деп сұрадым. Ол: «Иә», - деп жауап берді. Мен: «Ал сол жамандықтан кейін игілік қайта оралып келеді ме?» - деп сұрадым. Ол: «Иә, бірақ онда бір кемшілік болады», - деп жауап берді. Мен: «Оның кемшілігі не нәрседе болады?» - деп сұрадым. Ол: «Басқаларды мен басқаратынымнан өзгеше басқаратын адамдар пайда болады, және сендер олардың істерін көресіңдер және оларды тәрк етесіңдер», - деді. Мен: «Сол игіліктен кейін қандай да бір жамандық келеді ме?» - деп сұрадым. Ол: «Иә, Тозақтың қақпаларына шақырушылар (пайда болады), және (олардың шақыруына) жауап бергенді олар оған (Тозаққа) тастатады», - деді. Мен: «Я, Аллаһтың Елшісі, бізге оларды сипаттап бер», - деп сұрадым. Ол: «Иә. (Олар) біздің халқымыздың адамдарынан (болады) және біздің тілімізде сөйлейді», - деді. Мен: «Я, Аллаһтың Елшісі! Менің өмір сүруімнің тұсында осылар орын алса, (менің не істеуім керек) деп ойлайсың?» - деп сұрадым. Ол: «(Шынайы) мұсылмандардың әл-жама’асынан және олардың әмірінен кетпей ұстан», - деді. Мен: «Ал олардың ішінде (осындай) әл-жама’а да, әмір де болмаса ше?» - деп сұрадым. Ол: «Онда ол топтардың барлығынан алшақ бол, тіпті талдың тамырына тістеріңмен қатты жабысып алып, өлгеніңе дейін осындай жағдайда қалуға тура келсе де!» - деді». әл-Бухари 3606, Муслим 1847.

Осы хадистің имам Табарани жеткізген риуаятында Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтты: «Егер сен халифаны көрсең, оған ілес, тіпті ол сені арқаңнан ұрса да! Егер халиф болмаса, онда қаш!» Қараңыз “Фатхуль-Бари” 14/321.

Ал бұл хадистің имам Ибн Мажжаһ келтірген нұсқасында: «Және өлу сен үшін солардың біреуіне ілескеннен жақсы болады!» - деп айтылады. Қараңыз “Фатхуль-Бари” 14/322.

Имам әл-Бухари өзінің Сахихындағы осы хадисті келтірген тарауды «Әл-жама’а болмайтын кезде іс қалай болмақ?» деп атаған.

Хафиз Ибн Хаджар бұл сөздерге қатысты былай деп айтты: “Яғни мұсылман осындай келіспеушіліктердің және бір халифаның төңірегінде бірлік жоқ болған кезінде не істеуі керек”. Қараңыз “Фатхуль-Бари” 14/321.

Имам Бадруддин әл-‘Айни былай деп айтты: «Бұл тарауда мұсылман келіспеушіліктер мен фитна кезінде, егер халифтың төңірегіне жиналған әл-жама’а болмаса, не ол оны таппаса, не істеуі керектігі жайлы айтады. Егер келіспеушіліктер басталып және халиф болмаса, онда мұсылман адам халифаның төңірегінде бірлік болғанға дейін не істеуі керек? Бұл тараудағы хадис «мұндай жағдайда ол барлық адамдардан сақтануы керек, тіпті бұл үшін ол өзіне өлім келіп жеткенше талдың тамырынан ұстап алу керек болса да» деп осыны түсіндіріп береді. Және әртүрлі көзқарастардың себебінен жағдайдың бұзылуынан, қарама-қайшы құмарлықтардан қашқақтау үшін осылай істеу ол үшін әмірі жоқ топқа кіруден жақсы болады». Қараңыз «‘Умдатуль-қари» 24/288.

Имам әл-Байдауи былай деп айтты: “Хадистің мағынасы – егер жер бетінде халифа болмаса, онда саған оңашаланып, бұл ауыр уақытта сабыр таныту керек болады!”

Имам әт-Табари былай деп айтты: “Бұл хадис адамдарда халифа болмай, олар партияларға бөлінген кезде, жамандыққа түсіп қалмау үшін, олардың ешқайсысына ілеспей, мүмкіндік болса баршадан сырт қалу керектігін нұсқайды!” Қараңыз “Фатхуль-Бари” 14/323.

Имам Ибн Батталь: “Егер мұсылмандарда әмір болмаса және олар жіктерге бөлінсе, онда Пайғамбар (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) бұйырғандарына ілесіп, олардың барлығынан сырт қалу - уәжіп болып табылады!” – деп айтқан. Қараңыз “Шарх Сахих әл-Бухари” 10/36.

Имам Абуль-‘Аббас әл-Қуртуби «ол топтардың барлығынан алшақ бол» деген сөздерге қатысты былай деген: “Бұл – фитна кезінде оңашалану бұйрылғанына нұсқайды, және бұл бұйрық міндетті сипатта болады, өйткені осыйлайша істеуден өзгеше өз дініңді сақтап қалу мүмкін болмай қалады! Және осы топтардан сырт қалу, бытыраңқылықтың себебінен билік жүргізуі толыққанды болмағандардың қатарына кіруден бас тартқандық үшін, ғибадат болып табылады”. Қараңыз “әл-Муфхим” 4/58.

Шейх әл-Әлбани бұл хадис туралы былай деп айтты: “Бұл хадисте егер мұсылман хадисте айтылған осындай жағдайға тап болса, ант берілген әмір басқаратын жама’а болғанша, ол қандай да бір партияға кірмеуі қажет және қандай да бір жама’атпен немесе топпен бірге болмауы керек екендігін нұсқайды!” Қараңыз “әд-Дауа иля-Ллах” 98.

Шейх Сафийю-Ррахман әл-Мубәракфури былай деп айтты: “Яғни билік жасауға ұмтылғандардан сақ бол. Және бұл хадисте кез келген ағымдардан және саяси топтардан қашықтау - міндетті (уәжіп) болатынына нұсқау бар”. Қараңыз “Миннатуль-мун’им фи шарх Сахих Муслим” 3/260.

Я, мұсылмандар, бұл ұлы хадиске және оған қатысты ғалымдардың айтқан сөздеріне назар аударыңыздар!

Және бұл – осыған ұқсас жағдайларға қатысты айтылған жалғыз хадис емес:

‘Абдуллаһ ибн ‘Амр, бірде өз сахабаларының арасында отырған Аллаһ Елшісінің (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) фитна туралы ескертіп, былай дегені туралы баяндайды: «Сендер адамдардың келісім-шарттарды бұзып жатқандығын, сенімді жоғалтқандығын және мынандай болғандығын көрсеңдер», - осыдан кейін Пайғамбар (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) саусақтарын өрді. Сонда ‘Абдуллаһ тұрып, Пайғамбардың (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) жанына келді де, одан: “Сондай кезде мен не істейін?!” – деп сұрады. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтты: «Өзіңнің үйіңде бол, тіліңді тарт, білетін нәрсеңді істе және сөгуге тұрарлық нәрселерді таста. Және жалпыға қатысты істерді тастап, өзіңмен байланысты болғаннан ұстан!» Ахмад 2/212, Әбу Дауд 4342, Ибн Мажжаһ 3957, әл-Хаким 4/525. Бұл хадистің сахихтығын әл-Хаким, әл-Мунзири, әл-‘Ирақи, әз-Захаби, әл-Мунауи, Ахмад Шакир, әл-Әлбани және Шу’айб әл-Арнаут растаған.

Я, мұсылмандар! Аллаһтың Елшісінің (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) фитна кезіне тиісті осы әмірлеріне, әсіресе жалпыға қатысты істерді тастау әміріне назар аударыңдар!

Шейх ‘Али ибн Адам әл-Асьюби: «Кім (мұсылман әміріне) мойынсұнудан және әл-жама’адан шығып өлсе, ол жахилиет өлімімен өледі!» Муслим, 1848, - хадисіне жасаған шархында былай дейді: «Бұл мұсылмандарда әл-жама’а және әмір бар болған, және ол (адам), олармен бірге болуға мүмкіндігі болғандығына қарамастан, оларды тастап кеткен жағдайға қатысты. Ал мұсылмандарда бірлік болмаған, одан тыс олардың арасында тәртіпсіздікпен анархия кезіне келер болсақ, ол ешнәрсе істеуге міндетті емес. Керісінше, жалпыға қатысты істерді тастап, өзінің үйінде болып, өз-өзімен айналыссын!» Қараңыз “Шарх Сунан ән-Насаи” 32/118.