Геоморфологиялық процестер бұл барлық физикалық және химиялық процестер
жүктеу/скачать 18.14 Kb.
|
|
Геоморфология дегеніміз жер бетіндегі дөңестер пен ойпаңдардың, таулар мен ойпаттардын жиынтығын және әрдайым оның өзгеру қозғалысын зерттейтін ғылым. Ол Жердің олжа болуын, жасын, ерекшеліктерін, өсу кезеңдерін мен элементтерінің жер бетінде таралуын, сыртқы және ішкі процестерді тағы бөлек жерлерді зерттейді. Геоморфологияның бірнеше салалары бар. Олар: 1.Құрлымдық геоморфология ол Жер қыртысын және оның әртүрлі таралуын зерттейді және ол тау жыныстарын сипаттауға жасалған әрі материалдардың деформациясын талдайды. 2.Динамикалық геоморфология ол бұл эрозия процестерін әрі оны тудыратын жағдайларды зерттейді. 3.Климаттық геоморфология о дөңестер пен ойпаңдардың, таулар мен ойпаттардын жиынтығын өтуіне ауа-райының әсерін зерттейді. Ол атмосфералық қысымды, температураны және желдің пайда болуын зерттеуге бағытталған. 4.Флювиальды геоморфология ол бұл өзендердің пішіндер мен географиялық рельефке әсерін зерттейтін ғылым. Геоморфология мәлімет, ақпарат тағы бөлек бағдарламалардың дамуы мен зерттелуіне кepeктi аспектілерді ұсынады. Көптеген жағдайларда геоморфологиялық баға беру кешенді экологиялық тергеуге жасақ алып бару және тұрақты нұсқауларды негіздеу үшін аса қауыпты. Айталық, мұнай зерттеушілері әртүрлі шөгінділердің табыс болу процестері жайында білімпаз қолданады. Осылайша, олар шөгінді жыныстарда кездесетін газ қорын іздеу үшін беттерді іздеуді жақсарта алады. Өз кезегінде инженерлер эрозиялық процестер мен шөгінділердің пайда болуы турасында білімдерін нұсқа түрлі рельефтердің тұрақтылық бағаларын оңтайландыру үшін пайдаланады. Олар құрылымдарды жоспарлау үшін геоморфология беретін ақпаратты пайдаланады. Геоморфологиялық процестер - бұл барлық физикалық және химиялық процестер жердің хирургиялық формасының өзгеруіне әкелетін өзгерістер [В. Д. Торнбери (1968): геоморфология принциптері, 34 бет]. * Жердің құрлық формалары өзгеретін немесе сақталатын Процесс [Джим Гарднер (1979): физикалық геология]. Қазір геоморфологиялық процестер туралы айтсақ. Геоморфологиялық процестер ол геоморфологияның өзгермейтің әлдебіреу бөлшегі. Геоморфологиялық процестер рельефтің ерекшеліктеріне, экзогендік және эндогендік процестердің қарқындылығына, климаттық және бөлек жағдайларға қатысты. Сейсмикасы жоғары тектоникалық белсенді қос құрлықтық тақталардың соқтығысуынан қалыптасуынан экзогендік процестер тығыз қауып-қатерлі әлі апатты болады. Олар айтарлықтай материалдық зиян келтіреді тағы адам шығынымен бірге жүруі мүмкін. Бүгінгі таңда геоморфологияны зерттеу әртүрлі геоморфологиялық процестерді зерттеуге бөлінеді. Бұл процестердің көбi өзді-өзі байланысты боп саналады және оларды заманауи технологиялармен жеңіл-желпі байқауға әрі өлшеуге болады. Жеке процестер эрозиялық, шөгінді немесе екеуі де болып саналады. Эрозия процесі жер бетінің желмен, сумен немесе мұзбен бұзылуын қамтиды. Тұндыру процесі-бұл жел, су және мұзбен эрозияға ұшыраған материалдың шөгіндісі. Қолайсыз және Апатты геомрфологиялық құбылыстарды болжамдау уақытында процестердің мониторингі ғана емес, сонымен қатар оларды тудыратын жағдайлар мен факторлардың (климат, гидрологиялық режим және т.б). Экологиялық-геоморфологиялық қауіп тудыратын және апатты сипаттағы қолайсыз табиғи құбылыстар тауларда қар көшкіні, сел, көшкін және т.б. секілді геоморфологиялық процестер болып табылады. Сонымен қатар, стихиялық деструктивті процестер мен құбылыстар жаратылыста табиғи бола отырып, көбісінде техногендік (антропогендік) алдын-ала анықталады. Айталық, кейінгі 10-15 жылдағы энергетикалық дағдарысқа байланысты таулардағы ормандардың азаюы Оңтүстік-Шығыс Кавказ шегінде селдер мен көшкіндердің қалыптасу процестерінің жандануына себеп болды. Осы апатты әлі қолайсыз геоморфологиялық процестер ішінде мен сел жөнінде айтып кетсем. Сел дегеніміз (араб тілінен аударғанда қарышты ағыс деген мағынаны білдіреді) «Ұлы Жиылыс энциклопедиясы» анықтамасы айтуынша тау өзендерінде аяқ астынан пайда болатын, майда бөлшектер (балшық селдер) түрінде тағы, малтатас пен тастар (балшықтас селдер) түрінде тағы шөгінділердің өте мол мөлшерін алып жүретін ағынды су тасқыны. Сел қаупінің кіріс болу белгілері: 1) Тасқын қаупі басым алапта жауын-шашын жауын-шашынның жиі жауы; 2) Ауа температурасының шұғыл әлі қашық маусым жылы болуының әсерінен таудағы көлдердін суға толуы және сел қаупі барлық өзендердің тасуы; 3) Көлдегі су деңгейінің тез төмендеуі немесе оның бетінде өзен бөгетін бұзатын тесіктің пайда болуы. 4) Көл бөгетін бұзуға әкеліп соғатын жер сілкінуі; Қазақ гидрометеорологиялық ғылыми-зерттеу институты жазғандай селдерді табиғи ауқымда өтірік жолмен тудыру бойынша тәжірибелер жүргізген кезде, селдің пайда болу уақыты қызмет жоспарына сәйкес келеді. Жауын-шашын генезисінің селін қалыптастыру уақытын жауынның ұзақтығы мен қарқындылығы жайлы ақпарат қысқарту арқасында болжауға болады. Сел тек қарқынды тасқын су болуы міндетті емес. Оған мысалға айтарымыз, 1975 жылы Үлкен Алматы өзеніндегі сел уақытында, санамалы еңісте, ағыс жағалауда ең ілгері деңгейдегі айқын шекараларды қалдырып, тығыз балшықты-тас массасының қозғалысын көрсетті. Зор беткейлерде селдің қарқынды қозғалысының әсерінен ағыстың үстінде батпақ бұлттары пайда болады.Мысалы: батпақ бұлтпен жабылған он бес метрлік селдің толқыны 1973 жылғы 15 шілдеде Медеу шатқалындағы тасқын қоймасына ұмтылған. Селдер тек өзендердерде ғана емес, шөлдерде тағы пайда болатыны көбісіне белгілі. Оған үлгі: 1988 жылы 28 қаңтарда Жаманқұм шөлінде селдің қалыптасу нәтижесінде пайда болған арна . Оның ұзындығы шамамен 6 км-ге жетеді. жүктеу/скачать 18.14 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|